Γράφει: Αλίκη Τσερκέζογλου, Γυναικολόγος Ογκολόγος, Τέως Συντονίστρια Διευθύντρια Νοσοκομείου «Ο Άγιος Σάββας», Συνεργάτις Ευρωκλινική Αθηνών Ο καρκίνος του ενδομητρίου αναπτύσσεται στο ενδομήτριο, που είναι η εσωτερική στιβάδα των κυττάρων που καλύπτουν την κοιλότητα της μήτρας. Είναι τα ίδια κύτταρα, τα οποία, στην αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας, έχουν πάχος που αυξομειώνεται στη διάρκεια του κύκλου και αποβάλλονται κάθε μήνα ως έμμηνος ρύση (περίοδος). Πόσο συχνός είναι ο καρκίνος του ενδομητρίου στις γυναίκες; Ο καρκίνος του ενδομητρίου είναι ο συχνότερος γυναικολογικός καρκίνος. Υπολογίζεται ότι στον δυτικό κόσμο παρουσιάζονται περίπου 10 περιπτώσεις σε κάθε 100.000 γυναίκες. Συνήθως εμφανίζεται σε γυναίκες άνω των 40 ετών, ενώ η μέση ηλικία διάγνωσης είναι τα 60 έτη. Τα κύτταρα του ενδομητρίου είναι «ευαίσθητα» στην επίδραση των γυναικείων ορμονών, που είναι τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη. Γνωρίζουμε ότι, με την επίδραση των πρώτων, των οιστρογόνων, τα κύτταρα υπερπλάσσονται και πολλαπλασιάζονται. Στο φυσιολογικό ενδομήτριο, στη συνέχεια επιδρά η προγεστερόνη και σταματά ο πολλαπλασιασμός. Αν αυτό δεν συμβεί, παρατηρείται ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των κυττάρων και δημιουργία καρκίνου. Σύμφωνα με τον μηχανισμό αυτό, οι παράγοντες που προδιαθέτουν στην εμφάνιση του πιο συχνού τύπου καρκίνου - τα ενδομητριοειδή καρκινώματα (αδενοκαρκίνωμα) - σχετίζονται με την παρατεταμένη και μη αντιρροπούμενη (από την προγεστερόνη) δράση των οιστρογόνων στο ενδομήτριο. Ποιες γυναίκες έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο του ενδομητρίου; Περισσότερες πιθανότητες (2-3 φορές) έχουν γυναίκες: 1 / 6
- Παχύσαρκες και εμμηνοπαυσιακές. - Νεότερες, με βαριάς μορφής σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. - Με σακχαρώδη διαβήτη. - Με υπέρταση. - Με καθυστερημένη εμμηνόπαυση. - Που λαμβάνουν ταμοξιφαίνη για μακροχρόνια θεραπεία του καρκίνου του μαστού. - Εμμηνοπαυσιακές που λαμβάνουν οιστρογόνα για θεραπεία κλιμακτηριακών συμπτωμάτων. - Με γενετική προδιάθεση/κληρονομικούς παράγοντες (σύνδρομο Lynch). Ποια συμπτώματα θα πρέπει να αξιολογούνται; Το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών με καρκίνο ενδομητρίου (90%) εμφανίζει ανώμαλη αιμόρροια (αιμορραγία) από τον κόλπο. Σε εμμηνοπαυσιακές γυναίκες κάθε αιμόρροια ανεξαρτήτως ποσότητας και διάρκειας πρέπει να ελέγχεται. Σε γυναίκες της αναπαραγωγικής ηλικίας ή στην κλιμακτήριο μπορεί να διαπιστωθεί ενδιάμεση αιμορραγία (μεσοκυκλική ή σταγονοειδής αιμόρροια) ή και περισσότερη ποσότητα ή διάρκεια εμμήνου ρύσεως (μηνομητρορραγία). Σε προχωρημένα στάδια, το κύριο σύμπτωμα μπορεί να είναι δύσοσμη κολπική έκκριση ή πόνος στην περιοχή των γεννητικών οργάνων ή στη «μέση». Η υποψία για την ύπαρξη του αδενοκαρκινώματος του ενδομητρίου σε εμμηνοπαυσιακές γυναίκες, με ή χωρίς αιμόρροια, μπορεί να τεθεί με το υπερηχογράφημα (κοιλιακό ή διακολπικό), στο οποίο διαπιστώνεται πάχυνση ενδομητρίου, διάχυτη ή εστιακή. Το τεστ Παπανικολάου, το οποίο θέτει υποψία για καρκίνο του τραχήλου της μήτρας (πλακώδες καρκίνωμα), συχνά είναι αρνητικό στον καρκίνο του ενδομητρίου. Στη γυναικολογική εξέταση, ο γιατρός μπορεί να βρει τη μήτρα φυσιολογική, μεγαλύτερη ή πιο μαλθακή, καθώς και καθηλωμένη σε προχωρημένα στάδια. ΠΡΟΣΟΧΗ! Η ΑΣΘΕΝΗΣ: Γιατρέ, είμαι πενήντα ετών και έχω αίμα ανάμεσα στην περίοδο. Έχω κάνει 2 / 6
τεστ Παπανικολάου και είναι αρνητικό. Πιστεύω ότι είναι από την κλιμακτήριο, το είχε και η μητέρα μου. Ο/Η ΓΙΑΤΡΟΣ: Προσοχή, το σύμπτωμα αυτό μπορεί να οφείλεται πράγματι σε κλιμακτηριακές διαταραχές, αλλά στο 8% περίπου των περιπτώσεων μπορεί να οφείλεται σε καρκίνο του ενδομητρίου. Το αρνητικό τεστ Παπανικολάου δεν αποκλείει τη νόσο. Πώς θα γίνει η διερεύνηση για να διαπιστωθεί αν υπάρχει καρκίνος ενδομητρίου; Η διάγνωση του καρκίνου του ενδομητρίου γίνεται με λήψη ενδομητρικού ιστού και ιστολογική εξέταση. Η λήψη του ιστού μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους. Ο γιατρός επιλέγει σε κάθε περίπτωση τον πιο εύκολο και ακριβή τρόπο που ενδείκνυται. Η βιοψία του ενδομητρίου: Είναι η λήψη μικρής ποσότητας ενδομητρικού ιστού, χωρίς αναισθησία. Η θετική απάντηση είναι καθοριστική, η αρνητική όμως δεν αποκλείει την ύπαρξη της νόσου. Η υστεροσκόπηση είναι η εξέταση εκείνη που επιτρέπει να ελέγξει ο γιατρός, με άμεση όραση και με τη βοήθεια υγρού που διατείνει τον χώρο, την εσωτερική κοιλότητα της μήτρας. Συνήθως γίνεται με αναισθησία και δίνει τη δυνατότητα λήψης κατευθυνόμενων βιοψιών από το πιο ύποπτο σημείο. Με αναισθησία γίνεται και η διαγνωστική απόξεση του ενδομητρίου (Δ.Α.), η πιο συνηθισμένη, μέχρι σήμερα, μέθοδος διάγνωσης του καρκίνου αυτού. Σε αντίθεση με τη βιοψία, στην οποία λαμβάνεται μικρό μόνο τμήμα του ενδομητρίου, στη Δ.Α. εξαιρείται περισσότερος ιστός για ιστολογική εξέταση. Πώς θα διαπιστωθεί, με εργαστηριακό έλεγχο, πριν από τη θεραπεία, πόσο έχει επεκταθεί ο καρκίνος; Μετά τη διάγνωση του καρκίνου, ο γιατρός θα πρέπει να προσπαθήσει να καθορίσει την έκτασή του για να ενημερώσει τη γυναίκα και να συναποφασίσουν ποια είναι η ενδεικνυόμενη, εφικτή, πιο ασφαλής και αποδεκτή μέθοδος θεραπείας. Συνήθως ο καρκίνος του ενδομητρίου, όταν τον ανακαλύψουμε, είναι σε αρχικό στάδιο (80%) και περιορίζεται στη μήτρα. Για να σχεδιαστεί η κατάλληλη θεραπεία, όμως, χρειάζεται να διερευνηθεί αν υπάρχει υποψία μεταστάσεων σε άλλο σημείο. 3 / 6
Για τον λόγο αυτό, συνήθως γίνεται αξονική ή μαγνητική τομογραφία της κοιλιάς και ακτινογραφία θώρακος. Η ενδοσκόπηση του εντέρου (κολονοσκόπηση) ή της ουροδόχου κύστεως (κυστεοσκόπηση), χρειάζεται αν υπάρχουν συμπτώματα από τα όργανα αυτά η/και αν υπάρχει υποψία ότι η νόσος είναι τοπικά προχωρημένη. Αν αποφασιστεί χειρουργική θεραπεία, απαραίτητος είναι και ο συνήθης προεγχειρητικός έλεγχος με γενική αίματος, βιοχημικές εξετάσεις ήπατος και καρδιολογική εξέταση. Η μέτρηση των επιπέδων του δείκτη CA 125 στον ορό του αίματος, δεν είναι υποχρεωτική, αν όμως γίνει και οι τιμές είναι υψηλές τίθεται η υποψία επιθετικής ή προχωρημένης νόσου. Το PET scan δεν χρησιμοποιείται στη σταδιοποίηση της νόσου, μπορεί όμως να συνεισφέρει στη διάγνωση της αρχικά προχωρημένης νόσου ή της υποτροπής. Πώς επεκτείνεται η νόσος στους ιστούς; Συνήθως, την περίοδο της αρχικής διάγνωσης, ο καρκίνος του ενδομητρίου περιορίζεται στη μήτρα. Όταν η νόσος εξελίσσεται, μπορεί να επεκταθεί στους γύρω ιστούς, κυρίως στον τράχηλο της μήτρας, η μέσω των σαλπίγγων στις ωοθήκες και στην περιτοναϊκή κοιλότητα (η εσωτερική επιφάνεια όλης της κοιλιακής χώρας). Ακόμη, μέσα από τα λεμφαγγεία της περιοχής μεταφέρονται καρκινικά κύτταρα στους κοντινούς (επιχώριους) λεμφαδένες. Πιο σπάνια, καρκινικά κύτταρα μεταφέρονται μέσω του αίματος σε μακρινούς ιστούς (πνεύμονες, ήπαρ κ.λπ.). Ποια είναι η κατάλληλη θεραπεία του καρκίνου του ενδομητρίου; Στον σχεδιασμό της κατάλληλης θεραπείας, ο ιατρός λαμβάνει υπόψη του την έκταση της νόσου, όπως αυτή καθορίζεται με την κλινική εξέταση και τον εργαστηριακό και απεικονιστικό έλεγχο, τη γενική κατάσταση της υγείας της ασθενούς και τις επιθυμίες της, στο πλαίσιο της δεοντολογικά σωστής επιστημονικής πρακτικής. 1. Η χειρουργική θεραπεία αποτελεί τη βασική μορφή αντιμετώπισης του καρκίνου αυτού. Στην επέμβαση περιλαμβάνεται η αφαίρεση της μήτρας και των ωοθηκών (ολική υστερεκτομή με τα εξαρτήματα). Ανάλογα με τα ιστολογικά χαρακτηριστικά του καρκίνου, την έκταση της νόσου και των κινδύνων της χειρουργικής επέμβασης, ο ιατρός σχεδιάζει εκ των προτέρων και αποφασίζει την ώρα της επέμβασης αν απαιτείται πιο εκτεταμένη επέμβαση (ριζική υστερεκτομή), ή/και δειγματοληπτική εξαίρεση των λεμφαδένων της περιοχής (της πυέλου και επάνω από την αορτή). Αυτό λέγεται και χειρουργική σταδιοποίηση του καρκίνου του ενδομητρίου. Για την πιο εκτεταμένη αυτή επέμβαση, απαιτείται εξειδίκευση του γιατρού (γυναικολόγος ογκολόγος). 2. Αν η χειρουργική επέμβαση βάζει σε κίνδυνο τη ζωή της ασθενούς ή η νόσος είναι προχωρημένη και δεν επιδέχεται χειρουργική αφαίρεση, αντιμετωπίζεται με ακτινοθεραπεία. Η χορήγησή της γίνεται με συνδυασμό ακτινοβολίας εξωτερικά, στην περιοχή της πυέλου κυρίως και τοπικά στον κόλπο (βραχυθεραπεία). Η εξωτερική θεραπεία γίνεται καθημερινά σε σύντομες συνεδρίες και ολοκληρώνεται σε περίπου 4 / 6
ενάμιση μήνα. 3. Κάποιες φορές (στο 20% περίπου των περιπτώσεων) στην ιστολογική εξέταση μετά την ολική υστερεκτομή και τη χειρουργική σταδιοποίηση διαπιστώνεται ότι η νόσος έχει δυνητικά «επιθετική συμπεριφορά». Στις περιπτώσεις αυτές το ογκολογικό συμβούλιο (ομάδα ιατρών διαφορετικών ειδικοτήτων που συζητούν και συναποφασίζουν για την πιο κατάλληλη περαιτέρω θεραπεία) μπορεί να συστήσει μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία. 4. Σπάνια συμβαίνει άτοκες νεαρές γυναίκες, που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν, να προσβληθούν από καρκίνο του ενδομητρίου. Η κλασική θεραπεία επιβάλλει και σε αυτές τη θεραπεία που σκιαγραφήθηκε παραπάνω, δηλαδή την αφαίρεση της μήτρας. Όμως, τα τελευταία χρόνια, σε όγκους που αναπτύσσονται επιφανειακά στο ενδομήτριο και τα κύτταρά τους μοιάζουν περισσότερο με τα φυσιολογικά κύτταρα του ενδομητρίου (καλά διαφοροποιημένα) έχει δοκιμαστεί συντηρητική θεραπεία. Η θεραπεία συνίσταται στον προσεχτικό έλεγχο, κατά προτίμηση με υστεροσκόπηση και στην εξαίρεση του πάσχοντος ενδομητρίου, που εξετάζεται ιστολογικά. Στη συνέχεια χορηγούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα, 3-6 μήνες, υψηλές δόσεις προγεστερόνης. Ενδιαμέσως και στο τέλος της θεραπείας το ενδομήτριο αξιολογείται με ιστολογική εξέταση. Ο καρκίνος του ενδομητρίου έχει την καλύτερη πρόγνωση απ' όλους τους γυναικολογικούς καρκίνους (πενταετής επιβίωση 80%). Πιθανόν αυτό να οφείλεται στο ότι η διάγνωση, λόγω της αιμορραγίας, γίνεται γρήγορα και η νόσος εξαιρείται έγκαιρα και αποτελεσματικά, μαζί με την πάσχουσα μήτρα. Μετά τη θεραπεία για καρκίνο του ενδομητρίου, οι γυναίκες πρέπει να παρακολουθούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα που καθορίζει ο ιατρός τους. Σκοπός της τακτικής παρακολούθησης είναι να διαπιστωθεί και να αντιμετωπιστεί έγκαιρα η υποτροπή, πριν αυτή δώσει συμπτώματα. Αλίκη Τσερκέζογλου, Γυναικολόγος Ογκολόγος Τέως Συντονίστρια Διευθύντρια Νοσοκομείου «Ο Άγιος Σάββας» Συνεργάτις Ευρωκλινική Αθηνών www.euroclinic.gr 5 / 6
Joomla SEO powered by JoomSEF 6 / 6