ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Διδαγμένο κείμενο Αριστοτέλους Πολιτικά Θ 2.1 4 Α. Μετάφραση Είναι λοιπόν φανερό ότι πρέπει να θεσπίσουμε νόμους για την παιδεία και ότι πρέπει να την κάνουμε ίδια για όλους ποιος θα πρέπει να είναι ο χαρακτήρας αυτής της παιδείας και πώς πρέπει να ασκείται, αυτά δεν πρέπει να διαφύγουν την προσοχή μας. Γιατί τώρα υπάρχουν διαφορετικές απόψεις ως προς το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Δεν έχουν όλοι την ίδια γνώμη σχετικά με αυτά που πρέπει να μαθαίνουν οι νέοι για την κατάκτηση της αρετής είτε του καλύτερου τρόπου ζωής, ούτε είναι φανερό αν η παιδεία πρέπει να έχει στόχο της τον νου ή τον ηθικό χαρακτήρα αν ξεκινήσουμε από την εκπαίδευση που παρέχεται σήμερα, η έρευνά μας θα βρεθεί αντιμέτωπη με μεγάλη σύγχυση, και δεν είναι καθόλου φανερό αν η παιδεία πρέπει να προσφέρει αυτά που είναι χρήσιμα για τη ζωή ή αυτά που οδηγούν στην αρετή ή αυτά που απλώς προάγουν τη γνώση (γιατί όλες οι απόψεις έχουν βρει κάποιους υποστηρικτές) σχετικά με όσα οδηγούν στην αρετή, δεν πρέπει καμιά απολύτως συμφωνία (γιατί καταρχήν δεν έχουν όλοι την ίδια ιδέα για την αρετή που τιμούν, επομένως είναι φυσικό να υποστηρίζουν διαφορετικές γνώμες και ως προς την άσκησή της).
Β1. Ο Αριστοτέλης θέτει το ερώτημα σχετικά με το ποιος πρέπει να είναι ο χαρακτήρας της παιδείας και πώς πρέπει να ασκείται, ποιοί δηλαδή πρέπει να είναι οι στόχοι της. Διαπιστώνει ότι δεν επικρατεί μια ενιαία άποψη ως προς αυτό, αν δηλαδή η παιδεία πρέπει να στοχεύει στην κατάκτηση της αρετής ή ενός καλύτερου τρόπου ζωής, στην καλλιέργεια του νου ή τη διαμόρφωση ηθικού χαρακτήρα. Διαπιστώνει επίσης ότι η «ἡ ἐμποδὼν παιδεία», δηλαδή η παιδεία που παρέχεται στην εποχή του, δε δίνει σαφείς απαντήσεις ως προς το περιεχόμενο και τους στόχους της παιδείας. Εκφράζονται διάφορες απόψεις, άλλοι υποστηρίζουν ότι η παιδεία πρέπει να επιδιώκει τα χρήσιμα για τη ζωή, άλλοι αυτά που οδηγούν στην αρετή, ενώ άλλοι ότι πρέπει να προάγει τη γνώση. Αναφορά και στο σχόλιο του βιβλίου σελ. 209: «τῆς ἐμποδὼν παιδείας». Β2. Ο Αριστοτέλης ακολουθεί τη μέση οδό ως προς το περιεχόμενο της παιδείας. Η παιδεία δεν πρέπει να χαρακτηρίζεται από μονομέρεια. Χωρίς να παραμελούνται οι χρήσιμες και πρακτικές γνώσεις, από τις οποίες θα πρέπει να επιλέγονται οι απαραίτητες, οι νέοι θα πρέπει να μαθαίνουν από τα χρήσιμα μόνο όσα αρμόζουν σε ελεύθερους ανθρώπους και να αποφεύγουν όσες γνώσεις και ασχολίες τους καθιστούν ευτελείς και τιποτένιους. Αντάξια του ελεύθερου πολίτη είναι η παιδεία εκείνη που τον οδηγεί στην καλλιέργεια του νου, και κυρίως στην κατάκτηση της αρετής, άρα πρέπει να έχει ηθικό χαρακτήρα. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι όλα αυτά επιτυγχάνονται όταν η παιδεία έχει δημόσιο χαρακτήρα και είναι κοινή για όλους. Β3. Για να απαντηθεί επαρκώς η ερώτηση, πρέπει να παρατεθεί ολόκληρο το σχόλιο του βιβλίου «Περὶ παιδείας», σελ. 208 209. Επιπλέον, με βάση το μεταφρασμένο κείμενο, πρέπει να γίνει αναφορά στα έμφυτα όπλα του ανθρώπου που του δίνουν τη δυνατότητα να ξεχωρίζει από τα άλλα όντα. Αυτά τα όπλα (γλώσσα, λογική κ.λπ.), αν καλλιεργηθούν σωστά με την κατάλληλη παιδεία, καθιστούν τον άνθρωπο ανώτερο από όλα τα όντα. Αν όμως ο άνθρωπος δεν έχει παιδεία που στοχεύει στη διαμόρφωση ηθικού χαρακτήρα, τότε χωρίς αρετή και δικαιοσύνη, γίνεται το χειρότερο από όλα τα όντα. Καταδεικνύεται λοιπόν η
σπουδαιότητα της παιδείας προκειμένου να ολοκληρωθεί η προσωπικότητα ενός ανθρώπου. Β4. Η απάντηση προκύπτει από τις σελίδες 145 147 του σχολικού βιβλίου και συγκεκριμένα από το χωρίο: «Στη Μακεδονία ο Αριστοτέλης...» έως «... τα Ηθικά Νικομάχεια». Β5. λανθάνειν: λάθος, λαθραίος μανθάνειν: μάθηση, μάθημα εἴληφε: λήψη, παραλαβή διαφέροντα: φορείο, διαφορετικός νομίζειν: νόμος, νόμισμα Γ. Αδίδακτο κείμενο Ξενοφώντος Συμπόσιον 2,10 Γ1. Μετάφραση Και ο Αντισθένης είπε: «Πώς λοιπόν, Σωκράτη, αν και έχεις αυτή τη γνώμη (αν και γνωρίζεις αυτά), δεν εκπαιδεύεις και συ την Ξανθίππη, αλλά έχεις την πιο δύστροπη γυναίκα από αυτές που υπάρχουν νομίζω μάλιστα και από αυτές που έχουν υπάρξει (έχουν ζήσει) και από αυτές που θα υπάρξουν (θα ζήσουν);» «Διότι», απάντησε, «βλέπω ότι και αυτοί που θέλουν να γίνουν ικανοί ιππείς αποκτούν όχι τα πιο υπάκουα αλλά τα ατίθασα άλογα. Διότι νομίζουν ότι, αν μπορούν να συγκρατούν τα άλογα τέτοιου είδους, εύκολα βέβαια θα αντιμετωπίσουν τα άλλα άλογα. Κι εγώ λοιπόν, επειδή θέλω να αντιμετωπίζω ανθρώπους και να (τους) συναναστρέφομαι, έχω αποκτήσει αυτήν, επειδή γνωρίζω καλά ότι αν υποφέρω (υπομείνω) αυτήν, εύκολα βέβαια θα συνυπάρξω με όλους τους άλλους ανθρώπους». (20 μονάδες) Γ2.α. ἔφη: φάθι γιγνώσκων: ἐγνώκατε ὁρῶ: ἑώρας νομίζουσι: νομιοῦσι κατέχειν: κατάσχῃ
β. σύ: ὑμῖν γυναικί: (ὦ) γύναι θυμοειδεῖς: (τὸ) θυμοειδὲς ἵππους: (τῶ) ἵππῳ ἅπασιν: ἁπάσης (5 μονάδες) Γ3.α. γυναικί: αντικείμενο στο ρήμα χρῆ τῶν οὐσῶν: επιθετική (αναφορική) μετοχή που λειτουργεί ως γενική διαιρετική (ετερόπτωτος προσδιορισμός), στο επίθετο χαλεπωτάτῃ. κτωμένους: κατηγορηματική μετοχή εξαρτάται από το ρήμα ὁρῶ και λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός στο αντικείμενο του ρήματος, την επιθετική μετοχή κτωμένους. χρῆσθαι: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο της μετοχής βουλόμενος (υποκείμενο απαρεμφάτου: ἐγώ ταυτοπροσωπία). εὖ: επιρρηματικός προσδιορισμός τρόπου, προσδιορίζει τη μετοχή εἰδώς. ἅπασιν: ομοιόπτωτος κατηγορηματικός προσδιορισμός στη λέξη ἀνθρώποις (πιστεύουμε ότι η απάντηση αυτή θα εκληφθεί ως σωστή, αν και θεωρούμε εξίσου ορθή την άποψη ότι η λέξη ἅπασι λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός καθεμία από τις παραπάνω εκδοχές μπορεί να στηριχθεί από τη θεωρία και από το νόημα του κειμένου). (6 μονάδες) Γ3β. i. Υπόθεση: ἤν τοὺς τοιούτους δύνωνται κατέχειν Απόδοση: ῥᾳδίως τοῖς γε ἄλλοις ἵπποις χρήσεσθαι Η απόδοση βρίσκεται σε απαρέμφατο γιατί ο υποθετικός λόγος βρίσκεται στον πλάγιο λόγο, εξαρτημένος από το «νομίζουσι». Ο υποθετικός λόγος στον ευθύ λόγο: Υπόθεση: ἤν... δυνώμεθα Απόδοση: ῥᾳδίως... χρησόμεθα (ἤν + Υποτακτική Οριστική μέλλοντα). Εκφράζεται το προσδοκώμενο. ii. Υπόθεση: εἰ ταύτην ὑποίσω Απόδοση: (ὅτι)... ῥᾳδίως τοῖς γε ἄλλοις ἅπασιν ἀνθρώποις συνέσομαι.
Η απόδοση βρίσκεται σε δ/σα ειδική πρόταση διότι ο υποθετικός λόγος βρίσκεται στον πλάγιο λόγο, εξαρτημένος από τη μετοχή εἰδώς. Ο υποθετικός λόγος στον ευθύ λόγο: Υπόθεση: εἰ ταύτην ὑποίσω Απόδοση: ῥᾳδίως... συνέσομαι (εἰ +οριστική μέλλοντα Οριστική μέλλοντα). Εκφράζεται το πραγματικό, στο μέλλον. (Νοηματικά, αυτή η μορφή του υποθετικού λόγου πλησιάζει το προσδοκώμενο, συνήθως όμως όταν εκφράζεται κάποια προειδοποίηση, κάτι που εδώ δεν συμβαίνει). (4 μονάδες)