ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΘΕΩΡΙΩΝ ΜΑΘΗΣΗΣ Η ΘΕΩΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Το φαινόμενο της είναι δύσκολο να περιγραφεί με την βοήθεια ο- ρισμού ή ως συγκεκριμένο φυσικό ή άλλο φαινόμενο ή προϊόν εργαστηριακού πειράματος. Μπορεί την μάθηση να την συγκρίνει κανείς με τον ηλεκτρισμό που γίνεται αντιληπτός από τα αποτελέσματά του. Οι κυριότερες θεωρίες της είναι: 1. Συμπεριφοριστικές (Behaviouristic) με εκπρόσωπο τον Skinner 2. Γνωστικές (Cognitive) με εκπρόσωπους τον Piaget και Bruner 3. Ανθρωπιστικές (Humanistic) με εκπρόσωπους τον Maslow και Carl Rogers 4. Κοινωνικής (Social learning) με εκπρόσωπο τον Bandura ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΕ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ 1. Συμπεριφοριστικές (Behaviouristic) Το περιβάλλον συγκροτεί την συμπεριφορά. Η μάθηση καθορίζεται από τις επιδράσεις του περιβάλλοντος και όχι από τις ιδιότητες του ατόμου. Μάθηση είναι η αλλαγή της (εξωτερικής) συμπεριφοράς του ατόμου. (η εξωτερική συμπεριφορά θεωρείται μετρήσιμο μέγεθος αντίδρασης στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα). Στηρίζεται στο δίπτυχο: ΕΡΕΘΙΣΜΑ-ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ 2. Γνωστικές (Cognitive) Ο διδάσκων σύμφωνα με τις Γνωστικές θεωρίες έχει σαν στρατηγική a. ενημερώνει τους διδασκόμενους για το τι πρέπει να πετύχουν b. τους υπενθυμίζει όσα ήδη γνωρίζουν c. στην πορεία, αξιοποιεί τις υπάρχουσες γνώσεις και εμπειρίες d. ενεργοποιεί το νου των διδασκομένων ώστε να διερευνήσουν σταδιακά όλες τις πλευρές και τα συστατικά του εκάστοτε αντικειμένου 3. Ανθρωπιστικές (Humanistic) Η μάθηση είναι το αποτέλεσμα της συνειδητής και υπεύθυνης αξιοποίησης a. των δυνατοτήτων των ατόμων b. των προσφερόμενων ευκαιριών c. της εμπειρίας Ο διδάσκων σύμφωνα με τις Ανθρωπιστικές θεωρίες έχει σαν στρατηγική 1. Προσπαθεί να ενημερώσει τους εκπαιδευόμενους να αναγνωρίσουν την ανάγκη για μάθηση 2. ενδιαφέρεται για τους προσωπικούς τους στόχους 3. υποκινεί την ενεργοποίηση του ενδιαφέροντός τους 4. υποκινεί την ενεργοποίηση των δυνατοτήτων τους 4. Κοινωνικής (Social learning) Η μάθηση είναι η αλλαγή στη συμπεριφορά του ατόμου η οποία προκαλείται από (το εξωτερικό περιβάλλον) την συμπεριφορά των άλλων η οποία λειτουργεί σαν πρότυπο. Το άτομο επιλέγει τις εξωτερικές επιδράσεις, τις ερμηνεύει με βάση τις υπάρχουσες εμπειρίες του, τις οργανώνει και στην συνέχεια δρα, βρί-
σκεται επομένως σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον του. Άρα τα άτομα επηρεάζουν με την συμπεριφορά τους το περιβάλλον τους το οποίο με την σειρά του επηρεάζει τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς τους. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ ΜΑΘΗΣΗΣ Κύρια πηγή Ρόλος του Δασκάλου Συμπεριφοριστικές Γνωστικές Ανθρωπιστικές Ερεθίσματα του περιβάλλοντος Συστηματικός σχεδιασμός της διδασκαλίας με βάση κατάλληλα ερεθίσματα, επιβραβεύσεις και ενθαρρύνσεις Εσωτερική γνωστική δομή Αξιοποίηση της υπάρχουσας γνώσης και εμπειρίας για την πρόσληψη του νέου υλικού Συναισθηματικές και γνωστικές ανάγκες Προώθηση της ολικής ανάπτυξης και έκφρασης του ατόμου Επίκεντρο Δάσκαλος θέμα Εκπαιδευόμενος =αλήθεια ανεξάρτητη Βρίσκεται έξω Η γνώση από δάσκαλο και από τον μά- μαθητή θητη και το δάσκαλο Από τον κομφορμισμό Ενίσχυση επιθυμητών αντιδράσεων Πειθαρχημένη μάθηση Μίμηση προτύπων Κοινωνικής Αλληλεπίδραση ατόμου και περιβάλλοντος Άντληση διδαγμάτων από την αλληλεπίδραση ατόμου και περιβάλλοντος, ενίσχυση της ομαδικής εργασίας και της ενεργητικής συμμετοχής στην απελευθέρωση Εξερεύνηση των διαφόρων αντιδράσεων Μάθηση μέσω ανακάλυψης Ομαδική μάθηση Η θεωρία Κοινωνικής (Social learning) του Α. Bandura Η μάθηση κατά τον Bandura είναι κυρίως διαδικασία επεξεργασίας πληροφοριών σχετικών με το περιβάλλον και τη συμπεριφορά, οι οποίες μετατρέπονται σε συμβολικές αναπαραστάσεις που αποτελούν τον οδηγό για τις μετέπειτα ενέργειες του ατόμου. Η μάθηση επιτυγχάνεται σε κάθε περίπτωση κατά κανόνα με δύο τρόπους. Είτε ενεργά, είτε επαγωγικά. Στις περισσότερες περιπτώσεις γίνεται συνδυασμός των δύο. Η Ενεργός Μάθηση: το άτομο μαθαίνει με την ενεργό δράση, με το να κάνει δηλαδή το άτομο το ίδιο κάτι πραγματικά. Ο Bandura σχετικά με το ρόλο της ενίσχυσης, του αποτελέσματος δηλαδή της αντίδρασης, θεωρεί ότι ο ρόλος της είναι περισσότερο πληροφοριακός και παρωθητικός, όπως οι γνωστικοί ψυχολόγοι. Οι γνωστικές λειτουργίες και η παρώθηση έχουν μεγαλύτερη αξία από την ενίσχυση. Η θεωρία του στηρίζεται στο ότι: α. Η συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα εσωτερικών & εξωτερικών παραγόντων β. Σημαντικός είναι ο ρόλος των νοητικών/γνωστικών διαστάσεων της συμπεριφοράς.
γ. Η συμπεριφορά μας δεν είναι μόνον αποτέλεσμα των εξωτερικών ενισχύσεων. Με βάση προηγούμενες εμπειρίες μας τείνουμε να δημιουργούμε ορισμένες προσδοκίες όσον αφορά την έκβαση των ενεργειών μας. Η Επαγωγική Μάθηση : Μάθηση με Μίμηση Προτύπου: το άτομο μαθαίνει με το να παρατηρεί δηλαδή ένα πρότυπο να ενεργεί, οπότε πρόκειται για επαγωγική μάθηση. Μαθαίνεται πιο εύκολα η συμπεριφορά του μοντέλου που οδηγεί την επιτυχία παρά αυτή που οδηγεί στην αποτυχία. Η εξωτερική ενίσχυση δεν είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εκδήλωση κάποιας συμπεριφοράς. Τις περισσότερες φορές απλώς παρατηρούμε τι κάνουν οι άλλοι, και τους μιμούμαστε. Η μάθηση από παρακολούθηση προτύπων είναι περισσότερο αποτελεσματική στη ζωή μας από κάθε άλλη μορφή Ιδιαίτερο ρόλο στη μάθηση μέσω παρατήρησης προτύπων έδωσε ο Bandura στη λειτουργία των γνωστικών αναπαραστάσεων. Είναι νοητικές αναπαραστάσεις που δημιουργεί το άτομο προκειμένου να δρομολογήσει την μιμητική εκδήλωση της συμπεριφοράς αλλά και να αποτελέσει το κριτήριο με βάση το οποίο θα κρίνει την ορθότητα της συμπεριφοράς. Ιδιαίτερη έμφαση και στη μίμηση της επιθετικής συμπεριφοράς. Ιδιαίτερα μελέτησε το πρόβλημα της μίμησης της επιθετικότητας σε πρότυπα που προβάλλονται από την τηλεόραση. Αν και οι έρευνες δεν έδειξαν ακόμη σαφώς ότι όλοι οι άνθρωποι μιμούνται την προβαλλόμενη επιθετική συμπεριφορά, έχει γίνει καταφανές ότι τουλάχιστον μερικοί άνθρωποι επηρεάζονται οπωσδήποτε. Η θεωρία του Bandura μας βοηθάει να ελέγχουμε την συμπεριφορά παιδιών υπερκινητικών και αυθόρμητων. Η βασική της φιλοσοφία λέει: "Ο άνθρωπος μαθαίνει περισσότερα πράγματα παρατηρώντας συμπεριφορές προτύπων, παρά στην οικογένεια και το σχολείο".τα πρότυπα της τηλεόρασης είναι φτιαγμένα και επιλεγμένα έτσι ώστε να εξασφαλίζουν την μεγαλύτερη δυνατή πρόσκτηση των στοιχείων που παρουσιάζονται. Το μοντέλο των προτύπων, του Bandura. Σε αντίθεση με τη συμπεριφοριστική μάθηση, η μάθηση μέσω προτύπων καλύπτει πιο σύνθετες μορφές συμπεριφοράς. Περισσότερα μαθαίνει κανείς αλληλεπιδρώντας με τους γύρω του και παρακολουθώντας παρά σε χώρους όπως η οικογένεια ή το σχολείο όπου τα πρότυπα είναι περιορισμένα. Σήμερα ο κοινωνικοποιητικός ρόλος της τηλεόρασης και των άλλων ΜΜΕ καθίσταται κυρίαρχος. Τα βίντεο γκέημ προβάλλουν πρότυπα που προβληματίζουν σε μεγάλο βαθμό τους επιστήμονες, αλλά παρ' όλα αυτά εξακολουθούν να παραμένουν ανεξέλεγκτα. Ήδη από το 1960 ο Bandura υιοθετεί την τριαδική αμοιβαιότητα των παραγόντων της (άτομο- περιβάλλον- συμπεριφορά) που είδαμε παραπάνω. Πειράματα σε ποντίκια μέσα σε λαβύρινθο έδειξαν ότι τα πειραματόζωα που παρακολουθούσαν τις προσπάθειες άλλων ποντικιών να βρουν την διέξοδο, παρουσίασαν πολύ καλύτερα αποτελέσματα όταν ήρθε η σειρά τους. Σύμφωνα με τον Ε.Κολιάδη αυτή είναι η σχηματοποιημένη παράσταση της με παρατήρηση και μίμηση προτύπων: Η μίμηση περνάει από ένα εσωτερικό πλαίσιο διαδικασιών που κρίνει τον τρόπο με τον οποίο θα πραγματοποιηθεί. Γι' αυτό η λέξη μίμηση, επειδή δηλαδή δεν είναι άκριτη και ενστικτική, αντικαταστάθηκε από την λέξη modeling που σημαίνει ένα πιο ευρύ πλαίσιο ψυχολογικών διαδικασιών. Η Ενίσχυση του προτύπου όταν εκδηλώσει μια συμπεριφορά δεν έχει να κάνει -για τον παρατηρητή- με την ενίσχυση του Skinner. Αυτή λέγεται συμβολική ενίσχυση. Χρήση των προτύπων: Τα πρότυπα χρησιμοποιούνται στις εξής περιπτώσεις: 1. Αντιμετώπιση φοβιών 2. Απόκτηση νέας συμπεριφοράς 3. Αναστολή - αποδέσμευση υπάρχουσας συμπεριφοράς 4. Ενεργοποίηση λανθάνουσας συμπεριφοράς 5. Επικέντρωση της προσοχής σε στοιχεία του περιβάλλοντος 6. Συναισθηματική διέγερση
Εξωτερικές προϋποθέσεις που επιδρούν: Κατά την μάθηση με βάση τα πρότυπα υπάρχουν ορισμένες εξωτερικές προϋποθέσεις που επιδρούν στο είδος και στην διάρκειά της. Αυτές είναι: 1. Τα χαρακτηριστικά του παρατηρητή 2. Τα χαρακτηριστικά του προτύπου 3. Τα κοινά σημεία προτύπου και παρατηρητή Η κοινωνική μάθηση του Bandura δίνει έμφαση στη παρατήρηση και μοντελοποίηση των συμπεριφορών, των στάσεων, και των συναισθηματικών αντιδράσεων των άλλων. Ο Bandura (1971 Social Learning Theory New York: General Learning Press) ισχυρίζεται: «Η μάθηση θα ήταν υπερβολικά επίμοχθη, για να μην αναφέρουμε επικίνδυνη, εάν οι άνθρωποι έπρεπε να στηριχθούν απλώς στα αποτελέσματα των ενεργειών τους για να ενημερωθούν τι να κάνουν. Ευτυχώς, η ανθρώπινη συμπεριφορά μαθαίνεται περισσότερο παρατηρητικά μέσω της μοντελοποίησης: από την παρατήρηση άλλων, κάποιος διαμορφώνει μία ιδέα για το πώς οι νέες συμπεριφορές εκτελούνται, και στις πιο πρόσφατες περιπτώσεις αυτές οι κωδικοποιημένες πληροφορίες χρησιμεύουν ως ένας οδηγός για δράση.». Η κοινωνική μάθηση εξηγεί την ανθρώπινη συμπεριφορά από την άποψη της συνεχούς αμοιβαίας αλληλεπίδρασης μεταξύ γνωστικών, συμπεριφοριστικών, και περιβαλλοντικών επιρροών. Οι επεξεργασίες του συστατικού που βρίσκονται στην παρατηρητική μάθηση είναι: 1. Προσοχή, συμπεριλαμβανομένων των διαμορφωμένων γεγονότων (διακριτικότητα, συναισθηματικό σθένος, πολυπλοκότητα, επικράτηση, λειτουργική αξία) και των χαρακτηριστικών του παρατηρητή (αισθητήριες ικανότητες, επίπεδο διέγερσης, αντιληπτικό σύνολο, προηγούμενη ενίσχυση), 2. διατήρηση, συμπεριλαμβανομένης της συμβολικής κωδικοποίησης, της γνωστικής οργάνωσης, της συμβολικής πρόβας, της πρόβας μηχανών), 3. αναπαραγωγή μηχανών, συμπεριλαμβανομένων των φυσικών ι- κανοτήτων, αυτοπαρατήρησης της αναπαραγωγής, ακρίβεια της α- νατροφοδότησης, και 4. κίνητρο, συμπεριλαμβανομένης της εξωτερικής ενίσχυσης, και αυτοενίσχυσης. Επειδή καλύπτει την προσοχή, τη μνήμη και το κίνητρο, η κοινωνική μάθηση εκτείνεται και προς τα γνωστικά και προς τα συμπεριφοριστικά πλαίσια. Η θεωρία του Bandura βελτιώνει την αυστηρά συμπεριφοριστική ερμηνεία της διαμόρφωσης παρεχόμενη από τους Miller & Dollard. Η κοινωνική θεωρία έχει εφαρμοστεί εκτενώς : 1. στην κατανόηση της επιθετικότητας και 2. των ψυχολογικών διαταραχών, ιδιαίτερα στα πλαίσια της τροποποίησης συμπεριφοράς 3. Είναι επίσης το θεωρητικό έδαφος για την τεχνική διαμόρφωσης συμπεριφοράς που χρησιμοποιείται ευρέως στα επιμορφωτικά προγράμματα. Τα τελευταία χρόνια ο Bandura έχει στρέψει την εργασία του στην έννοια της αυτορύθμισης. Παραδείγματα κοινωνικών καταστάσεων: Τα πιό κοινά (και κυρίαρχα) παραδείγματα των κοινωνικών καταστάσεων είναι οι τηλεοπτικές διαφημίσεις, οι οποίες προτείνουν ότι η κατανάλωση ενός συγκεκριμένου ποτού ή η χρησιμοποίηση ενός ιδιαίτερου σαμπουάν θα μας καταστήσει δημοφιλείς και θα κερδίσει το θαυμασμό των ελκυστικών ανθρώπων. Ανάλογα με τις σχετικές συστατικές διαδικασίες (όπως η προσοχή ή το κίνητρο),
μπορούμε να διαμορφώσουμε τη συμπεριφορά που παρουσιάζεται στη διαφήμιση και να αγοράσουμε το προϊόν που διαφημίζεται. Αρχές: 1. Το πιό υψηλό επίπεδο παρατηρητικής επιτυγχάνεται αφού πρώτα οργανωθεί και προετοιμαστεί η διαμορφωμένη συμπεριφορά συμβολικά και κατόπιν θεσπιστεί ανοικτά. Η κωδικοποίηση διαμορφώνει τη συμπεριφορά στις λέξεις, τις ετικέτες ή τα αποτελέσματα εικόνων στη καλύτερη διατήρηση από την απλή παρατήρηση. 2. Τα άτομα είναι πιθανότερο να υιοθετήσουν μία διαμορφωμένη συμπεριφορά εάν οδηγεί στις εκβάσεις που εκτιμούν. 3. Τα άτομα είναι πιθανότερο να υιοθετήσουν μία διαμορφωμένη συμπεριφορά εάν το πρότυπο είναι παρόμοιο με τον παρατηρητή και έχει θαυμαστή θέση και η συμπεριφορά έχει λειτουργική αξία.