Στάσεις και συµπεριφορές στελεχών υγείας για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση

5th International Conference in Open & Distance Learning - ovember 2009, Athens, Greece - PROCEEDI GS Στάσεις και συµπεριφορές στελεχών υγείας για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση Attitudes and behaviors of hospital administrative personnel for distance learning Τρύφων ΑΡΑΣ Μαρία-Αγγελική ΣΤΑΜΟΥΛΗ Γενικό Τµήµα, Πολυτεχνείο Κρήτης, Χανιά, Τµήµα ιοίκησης Μονάδων Υγείας Πρόνοιας, tryfon@science.tuc.gr Τ.Ε.Ι. Αθήνας mstamouli@yahoo.com Ιωάννης ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ Γενικό Τµήµα, Πολυτεχνείο Κρήτης, Χανιά gapostolakis@science.tuc.gr Περίληψη Η εργασία αυτή έχει σαν σκοπό να καταγράψει το ποσοστό των διοικητικών υπαλλήλων των νοσοκοµείων του νοµού Αττικής που έχουν συµµετάσχει σε κάποιο πρόγραµµα ανοικτής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης όπως επίσης και να αποτυπώσει τη γνώµη των εν λόγω υπαλλήλων σε θέµατα σχετικά µε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. ιεξήχθη έρευνα µε ειδικά διαµορφωµένο ερωτηµατολόγιο, οργανωµένο ώστε να συγκεντρώνει πληροφορίες για τη συµµετοχή των υπαλλήλων σε προγράµµατα ανοικτής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, την επιθυµία για συµµετοχή σε τέτοιου είδους προγράµµατα, την επαρκή γνώση των υπαλλήλων αυτών για τους Η/Υ, όπως επίσης και τις απόψεις τους σχετικά µε το αν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση µπορεί να συµβάλει καθοριστικά στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού των νοσοκοµείων, στη βελτίωση της επαγγελµατικής δραστηριότητας των υπαλλήλων και ακόµα το αν αποτελεί µια νέα ελπιδοφόρο µέθοδο µάθησης. Στο δείγµα συµµετείχαν διοικητικοί υπάλληλοι (µη-νοσηλευτικό, µη-ιατρικό προσωπικό) νοσοκοµείων του νοµού Αττικής τα οποία επιλέχθηκαν µε απλή τυχαία δειγµατοληψία. Τα αποτελέσµατα της έρευνας φανερώνουν ότι, η πλειοψηφία των υπαλλήλων των νοσοκοµείων δεν έχει συµµετάσχει σε πρόγραµµα ανοικτής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, αν και εκφράζουν την επιθυµία να συµµετάσχουν. Ποσοστό 70% των εν λόγω υπαλλήλων δεν έχει ικανοποιητικές γνώσεις Η/Υ (γεγονός που ορισµένες φορές αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στη συµµετοχή σε προγράµµατα ΑεξΑΕ). Οι κυριότεροι λόγοι µη-συµµετοχής σε τέτοιου είδους προγράµµατα είναι: (α) έλλειψη ενηµέρωσης, (β) έλλειψη χρόνου λόγω άλλων ασχολιών, (γ) αδιαφορία για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση κ.ά. Η πλειοψηφία των υπαλλήλων πιστεύει ότι µια τέτοιου είδους εκπαίδευση συµβάλλει αποφασιστικά στη βελτίωση της επαγγελµατικής τους δραστηριότητας. Τέλος, παράγοντες που φαίνονται να επηρεάζουν τις απαντήσεις των υπαλλήλων είναι (α) το επίπεδο εκπαίδευσης, (β) το αντικείµενο εργασίας, (γ) ο βαθµός εργασίας, (δ) τα έτη προϋπηρεσίας, ενώ φαίνεται να µην παίζει ρόλο το φύλο του υπαλλήλου. Abstract The main aim of this paper is to record the percentage of the administrative personnel of hospitals in Attica, who have participated in an open distance-learning program and also to reflect their opinion on questions relevant with distance learning. A research SECTIO A: theoretical papers, original research and scientific articles 58

was curried out with the use of a suitably designed questionnaire, organized in such a way as to collect the necessary information that concerns the participation of the personnel to an open distance learning program, their desire in participating in such a program and the level their computer knowledge. The questionnaire also collects information about their beliefs on whether the open distance learning contributes to the progress in their profession, whether they consider it as a new promising learning method etc. The sample was consisted of the administrative personnel of hospitals in Attica that was selected by simple random sampling. The results of this research show that the majority of the health care personnel have never participated in an open distance-learning program, even if they express their wish to participate in such a program. Approximately 70% of these personnel don t have sufficient computer knowledge, while this doesn t seem to be the main obstacle for not taking part in a distance-learning program. The main reasons for not participating are: (a) lack of information, (b) lack of spare time, (c) their indifference in distance-learning etc. Also, the majority of the hospital personnel believe that the distance learning contributes significantly to their improvement in their profession. Finally, factors that seem to affect the answers of the personnel are: (a) their level of education, (b) the object of their profession, (c) their rank in the hospital and (d) their former working experience while their gender doesn t seem to play any role. 1. Εισαγωγή Στις µέρες µας, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση, µε σύµµαχο τις νέες τεχνολογίες των υπολογιστών και του ιαδικτύου, έχει αποκτήσει νέες διαστάσεις και δυνατότητες προσφέροντας τις επιλογές που χρειάζεται το εκπαιδευτικό σύστηµα για την αναβάθµισή του. Οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις προσφέρουν ιδιαίτερα πολλές και ενδιαφέρουσες δυνατότητες για τη σχεδίαση και υλοποίηση προγραµµάτων δια βίου εκπαίδευσης µέσω κυρίως προγραµµάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. ίνουν τη δυνατότητα στους εκπαιδευόµενους να βρίσκουν και να επεξεργάζονται µεγάλο όγκο πληροφοριών και διδακτικού υλικού µε διαδραστικό τρόπο όπως επίσης και τη δυνατότητα να επικοινωνούν και να συνδιαλέγονται µε τους εκπαιδευτές και τους συµφοιτητές τους µε τρόπους που παλαιότερα δεν ήταν εφικτοί. Η έννοια της ηλεκτρονικής µάθησης (e-learning) είναι ένας εξαιρετικά ευρύς όρος που καλύπτει οτιδήποτε αφορά τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας στην εκπαίδευση, δηλαδή τη χρήση ηλεκτρονικών µέσων για τη µεταφορά του περιεχοµένου του προγράµµατος σπουδών, τη χρήση ψηφιακού υλικού µάθησης και η ηλεκτρονική επικοινωνία ανάµεσα στα δύο µέρη (Nagy, 2005). Σύµφωνα µε την ετυµολογία του, ο όρος τηλεεκπαίδευση (tele-education) προσδιορίζει την εκπαίδευση που προσφέρεται από µακριά και αναφέρεται στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση που συνδυάζει τόσο τις µεθόδους ηλεκτρονικής µάθησης µε ηλεκτρονικούς υπολογιστές, όσο και τα τηλεµατικά δίκτυα (τηλεπικοινωνίες, δίκτυα υπολογιστών και ιαδίκτυο). Με τον όρο µικτή εκπαίδευση (blended learning) εννοείται οποιοδήποτε κράµα της παραδοσιακής (πρόσωπο µε πρόσωπο) εκπαίδευσης και της τηλεκπαίδευσης. Σήµερα µιλάµε και για τη µικτή εξ αποστάσεως εκπαίδευση (blended distance learning) κάτι το οποίο προσδιορίζεται από την από κοινού χρήση της παραδοσιακής εξ αποστάσεως µεθόδου αλλά και της τηλεκπαίδευσης (Αποστολάκης, 2008; Apostolakis, Varamis & Papadopoulou, 2008; Bielawski & Metcalf, 2005). Σκοπός της εργασίας είναι να αποτυπώσει τις στάσεις και τις αντιλήψεις διοικητικών στελεχών υγείας σε σχέση µε την εξ αποστάσεως εκπαιδευτική µέθοδο. ιεξήχθη 59

έρευνα στην οποία χρησιµοποιήθηκε ειδικά διαµορφωµένο ερωτηµατολόγιο προκειµένου να απαντηθούν ερωτήµατα σχετικά µε (α) τη συµµετοχή των υπαλλήλων σε προγράµµατα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, (β) την επιθυµία τους για συµµετοχή σε τέτοιου είδους προγράµµατα, (γ) την επαρκή ή όχι, γνώση Η/Υ και (δ) τις απόψεις για το κατά πόσο η εξ αποστάσεως εκπαιδευτική µέθοδος µπορεί να συµβάλει καθοριστικά στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού των νοσοκοµείων. 2. Μεθοδολογία της έρευνας Για τη συγγραφή της εργασίας, διεξήχθη έρευνα, την άνοιξη του 2007, στην οποία χρησιµοποιήθηκε ειδικά διαµορφωµένο ερωτηµατολόγιο (Bechhofer & Paterson, 2000; Burns, 2000), οργανωµένο κατά τα πρότυπα ενός ερευνητικού ηµερολογίου (McNeill, 1990). Πριν µοιραστεί, προηγήθηκε έλεγχος του και ακολούθησε πιλοτική εφαρµογή του. Ο τύπος των ερωτήσεων του ήταν (Alreck & Settle, 1995): i) κλειστές ερωτήσεις (διχοτοµικές, πενταβάθµιας κλίµακας, συγκεκριµένων απαντήσεων κατηγοριών, πολλαπλών επιλογών και υποχρεωτικής κατάταξης) και ii) ανοιχτές ερωτήσεις (Bradburn, Sudman & Wansink, 2004). Ακολούθησε η συµπλήρωση και η συλλογή των ερωτηµατολογίων, η κωδικοποίησή τους µε εννοιολογική συνέπεια και τέλος η στατιστική ανάλυση των απαντήσεων, µε το στατιστικό πακέτο SPSS (Green, Salkind & Akey, 2000; Αποστολάκης, Καστανιά & Πιερράκου, 2003; Αποστολάκης & Σταµούλη 2007; Αποστολάκης, άρας & Σταµούλη, 2009). Για τον έλεγχο της εγκυρότητάς του πραγµατοποιήθηκε έλεγχος της εγκυρότητας όψεως, σε συνεργασία µε επιστήµονες εξειδικευµένους στο χώρο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, ώστε να ελεγχθεί αν είναι προφανές από τις ερωτήσεις ότι το ερωτηµατολόγιο µετράει αυτό το οποίο υποδηλώνει. Η αξιοπιστία του, υπολογίστηκε µε τον συντελεστή Cronbach s alpha, ο οποίος έδωσε τιµή 0,624 (Cronbach, 1951; Apostolakis & Stamouli, 2006). Η διαδικασία επιλογής τους δείγµατος, για τη συµπλήρωση των ερωτηµατολογίων, έγινε σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο επιλέχθηκαν, µε απλή τυχαία δειγµατοληψία, νοσοκοµεία από λίστα όλων των νοσοκοµείων του νοµού Αττικής. Στο δεύτερο στάδιο, από κάθε νοσοκοµείο που συµπεριλήφθηκε κατά το πρώτο στάδιο, επιλέχθηκε, και πάλι µε απλή τυχαία δειγµατοληψία, ικανός αριθµός υπαλλήλων για τη συµµετοχή τους στην έρευνα. Το ερωτηµατολόγιο περιλάµβανε τέσσερις ενότητες ερωτήσεων. Η πρώτη ενότητα είχε ερωτήσεις που αφορούσαν γενικά στοιχεία των νοσοκοµείων (επωνυµία, κατηγορία, αριθµός κλινών). Η δεύτερη ενότητα είχε ερωτήσεις σχετικά µε τα δηµογραφικά στοιχεία των εργαζοµένων των νοσοκοµείων (φύλο, οικογενειακή κατάσταση, εκπαιδευτικό επίπεδο, υπηρεσία εργασίας, βαθµός, έτη υπηρεσίας στο νοσοκοµείο). Η τρίτη αποτελείτο από τρεις υποενότητες. Στην πρώτη υποενότητα ο ερωτώµενος έπρεπε να απαντήσει στο εάν έχει γνώσεις Η/Υ, να δηλώσει το επίπεδο αυτών των γνώσεων (πτυχίο ΑΕΙ, AΤΕΙ, ΙΕΚ, ΚΕΣ) και τέλος στο εάν είχε ποτέ συµµετάσχει σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Αν ο εργαζόµενος είχε συµµετάσχει σε τέτοιου είδους πρόγραµµα, έπρεπε στη συνέχεια να συµπληρώσει τη δεύτερη υποενότητα µε ερωτήσεις αναφορικά µε τη µαθησιακή προσέγγιση στην εκπαίδευση αυτή, µε το αν πιστεύει ότι η εν λόγω εκπαίδευση βοήθησε στη βελτίωση της εργασιακής του δραστηριότητας και γενικότερα µε το αν αυξάνει την αποδοτικότητα του διοικητικού προσωπικού των νοσοκοµείων. Αν ο εργαζόµενος δεν είχε συµµετάσχει σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, τότε έπρεπε να συµπληρώσει την τρίτη υποενότητα µε ερωτήσεις, που αφορούσαν στο λόγο µησυµµετοχής σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, στην επιθυµία συµµετοχής 60

σε ανάλογα προγράµµατα καθώς και στην υποστήριξη για την συµµετοχή του. Τέλος, η τέταρτη ενότητα αναφέρεται στο µέλλον της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης σε σχέση µε τη ηµόσια Υγεία, µε ερωτήσεις όπως εάν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση βοηθά στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού, εάν είναι µια ελπιδοφόρος µέθοδος εκµάθησης και τέλος αναφορά στα αντικείµενα τα οποία µπορεί να υποστηρίξει. 3. Αποτελέσµατα Στο σύνολο των 459 διοικητικών υπαλλήλων των νοσοκοµείων που µελετήθηκαν, βρέθηκαν 267 γυναίκες (58,2%) και 192 άντρες (41,8%). Οι περισσότεροι (232) από αυτούς έχουν πτυχίο τριτοβάθµιας εκπαίδευσης (ΑΕΙ/AΤΕΙ), 193 είναι απόφοιτοι δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, οι 27 έχουν πραγµατοποιήσει µεταπτυχιακό, ενώ βρέθηκαν και 7 άτοµα που είναι απόφοιτοι πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης. Στις διοικητικές υπηρεσίες των νοσοκοµείων που µελετήθηκαν, βρέθηκε να εργάζονται 341 άτοµα (74,3%), εκ των οποίων στις τεχνικές εργάζονται τα 65 (14,2%), ενώ στις υπηρεσίες πληροφορικής εργάζονται 53 (11,5%). Απλοί υπάλληλοι είναι τα 363 άτοµα (79,1%), θέση προϊσταµένου γραφείου έχουν τα 49 (10,7%), θέση τµηµατάρχη κατέχουν τα 26 (5,7%), ενώ βρέθηκαν 15 σε θέση υποδιευθυντή (3,3%) και 6 σε θέση διευθυντή (1,3%). Το 72,1% των εργαζοµένων στα υπό µελέτη νοσοκοµεία δεν έχουν βεβαίωση εξειδίκευσης για Η/Υ, ενώ από αυτούς που έχουν (128 άτοµα, 27,9%), µόλις οι 12 (9,4%) έχουν πτυχίο από ΑΕΙ, οι 20 (15,7%) πτυχίο από ΤΕΙ, πτυχίο από κάποιο ΙΕΚ έχουν οι 13 (10,2%), ενώ βρέθηκαν και 82 άτοµα (64,6%) που απάντησαν ότι το πτυχίο Η/Υ που κατέχουν είναι από άλλου είδους σχολή, όπως κάποιο εργαστήριο ελευθέρων σπουδών. Αξιοσηµείωτο ήταν το εύρηµα ότι το 96,5% των υπαλλήλων (443 υπάλληλοι) δεν είχαν συµµετάσχει σε εξ αποστάσεως εκπαίδευση, ενώ µόλις οι 16 (3,5%) απάντησαν θετικά στη συγκεκριµένη ερώτηση, µε κυριότερα αντικείµενα εκείνα των φυσικών επιστηµών (4 άτοµα, 25%), της διοίκησης επιχειρήσεων και του Ελληνικού πολιτισµού (από 3 άτοµα αντίστοιχα, 18,8%), καθώς και της πληροφορικής (2 άτοµα, 12,5%). Όσον αφορά στη µέθοδο µε την οποία τα άτοµα αυτά συµµετείχαν στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, οι απαντήσεις είχαν ως εξής: το 50% των υπαλλήλων (8 υπάλληλοι) συµµετείχαν στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση µέσω ιαδικτυακού τόπου (ασύγχρονη επικοινωνία), το 31,3% συµµετείχαν µέσω τηλετάξης (5 υπάλληλοι), ενώ βρέθηκαν και 3 άτοµα που απάντησαν ότι χρησιµοποίησαν εξειδικευµένα προγράµµατα Η/Υ µε τη χρήση CD-ROM ή DVD-ROM. Από τα 16 άτοµα που συµµετείχαν σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης τα 5 (31,3%) απάντησαν ότι η εκπαίδευση αυτή τους βοήθησε σε µέτριο βαθµό στη βελτίωση της εργασιακής τους δραστηριότητας, τα 7 (43,8%) απάντησαν ότι τους βοήθησε αρκετά, ενώ υπήρχαν και 4 άτοµα (25%) που απάντησαν ότι τους βοήθησε πολύ. Τονίζεται ότι το 81,3% (13 άτοµα) των ατόµων που συµµετείχαν σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, δήλωσε ευχαριστηµένο από την όλη εκπαιδευτική διαδικασία και µόλις 3 άτοµα (18,8%) δεν ήταν ευχαριστηµένα από αυτή. Στον Πίνακα 1 που ακολουθεί, µπορούµε να παρατηρήσουµε ότι το 12,5% των υπαλλήλων που είχαν συµµετοχή σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης πιστεύει ότι αυτού του είδους η εκπαίδευση µπορεί να αυξήσει την αποδοτικότητα του διοικητικού προσωπικού σε µέτριο βαθµό, το 68,8% πιστεύουν ότι µπορεί να 61

αυξήσει την αποδοτικότητά του αρκετά, ενώ το 18,8% πιστεύει ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση µπορεί να αυξήσει την αποδοτικότητα πολύ. Συχνότητα Ποσοστό Μέτρια 2 12,5 Αρκετά 11 68,8 Πολύ 3 18,8 Σύνολο 16 100,0 Πίνακας 1. Πιστεύετε ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση µπορεί να αυξήσει την αποδοτικότητα του διοικητικού προσωπικού; Το µεγαλύτερο ποσοστό των υπαλλήλων που συµµετείχαν σε κάποιο πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (6 άτοµα, ποσοστό 40%), το επέλεξε λόγω αδυναµίας µετακίνησής του, το 13,3% (2 άτοµα) διάλεξε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση λόγω αδυναµίας αντικατάστασής του στην εργασία, ενώ το 46,6% ανέφερε άλλους λόγους. Οι υπάλληλοί που δεν είχαν συµµετάσχει σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ανέφεραν ως κυριότερους λόγους της µη συµµετοχής τους τα εξής (Σχήµα 1): την έλλειψη ενηµέρωσης µε ποσοστό 67% (233 άτοµα), ακολουθεί η έλλειψη χρόνου λόγω άλλων ασχολιών µε ποσοστό 11,5% (40 άτοµα), 23 άτοµα (6,6%) απάντησαν ότι δεν τους ενδιαφέρει να συµµετέχουν σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, 11 άτοµα (3,2%) επικαλέσθηκαν προσωπικούς λόγους, το 4,3% (15 άτοµα) απάντησε ότι δε συµµετείχε διότι δε χρειάστηκε, 9 άτοµα (2,6%) επικαλέστηκαν οικονοµικούς λόγους, 7 άτοµα απάντησαν ότι δε συµµετείχαν διότι δεν γνωρίζουν χρήση Η/Υ, ενώ βρέθηκαν και 10 άτοµα (2,9%) που απάντησαν ότι ο λόγος που δε συµµετείχαν είναι ότι δεν πιστεύουν σε αυτού του είδους την εκπαίδευση. Ωστόσο, το 68% των υπαλλήλων των νοσοκοµείων που µελετήθηκαν, θα επιθυµούσε να συµµετέχει σε κάποιο πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, ενώ το 32% είχε αρνητική τοποθέτηση. Σχήµα 1. Κυριότεροι λόγοι µη-συµµετοχής σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. ε θα πρέπει να παραληφθεί ότι το 68,3% των εργαζοµένων στα νοσοκοµεία που µελετήθηκαν πιστεύει ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση µπορεί να συµβάλλει αποφασιστικά στη βελτίωση της επαγγελµατικής τους πληρότητας, ενώ υπάρχουν και 139 άτοµα (31,7%) που δε συµφωνούν µε την άποψη αυτή. Όσον αφορά στην υποστήριξη που παρέχεται από τους αρµόδιους φορείς σχετικά µε την προώθηση προγραµµάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης τα αποτελέσµατα δεν ήταν καθόλου ενθαρρυντικά, αφού 152 άτοµα (48,3%) απάντησαν πως δεν υπάρχει υποστήριξη, 24 άτοµα (7,4%) ότι παρέχεται υποστήριξη αλλά λίγη, 2 άτοµα (0,6%) 62

ότι παρέχεται υποστήριξη σε αρκετά ικανοποιητικό βαθµό, ενώ βρέθηκε και 1 άτοµο (0,3%) που απάντησε ότι παρέχεται υποστήριξη και µάλιστα σε πολύ ικανοποιητικό βαθµό. Εδώ δε θα πρέπει να παραληφθεί ότι 136 άτοµα (43,2%) απάντησαν ότι δε γνωρίζουν αν παρέχεται υποστήριξη σχετικά µε την προώθηση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Ωστόσο, η στάση των υπαλλήλων για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση φαίνεται να είναι θετική, αφού το 71,3% αυτών (325 υπάλληλοι), πιστεύουν ότι µπορεί στο µέλλον η εξ αποστάσεως εκπαίδευση να συµβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού, ενώ υπάρχουν και 131 (28,7%), που έχουν αντίθετη άποψη. Επίσης, 84 άτοµα (18,3%) θεωρούν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση µια πολύ ελπιδοφόρο µέθοδο µάθησης για το µέλλον, 182 άτοµα (39,7%), τη θεωρούν αρκετά ελπιδοφόρο, 72 άτοµα (15,7%) έχουν την άποψη ότι είναι σχετικά ελπιδοφόρος, 71 άτοµα (15,5%) την αξιολογούν ως µάλλον ελπιδοφόρο µέθοδο, ενώ υπάρχουν και 50 άτοµα (10,9%) τα οποία θεωρούν τη συγκεκριµένη µέθοδο µη ελπιδοφόρο µέθοδο µάθησης για το µέλλον. Ολοκληρώνοντας την καταγραφή των απόψεων, αναφέρονται τα κυριότερα αντικείµενα στα οποία οι υπάλληλοι των νοσοκοµείων που µελετήθηκαν, πιστεύουν ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση µπορεί να βοηθήσει το ηµόσιο Σύστηµα Υγείας. Αυτά είναι τα ακόλουθα: στην τηλεϊατρική (44,3%), στη διοίκηση µονάδων υγείας (31,8%) και στην πληροφορική (22,5%). Η στατιστική ανάλυση που ακολουθεί αφορά τέσσερις βασικούς άξονες: ο πρώτος έχει ως βάση το επίπεδο εκπαίδευσης (τριτοβάθµια ή όχι) και τη γνώµη των υπαλλήλων σχετικά µε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, ο δεύτερος έχει ως βάση το αντικείµενο της εργασίας τους (υπάλληλοι στη διεύθυνση πληροφορικής ή όχι) και τη γνώµη τους σχετικά µε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, ο τρίτος άξονας στηρίζεται στο βαθµό που έχει ένας εργαζόµενος στο νοσοκοµείο στο οποίο απασχολείται (απλός υπάλληλος και µη-απλός υπάλληλος όπως: προϊστάµενος γραφείου, τµηµατάρχης, υποδιευθυντής ή διευθυντής) και τη γνώµη του σχετικά µε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση ενώ ο τέταρτος και τελευταίος άξονας µελετά τα έτη προϋπηρεσίας ενός εργαζόµενου στο νοσοκοµείο (έτη προϋπηρεσίας λιγότερα από ή τουλάχιστον 20) και τη γνώµη του σχετικά µε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Ξεκινώντας µε τον πρώτο άξονα, αρχικά µπορούµε να παρατηρήσουµε ότι (Πίνακας 2) το 98,5% των υπαλλήλων που δεν κατέχουν πτυχίο τριτοβάθµιας εκπαίδευσης και το 95% των υπαλλήλων που κατέχουν, δεν έχουν προηγούµενη συµµετοχή σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Από τον έλεγχο της ανεξαρτησίας των µεταβλητών µε την εφαρµογή του ελέγχου x 2 και αφού ισχύουν και οι δυο προϋποθέσεις εφαρµογής του, προέκυψε ότι οι µεταβλητές δεν είναι ανεξάρτητες (το τεστ βρέθηκε σηµαντικό, x 2 =4,155, β.ε.=1, p=0,042). Αυτό υποδηλώνει ότι η κατοχή πτυχίου τριτοβάθµιας εκπαίδευσης επηρεάζει τη συµµετοχή των υπαλλήλων σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η ισχύς και ο τρόπος της επίδρασης αυτής, διερευνήθηκε µε το δείκτη φ (Burns, 2000; Green, Salkind & Akey, 2000). Προέκυψε λοιπόν ότι µεταξύ των υπό µελέτη µεταβλητών υπάρχει µικρή θετική συσχέτιση (φ=0,095, p=0,042), δηλαδή, η κατοχή πτυχίου τριτοβάθµιας εκπαίδευσης ενισχύει και τη συµµετοχή στα προγράµµατα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Στο σηµείο αυτό αναφέρουµε ότι για όλους τους ελέγχους x 2 που ακολουθούν, πριν ερµηνευτούν, προηγήθηκε ο έλεγχος των προϋποθέσεών τους. Έχετε συµµετάσχει σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης; Όχι Ναι Σύνολα 63

Έχετε πτυχίο τριτοβάθµιας εκπαίδευσης; Όχι 197 (98,5%) 3 (1,5%) 200 Ναι 246 (95%) 13 (5%) 259 Πίνακας 2. Πτυχίο τριτοβάθµιας εκπαίδευσης και συµµετοχή σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Η επιθυµία όµως για συµµετοχή σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, δε φάνηκε να επηρεάζεται από την κατοχή πτυχίου τριτοβάθµιας εκπαίδευσης αφού το x 2 τεστ δεν προέκυψε σηµαντικό (x 2 =2,191 β.ε.=1, p=0,139). Σηµαντική διαφοροποίηση παρουσιάζεται στο αν συµβάλλει η εξ αποστάσεως εκπαίδευση στη βελτίωση της επαγγελµατικής τους δραστηριότητας. Το 61% των υπαλλήλων που δεν έχουν πτυχίο τριτοβάθµιας εκπαίδευσης και το 74,2% εκείνων που έχουν, θεωρούν ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συµβάλλει στη βελτίωση της επαγγελµατικής τους δραστηριότητας. Από τον έλεγχο της ανεξαρτησίας τους, το x 2 τεστ προέκυψε σηµαντικό (x 2 =8,668 β.ε.=1, p=0,003), εύρηµα που υποδηλώνει ότι το εκπαιδευτικό επίπεδο επηρεάζει τις απόψεις σχετικά µε τη συµβολή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στη βελτίωση της επαγγελµατικής δραστηριότητας και πιο συγκεκριµένα η κατοχή πτυχίου τριτοβάθµιας εκπαίδευσης ενισχύει την άποψη αυτή, αφού ο δείκτης φ έδειξε µικρή θετική συσχέτιση (φ=0,141, p=0,003). Ανάλογα αποτελέσµατα προέκυψαν (Σχήµα 2) και σχετικά µε το αν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συµβάλλει στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού, αφού από τον έλεγχο της ανεξαρτησίας των µεταβλητών το x 2 τεστ προέκυψε και εδώ σηµαντικό (x 2 =7,503 β.ε.=1, p=0,006). Το αποτέλεσµα αυτό υποδηλώνει ότι το εκπαιδευτικό επίπεδο επηρεάζει τις απόψεις σχετικά µε τη συµβολή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στην ανάπτυξη του ανθρωπίνου δυναµικού. Πιο συγκεκριµένα η κατοχή πτυχίου τριτοβάθµιας εκπαίδευσης ενισχύει την άποψη αυτή (φ=0,128, p=0,006). Σχήµα 2. Συµβολή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού και τριτοβάθµια εκπαίδευση. Η παρουσίαση των αποτελεσµάτων για τον πρώτο άξονα ολοκληρώνεται µε τον έλεγχο της ανεξαρτησίας µεταξύ του επιπέδου εκπαίδευσης και της άποψης σχετικά µε το αν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι µια ελπιδοφόρος µέθοδο εκπαίδευσης. Το x 2 τεστ προέκυψε σηµαντικό (x 2 =13,884, β.ε.=4, p=0,008), εύρηµα που υποδηλώνει ότι το εκπαιδευτικό επίπεδο επηρεάζει τις απόψεις των υπαλλήλων για το αν θεωρούν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση µια ελπιδοφόρο µέθοδο εκπαίδευσης. Συγκεκριµένα η κατοχή πτυχίου τριτοβάθµιας εκπαίδευσης ενισχύει την άποψη αυτή, αφού εδώ υπάρχει µικρή θετική συσχέτιση (δείκτης Cramer s V=0,174, p=0,008). Συνεχίζουµε την ανάλυση σύµφωνα µε το δεύτερο άξονα. Αρχικά, και πάλι, µπορούµε να παρατηρήσουµε ότι (Πίνακας 3) το 90,6% των υπαλλήλων που το 64

αντικείµενο εργασίας τους είναι σχετικό µε την πληροφορική και το 97,3% των υπαλλήλων που το αντικείµενό τους δεν είναι, δεν έχουν συµµετοχή σε προγράµµατα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Από την εφαρµογή του x 2 για τον έλεγχο της ανεξαρτησίας, προέκυψε ότι οι µεταβλητές δεν είναι ανεξάρτητες (τεστ σηµαντικό, x 2 =6,301, β.ε.=1, p=0,012). Στη συγκεκριµένη περίπτωση αυτή παραβιάζεται η δεύτερη από τις προϋποθέσεις εφαρµογής του x 2 τεστ, (1. ελάχιστη αναµενόµενη συχνότητα µεγαλύτερη από τη µονάδα και 2. όχι πάνω από το 20% των αναµενόµενων συχνοτήτων µικρότερες από 5), (Αποστολάκης & Σταµούλη, 2007). Εδώ, επειδή καµία αναµενόµενη συχνότητα δεν είναι µικρότερη της µονάδας, µπορούµε να αντιµετωπίσουµε ελαστικά το τεστ και να δεχτούµε τα αποτελέσµατα (Γναρδέλλης, 2003). Στη συνέχεια µελετώντας το δείκτη φ, προέκυψε ότι µεταξύ των δύο αυτών µεταβλητών υπάρχει µικρή θετική συσχέτιση (φ=0,117, p=0,012), δηλαδή, αντικείµενο εργασίας σχετικό µε την πληροφορική ενισχύει και τη συµµετοχή στα προγράµµατα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Είναι το αντικείµενο της εργασίας σας σχετικό µε την πληροφορική Έχετε συµµετάσχει σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης; Όχι Ναι Σύνολα Όχι 395 (97,3%) 11 (2,7%) 406 Ναι 48 (90,6%) 5 (9,4%) 53 Πίνακας 3. Αντικείµενο εργασίας σχετικό µε την Πληροφορική και συµµετοχή σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Επιπλέον και εδώ όπως και στην περίπτωση του επιπέδου εκπαίδευσης, η επιθυµία για συµµετοχή σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, δε φάνηκε να επηρεάζεται από το εάν το αντικείµενο εργασίας ενός υπαλλήλου είναι σχετικό µε την πληροφορική ή όχι (x 2 τεστ µη-σηµαντικό, x 2 =0,122, β.ε.=1, p=0,726). Συνεχίζοντας την ανάλυση βρέθηκε ότι το 66,7% των υπαλλήλων που το αντικείµενο της εργασίας τους δεν είναι σχετικό µε την Πληροφορική και το 82,6% αυτών που το αντικείµενο είναι η Πληροφορική, θεωρούν ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συµβάλλει στη βελτίωση της επαγγελµατικής τους δραστηριότητας Από τον έλεγχο της ανεξαρτησίας τους, το x 2 τεστ προέκυψε σηµαντικό (x 2 =4,837 β.ε.=1, p=0,028), µε δείκτη φ (φ=0,105, p=0,028, δηλαδή µικρή θετική συσχέτιση), βλέπουµε δηλαδή ότι αντικείµενο εργασίας σχετικό µε την Πληροφορική, ενισχύει την άποψη ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συµβάλλει στη βελτίωση της επαγγελµατικής δραστηριότητας των υπαλλήλων. Τα αποτελέσµατα που προέκυψαν αναφορικά µε το αντικείµενο εργασίας και το αν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συµβάλλει στην ανάπτυξη του ανθρωπίνου δυναµικού, ήταν ανάλογα. Ο έλεγχος της ανεξαρτησίας των µεταβλητών, έδωσε x 2 τεστ στατιστικά σηµαντικό (x 2 =4,042 β.ε.=1, p=0,044) και δείκτη φ=0,094, p=0,044, δηλαδή µικρή θετική συσχέτιση. Τέλος, εξετάζοντας την ανεξαρτησία µεταξύ του αντικειµένου εργασίας και της άποψης αν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι µια ελπιδοφόρος µέθοδο εκπαίδευσης, προέκυψε x 2 τεστ σηµαντικό (x 2 =20,633, β.ε.=4, p=0,0005), από το οποίο συµπεραίνουµε ότι, το αντικείµενο εργασίας επηρεάζει τις απόψεις των υπαλλήλων σχετικά µε τον αν θεωρούν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση µια ελπιδοφόρο µέθοδο εκπαίδευσης (Cramer s V=0,212, p=0,0005). Συνεχίζουµε την ανάλυση παρουσιάζοντας τα αποτελέσµατα σύµφωνα µε τον τρίτο άξονα. Από τον Πίνακα 4 παρατηρούµε ότι, το 65,5% των (απλών) υπαλλήλων των νοσοκοµείων και το 77,2% αυτών που δεν είναι απλοί υπάλληλοι επιθυµούν να συµµετάσχουν σε ένα πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Από την εφαρµογή 65

του x 2 τεστ, προέκυψε ότι οι µεταβλητές δεν είναι ανεξάρτητες (το τεστ βρέθηκε σηµαντικό, x 2 =4,540 β.ε.=1, p=0,033), µε δείκτη φ (φ=0,102, p=0,033), δηλαδή η συσχέτιση µεταξύ των δύο αυτών µεταβλητών είναι µικρή και θετική, αποτέλεσµα που σηµαίνει ότι εάν ένας εργαζόµενος δεν είναι απλός υπάλληλος ενισχύει την επιθυµία του για συµµετοχή στα προγράµµατα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Βαθµός εργασίας στο νοσοκοµείο Επιθυµία συµµετοχής πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης; Όχι Ναι Σύνολα Υπάλληλος 119 (34,5%) 226 (65,5%) 345 Μη-Υπάλληλος 21 (22,8%) 71 (77,2%) 92 Πίνακας 4. Βαθµός εργασίας στο νοσοκοµείο και επιθυµία συµµετοχής σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Η συµµετοχή ή όχι σε ένα πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, δε φάνηκε να επηρεάζεται από το βαθµό των εργαζοµένων στο νοσοκοµείο, αφού το x 2 τεστ δεν προέκυψε σηµαντικό (x 2 =0,167, β.ε.=1, p=0,683). Ανάλογο είναι το συµπέρασµα που προκύπτει και σχετικά µε το αν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συµβάλλει στην ανάπτυξη του ανθρωπίνου δυναµικού (x 2 -τεστ όχι σηµαντικό, x 2 =2,006, β.ε.=1, p=0,157). Σηµαντική διαφοροποίηση παρουσιάζεται ανάµεσα στους εργαζόµενους που είναι απλοί υπάλληλοι και σε αυτούς που δεν είναι, σχετικά µε το αν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συµβάλλει στη βελτίωση της επαγγελµατικής τους δραστηριότητας. Ο έλεγχος ανεξαρτησίας σε αυτή την περίπτωση έδωσε x 2 τεστ σηµαντικό (x 2 =4,201 β.ε.=1, p=0,040), µε το δείκτη φ να δείχνει µικρή θετική συσχέτιση (φ=0,098, p=0,040). Τέλος, πραγµατοποιήθηκε ο έλεγχος της ανεξαρτησίας µεταξύ του βαθµού εργασίας και της άποψης αν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι µια ελπιδοφόρος µέθοδο εκπαίδευσης. Το x 2 τεστ και στην περίπτωση αυτή προέκυψε σηµαντικό (x 2 =17,778, β.ε.=4, p=0,001), εύρηµα που υποδηλώνει ότι το εάν ένας εργαζόµενος είναι (απλός) υπάλληλος ή όχι επηρεάζει την άποψη του σχετικά µε τον αν θεωρεί την εξ αποστάσεως εκπαίδευση µια ελπιδοφόρο µέθοδο εκπαίδευσης. (δείκτης Cramers V=0,197, p=0,003). Για τα αποτελέσµατα του τέταρτου άξονα, αρχικά µπορούµε να παρατηρήσουµε ότι (Πίνακας 5) το 76,2% των διοικητικών υπαλλήλων µε προϋπηρεσία µικρότερη από 20 έτη και το 62,9% των υπαλλήλων µε προϋπηρεσία τουλάχιστον 20 έτη, θεωρούν ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συµβάλλει στην ανάπτυξη του εργατικού δυναµικού. Οι δύο αυτές µεταβλητές, µετά από x 2 έλεγχο ανεξαρτησίας, προέκυψε ότι είναι ανεξάρτητες (τεστ σηµαντικό, x 2 =9,187, β.ε.=1, p=0,002). Το γεγονός αυτό δηλώνει ότι ο χρόνος προϋπηρεσίας ενός υπαλλήλου επηρεάζει την άποψη (του) σχετικά µε τη συµβολή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού. Υπολογίζοντας το δείκτη φ, προέκυψε ότι µεταξύ των µεταβλητών υπάρχει µικρή αρνητική συσχέτιση (φ=-0,142, p=0,002), δηλαδή, εάν κάποιος έχει προϋπηρεσία µικρότερη των 20 ετών, ενισχύει την άποψη του ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συµβάλλει στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού. Συµβάλλει η εξ αποστάσεως εκπαίδευση στην ανάπτυξη του εργατικού δυναµικού; Σύνολα Όχι Ναι Έτη προϋπηρεσίας στο νοσοκοµείο; < 20 68 (23,8%) 218 (76,2%) 286 Τουλάχιστον 20 63 (37,1%) 107 (62,9%) 170 Πίνακας 5. Έτη προϋπηρεσίας και συµβολή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στη ανάπτυξη του εργατικού δυναµικού. 66

Η συµµετοχή σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης όπως επίσης και το αν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι µια ελπιδοφόρος µέθοδος εκπαίδευσης, δε φάνηκε να επηρεάζονται από τη διάρκεια της προϋπηρεσίας ενός υπαλλήλου, αφού το x 2 τεστ δεν προέκυψε σηµαντικό σε καµία από τις δύο αυτές περιπτώσεις (x 2 =2,480, β.ε.=1, p=0,115 και x 2 =8,414, β.ε.= 4, p=0,078). Ωστόσο, διαφοροποίηση, στατιστικά σηµαντική παρουσιάζεται ανάµεσα στους υπαλλήλους που έχουν προϋπηρεσία µικρότερη από 20 έτη και σε αυτούς µε προϋπηρεσία τουλάχιστον 20 έτη σχετικά µε το αν συµβάλλει η εξ αποστάσεως εκπαίδευση στη βελτίωση της επαγγελµατικής τους δραστηριότητας. Από τον έλεγχο της ανεξαρτησίας των δύο αυτών µεταβλητών, το x 2 τεστ προέκυψε σηµαντικό (x 2 =5,526, β.ε.=1, p=0,019), αποτέλεσµα που υποδηλώνει ότι τα έτη προϋπηρεσίας επηρεάζουν τις απόψεις σχετικά µε τη συµβολή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στην βελτίωση της επαγγελµατικής δραστηριότητας και πιο συγκεκριµένα η προϋπηρεσία µικρότερη από 20 έτη ενισχύει την άποψη αυτή (φ=-0,112, p=0,019). Τέλος, ανάλογα αποτελέσµατα προέκυψαν και σχετικά µε την επιθυµία συµµετοχής σε ένα πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Από τον έλεγχο της ανεξαρτησίας των µεταβλητών έτη προϋπηρεσίας και επιθυµία συµµετοχής, το x 2 τεστ προέκυψε και εδώ σηµαντικό (x 2 =6,960, β.ε.=1, p=0,008). Το γεγονός αυτό φανερώνει ότι η προϋπηρεσία ενός υπαλλήλου επηρεάζει την επιθυµία του για συµµετοχή σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Συγκεκριµένα προϋπηρεσία ενός υπαλλήλου µικρότερη από 20 έτη ενισχύει την επιθυµία αυτή (φ=-0,126, p=0,008). 4. Συζήτηση-Συµπεράσµατα Μελετώντας τα παραπάνω αποτελέσµατα βλέπουµε ότι, η συντριπτική πλειοψηφία των υπαλλήλων των νοσοκοµείων δεν έχει συµµετάσχει σε κανένα πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, αν και επτά στους δέκα από αυτούς τους εργαζόµενους εξέφρασαν την επιθυµία να συµµετάσχουν σε αυτά. Οι κυριότεροι λόγοι µησυµµετοχής στα προγράµµατα αυτά είναι, η µη ενηµέρωση και η έλλειψη χρόνου και όχι η ελλιπής γνώση Η/Υ την οποία δηλώνει ότι έχει το 70% των υπαλλήλων αυτών. Επιπλέον, ένας στους δύο από τους εργαζόµενους δήλωσε ότι δεν είχε καµιά υποστήριξη από τους αρµόδιους φορείς για συµµετοχή σε προγράµµατα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, ενώ ένα σηµαντικό ποσοστό δήλωσε ότι δε γνωρίζει καν αν παρέχεται τέτοιου είδους υποστήριξη. Η συµµετοχή στα εν λόγω προγράµµατα φαίνεται να εξαρτάται από παράγοντες όπως το εκπαιδευτικό επίπεδο του υπαλλήλου και το αν το αντικείµενο εργασίας του είναι σχετικό µε την Πληροφορική, ενώ φαίνεται να είναι ανεξάρτητη από το φύλο, το βαθµό του και από την προϋπηρεσία του στο νοσοκοµείο. Το 70% των υπαλλήλων των νοσοκοµείων πιστεύουν ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συµβάλλει στη βελτίωση της επαγγελµατικής τους δραστηριότητας. Παράγοντες που φαίνονται να επηρεάζουν τη γνώµη αυτή είναι τα έτη εργασίας στο νοσοκοµείο, το εάν ο εργαζόµενος είναι απλός υπάλληλος ή όχι, το εάν ασχολείται µε αντικείµενο σχετικό µε την πληροφορική και τέλος το εάν έχει τουλάχιστον πτυχίο τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Ανάλογα αποτελέσµατα προέκυψαν και αναφορικά µε το αν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συµβάλλει στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού (εδώ η γνώµη φαίνεται να είναι ανεξάρτητη µόνο από το φύλο και το βαθµό εργασίας του υπαλλήλου στο νοσοκοµείο). Η επιθυµία για συµµετοχή σε πρόγραµµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης σχετίζεται µε τα έτη και το βαθµό εργασίας του υπαλλήλου, ενώ είναι ανεξάρτητη από το επίπεδο γνώσης, το αντικείµενο εργασίας όπως επίσης και το φύλο του. Το 90% των υπαλλήλων πιστεύει 67

ότι, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτελεί µια ελπιδοφόρο µέθοδο εκ µάθησης για το µέλλον, άποψη η οποία διαφοροποιείται αναφορικά µε το επίπεδο γνώσης, το αντικείµενο εργασίας, όπως επίσης το βαθµό εργασίας και τα έτη προϋπηρεσίας, του υπαλλήλου Τέλος, τα κυριότερα αντικείµενα στα οποία οι υπάλληλοι πιστεύουν ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση µπορεί να βοηθήσει τη δηµόσια υγεία είναι η τηλεϊατρική, η διοίκηση µονάδων υγείας και η πληροφορική. Βιβλιογραφικές αναφορές Αποστολάκης, Ι. (2008). ιδακτική της Πληροφορικής [Πανεπιστηµιακές Σηµειώσεις]. Τµήµα Ηλεκτρονικών Μηχανικών & Μηχανικών Η/Υ, Πολυτεχνείο Κρήτης. Αποστολάκης, Ι., Καστανιά, Α., & Πιερράκου, Χρ. (2003). Στατιστική επεξεργασία δεδοµένων στην υγεία. Αθήνα: Παπαζήση. Αποστολάκης, Ι., & Σταµούλη, Μ.Α. (2007). Ασκήσεις υπολογιστικής στατιστικής στην υγεία. Τεύχος Α. Αθήνα: Παπαζήση. Αποστολάκης, Ι., άρας Τ., & Σταµούλη, Μ.Α. (2009). Ασκήσεις υπολογιστικής στατιστικής στην υγεία. Τεύχος Β. Αθήνα: Παπαζήση. Γναρδέλλης, Χ. (2003). Εφαρµοσµένη στατιστική. Αθήνα: Παπαζήση. Alreck, P., & Settle, R. (1995). Survey research a handbook. USA: Irwin. Apostolakis, I., Varlamis H., & Papadopoulou, A. (2008). Virtual learning communities. Athens: Papazisis. Apostolakis, I., & Stamouli, M.A. (2006). Validity and reliability assessment of quantitative research questionnaires in health units: The case of a questionnaire concerning the evaluation of a nursing services management information system of a hospital, Statistical Review, (2)1, 3-25. Bechhofer, F., & Paterson, L. (2000). Principles of research design in the social sciences. London: Routledge Taylor & Francis Group. Bielawski, L., & Metcalf, D. (2005). Blended elearning; integrating knowledge, performance support, and online learning (2 nd ed.). Canada: HRD Press. Bradburn, N., Sudman, S., & Wansink, B. (2004). Asking questions. The definitive guide to questionnaire. Design for market research, political polls, and social and health questionnaires. (Rev. ed.). USA: Jossey-Bass-John Wiley & Sons, Inc. Burns, R. (2000). Introduction to research methods. London: Sage Publications. Cronbach, L. J. (1951). Coefficient alpha and the internal structure of tests, Psychometrika, 16(3), 297-334. Green, S., Salkind, N., & Akey, T. (2000). Using SPSS for windows. Analyzing and understanding data (2 nd ed.). USA: Practice Hall. McNeill, P. (1990). Research methods (2nd ed.). London: Routledge. Nagy, A. (2005). The impact of e-learning. In: E-Content: technologies and perspectives for the European market, Editors: P. A. Bruck, A. Buchholz, Z. Karssen, & A. Zerfass, (pp. 79-96). Berlin: Springer-Verlag. 68