Πρακτικά του 8 ου Συνέδριου Ένωσης Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας ΕΕΤΕΠ-ΔΤΠΕ, με θέμα «Το ψηφιακό σχολείο», Πειραιάς 23 Οκτ. 2011

Πρακτικά του 8 ου Συνέδριου Ένωσης Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας ΕΕΤΕΠ-ΔΤΠΕ, με θέμα «Το ψηφιακό σχολείο», Πειραιάς 23 Οκτ. 2011 Η άηππε εθπαίδεπζε ζε πνιππνιηηηζκηθό πιαίζην από ηελ επξσπατθή ηζηνξηνγξαθηθή δσγξαθηθή ζηνπο Έιιελεο δσγξάθνπο ηνπ 21 Τζοσμέρκας Ιωάννης 1, Πεηροπούλοσ Βαζιλική 2, Τζοσμέρκας Ελεσθέριος 3 1 Φηιόινγνο, MSc, MPA, 2o Λύθεην Σξίπνιεο www.tzoumerkas.gr, http://blogs.sch.gr/tzoumerka, tzoumerka@sch.gr 2 Φηιόινγνο, Διι. & Αγγι. Φηινινγίαο, MA, MPA, Πεηξακαηηθό Γπκλάζην Σξίπνιεο vpetropou@sch.gr 3 Φηιόινγνο, ζρεδηαζηήο εθπαηδεπηηθνύ ινγηζκηθνύ, Κέληξν Γηαδξαζηηθήο Γηδαζθαιίαο info@ekthesi-ekfrasi.gr Πεξίιεςε Απηή ε εηζήγεζε απνζθνπεί ζηελ δηεξεύλεζε ηωλ παηδαγωγηθώλ θαη ηερλνινγηθώλ πξνϋπνζέζεωλ γηα ηελ δηνξγάλωζε ελόο project άηππεο εθπαίδεπζεο ζε πνιππνιηηηζκηθό πεξηβάιινλ. ηηο κέξεο καο, έρεη εληαζεί ε ζπδήηεζε γηα ηε ρξεζηκόηεηα θαη ην πεξηερόκελν ηωλ ζρνιηθώλ ενξηώλ θαη αλαδεηείηαη έλαο ηξόπνο ππέξβαζεο ηεο απνθιεηζηηθά ζπλαηζζεκαηηθήο θαη ζηεξενηππηθήο πξνζέγγηζήο ηνπο. Απηό πνπ πξνηείλεηαη εδώ είλαη ε επαλαζύλδεζε ηεο ηππηθήο θαη άηππεο εθπαίδεπζεο κε ζηόρν ηελ ηζηνξηνγξαθηθή αλαδήηεζε κέζω ελόο δηαζεκαηηθνύ θαη δηεπηζηεκνληθνύ project καθξάο δηάξθεηαο κε ρξήζε ΣΠΔ. Έηζη, ε άηππε εθπαίδεπζε ζπλδέεηαη κε ηελ πνξεία πξνο ηελ ηζηνξηθή ζπλείδεζε κέζω αλαζηνραζκνύ θαη κε ηελ δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε κέζω ηεο αλάδεημεο ηνπ δηεζληθνύ ραξαθηήξα ηωλ ηζηνξηθώλ γεγνλόηωλ. Ζ αιιειεπίδξαζε ηνπ Διιεληθνύ Απειεπζεξωηηθνύ Αγώλα ηνπ 1821 θαη ηεο Δπξωπαϊθήο δωγξαθηθήο θαη κνπζηθήο (16 νο -19 νο αη.) γίλεηαη ηώξα ην πεδίν αληηπαξάζεζεο ηεο παγθνζκηνπνηεκέλεο νκνηνκνξθίαο ηεο Βηνκεραληθήο Δπαλάζηαζεο, από ηε κία, θαη ηωλ θηλεκάηωλ πνιηηηζκηθήο πνηθηιόηεηαο ηνπ Οξηεληαιηζκνύ θαη ηνπ Ρνκαληηζκνύ, αιιά θαη ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο, από ηελ άιιε. Λέμεηο θιεηδηά: άηππε εθπαίδεπζε, Δπξωπαϊθή δωγξαθηθή θαη κνπζηθή, Διιεληθή Δπαλάζηαζε ηνπ 1821, νπηηθόο εγγξακαηηζκόο

Σδνπκέξθαο Η., Πεηξνπνύινπ Β., Σδνπκέξθαο Δ. Σν 1821 ζηελ Δπξωπαϊθή Σέρλε Περιεχόμενα Δηζαγσγή... 2 Γηαζεκαηηθό project ηζηνξηθήο έξεπλαο... 3 Μαζεζηαθνί ζηόρνη θαη εξεπλεηηθά εξσηήκαηα... 4 Πνιππνιηηηζκηθόηεηα θαη ζπλνκηιία ησλ πνιηηηζκώλ... 4 Οπηηθόο εγγξακκαηηζκόο θαη ηζηνξηθόηεηα... 5 Μαζεζηαθό πιαίζην θαη ηεξαξρεκέλε δνκή θνηλόηεηαο... 5 Απνηειέζκαηα θαη θξηηηθόο αλαζηνραζκόο... 6 Γξαπηέο πεγέο θαη βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο ζην πιαίζην ηνπ project... 8 Βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο... 9 Δηζαγσγή Ζ ζύγρξνλε ζπδήηεζε γύξσ από ην πιαίζην θαη ην πεξηερόκελν ησλ ζρνιηθώλ ενξηώλ πεξηζηξέθεηαη γύξσ από δύν δεηήκαηα πνπ ζπγθιίλνπλ ζην ίδην απνηέιεζκα, ηελ απαμίσζή ηνπο από ηηο ζρνιηθέο θνηλόηεηεο: ν θαζαξά ζηεξενηππηθόο ραξαθηήξαο ηνπο, πξνσζεί κηα απνθιεηζηηθά ζπλαηζζεκαηηθή θαη εζλνθεληξηθή πξνζέγγηζε ησλ ηζηνξηθώλ γεγνλόησλ ρσξίο θακία ζύλδεζε κε ηελ ηζηνξηθή γλώζε ή ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηώλ, θαη, δεύηεξνλ, παξαζησπά ηνλ δηεζληθό ραξαθηήξα ησλ ηζηνξηθώλ γεγνλόησλ, θαη έηζη, δελ κπνξνύλ λα ελεξγνπνηήζνπλ καζεηέο κε δηαθνξεηηθό πνιηηηζκηθό ππόβαζξν θαη εζληθή θαηαγσγή. Δίλαη πιένλ θαλεξό όηη κε ηέηνηνπο όξνπο δελ επηηειείηαη νύηε ε ίδηα ε θηινδνμία απηήο ηεο πνιηηηθήο αθνκνίσζεο, πνπ (ππνηίζεηαη όηη) θαινύληαη λα ππεξεηήζνπλ ζρνιηθέο ενξηέο απηνύ ηνπ ζρεδηαζκνύ. Όκσο, ηα ίδηα ηα ηζηνξηθά γεγνλόηα, ηα νπνία είλαη ε πεγή έκπλεπζεο απηώλ ησλ ζρνιηθώλ ενξηώλ, θαζόινπ δελ αμίδνπλ κηα ηέηνηα αληηκεηώπηζε, γηαηί ζπληζηνύλ ζπνπδαίεο ηζηνξηθέο ζηηγκέο ζπγθξόηεζεο ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο ελόο ιανύ θαη όρη απιέο εθδειώζεηο καδηθήο βίαο απέλαληη ζε άιινπο ιανύο. Γηα παξάδεηγκα, ν Διιεληθόο Απειεπζεξσηηθόο Αγώλαο ηνπ 1821 είλαη έλα ζεκειηώδεο γεγνλόο ζην πξώην ηέηαξην ηνπ 19 νπ αηώλα, κε παγθόζκηεο ζπλέπεηεο γηα ηελ γεσζηξαηεγηθή αλαδηάηαμε ησλ ζθαηξώλ επηξξνήο, ηελ αλάδεημε ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο ησλ ιαώλ, ηελ αληίδξαζε ζηελ παγθνζκηνπνηεκέλε νκνηνκνξθία ηεο Βηνκεραληθήο Δπαλάζηαζεο, ηελ έμαξζε ησλ θαιιηηερληθώλ θηλεκάησλ δηακαξηπξίαο, ηελ παγθνζκηνπνίεζε ησλ ελδηαθεξόλησλ θαη ηεο επίδξαζεο ηεο ηέρλεο θαη, ηειηθά, ηελ είζνδν ηεο αλζξσπόηεηαο ζην ζύγρξνλν θόζκν. Ζ επαλάζηαζε ησλ Ηζπαλώλ ελάληηα ζηα ζηξαηεύκαηα θαηνρήο ησλ Γάιισλ ηνπ Ναπνιένληα, κέζα από ηελ εηδεζενγξαθηθή δσγξαθηθή ηνπ Γθόγηα, θαη ε Πνιηνξθία ηεο Γηάθαο ζηελ Αιγεξία από ην Γθξν, δελ αλαπαξηζηνύλ γεγνλόηα ιηγόηεξν ζεκαληηθά από ηα Δξείπηα ηωλ Αζελώλ ηνπ Μπεηόβελ ή ηε θαγή ηεο Χίνπ ηνπ Νηειαθξνπά, αιιά αληίζεηα, βξίζθνληαη όια καδί ζην επίθεληξν κηαο κεγάιεο ζπδήηεζεο πνπ δηεμάγεηαη γηα ην ξόιν ηεο ηέρλεο ζηελ ηζηνξηθή εμέιημε, από ηελ Παξάδνζε ηεο Μπξέληα ηνπ Βειάζθεζ κέρξη ην Ναπάγην ηεο Μέδνπζαο ηνπ Εεξηθώ θαη ηηο πνιηηηθέο παξαθαηαζήθεο ηνπ Μόηζαξη, ηνπ Βάγθλεξ θαη ηνπ Βέξληη. Ο αγώλαο ησλ Διιήλσλ γηα αλεμαξηεζία ζεσξείηαη ηόζν ζεκαληηθόο γηα όινπο απηνύο όρη κόλν από ζπλαηζζεκαηηθή αιιειεγγύε πξνο ηα ζύκαηα αιιά, πξάγκα πνιύ ζπνπδαηόηεξν, γηαηί ζπλδέεηαη κε νξάκαηα θαη αλαδεηήζεηο ησλ άιισλ ιαώλ, αθνύ νη επαλαζηαηεκέλνη Έιιελεο ζεσξήζεθαλ πξσηνπόξνη κηαο παγθόζκηαο αιιαγήο. Μηα ηέηνηα πξνζέγγηζε καο επηηξέπεη λα δνύκε ηνπο πνιηηηζκνύο σο δπλακηθέο νληόηεηεο πνπ δηακνξθώλνληαη κέζα ζην ρξόλν, αιιειεπηδξώληαο ε κία ζηελ άιιε (Μπαθαιάθε, 1997). Γηαηί, όπσο ζεκεηώλεη ν Λεβί-ηξσο, «Ζ πνηθηινκνξθία ηωλ αλζξώπηλωλ πνιηηηζκώλ δελ πξέπεη λα καο νδεγήζεη ζε κηα

8ν Παλειιήλην πλέδξην ηεο ΔΔΔΠ ΓΣΠΔ «Σν κέιινλ ηεο κάζεζεο» ζεώξεζε πνπ ή ηνπο θαηαθεξκαηίδεη ή θαηαθεξκαηίδεηαη ε ίδηα. Οθείιεηαη ιηγόηεξν ζηελ απνκόλωζε ηωλ νκάδωλ θαη πεξηζζόηεξν ζηηο ζρέζεηο πνπ ηηο ελώλνπλ.» (Λεβί-ηξσο, 1991, ζ.16). Κη όκσο, αλ αλαηξέμεη θαλείο ζην πεξηερόκελν ηέηνησλ επεηεηαθώλ ενξηώλ δε ζα δεη νύηε ιέμε γηα όια απηά. Απηό δε ζπληζηά κόλν κηα αθαηξεηηθά εζλνθεληξηθή πξνζέγγηζε, αιιά πεξηζζόηεξν κηα ζπξξίθλσζε ηνπ ηζηνξηθνύ ελδηαθέξνληνο πξνο ράξε κηαο ηδενιεπηηθήο πξνζέγγηζεο. Καζώο ε ίδηα ε ελλνηνιόγεζε απηώλ ησλ εθδειώζεσλ, σο κνξθώλ άηππεο εθπαίδεπζεο ρσξίο έλα απνζαθεληζκέλν πιαίζην, επηηξέπεη έλαλ ad hoc ζρεδηαζκό, νδεγνύκαζηε ζπρλά ζε κηα ηππηθή θαη ζηεξενηππηθή δηεθπεξαίσζε ηεο ενξηήο, πνπ απεπζύλεηαη απνθιεηζηηθά ζηνπο Έιιελεο καζεηέο κε ζηόρν ηελ έμαξζε ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο κέζσ ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο θόξηηζεο. Έηζη, ην ζρνιείν έρεη αλαιάβεη «ηε ζπγθξόηεζε, ηελ εδξαίσζε θαη ηελ αλαπαξαγσγή ηεο εζληθήο ηαπηόηεηαο κέζα από καζήκαηα πνπ πξνάγνπλ ηελ εζληθή δηαπαηδαγώγεζε» (Αβδειά, 1997, ζ. 31) Οη ελαιιαθηηθέο πξνηάζεηο πνπ πξνηείλνληαη σο πξνο απηό, εζηηάδνπλ ζηε βησκαηηθή πξνζέγγηζε ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο, κε ζηόρν ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ ζπλόινπ ησλ καζεηώλ κέζα από έλα πνιππνιηηηζκηθό πξίζκα. Απηέο νη πξνζπάζεηεο αλαδεηθλύνπλ ην ξόιν ησλ πνιιαπιώλ ηαπηνηήησλ ησλ καζεηώλ θαη ηεο βησκαηηθήο γλώζεο ζε έλα ζύγρξνλν ζρνιείν, ζην νπνίν νη καζεηέο κε δηαθνξεηηθή πνιηηηζκηθή ηαπηόηεηα πξέπεη λα δνπλ ηε ζρνιηθή δσή σο απηελεξγνύληα ππνθείκελα θαη όρη σο νη άιινη κηαο θνηλόηεηαο πξνο αθνκνίσζε. Υσξίο λα παξαβιέπεηαη ε αμία απηώλ ησλ πξνζεγγίζεσλ, ε παξαθάησ πξόηαζε εζηηάδεη ζηελ αλάγθε επαλαζύλδεζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ κηαο ζρνιηθήο ενξηήο κε ηελ ηζηνξηθή γλώζε πνπ παξέρεηαη ζην ζρνιηθό πξόγξακκα, θαζώο θαη κε δηαζεκαηηθέο πξνζεγγίζεηο. Αλ, δειαδή, ν ζηόρνο είλαη ε δηακόξθσζε ηζηνξηθήο ζπλείδεζεο θαη όρη ε αλάδεημε ηεο εζληθήο ππεξνρήο, ηόηε πξέπεη λα ιάβνπκε ππόςε όηη ε ηζηνξηθή γλώζε δηακνξθώλεηαη ζην κπαιό ηνπ καζεηή όρη κόλν κέζα από ην ζρνιηθό εγρεηξίδην, αιιά θαη από κηα ζύλζεζε πξσηαξρηθώλ ηδεώλ, εληππώζεσλ πνπ έρνπλ ηα παηδηά αθνύγνληαο γηα / θαληαδόκελα ηα ηζηνξηθά γεγνλόηα (Brophy & VanSledright, 1997, pp 251-2). Ζ ηζηνξηθή εθπαίδεπζε πνπ κπνξεί λα ιάβεη έλα παηδί θαη ε ηζηνξηθή κάζεζε πνπ κπνξεί λα επηηεπρζεί, κπνξεί λα ζπκβεί νπνπδήπνηε θαη νπνηεδήπνηε, θαζώο ην παξειζόλ κπνξεί λα «αλαθαιπθζεί» ζε νπνηνδήπνηε κέξνο νπνηαδήπνηε ζηηγκή θαη ν εθπαηδεπηηθόο δελ κπνξεί λα ειέγμεη ηηο αληηιήςεηο πνπ δεκηνπξγνύληαη ζηα παηδηά ζρεηηθά κε ηελ ηζηνξία (απηή είλαη ε πεξίπησζε ηεο ηπραίαο κάζεζεο (Pluckrose, 1991, p. 5). Δπνκέλσο, ν εκπινπηηζκόο ηνπ καζεζηαθνύ πεδίνπ κέζα από ηελ δηεπηζηεκνληθή θαη δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε ησλ ηζηνξηθώλ γεγνλόησλ κηαο επεηείνπ νδεγεί ζηελ αλαζηνραζηηθή αμηνιόγεζε ηόζν ηεο ηπραίαο κάζεζεο, όζν θαη ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο. Γηαζεκαηηθό project ηζηνξηθήο έξεπλαο Ζ δηνξγάλσζε κηαο ζρνιηθήο εθδήισζεο ζην πιαίζην κηαο ζρνιηθήο ενξηήο κπνξεί, γηα ηνπο ιόγνπο πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ, λα πξνζιάβεη ην ραξαθηήξα ελόο εξεπλεηηθνύ project καθξάο δηάξθεηαο, κε ηελ εκπινθή πεξηζζνηέξσλ εθπαηδεπηηθώλ θαη καζεηώλ από δηαθνξεηηθά Σκήκαηα αιιά θαη δηαθνξεηηθέο Σάμεηο, αθόκε θαη κε ηε ζπλεξγαζία ζρνιείσλ 1. Δπεηδή, όκσο, ε δηαζεκαηηθόηεηα θαη ε δηεπηζηεκνληθόηεηα ζε κηα ηέηνηα καθξάο δηάξθεηαο εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κηα ζνβαξή αλαηξνπή ηεο ζρνιηθήο θαζεκεξηλόηεηαο, πξέπεη λα έρεη ζρεδηαζηεί κε ζαθείο αλαθνξέο ζην Αλαιπηηθό Πξόγξακκα πνπδώλ, ώζηε θαη νη δηδάζθνληεο θαη νη καζεηέο λα πξνζαλαηνιίδνληαη θαη ζε ζρέζε κε ηελ αληίζηνηρε ζεκαηηθή ελόηεηα. Σν ζεκαηηθό θέληξν ηεο παξνπζηαδόκελεο εξγαζίαο είλαη ν Διιεληθόο Αγώλαο ηεο Αλεμαξηεζίαο ηνπ 1821 κέζα από δύν εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ππνζέζεηο : a) Πώο επέδξαζε ν Διιεληθόο Αγώλαο ζηελ εμέιημε ηεο επξσπατθήο δσγξαθηθήο θαη κνπζηθήο; b) Δπεξεάζηεθαλ θαη πώο νη Έιιελεο δσγξάθνη θαη κνπζηθνί ηνπ 19 νπ αηώλα από ηηο αληίζηνηρεο επξσπατθέο ηάζεηο; Ζ αμία θαη ε γνληκόηεηα απηώλ ησλ εξσηεκάησλ απνξξέεη από ηε καθξόρξνλε έξεπλα θαη ην πινύζην βηβιηνγξαθηθό πιηθό πνπ κπνξεί λα αμηνπνηεζεί, από ην όηη αγγίδεη δεηήκαηα πνπ απαζρόιεζαλ ζνβαξά όρη κόλν ηελ Διιεληθή θνηλσλία αιιά θαη ην ζύλνιν ηεο Δπξώπεο (θαη, επηπιένλ, ησλ λενζύζηαησλ ΖΠΑ), θαη από ην ε εμέιημε ηεο ηζηνξίαο γίλεηαη αληηιεπηή σο κηα ζύλζεηε δηαδηθαζία, όπνπ εκπιέθνληαη εζληθνί θαη θνηλσληθνί αγώλεο, θαιιηηερληθά ξεύκαηα θαη δηεζληθέο αιιειεπηδξάζεηο. 1 Ζ παξνπζηαδόκελε πξόηαζε πινπνηήζεθε σο εθπαηδεπηηθό project ην ζρνιηθό έηνο 2009-10 κε καζεηέο ηεο Γ Σάμεο ηνπ 3 νπ Γπκλαζίνπ Σξίπνιεο θαη ηνπ Πεηξακαηηθνύ Γπκλαζίνπ Σξίπνιεο.

Σδνπκέξθαο Η., Πεηξνπνύινπ Β., Σδνπκέξθαο Δ. Σν 1821 ζηελ Δπξωπαϊθή Σέρλε Πξέπεη ζπλάκα λα ηνληζηεί όηη απηό πνπ δηαθξίλεη κηα καζεζηαθή δηαδηθαζία κε ρξήζε ΣΠΔ από κηα απιή δξαζηεξηόηεηα κέζα ζηελ ηάμε, είλαη αθξηβώο ην αξρηθό εξεπλεηηθό εξώηεκα, ζηελ δηαηύπσζε ηνπ νπνίνπ ζπκκεηέρνπλ ηζόηηκα νη δηδάζθνληεο θαη νη δηδαζθόκελνη. Έλα εξεπλεηηθό καζεζηαθό πιαίζην δελ πξέπεη λα γίλεηαη αληηιεπηό σο έλα πεδίν δηαξθνύο εκπινπηηζκνύ κε ςεθηαθνύο πόξνπο, θαη πιεξνθνξίεο θάζε είδνπο, αιιά αληίζεηα, σο έλα πεδίν έξεπλαο, όπνπ εθείλν πνπ ελδηαθέξεη είλαη λα εξεπλεζεί εμαληιεηηθά από ηνπο καζεηέο ην αξρηθό εξώηεκα, ρξεζηκνπνηώληαο (αιιά όρη αλαισλόκελνη ζε απιή ζπζζώξεπζε από) θάζε είδνπο πόξνπο θαη πεγέο γλώζεο. Με άιια ιόγηα, έλα πινύζην καζεζηαθό πιαίζην δελ νδεγεί από κόλν ηνπ ζηε γλώζε απαηηείηαη κηα παηδαγσγηθή κέζνδνο θαη κηα δηδαθηηθή πξνζέγγηζε πξνο ηνύην. Σέινο, ε πξνζδνθία καο πξέπεη λα είλαη κία ηειηθή αλάγλωζε, λα θαηαιήμνπκε, δειαδή, ζε έλα καζεζηαθό αληηθείκελν, σο ηειηθό πξντόλ ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. Απηό επηηξέπεη ζε όιε ηελ εθπαηδεπηηθή θνηλόηεηα πνπ ελεξγνπνηείηαη, λα δεκηνπξγήζεη έλα γλσζηηθό αληηθείκελν ζην νπνίν ζα ελζσκαησζεί όρη κόλν ε πξνζηηζέκελε αμία από ηε ρξήζε ησλ ςεθηαθώλ θαη κε πόξσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ, αιιά επηπιένλ, θαη ε ζπλεξγαηηθή θνπιηνύξα πνπ αλαπηύρζεθε από ηα κέιε ηεο, ε παηδαγσγηθή θαη δηδαθηηθή κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε, ε εξεπλεηηθή πξνζέγγηζε, θαη, ηειηθά, ε άπνςε ηεο θνηλόηεηαο γηα ην δήηεκα. Μαζεζηαθνί ζηόρνη θαη εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ην ζηάδην ηνπ αξρηθνύ ζρεδηαζκνύ ηεο δξάζεο, ηέζεθαλ νη παξαθάησ καζεζηαθνί ζηόρνη ηνπ εγρεηξήκαηνο: Να θαηαλνήζνπλ νη καζεηέο ηελ αλάδεημε ηεο ηζηνξηνγξαθηθήο δσγξαθηθήο (17 νο -19 νο αη.) σο θύξην θίλεκα έθθξαζεο θαη αλάδπζεο ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο ησλ ιαώλ ηεο Δπξώπεο Να εκβαζύλνπλ ζηελ αλάγλσζε ηεο Σέρλεο θαη ζηε ζρέζε ηερλνηξνπηώλ θαη ηδενινγηθώλ θηλεκάησλ Να ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ην ξόιν ηεο Διιεληθήο Δπαλάζηαζεο ηνπ 1821 ζηελ εμέιημε ηεο Δπξσπατθήο Σέρλεο Να απνθηήζνπλ επνπηεία ηνπ εξεπλεηηθνύ πεδίνπ γηα ηε ζρέζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ηνπ19νπ αηώλα κέζσ ηεο Βηνκεραληθήο Δπαλάζηαζεο θαη θηλεκάησλ δηακαξηπξίαο ζηελ Σέρλε, όπσο ν Οξηεληαιηζκόο Να αλαγλσξίζνπλ παξάιιεια θηλήκαηα ζηελ Δπξσπατθή Εσγξαθηθή θαη Μνπζηθή Να θαηαλνήζνπλ ηελ επίδξαζε ηεο Δπξσπατθήο Εσγξαθηθήο ζηνπο Έιιελεο Εσγξάθνπο ηνπ Αγώλα ηνλ 19 ν αηώλα Να απνθηήζνπλ εκπεηξία ζηελ δηεπηζηεκνληθή έξεπλα ζε έλα δηαπνιηηηζκηθό πεδίν Πνιππνιηηηζκηθόηεηα θαη ζπλνκηιία ησλ πνιηηηζκώλ ηηο ζύγρξνλεο πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο, νη, πνιύγισζζεο ζπρλά θαη πάλησο πνιιαπιώλ αηνκηθώλ ηαπηνηήησλ, εθπαηδεπηηθέο θνηλόηεηεο πξέπεη λα πηνζεηήζνπλ κηα ζηξαηεγηθή δηαρείξηζεο απηήο ηεο πνιππινθόηεηαο: είηε κε ηελ ππόζεζε ηνπ ειιείκκαηνο, ζύκθσλα κε ηελ νπνία ηα παηδηά θαη νη γνλείο ησλ κεηαλαζηώλ πεξηγξάθνληαη σο θνξείο ελόο ειιεηκκαηηθνύ πνιηηηζκηθνύ θαη γισζζηθνύ θεθαιαίνπ, είηε κε απηή ηεο δηαθνξάο, κε ηελ νπνία ην πνιηηηζκηθό θαη ην γισζζηθό θεθάιαην δελ αμηνινγνύληαη, αιιά γίλνληαη απνδεθηά σο δηαθνξεηηθά. Θα κπνξνύζε λα επεθηείλεη θαλείο ηε ζπδήηεζε απηή ελζσκαηώλνληαο ηελ πξνβιεκαηηθή ηεο αμίαο ηεο ζπγρξνλίαο θαη ηεο δηαρξνλίαο ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε, θαηά πόζν, δειαδή, πξέπεη λα εζηηάδνπκε ζηε ζπγρξνληθή ζπλνκηιία ησλ πνιηηηζκώλ θαη λα θαηεπζύλνπκε ηηο εθπαηδεπηηθέο δξάζεηο πξνο ηα εθεί, ή λα ελδηαθεξόκαζηε θαη γηα ην δηαρξνληθό ππόβαζξν απηήο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο ώζκσζεο, γηα ην παξειζόλ ησλ πνιηηηζκώλ. Μπνξεί λα ππνζηεξίμεη θαλείο δύν πξάγκαηα: a) Αλ παξαηηεζνύκε από ηελ έξεπλα ηεο ζπλνκηιίαο ηεο πνιηηηζκώλ ζε βάζνο ρξόλνπ, πώο ζα κπνξνύζακε λα δηακνξθώζνπκε έλα ζύλνιν αμηόπηζησλ θξηηεξίσλ, γηα λα αλαιάβνπκε ηελ επζύλε σο εθπαηδεπηηθνί λα ζπκκεηάζρνπκε ζηε ζύγρξνλε δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε; b) Παξαηηνύκελνη από ην ηζηνξηθό βάζνο κηαο ζρέζεο πνιηηηζκηθήο, θαζώο αλαινγηδόκαζηε ηα πνιηηηζκηθά κνληέια ζπγρξνληθά, δελ πέθηνπκε ζην ζθάικα ηεο αλαγωγήο ζε έηεξν γέλνο, αθνύ

8ν Παλειιήλην πλέδξην ηεο ΔΔΔΠ ΓΣΠΔ «Σν κέιινλ ηεο κάζεζεο» ππνβηβάδνπκε έλα δήηεκα πνιηηηζκηθώλ ζρέζεσλ ζε έλα δήηεκα ζηελά πνιηηηθό, έλα δήηεκα εζηθήο ησλ θνηλσληθώλ ζρέζεσλ; 2 Όκσο, αλ δελ θαηαλνήζεη θαλείο ην ζεκειηώδε ξόιν πνπ έπαημε ε ηζηνξηνγξαθηθή δσγξαθηθή, ε κνπζηθή γηα κεγάιεο νξρήζηξεο θαη ην κπζηζηόξεκα (γηα λα αξθεζηνύκε ζε απηά) ζηε δηακόξθσζε ηεο πνιηηηζκηθήο, αιιά θαη ηεο πνιηηηθήο ζπλείδεζεο ησλ επξσπατθώλ ιαώλ, έρεη απεκπνιήζεη έλα θξίζηκν θιεηδί γλώζεο. Οπηηθόο εγγξακκαηηζκόο θαη ηζηνξηθόηεηα Σα πνιιαπιά πξντόληα ηνπηθήο θαη παγθόζκηαο νπηηθήο παξαγσγήο θαη επηθνηλσλίαο ζπλζέηνπλ ην ζεκεξηλό οπηικά προζδιοριζμένο πολιηιζμό μαο (visual culture) (Freedman, 2003) 3. Καζώο ε οπηική γλώζζα είλαη έλα ηδηαίηεξν ζύζηεκα επηθνηλσλίαο πνπ ζηεξίδεηαη ζε έλα ζύλνιν εμεηδηθεπκέλσλ κέζσλ θαη θσδίθσλ, ε γξακκαηηθή θαη ην ζπληαθηηθό ησλ εηθαζηηθώλ ηερλώλ είλαη ε ζύνθεζη ρξσκάησλ, γξακκώλ θαη ζρεκάησλ κέζα ζην ρώξν, θαη κάιηζηα κε έλα ηξόπν αλαληηθαηάζηαην, αθνύ νη ιέμεηο πνπ πεξηγξάθνπλ έλα ρξώκα, ι.ρ., δελ είλαη λνεκαηηθά ηζνδύλακεο κε ηελ νπηηθή εκπεηξία ηνπ ίδηνπ ηνπ ρξώκαηνο (Kress & Leeuwen, 1996) 4. πλεπώο, ε επηδίσμε ηνπ οπηικού εγγραμαηιζμού (visual literacy) έρεη δύν ζηνρεύζεηο : (α) ηα παηδηά λα επηθνηλσλήζνπλ κέζα από ηε δεκηνπξγία εηθαζηηθώλ θαη νπηηθώλ κνξθώλ θαη (β) λα γίλνπλ ελεξγνί θαη θξηηηθνί αλαγλώζηεο εηθόλσλ, αμηνινγώληαο θαη ρξεζηκνπνηώληαο επηιεθηηθά ηηο νπηηθέο πιεξνθνξίεο. Πνηα είλαη όκσο ε έλλνηα ηεο θξηηηθήο αλάγλσζεο απηώλ ησλ πιεξνθνξηώλ, όηαλ ην εηθαζηηθό πιηθό ζπλπθαίλεηαη κε ηελ ηζηνξηθόηεηα; Γηαηί θάζε είδνπο γιώζζα έρεη έλα ηζηνξηθό παξειζόλ, εκπεξηέρεη κηα ζεηξά από ακθηζβεηήζεηο, αλαηξνπέο, επηξξνέο, αλαδηακνξθώζεηο, λέεο πξνζεγγίζεηο, κεηαηνπίζεηο, αιινηώζεηο, λέεο ελλνηνινγήζεηο, λενινγηζκνύο θαη απώιεηεο. Καη όια απηά όρη κόλν ζην επίπεδν ηεο ζεκαζίαο, αιιά θαη ηεο κνξθήο, ηνπ ζπζηήκαηνο ζπκβόισλ. Ζ καληέξα ηνπ ρξώκαηνο θαη ε ηερληθή ηεο πηλειηάο ηνπ Van Gogh εκπεξηέρεη κηα ηζηνξηθόηεηα, ρσξίο ηελ νπνία δελ είλαη πιήξσο θαηαλνεηό ην ζεκαζηνινγηθό ηεο θνξηίν. Ζ δηαγώληα δηαρείξηζε ησλ καδώλ θαη ε ζεαηξηθή ζθελή ζηελ ηζηνξηνγξαθηθή δσγξαθηθή από ην 16 ν έσο ην 19 ν αηώλα, ε αξρηηεθηνληθή ησλ ππξακίδσλ θαη ε καληέξα ηνπ ρξώκαηνο ηνπ Νηειαθξνπά, νη κνλνρξσκαηηθέο θειίδεο ηνπ Richard Dadd θαη ηνπ Εσγξάθνπ ηνπ Μαθξπγηάλλε, δε ζπληζηνύλ απιώο ηερλνηξνπηθέο δηαθνξέο, αιιά νπζηώδεηο όξνπο θαηαλόεζεο θαη θξηηηθήο αλάγλσζεο ησλ εηθόλσλ. Γηα απηό ην ιόγν, ε πνιπηξνπηθόηεηα ζηελ θαηαζθεπή εθπαηδεπηηθνύ πεξηερνκέλνπ δελ πξέπεη λα λνείηαη σο εκπινπηηζκόο ηνπ λνεκαηηθνύ θνξηίνπ ηνπ θεηκέλνπ κε ζπκπιεξσκαηηθέο πιεξνθνξίεο από ην ρώξν ησλ εηθαζηηθώλ ηερλώλ, αιιά σο νιηζηηθή αλαδήηεζε ηνπ ηζηνξηθνύ λνήκαηνο κέζα από ηελ ακθίπιεπξε έξεπλα ιόγνπ θαη νπηηθήο πιεξνθνξίαο, θαη ησλ όξσλ ζπκκεηξίαο θαη αζπκκεηξίαο ζηελ θαηαλόεζή ηνπο. Ζ νιηζηηθή αλαδήηεζε δελ παξαπέκπεη ζην εληαίν λόεκα αληίζεηα, αλαδεηθλύεη ηελ εγγελή δπζθνιία ελόο ηέηνηνπ λνήκαηνο, πξάγκα πνπ, ηειηθά, πξνάγεη ηελ θξηηηθή ζθέςε θαη γνληκνπνηεί ην δηάινγν. Δμάιινπ, θάζε εθπαηδεπηηθό project πξέπεη λα αθήλεη ην παξάζπξν αλνηθηό ζην κέιινλ, λα ζέηεη έλα ζέκα πξνο δηαπξαγκάηεπζε, αιιά, ηαπηόρξνλα, λα κελ επηδηώθεη θαη κηα νξηζηηθή ιύζε. Ζ επόκελε εθπαηδεπηηθή θνηλόηεηα πξέπεη λα βξίζθεη αλνηθηά ζζέλε πξνο δηαπξαγκάηεπζε. Μαζεζηαθό πιαίζην θαη ηεξαξρεκέλε δνκή θνηλόηεηαο Ζ νηθνδόκεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλόηεηαο δξάζεο (Κπλεγόο Υ. et al., 2004, ζ. 374) γηα ηνπο ζθνπνύο ηνπ project ζηεξίρζεθε ζηελ νκαδνζπλεξγαηηθή κέζνδν θαη ζηηο αξρέο ηεο αλαθαιππηηθήο κάζεζεο, αιιά κε έκθαζε ζηηο αξρέο ηεο Μάζεζεο κέζσ ρεδηαζκνύ (Kalantzis & Cope,2005), ζύκθσλα κε ηελ νπνία νη καζεηέο ζεσξνύληαη ζπλεξγάηεο όρη κόλν ζην ζηάδην ηεο πινπνίεζεο, αιιά θαη ζην ζηάδην ηνπ ζρεδηαζκνύ. Απηό ζεκαίλεη όηη ην καζεζηαθό πιαίζην δελ ήηαλ πξνθαζνξηζκέλν, αιιά έλα δήηεκα πξνο δηεξεύλεζε θαη δηακόξθσζε, θαζώο, εμάιινπ, ε δηαζεκαηηθόηεηα έπαηδε εδώ ηνλ πξώην ξόιν. Καζώο νη καζεηέο ζε έλα πξώην επίπεδν ζρεδίαδαλ κηα δξαζηεξηόηεηα άηππεο εθπαίδεπζεο, κηα ζρνιηθή ενξηή ηνπ δεύηεξνπ ηεηξακήλνπ, είραλ ηελ δπλαηόηεηα λα αλαζηνράδνληαη 2 Μπνξεί θαλείο λα αλαινγηζηεί, σο πξνο απηό, όηη ε πξώηε ρώξα πνπ αλαγλώξηζε επίζεκα ην (επαλαζηαηεκέλν αθόκε) θξάηνο ηεο Διιάδαο ήηαλ ε Ατηή, αιιά απηό δε ζπλεπάγεηαη κηα δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε ησλ δύν θνηλσληώλ. 3 Freedman, K. (2003) Teaching visual culture curriculum, aesthetics and the social life of art, New York and London: Teachers College Press 4 Kress, G. & Leeuwen, T. (1996) Reading Images, the grammar of visual design, London: Roudledge

Σδνπκέξθαο Η., Πεηξνπνύινπ Β., Σδνπκέξθαο Δ. Σν 1821 ζηελ Δπξωπαϊθή Σέρλε ελησκεηαμύ ηηο ζπλδέζεηο πνπ δεκηνπξγνύληαλ κε ηα ππόινηπα καζήκαηά ηνπο, θαη λα αλαθαιύπηνπλ ζην δξόκν ζπζρεηηζκνύο κε ζέκαηα ηεο Ηζηνξίαο, ησλ Δηθαζηηθώλ, ηεο Μνπζηθήο θαη ηεο δηδαζθαιίαο μέλσλ γισζζώλ. Έηζη, ε δηαζεκαηηθόηεηα πξνθύπηεη σο απνηέιεζκα αλαδεηήζεσλ από κηα αξρηθή έξεπλα θαη όρη σο κηα πξνθαηαβνιηθή θαηεύζπλζε. Ζ ζπγθξόηεζε ησλ νκάδσλ εξγαζίαο έγηλε κε βάζε ηηο δηαθξίζεηο πνιιαπιήο λνεκνζύλεο ηνπ Gardner (1983), ώζηε ε εκπινθή ησλ καζεηώλ λα γίλεηαη κε ηνλ πην δεκηνπξγηθό ηξόπν γηα απηνύο, εηδηθά επεηδή ε όιε δξαζηεξηόηεηα αλαθέξεηαη ζε γλσζηηθή πεξηνρή ζύλζεηε, επηηξέπνληαο έηζη ηελ πνηθηιία ηεο πξνζέγγηζεο. Αλαιπηηθόηεξα, νη νκάδεο ζπγθξνηήζεθαλ σο εμήο: Οκάδα γξαπηώλ πεγώλ (Literistas team) Απνζηνιή ηεο είλαη ε αλαδήηεζε θαη θξηηηθή παξνπζίαζε γξαπηώλ πεγώλ, ηόζν από ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα, όζν θαη από ηε Βηβιηνζήθε ηνπ ζρνιείνπ θαη ην δηαδίθηπν. Όια απηά ζε ζρέζε κε ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα πνπ ηέζεθαλ παξαπάλσ. Σερλνινγηθή Πιαηθόξκα: Web Quest/ MS Office/ Excel/ Data Base/πιαηθόξκα moodle Οκάδα πνιπγισζζηθήο επεμεξγαζίαο πεγώλ (Babel team) Ζ Babel team αλαδήηεζε εηεξόγισζζεο γξαπηέο πεγέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηα εηδηθόηεξα ζέκαηα ηεο έξεπλαο, όπσο ηελ αιιεινγξαθία ηνπ Λόξδνπ Βύξσλα κε ηνλ Δπγέλην Νηειαθξνπά γηα ηελ Διιεληθή Δπαλάζηαζε, θείκελα ησλ Ρνκαληηθώλ θ.ά. Δπεμεξγάζηεθε κεηαθξάζεηο εξγαζίαο ησλ θεηκέλσλ θαη εηζεγήζεθε ζηηο άιιεο νκάδεο ηα ζπκπεξάζκαηα. Σερλνινγηθή Πιαηθόξκα: Web Quest/ MS Office/ Excel/ Data Base/πιαηθόξκα moodle Οκάδα εηθαζηηθώλ πεγώλ (Iconistas team) Αλαδήηεζε κέζσ δηαδηθηύνπ πίλαθεο δσγξαθηθήο από ηελ αξραία Αίγππην θαη ηε κεζαησληθή Πεξζία, κέρξη ηελ επξσπατθή δσγξαθηθή 16 νπ -19 νπ αηώλα, ζύκθσλα κε ηνπο εξεπλεηηθνύο ζηόρνπο, θαηαζθεύαζε ην πιηθό παξνπζίαζεο θαη ζπλεξγάζηεθε κε ηηο άιιεο νκάδεο γηα ηηο ζπζρεηίζεηο ηνπ πιηθνύ. Σερλνινγηθή πιαηθόξκα: Photoshop Οκάδα εζνπνηώλ (Actors team) Σα κέιε ηεο Actors team είραλ ηελ επζύλε γηα ηελ αλαπαξάζηαζε δξώκελσλ, ππνδπόκελνη, αλαπαξηζηώληαο θαη δσληαλεύνληαο ηνπο δσγξαθηθνύο πίλαθεο, έηζη ώζηε λα δώζνπλ ζηηο άιιεο νκάδεο ην πιηθό γηα ην cartoon story ηεο ηζηνξηθήο δηήγεζεο. Σερλνινγηθή πιαηθόξκα: Φεθηαθό βίληεν θαη ερνιεςία Οκάδα γξαθηζηηθώλ (Cartoonistas team) Ζ Cartoonistas team είρε ηελ επζύλε γηα ην ζρεδηαζκό θαη ηελ παξαγσγή κηαο ηζηνξίαο κε cartoons, ζην νπνίν πξσηαγσληζηνύλ νη εζνπνηνί ηεο Actors team θαη νκάδεο καζεηώλ, νη νπνίνη αλαπαξηζηνύλ ζθελέο από ηηο επηιεγέληεο δσγξαθηθνύο πίλαθεο, αιιά κε ζνβαξνύο αλαρξνληζκνύο, θαζώο ε ηζηνξία κεηαθέξεηαη ζε ζύγρξνλν αζηηθό ηνπίν θαη νη άλδξεο θαη νη γπλαίθεο δηεθδηθνύλ ηζόηηκε ζπκκεηνρή ζηα γεγνλόηα. Ο ζηόρνο εδώ είλαη ε αλαδήηεζε εμσθεηκεληθώλ (πξαγκαηνινγηθώλ) πιεξνθνξηώλ (Nord, 1991) γηα ηελ εθηίκεζε ηνπ ηζηνξηθνύ λνήκαηνο κέζα από παξαγσγή νπηηθνύ πιηθνύ (Fischman, 2001 θαη Dickinson, 2002). Σερλνινγηθή πιαηθόξκα: Photoshop actions/ Google earth/ Power Point/ Pinacle Απνηειέζκαηα θαη θξηηηθόο αλαζηνραζκόο ηνλ παξαθάησ ζπζρεηηθό πίλαθα (Πίλαθαο 1) θαηαγξάθνληαη νη δσγξαθηθνί πίλαθεο πνπ επηιέρζεθαλ θαη αλαιύζεθαλ από ηηο νκάδεο, ηα κνπζηθά έξγα πνπ ζπζρεηίζηεθαλ κε δσγξαθηθνύο πίλαθεο κε ζεκαηηθνύο θαη ηερλνηξνπηθνύο όξνπο, θαη γξαπηέο πεγέο πνπ αλαθέξνληαη ζε επηκέξνπο παξακέηξνπο ηεο έξεπλαο: Πίλαθεο δσγξαθηθήο Μνπζηθά έξγα Velasquez, V., Ζ παξάδνζε ηεο Breda, (1635) Α. Vivaldi, Άλνημε (1725) Rubens, Ζ Μαξία ησλ Μεδίθσλ, Paris, Louvre G. Handel, Μεζζίαο Benjamin West, Θάλαηνο ηνπ ζηξαηεγνύ Wolfe, (1771) G. Handel, Σα ππξνηερλήκαηα ηνπ Βαζηιηά (Ζ Υαξά) J.Copley, Θάλαηνο ηνπ Σαγκαηάξρε Pierson Francisco José de Goya, Οη εθηειέζεηο (1808) Μ. de Falla, Ο Μάγνο Έξσηαο Francisco José de Goya, Ζ κάρε ηεο 2αο Μαΐνπ (1808) Goya, Σα ραξαθηηθά: Οη θαηαζηξνθέο ηνπ πνιέκνπ (1810-3) Μ. de Falla, Σν ηξαγνύδη ηεο

8ν Παλειιήλην πλέδξην ηεο ΔΔΔΠ ΓΣΠΔ «Σν κέιινλ ηεο κάζεζεο» θσηηάο πνπ ηξεκνπαίδεη W. von Kobell, Ζ πνιηνξθία ηεο Κόζει (1808) J. Haydn, Kaiser Quartett T. Gѐricault, Ζ ρεδία ηεο Φξεγάηαο Μέδνπζα (1818) L. van Beethoven, Καηαηγίδα L. L. David, Ο Λεσλίδαο ζηηο Θεξκνπύιεο (1814) G. Rossini, Tagredi (O Patria) A.J. Gros Οη παλνπθιηαζκέλνη ηεο Γηάθαο (1804) V. A. Mozart, Andante Cantabile E. Delacroix, Οη θαγέο ηεο Υίνπ (1823) J. S. Bach, Tocca E. Delacroix, Ζ Διιάδα μεςπράεη ζηα εξείπηα ηνπ V. A. Mozart, Allegro molto Μεζνινγγίνπ (1827) E. Delacroix, Δίζνδνο ησλ ηαπξνθόξσλ ζηελ V. A. Mozart, Ζκέξα Οξγήο Κσλζηαληηλνύπνιε (1840) Η. Μαθξπγηάλλεο-Π. Εσγξάθνο, Ζ πηώζηο ηεο Πάξζελ ε Πόιηο Κσλζηαληηλνππόιεσο E. Delacroix Γύν Έιιελεο πνιεκηζηέο ρνξεύνπλ (Μειέηε γηα θνζηνύκηα νπιησηώλ-1824-5) Ary Scheffer, νπιηώηηζζεο (Salon de Paris, 1827) Θεόδσξνο Βξπδάθεο, Ζ έμνδνο ηνπ Μεζνινγγίνπ G. Verdi, Σν ηξαγνύδη ησλ ζθιάβσλ, Nabucco G. Mazzola, Δπίζεζε ηνπ Ηκπξαήκ Παζά θαηά ηνπ Μεζνινγγίνπ L. van Beethoven, Triumphmarsch for Tarpeia L. Rossignon, Ζ Σειεπηαία Μεηάιεςε ησλ Μεζνινγγηηώλ Παηδηά ηεο ακαξίλαο (1827) J. Odevaere, Ο Βύξσλ ζηε Νεθξηθή Κιίλε ηνπ (1826) F. Hayez, Οη Πξόζθπγεο ηεο Πάξγαο (1818) Μνηξνιόγη ηεο Ξεληηηάο Dechamps, Σν Καξαβάλη (1854) Dechamps, Γηάιεηκκα ζε Σνπξθηθό ρνιείν(1841) V. A. Mozart, Ala Tourka Η. Μαθξπγηάλλεο-Π. Εσγξάθνο, Μάρε ηεο Λαγγάδαο θαη Κνκπόηη Νεηινηηθό ηνπίν Ζ Μάρε ζηελ Ηζζό (Μσζατθό Πνκπείαο) Πεξζηθέο Μηληαηνύξεο Shahnama of Ferdowsi, Turkman, 15νο αη. Khamsa of Nizami, Isfahan, 16νο αη. R. Dadd, The Flight out of Egypt (1849-50) A. Altdorfer, Ζ Μάρε ηεο Ηζζνύ (1529) H. Decaisne, Απνηπρία επηρείξεζεο (1826) Μ. Αραιηλνηόπνπινο, Τάθηλζνο Γ. Σζόθνο, Ο Θάλαηνο ηνπ Μάξθνπ Μπόηζαξε (1847) D. de Vivo, Ο Θάλαηνο ηνπ Λάκπξνπ Σδαβέια (<1855) Μ. Αραιηλνηόπνπινο, Σν κηθξό ηξαγνύδη ηνπ θιαξίλνπ M. Génod, Όξθνο ηνπ Νεαξνύ Πνιεκηζηή Ν. θαιθώηα, Ο Λύγθνο ν Λεβέληεο Γ. Σζόθνο, Γέξνο Αγσληζηήο παίδεη Λύξα (1858) L. van Beethoven, Σα εξείπηα ησλ Αζελώλ (1812) K.Krazeisen, 21 Πξνζσπνγξαθίεο (1828-31) K. Krazeisen, Πξνζσπνγξαθία ηνπ θσηζέδνπ Φηιέιιελα ζηξαηεγνύ Thomas Gordon (1828-31) Peter von Hess (1792-1871): - Ο Κεθαιάο επί ησλ ηεηρώλ ηεο Σξηπόιεσο - Ο απνραηξεηηζκόο ηνπ Καπεηάληνπ Γηνλύζηνο Σζόθνο, Γνινθνλία ηνπ Καπνδίζηξηα (1850) I. Aivasowsky, Ππξπόιεζε ηεο Σνπξθηθήο Ναπαξρίδνο από ηνλ Καλάξε (1881) Ν. Λύηξαο, Ππξπόιεζε ηεο Σνπξθηθήο Ναπαξρίδνο από ηνλ Καλάξε (1881) Κ. Βνιαλάθεο, Ζ Έμνδνο ηνπ Άξεσο (1894) Turner, Ο Οδπζζέαο γεινηνπνηώληαο ηνλ Πνιύθεκν (1829) Ν. θαιθώηα, Σζάκηθνο L. van Beethoven, Ζξσηθή πκθσλία

Σδνπκέξθαο Η., Πεηξνπνύινπ Β., Σδνπκέξθαο Δ. Σν 1821 ζηελ Δπξωπαϊθή Σέρλε Constable - Near Stoke-by-Nayland (1850) Ν. Γύδεο, Μεηά ηελ Καηαζηξνθή ησλ Φαξώλ (1878) Πίλαθαο 1: πζρεηηθόο πίλαθαο δωγξαθηθώλ θαη κνπζηθώλ έξγωλ ζην πιαίζην ηνπ project Γξαπηέο πεγέο θαη βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο ζην πιαίζην ηνπ project Διιελόγισζζεο Αζαλάζνγινπ, N. (1976) Ο δωγξάθνο Νηθεθόξνο Λύηξαο (1832-1904), Αζήλα Αζαλάζνγινπ Νίλα Kallmyer, (1997) Ζ Διιεληθή Δπαλάζηαζε, Ο Νηειαθξνπά θαη νη Γάιινη Εωγξάθνη Γξεγνξάθεο Ν., (1994) Δηθόλεο από ηελ άιωζε ηεο Σξηπνιηηζάο, Γήκνο Σξίπνιεο, Σξίπνιε Γηνζαιίδνπ-Λαραλά Καιιηόπε, Αγσληζηαί ηεο Δπαλαζηάζεσο θαη Πξνζσπηθόηεηεο, ηαζηλόο: Αζήλα Eitner L., (1972), Géricault, Καηάινγνο έθζεζεο Δπαγγέινπ Π., (1977) Ο Πεηξαηάο ζηελ Δπαλάζηαζε ηνπ 1821, Αζήλα Histoire de l Art, Larousse, (1990) κηθ. Γ.Παξίζε-Μ. Ληάπε, Βηβιηόξακα: Αζήλα Huyghe R., (1971) Ο Νηειαθξνπά θαη ε Διιάο, εθδ. Ηνληθήο θαη Λατθήο Σξαπέδεο Διιάδνο: Αζήλα Καηζίκπαιεο Γ.Κ., (1957) Βηβιηνγξαθία Η. Μαθξπγηάλλε θαη Π. Εωγξάθνπ, Αζήλα Μπθνληάηεο Ζ. Γ., (1979) Σν Δηθνζηέλα ζηε Εωγξαθηθή, πκβνιή ζηε κειέηε ηεο Δηθνλνγξαθίαο ηνπ Αγώλα, Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο: Θεζζαινλίθε, Μεληδάθνπ-Πνιύδνπ, Ό., (2004) 1821: Μνξθέο θαη Θέκαηα ηνπ Αγώλα ηεο Διιεληθήο Αλεμαξηεζίαο ζηε Εωγξαθηθή ηνπ 19νπ Αηώλα, πιινγέο ηεο Δζληθήο Πηλαθνζήθεο θαη ηνπ Ηδξύκαηνο Δπξηπίδε Κνπηιίδε: Αζήλα Πεγέ Εσξδ,( 1984) Ζ Εωγξαθηθή ζηνλ 19ν Αηώλα, κηθ. Άιθε Υαξαιακπίδε, Νεθέιε: Αζήλα πεηζηέξε Καηεξίλα-Beschi, (1976) Ζ Γνινθνλία ηνπ Ησάλλε Καπνδίζηξηα θαη ν δσγξάθνο Γηνλύζηνο Σζόθνο, Επγόο, ηεύρ. 22-23, επη.-γεθ., ζ.ζ. 109-26 Σζαξνύρεο Η., (1974) Αζώα θαη ζνθή δσγξαθηθή, Παξίζη 1973-4, ζην Οη Έιιελεο Εωγξάθνη, εθδ. Μέιηζζα: Αζήλα Υξήζηνπ, Υ. (1963) Διιεληθά ζέκαηα ζηε δσγξαθηθή ηνπ Delacroix, Επγόο, ηεύρ. 96-7 Υξήζηνπ, Υ. (1973)Ζ Δπξωπαϊθή Εωγξαθηθή ηνπ 17νπ αηώλα, Σν Μπαξόθ, Θεζζαινλίθε, Υξήζηνπ, Υ. (1990) Ζ Δπξωπαϊθή Εωγξαθηθή ηνπ 19νπ αη., Βάληαο: Θεζζαινλίθε, Ξελόγισζζεο Clarence, J. (1994) The Life and Works of Constable, Bridgeman Art Library, Parragon: Great Britain Journal de Eugène Delacroix (1822-63), (1932) avant propos de J. L. Vaudoyer, Librairie, Plon 8, rue Garancière: Paris Kolb, M. (1937) Ary Sheffer et son temps, Paris Praz M., (1974) Mnemosyne. The Parallel Between Literature and the Visual Arts (BollingerSeries), Princeton: USA Spetsieri-Beschi, Κ., (1986) Risorgimento Greco e filellenismo italiano Waterhouse E., (1962) Painting in Britain 1530 to 1790, Pelican History of Art, Harmondsworth, London Winckelmann A., (1972) Writings on Αrt, ed. David Irwin: London Wind E., The Revolution of History Painting, Journal of the Warburg Institute, II, 1938-9 πιινγέο - Λεπθώκαηα 180 Χξόληα από ηελ Διιεληθή Δπαλάζηαζε, (2001) Οδεγόο Έθζεζεο, Βνπιή ησλ Διιήλσλ: Αζήλα Ζ Διιεληθή Δπαλάζηαζε, (1997) Ο Νηειαθξνπά θαη νη Γάιινη Εσγξάθνη (1815-1848), εθδ. Δζληθή Πηλαθνζήθε, Μνπζείν Αι. νύηζνπ: Αζήλα-Παξίζη, Δηθνλνγξαθία ηνπ 21, (1971) Αζπηώηεο-ΔΛΚΑ, Αζήλα Παιηνύξα Μίξθα, (1996) Σν Λεύθωκα ηνπ 21, Ηρλειάηεο, Αζήλα Παλόξακα Διιεληθήο Δπαλαζηάζεωο, εθδ. Κνπκνπλδνπξέαο, Αζήλα The Alte Pinakothek Munich, (1998) Scala Books, Peter von Hess, (1996) 40 έγρξωκεο ιηζνγξαθίεο κε ήξωεο θαη κάρεο ηνπ Αγώλα, album, εθδ. ΔΛΣΑ: Αζήλα

8ν Παλειιήλην πλέδξην ηεο ΔΔΔΠ ΓΣΠΔ «Σν κέιινλ ηεο κάζεζεο» The Minassian Collection of Persian, Mughal, and Indian Miniature, Paintings, John Hay Library, Brawn University Οη νκάδεο εξγαζίαο νινθιήξσζαλ ηελ έξεπλά ηνπο κέζα από κηα καθξάο δηάξθεηαο δηαπξαγκάηεπζε θαη ζπλεθηίκεζε ησλ πνιιαπιώλ πεγώλ, θαηαιήγνληαο ζε κηα ςεθηαθή πνιπηξνπηθή παξνπζίαζε ησλ νπηηθώλ, αθνπζηηθώλ θαη γξαπηώλ πεγώλ. Σν ζύλνιν ησλ ςεθηαθώλ αξρείσλ δεκνζηεύηεθε θαη ηέζεθε ζηε δηάζεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλόηεηαο, κε ζθνπό λα ιεηηνπξγήζεη σο πεγή έκπλεπζεο γηα άιιεο θνηλόηεηεο, εζληθέο θαη κε, ώζηε ε έξεπλα λα πξνρσξήζεη. Ζ δηαπξαγκάηεπζε απηώλ ησλ ζηόρσλ έθεξε ζηελ επηθάλεηα ηα εμήο επηκέξνπο εξσηήκαηα, ζε ζρέζε κε ην δηπιό εξώηεκα πνπ ηέζεθε ζηελ αξρή: Γηαηί, ελώ εύινγα ζε νιόθιεξν ηνλ 19ν αη. θπξηαξρεί ζηελ απειεπζεξσκέλε Διιάδα ε ζπδήηεζε γηα ηελ εζληθή ζπλείδεζε, νη Έιιελεο δσγξάθνη ηεο πεξηόδνπ δελ εκπινπηίδνπλ θαζόινπ ηε ζεκαηνινγία ηνπο κε ζθελέο από ηελ αξραία Διιάδα; Γηαηί ζηελ ειιεληθή πεξίπησζε δελ ππάξρεη πλεπκαηηθή επαθή θαη ζπδήηεζε αλάκεζα ζην ιόγν θαη ηελ εηθνλνγξαθία, αλάκεζα ζηνπο αξραηνδίθεο θηινιόγνπο θαη ηνπο δσγξάθνπο, πξηλ ηελ Διιεληθή Γξακκή ηνπ Πεξηθιή Γηαλλόπνπινπ; Ζ ηάζε γηα εζηθνπιαζηηθή δσγξαθηθή ζπληζηά δείθηε κηαο έιιεηςεο νπζηαζηηθήο πνιηηηθήο δσήο ή ηεο θπξίαξρεο ηάζεο ηνπ κεγαιντδεαηηζκνύ, πνπ απαηηεί εγξήγνξζε θαη ζηξάηεπζε όισλ γηα ηνλ καμηκαιηζηηθό ζηόρν; Γηαηί ηα κεηαγελέζηεξα εηθαζηηθά θηλήκαηα, όπσο ν ηκπξεζηνληζκόο θιπ, δελ εκπλένληαη από ηελ απιόηεηα ηνπ Νενθιαζηθηζκνύ, αιιά από ηελ αζύληαρηε πνιιαπιόηεηα ηνπ Ρνκαληηζκνύ; Βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο Αβδειά, Δ.(1997) Ζ ζπγθξόηεζε ηεο εζληθήο ηαπηόηεηαο ζην Διιεληθό ζρνιείν: «εκείο» θαη νη «άιινη», ζην Φξαγθνπδάθε, Α. & Γξαγώλα Θ. (επηκ.) «Σί εἶλ ἡ παηξίδα καο;» Δζλνθεληξηζκόο ζηελ εθπαίδεπζε, Αιεμάλδξεηα: Αζήλα Κπλεγόο Υ., Δ. Σξνύθε, Ν. Γηαλνύηζνπ. Μ. Φνπληάλα, Σ. Αζαλαζίνπ (2004) Centre for Collaboration and Exchange (CCE): Έλα εξγαιείν γηα ηελ ππνζηήξημε θνηλνηήησλ δξάζεο, Πξαθηηθά 4 νπ Παλειιήληνπ πλέδξηνπ Διιεληθήο Δπηζηεκνληθήο Έλσζεο Σερλνινγηώλ Πιεξνθνξίαο θαη Δπηθνηλσληώλ ζηελ Δθπαίδεπζε, η. Β, Αζήλα Λεβί-ηξσο, Κ. (1991), Φπιή θαη Ηζηνξία, Γλώζε: Αζήλα Μπαθαιάθε, Α. (1997) Δθδνρέο ηεο έλλνηαο ηνπ Πνιηηηζκνύ ζηελ Αλζξσπνινγία, ύγρξνλα ζέκαηα, 62, ζζ.55-68 Brophy, J. & Van Sledright, B. (1997), Teaching and Learning History in Elementary Schools, New York: Teachers College Press Dickinson, D. (2002), Sifting images of developmentally appropriate practice as seen through different lenses, Educational Researcher, 31(1), pp 26-32 Fischman, G. (2001), Reflections about images: Visual Culture, and Educational Research, Educational Researcher 30 (8), pp28-33 Freedman, K. (2003) Teaching visual culture curriculum, aesthetics and the social life of art, New York and London: Teachers College Press Gardner, H. (1983). Frames of Mind: The theory of multiple intelligences. New York: Basic Books. Basic Books Paperback, 1985. [1993] Tenth Anniversary Edition with new introduction, Basic Books, New York Kalantzis M., B. Cope (2005), Learning by Design, The Learner, Melbourne Kress, G. & Leeuwen, T. (1996) Reading Images, the grammar of visual design, London: Roudledge Nord, C. (1991) Text Analysis in Translation:Theory, Methodology and Didactic Application of a Model for Translation-Oriented Text Analysis, Rodopi, Amsterdam-Atlanta Pluckrose, H. (1991), Children Learning History, England: Basil Blackwell Vygotsky, L. (1978) Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. Cambridge, MA: Harvard University Press