ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ Ενότητα 8: Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΗΧΗΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Παρουσιάζονται οι θεσμοί, τα πρόσωπα και οι αδελφότητες που συνέβαλαν στην ίδρυση των κατηχητικών σχολείων, οι σημαντικότεροι λόγοι της αρνητικής φόρτισης του όρου στη σημερινή εποχή, τα θετικά στοιχεία του θεσμού των κατηχητικών, o προβληματισμός σχετικά με τη διασφάλιση του εκκλησιολογικού χαρακτήρα της ποιμαντικής προς τα παιδιά και τους νέους, και οι προτάσεις για την υπέρβαση των προκαταλήψεων σχετικά με τον ρόλο της κατήχησης στη ζωή των πιστών. 4
Περιεχόμενα ενότητας Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΗΧΗΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. 5
Σχολείων Στην Ελλάδα (1 από 14) Αφού τα παιδιά εντάσσονταν στην Εκκλησία με τον νηπιοβαπτισμό, δημιουργήθηκε η ανάγκη να κατηχούνται μετά το άγιο βάπτισμα. Έτσι δημιουργήθηκε ο θεσμός των κατηχητικών σχολείων, που αν και αμφισβητήθηκε έντονα εξαιτίας της δυτικής του προέλευσης και της σύνδεσής του με τις θρησκευτικές οργανώσεις, υιοθετήθηκε από την Εκκλησία της Ελλάδος και καθιερώθηκε στον ελλαδικό χώρο. Ωστόσο πριν από την επίσημη καθιέρωσή του, το κατηχητικό σχολείο είχε διάφορες διακυμάνσεις. 6
Σχολείων Στην Ελλάδα (2 από 14) Το 1870 η Σύναξη των Πρεσβυτέρων ιδρύει στην Αθήνα τα πρώτα Κυριακά Σχολεία. Ανάλογες κινήσεις είχαν προηγηθεί στον προτεσταντικό κόσμο, όπως στην Αγγλία (1775), την Αμερική (1824) και τη Γερμανία (1825). Ωστόσο, η κίνηση στον ελλαδικό χώρο θεωρήθηκε ως ύποπτη για δύο λόγους: 1. ο αποκλεισμός του άγαμου κλήρου από αυτή την προσπάθεια και 2. η ενεργός ανάμειξη του Παύλου Καλλιγά, που δεν έκρυβε την συμπάθειά του προς τον Προτεσταντισμό. Έτσι, με την παρέμβαση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Θεοφίλου η Σύναξη των Πρεσβυτέρων διαλύθηκε. 7
Σχολείων Στην Ελλάδα (3 από 14) Μετά από πενήντα και πλέον χρόνια λειτούργησαν τελικά τα Κατηχητικά Σχολεία από: 1. τον π. Μάρκο Τσακτάνη, εφημέριος του Ι. Ναού της Αγίας Αικατερίνης Πλάκας 2. τον Γεώργιο Μακρή και 3. τις χριστιανικές ενώσεις και την αδελφότητα θεολόγων η «Ζωή». Η οργάνωση «Ζωή» με την προτροπή του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου ανέλαβε την ίδρυση κατηχητικών σχολείων. Τα πρώτα κατηχητικά βοηθήματα εκδόθηκαν από: την αδελφότητα θεολόγων «Ζωή» και την Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος από το 1946. 8
Σχολείων Στην Ελλάδα (4 από 14) Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και τις αρχές της δεκαετίας του 1960 η Αποστολική Διακονία λαμβάνοντας υπόψη και τα βοηθήματα της αδελφότητας «Ζωή» και των άλλων θρησκευτικών οργανώσεων συνέταξε νέα κατηχητικά βοηθήματα. Έτσι έγινε μια ουσιαστική προσπάθεια τα παιδιά: 1. να επανασυνδεθούν με την ενορία και 2. να τονιστεί ο μυσταγωγικός και λειτουργικός χαρακτήρας του κατηχητικού. Παράλληλη έκδοση βοηθημάτων από τις θρησκευτικές οργανώσει και την Αποστολική Διακονία γίνεται μέχρι τις μέρες μας με κάποια βελτίωση του περιεχομένου τους. Τα βοηθήματα της «Ζωής» χαρακτηρίζονται ως βοηθήματα των Χριστιανικών Μαθητικών Ομάδων. 9
Σχολείων Στην Ελλάδα (5 από 14) Τα κατηχητικά σχολεία γνώρισαν άνθιση στον ελλαδικό χώρο κατά τα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Κατά τα τελευταία χρόνια παρατηρείται κάποια κρίση. Υπάρχουν τρεις τάσεις απέναντι στο θεσμό των κατηχητικών σχολείων: της κατάργησης, της υπεράσπισης και της ανοχής. Σίγουρα η περίοδος της αίγλης τους έχει πλέον παρέλθει και υπάρχει δυσκολία ακόμη και στη χρήση του όρου λόγω της αρνητικής τους φόρτισης. Γι αυτό και σήμερα χρησιμοποιούνται νέες ονομασίες, όπως Ενοριακές νεανικές εστίες, χριστιανικές συνάξεις νέων, χριστιανικές κινήσεις νέων, χριστιανικές νεολαίες, χριστιανικές μαθητικές ομάδες, νεανικές χριστιανικές συντροφιές, κ.α. 10
Σχολείων Στην Ελλάδα (6 από 14) Ορισμένοι από τους λόγους που συνέβαλαν στο να προσλάβει ο όρος κατηχητικά σχολεία αρνητικό περιεχόμενο είναι οι εξής: 1. Η δυτική προέλευση και η σύνδεσή τους με τις θρησκευτικές οργανώσεις. 2. Η εσωτερική διάσπαση των θρησκευτικών οργανώσεων αποδυνάμωσε και ο μεταξύ τους ανταγωνισμός. 3. Η αυτονόμηση του θεσμού από την ενορία, αλλά και η δυσκολία αφομοίωσής του από την ενοριακή ζωή. 4. Ο ηθικοπρακτικός και σωφρονιστικός χαρακτήρας του περιεχομένου της κατήχησης. 11
Σχολείων Στην Ελλάδα (7 από 14) 1. Η αυτονόμηση της μελέτης της Αγίας Γραφής από τη λατρεύουσα κοινότητα της Εκκλησίας. 2. Ο χαρακτηρισμός των κατηχητικών ως «σχολείων», δημιούργησε πολλά προβλήματα σε σχέση με τον χαρακτήρα και τη μέθοδο διδασκαλίας. 3. Η ιδεολογοποίηση της πίστεως. 4. Η ανάπτυξη του αγιορείτικου μοναχισμού που έστρεψε πολλούς νέους σε αναζήτηση αυθεντικότερων μορφών χριστιανικής ζωής. 12
Σχολείων Στην Ελλάδα (8 από 14) Παρόλα αυτά και παρά την κρίση που διέρχεται ο θεσμός υπάρχουν και ορισμένα στοιχεία που δεν πρέπει να παραθεωρούνται: 1. Τα κατηχητικά σχολεία στηρίζονται στον εθελοντισμό. Οι κατηχητές δεν έχουν οικονομικές αμοιβές και όχι σπάνια δέχονται τις ειρωνείες του κόσμου. Εθελοντική είναι και η προσέλευση των παιδιών. 2. Με το θεσμό των κατηχητικών καλύφθηκε εν μέρει το πρόβλημα της ψυχαγωγίας των παιδιών. 3. Κατά την περίοδο της κατοχής είχαν οργανωθεί συσσίτια σε εθελοντική βάση από τους υπεύθυνους των κατηχητικών, όπου μπορούσαν να βρουν τροφή πολλά παιδιά. 13
Σχολείων Στην Ελλάδα (9 από 14) Σήμερα είναι αποδεκτό ότι κατά την περίοδο της ύστερης τουρκοκρατίας, αλλά και κατά το μεγαλύτερο διάστημα του περασμένου αιώνα: 1. λησμονήθηκε η εμπειρική ασκητική μέθοδος μυήσεως στο μυστήριο του Χριστού και της Εκκλησίας, 2. υποτιμήθηκε η μεταμορφωτική και παιδαγωγική αξία του εκκλησιαστικού εορτολογίου και δόθηκε βαρύτητα στο κήρυγμα και στην μελέτη της Αγίας Γραφής. Στις μέρες μας κυριαρχεί ο νηπιοβαπτισμός παράλληλα όμως προσέρχονται στην Εκκλησία και βαπτίζονται πολλοί ενήλικες, στην πλειοψηφία τους ενήλικες από πρώην αθεϊστικά κράτη. Σ αυτούς γίνεται κάποιο είδος κατήχησης. 14
Σχολείων Στην Ελλάδα (10 από 14) Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι: Πώς θα διασφαλιστεί ο εκκλησιολογικός χαρακτήρας της ποιμαντικής της Εκκλησίας προς τα παιδιά και τους νέους; Πώς θα ξεπεραστεί η κρίση των κατηχητικών και πώς θα εμπνευστούν οι νέοι προκειμένου να γίνουν συνειδητά μέλη της Εκκλησίας; Με ποιον τρόπο θα ξεπεραστούν οι προκαταλήψεις των τελευταίων χρόνων και θα προσλάβει η κατήχηση τον χαρακτήρα και το περιεχόμενο που είχε κατά την αρχαία περίοδο; Ποια πρέπει να είναι η ποιμαντική της Εκκλησίας προς την κατεύθυνση αυτή; 15
Σχολείων Στην Ελλάδα (11 από 14) 1 ον Ο θεσμός των κατηχητικών να ενταχθεί στην ενορία. Χρειάζεται όλες οι δραστηριότητες της κατηχήσεως να λειτουργούν με την ομόθυμη συμπαράσταση και ευλογία του επισκόπου και του εφημέριου. 2 ον Η κατήχηση πρέπει να προσλάβει μυσταγωγικό χαρακτήρα. Σταδιακά ο κατηχούμενος μπορεί να αποκτήσει εμπειρικά ορθόδοξη δογματική συνείδηση. 3 ον Η εισαγωγή στην πίστη συνεπάγεται μύηση και στο ήθος της Εκκλησίας, το οποίο είναι ασκητικό, ευχαριστιακό, ήθος ταπεινώσεως και συντετριμμένης καρδιάς. 16
Σχολείων Στην Ελλάδα (12 από 14) 4 ον Δεν μπορεί η κατήχηση να είναι ορθόδοξη αν δεν εισάγει τον κατηχούμενο στη λατρεία της Εκκλησίας. 5 ον Η εισαγωγή στη λατρεία συνεπάγεται και εισαγωγή στην τέχνη της Εκκλησίας. 6 ον Επαναδραστηριοποίηση του θεσμού του αναδόχου με την ευθύνη της ενορίας. Σε επίπεδο Μητροπόλεως θα μπορούσε να λειτουργήσει ταχύρρυθμο εκπαιδευτικό σεμινάριο για τους γονείς και τους αναδόχους. 17
Σχολείων Στην Ελλάδα (13 από 14) 7 ον Χριστιανική νοηματοδότηση των ονομαστικών εορτών και γενεθλίων και η σύνδεσή τους με την προετοιμασία για μετοχή στη θεία Ευχαριστία. Ο νβ κανόνας της Συνόδου της Λαοδικείας (περί το 357 με 368) προβλέπει «Ὅτι οὐ δεῖ ἐν τῇ Τεσσαρακοστῇ γάμους ἢ γενέθλια ἐπιτελεῖν». 8 ον Συνεργασία έμπειρων κληρικών με τα σχολεία της περιοχής. 9 ον Για να έχουν τα παιδιά και οι νέοι εκκλησιαστικό φρόνημα και εκκλησιαστική συνείδηση είναι απαραίτητο να γνωρίζουν και την οργάνωση της Εκκλησίας. 18
Σχολείων Στην Ελλάδα (14 από 14) 10 ον Δημιουργία κατασκηνώσεων σε επίπεδο αρχιεπισκοπής ή μητροπόλεως ή όπου είναι εφικτό σε επίπεδο ενορίας. Η κατασκήνωση δίνει τη δυνατότητα να βιωθούν εμπειρικά οι αλήθειες της χριστιανικής πίστης. 11 ον Συνεργασία της ενορίας με την οικογένεια. Έχει μεγάλη σημασία το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο ζουν τα παιδιά. Η οικογενειακή ζωή είναι το μέτρο της πνευματικής προόδου των χριστιανών οι οποίοι ζουν στον κόσμο. 19
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. θεσσαλονίκη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 20
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 21
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 22