ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΠΜΣ «Τεχνολογίες της Επικοινωνίας και της Πληροφορίας για την Εκπαίδευση» ακαδ. έτος 2007-2008 Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης Σωτήρης Κίργινας Α.Μ.5246 Δήμητρα Φλώρου Α.Μ.5263 Εργασία για το μάθημα: Συστήματα εκπαιδευτικού λογισμικού Διδάσκουσα: Μ.Ραγκούση Αθήνα Ιούλιος 2008
Πίνακας Περιεχομένων Σύνοψη 3 Εισαγωγή 4 Κεφάλαιο 1 5 1.1.Θεωρίες μάθησης 1.2. Ηλεκτρονική μάθηση Κεφάλαιο 2 8 2.1.Συστήματα διαχείρισης της μάθησης 2.2.Μάθηση μέσω ΣΔΜ 2.3.Κατηγοριοποίηση των ΣΔΜ 2.4.Λειτουργίες των ΣΔΜ 2.5.Αξιολόγηση των ΣΔΜ στην εκπαιδευτική διαδικασία Κεφάλαιο 3 17 3.1.Η ευρωπαϊκή πραγματικότητα Κεφάλαιο 4 18 4.1.Σύγκριση και αξιολόγηση ΣΔΜ 4.1.α. ATutor 1.6.1 4.1.β. Claroline 1.8 4.1.γ. ILIAS 3.9.4 4.1.δ. Moodle 1.9.1 4.2.Χαρακτηριστικά και εργαλεία που αξιολογήθηκαν 4.3.Αποτελέσματα αξιολόγησης πίνακας 1: Διαχείριση μαθήματος πίνακας 2: Διαχείριση τάξης πίνακας 3: Εργαλεία αξιολόγησης πίνακας 4: Εργαλεία επικοινωνίας πίνακας 5: Εργαλεία μαθητών πίνακας 6: Διαχείριση περιεχομένου πίνακας 7: Γενικά πίνακας 8: Τεχνικές προδιαγραφές 4.4.Συμπεράσματα 5. Επίλογος 30 Αναφορές-Βιβλιογραφία- Ιστοσελίδες 31 2
Σύνοψη Η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από ραγδαίες μεταβολές σε όλα τα επίπεδα και αυτό κάνει επιτακτική την ανάγκη αναμόρφωσης του εκπαιδευτικού συστήματος σε όλες τις α- νεπτυγμένες χώρες, ώστε αυτό ν ανταποκρίνεται στις νέες αλλά και στις διαχρονικές α- νάγκες του ανθρώπου και τις προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Μεγάλη πρόκληση για τα εκπαιδευτικά συστήματα αποτελούν οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες. Στην εργασία που ακολουθεί γίνεται λόγος για το νέο εκπαιδευτικό τοπίο και τα Συστήματα διαχείρισης μάθησης, τα χαρακτηριστικά τους και την αξιοποίησή τους στη μαθησιακή διαδικασία. Επίσης γίνεται μια συγκριτική αξιολόγηση, ως προς τα εργαλεία τους, τεσσάρων ΣΔΜ. 3
Εισαγωγή Η διαχείριση της πληροφορίας, αλλά και η ανάπτυξη της σύγχρονης κοινωνίας βασίζεται στη ραγδαία εξέλιξη και χρήση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ). Οι τεχνολογίες αυτές αποτελούν ουσιαστικό εργαλείο για ανοικτή και αποτελεσματική μάθηση καθώς και για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. Δημιουργούν νέες μεθόδους εργασίας, νέες δεξιότητες και την ανάγκη για συνεχή μάθηση και προσαρμογή του εκπαιδευτικού συστήματος. Η αξιοποίηση αυτών των τεχνολογιών στην εκπαίδευση είχε ως αποτέλεσμα την αναδιαμόρφωση των μοντέλων εκπαίδευσης καθώς και την ανάπτυξη εργαλείων για την καλύτερη ένταξη της στην εκπαιδευτική διαδικασία. Παράλληλα η εξέλιξη και ευρεία επέκταση του Διαδικτύου την τελευταία δεκαετία έχει α- νοίξει νέους ορίζοντες και προσφέρει καινούριες δυνατότητες σε πολλούς τομείς. Στους τομείς αυτούς εντάσσεται και η εκπαίδευση γιατί οι δυνατότητες που προσφέρει το διαδίκτυο το καθιστούν ένα ενδιαφέρον και ελκυστικό περιβάλλον μάθησης. Μπορεί να αποτελέσει ένα εργαλείο ικανό να ενισχύσει την εκπαιδευτική διαδικασία και να της δώσει άλλες διαστάσεις. Αν ορισμένοι παραμένουν δύσπιστοι για αυτές τις αλλαγές, λίγοι μπορούν να αρνηθούν ότι αυτές οι τεχνολογίες μετασχηματίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν και τον τρόπο που οι δάσκαλοι διδάσκουν. Η δυνατότητα εκπαίδευσης μέσω του παγκόσμιου ιστού και η παράλληλη ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών βοήθησαν στην καθιέρωση και επέκταση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας δίνουν τη δυνατότητα ευρείας χρήσης του διαδικτύου στην εκπαίδευση ανοίγοντας νέες προοπτικές για αυτήν. Τα μοντέλα που βασίζονται στην εκπαίδευση μέσω του διαδικτύου έγιναν πολύ δημοφιλή γιατί κατά μια άποψη βασίζονται περισσότερο στο ανθρώπινο μαθησιακό μοντέλο αίροντας έτσι το αδιέξοδο της παραδοσιακής διδασκαλίας, «δασκαλοκεντρική», ενώ παράλληλα φαίνεται να ικανοποιούν μια επιτακτική κοινωνική και οικονομική ανάγκη: τη δια βίου εκπαίδευση και τη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση. 4
Κεφάλαιο 1 1.1. Θεωρίες μάθησης Πριν προχωρήσουμε και ασχοληθούμε διεξοδικότερα με τα ΣΔΜ είναι απαραίτητο να α- ναφερθούμε στις θεωρίες μάθησης γενικότερα. Σύμφωνα με την συμπεριφοριστική (behanioutist) θεωρία η μαθησιακή διαδικασία αλλάζει την συμπεριφορά και εντοπίζεται στις εξωτερικές πηγές. Σκοπός της εκπαίδευσης είναι η αλλαγή της συμπεριφοράς προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Κατά τη γνωστική (cognitive) η μαθησιακή διαδικασία είναι αποκλειστικά νοητική διαδικασία (επεξεργασία της πληροφορίας, μνήμη, αντίληψη) και αυτό που ενδιαφέρει είναι οι νοητικοί συσχετισμοί. Σκοπός της εκπαίδευσης είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων για αποτελεσματικότερη μάθηση. Τέλος η κοινωνικο-πολιτιστική θεωρεί τη μάθηση αλληλεπίδραση στα πλαίσια της ομάδας και απαιτεί συσχετισμό ανθρώπων και περιβάλλοντος, αποτελεί προϊόν της εσωτερίκευσης γνώσεων, δεξιοτήτων και συμπεριφορών που έχουν προέλθει και δομηθεί εξωτερικά, με την κοινωνική αλληλεπίδραση. Σκοπός της εκπαίδευσης είναι η πλήρης συμμετοχή σε κοινότητες πρακτικής εξάσκησης. (Kirriemuir J. και McFarlane A) Ο δομητισμός επιδιώκει να προσφέρει στους μαθητές ευκαιρίες για γνωστική ανάπτυξη μέσω της εξερεύνησης, της μη δομημένης μάθησης, της ενεργού συμμετοχής και της επίλυσης προβλημάτων. Αυτά τα μοντέλα θεωρούν τη μάθηση είτε ως μια διαδικασία που αλλάζει τη συμπεριφορά και τον τρόπο σκέψης και που οδηγεί στην ανάπτυξη των ατομικών δυνατοτήτων, είτε ως μια διαδικασία που αναπτύσσει την ικανότητα του ανθρώπου να λειτουργεί μέσα σε ξεχωριστές κοινότητες. Στην πράξη αυτές οι διαδικασίες δεν είναι αμοιβαία αποκλειόμενες. 1.2. Ηλεκτρονική μάθηση Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση, στο βαθμό που αξιοποιεί τις νέες τεχνολογίες, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ηλεκτρονική μάθηση από τη στιγμή που χρησιμοποιεί τους πόρους του διαδικτύου ή γενικότερα τις δυνατότητες των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Μέσω της ηλεκτρονικής μάθησης οι εκπαιδευόμενοι εξοικονομούν χρόνο, η εκπαιδευτική διαδικασία γίνεται πιο ευέλικτη καθώς επιλέγουν τον χρόνο που θα διαθέσουν. 5
Οι τεχνολογίες της ηλεκτρονικής μάθησης μπορούν να χρησιμοποιηθούν όχι μόνο σε α- καδημαϊκούς χώρους αλλά να ενταχθούν και στον επιχειρησιακό χώρο. Οι εργαζόμενοι μπορούν να παίρνουν μέρος σε σεμινάρια, να συνεχίζουν την εκπαίδευσή και επαγγελματική τους κατάρτιση χωρίς να χρειάζεται να σπαταλάνε χρόνο σε μετακινήσεις και χωρίς να λείπουν από τη δουλειά τους. Η ηλεκτρονική εκπαίδευση μπορεί να είναι: i. Εξατομικευμένη (self-paced training), δηλαδή να προσφέρονται στον εκπαιδευόμενο συνδυασμός εκπαιδευτικών υλικών (βιβλία, αναφορές στο δίκτυο, μαγνητοσκοπημένα μαθήματα, σημειώσεις, προγράμματα εκμάθησης βασισμένα σε υπολογιστή κτλ), συνήθως χωρισμένα σε ενότητες (μαθήματα), τα οποία χρησιμοποιεί με το δικό του ρυθμό, αποφασίζει δηλαδή ο ίδιος πότε και που θα τα χρησιμοποιήσει. Δεν υπάρχει επικοινωνία με διδάσκοντα ή με άλλους μαθητές. ii. Ασύγχρονη, στην περίπτωση αυτή παρέχεται στους συμμετέχοντες η δυνατότητα να εργαστούν με το υλικό προς διδασκαλία οπουδήποτε και οποτεδήποτε έχοντας όμως παράλληλα δυνατότητα ασύγχρονης επικοινωνίας με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες και με τον εκπαιδευτή. Το υλικό διδασκαλίας μπορεί να προσφέρεται στους εκπαιδευόμενους σταδιακά. Ο ρυθμός της εκπαιδευτικής διαδικασίας καθορίζεται από τον εκπαιδευτή σε συνεργασία πάντα με τους εκπαιδευόμενους. iii. Σύγχρονη όπου οι μαθητές και ο καθηγητής μπορούν να βρίσκονται σε διαφορετικό τόπο ο καθένας αλλά χρησιμοποιώντας τεχνολογίες τηλεδιάσκεψης να βρίσκονται όλοι σε μία εικονική αίθουσα διδασκαλίας. Στην πορεία ανάπτυξης της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης αναδύονται προβλήματα που αφορούν τις εμπλεκόμενες ομάδες και την ίδια τη διαδικασία. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση θέτει ιδιαίτερες απαιτήσεις στη δικτυακή υποδομή. Κάθε διαδικτυακή πολυμεσική εφαρμογή έχει διαφορετικές απαιτήσεις ως προς την ποιότητα υπηρεσίας. Εξ άλλου έχουν καταγραφεί διάφορα προβλήματα στους δικτυακούς τόπους που παρέχουν εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί δικτυακοί τόποι έχουν δημιουργηθεί με τη βοήθεια εργαλείων του MSOffice και αποτελούν μεμονωμένες προσπάθειες εκπαιδευτικών αυξάνοντας έτσι το συνολικό κόστος και τον χρόνο συντήρησης τους (Brahler, Peterson & Johnson,1999; Golas, 1993; Tiedemann, 2002). Επιπρόσθετα προβλήματα είναι η στατική φύση των περισσοτέρων ιστοχώρων (Kinshuk & Patel, 1997) και η ύπαρξη πολλών μη ενεργών συνδέσμων (Markwell & Brooks, 2002). Οι λόγοι αυτοί 6
οδηγούν συχνά στην αποτυχία εκπλήρωσης των στόχων των εκπαιδευτικών δικτυακών τόπων και στην απόρριψη τους από εκπαιδευόμενους και εκπαιδευτές. Για την αντιμετώπισή αυτών των προβλημάτων αναπτύσσονται διάφορα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, συστήματα διαχείρισης μαθημάτων και τάξεων. Σήμερα πλέον διατίθενται λογισμικά συστήματα που συνδυάζουν τις τεχνολογίες του διαδικτύου, με σκοπό τη δημιουργία ενός μαθησιακού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο πραγματοποιείται η εκπαιδευτική διαδικασία. Μια τέτοια εφαρμογή είναι τα Συστήματα διαχείρισης της μάθησης (Learning Management Systems,LMS), τα οποία είναι γνωστά και ως Εικονικά Περιβάλλοντα Μάθησης (Virtual Learning Environments) ή ηλεκτρονικές πλατφόρμες. Θα πρέπει εδώ να διευκρινίσουμε ότι η ορολογία στο χώρο αυτό είναι χαλαρή: Learning management systems, content management systems, learning platforms και portals είναι ορισμένοι από τους πλέον κοινούς όρους οι οποίοι χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τα λογισμικά συστήματα για την μάθηση, την εκπαίδευση και την διοίκηση. 7
Κεφάλαιο 2 2.1.Συστήματα διαχείρισης της μάθησης Τα Συστήματα διαχείρισης της μάθησης (Learning Management Systems,) είναι λογισμικά συστήματα τα οποία στηριζόμενα στο διαδίκτυο, έχουν ως σκοπό να υποστηρίξουν την ανοιχτή και εξ αποστάσεως μάθηση (ηλεκτρονική μάθηση).. Στο Brandon-hall.com τα LMS ορίζονται ως ένα λογισμικό το οποίο διαχειρίζεται τα θέματα εκπαίδευσης. Επιτρέπουν την αυτοματοποίηση της διαδικασίας μάθησης και εκπαίδευσης και υποστηρίζουν ένα μεγάλο εύρος δυνατοτήτων όπως είναι η καταχώρηση στοιχείων μαθητευομένων, η διαχείριση εκπαιδευτικών πόρων, καθώς και η εμφάνιση και η στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων της μαθησιακής διαδικασίας. Αποτελούν ένα τύπο μάθησης, τυπικά ακαδημαϊκού επιπέδου, όπου οι εκπαιδευόμενοι εργάζονται μόνοι τους στο σπίτι ή στο γραφείο και επικοινωνούν με τους εκπαιδευτές και άλλους εκπαιδευόμενους μέσω e- mail, ηλεκτρονικών φόρουμ, βιντεοδιάσκεψης, δωματίων συζήτησης, bulletin boards, υ- πηρεσίας μηνυμάτων και άλλων μορφών επικοινωνίας βασισμένης στον υπολογιστή. Σύμφωνα με την έκθεση WR Hambrecht (2001) ένα LMS επιτρέπει σε μια επιχείρηση να επηρεάσει και να διαχειριστεί τη συλλογική γνώση και τις δεξιότητες του εργατικού δυναμικού της πιο στρατηγικά. Επιπλέον, ένα LMS αποτελεί τη βάση για να βελτιώσει μια επιχείρηση την ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα της διαδικασίας κατάρτισης, να ενισχύσει την αποδοτικότητα του εφοδιασμού μιας επιχείρησης μέσω της καλύτερης γνώσης προϊόντων και βελτιώνει την επικοινωνία μεταξύ των υπαλλήλων. (Desmond Keegan 2002) Τα συστήματα διαχείρισης μάθησης εισάγονται και υιοθετούνται ευρέως από τους εκπαιδευτικούς αλλά και τις επιχειρήσεις προκειμένου να ικανοποιηθούν οι αυξανόμενες απαιτήσεις για βελτιωμένη εκπαίδευση και κατάρτιση και για την καλύτερη πρόσβαση στη γνώση παρά τους χωροχρονικούς περιορισμούς. Μπορούν να ικανοποιήσουν διαφορετικές ανάγκες και απαιτήσεις εκπαιδευτικές, διοικητικές, επιχειρησιακές- και ως εκ τούτου προσφέρουν διαφορετικές υπηρεσίες. Το μαθησιακό περιβάλλον το οποίο διαμορφώνεται από ένα τέτοιο σύστημα έχει στόχο την αύξηση της εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας, την υποκίνηση των σπουδαστών για εμπλοκή στη μαθησιακή διαδικασία, τον εμπλουτισμό των δυνατοτήτων για συνεργασία και εκτεταμένη αλληλεπίδραση μεταξύ των σπουδαστών. Αρκετοί ερευνητές 8
υποστηρίζουν ότι η υιοθέτηση των τεχνολογιών, έχει την δυνατότητα να αλλάξει τον τρόπο παροχής της γνώσης και να βελτιώσει την αλληλεπίδραση εκπαιδευτή εκπαιδευόμενου αλλά και του εκπαιδευόμενου με τους υπόλοιπους εκπαιδευόμενους (Harasim, 1989). Τα ΣΔΜ αποτελούν σήμερα το μεγαλύτερο τμήμα των συστημάτων λογισμικού τα οποία υποστηρίζουν την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Το υπερσύνολο των συστημάτων αυτών είναι γνωστό με τον όρο Συστήματα Μαθησιακής Τεχνολογίας (ΙΕΕΕ LTSC 2001) Αυτό είναι ένα γενικά αποδεκτό διάγραμμα ενός LMS ή MLE (managed learning environment) (Desmond Keegan 2002). Τα όρια μεταξύ των πλατφορμών μάθησης και των λογισμικών διοίκησης είναι δυσδιάκριτα καθώς οι προμηθευτές αναζητούν περιεκτικές λύσεις είτε μόνοι τους είτε σε συνεργασία με ειδικές εταιρείες. 2.2. Μάθηση μέσω ΣΔΜ Ως εκπαιδευτικοί θα θεωρήσουμε ότι αυτές οι τεχνολογίες υποστηρίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία και δεν αντικαθιστούν αυτήν η οποία αναπτύσσεται μέσα στη σχολική τάξη. Είναι βέβαιο ότι τα ΣΔΜ, προσφέρουν ένα δυναμικό στοιχείο στην εκπαίδευση, το οποίο καθίσταται αποτελεσματικό ανάλογα με τη χρήση του. Μια στείρα χρήση των διαδικτυακών τεχνολογιών στην εκπαίδευση δεν συνεπαγεται και την προαγωγή της μάθησης (Pallοff & Pratt, 1999). 9
Η εκπαιδευτική διαδικασία αποτελεί μια κοινωνική διεργασία η οποία δεν έχει μόνο στόχο την μάθηση αλλά και την κοινωνικοποίηση, τη διαμόρφωση στάσεων, συμπεριφορών και την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα αν η χρήση αυτών των συστημάτων μπορεί να επηρεάσει την εκπαιδευτική διαδικασία στο σύνολό της ή είναι απλά «γνωσιοκεντρική». Οι εκπαιδευόμενοι αλληλεπιδρούν με το εκπαιδευτικό υλικό, με τον εκπαιδευτή και με τους συνεκπαιδευόμενους τους και η μάθηση γίνεται μια κοινωνική διαδικασία. Σε αυτήν τη διαδικασία αναπτύσσεται: αλληλεπίδραση με συζητήσεις σε σημαντικά θέματα που αφορούν το μαθησιακό αντικείμενο ανταλλαγή και συγκρούσεις ιδεών υιοθετούνται στάσεις και συμπεριφορές υποκινούνται οι εκπαιδευόμενοι για συμμετοχή στην εκπαιδευτική διαδικασία Οι εκπαιδευόμενοι δεν αποτελούν απλά μια συνάθροιση ατόμων σε ένα διαδικτυακό τόπο, αλλά μία οργάνωση με σαφές πλαίσιο λειτουργίας, κανόνων συμπεριφοράς και στόχων, ώστε να πραγματοποιηθούν οι διεργασίες της μάθησης (Palloff & Pratt, 1999). Αποτελούν δηλαδή μια κοινότητα, είναι δηλαδή μια ομάδα ατόμων που είναι κοινωνικά αλληλοεξαρτώμενες, που συμμετέχουν από κοινού στη συζήτηση και λήψη αποφάσεων, και που μοιράζονται ορισμένες πρακτικές με σαφή κοινό στόχο. Διάφορες ενεργητικές τεχνικές μάθησης όπως είναι οι ομαδικές εργασίες, η συμμετοχή σε συζητήσεις μικρών ομάδων, η μελέτη περιπτώσεων, το παίξιμο ρόλων, η χρήση προσομοιώσεων, μπορούν να χρησιμοποιηθούν με την κατάλληλη προσαρμογή από τον εκπαιδευτή σε τέτοια συστήματα, ώστε να προαχθεί η μάθηση (Mason & Weller, 2000 Haughey & Anderson, 1998). Για την επίτευξη όλων αυτών απαιτείται η δημιουργία ενός αλληλεπιδραστικού περιβάλλοντος. Ένα αλληλεπιδραστικό περιβάλλον είναι αυτό που παρέχει τη δυνατότητα (Reeves, 1996): υποκίνησης του εκπαιδευόμενου ώστε να συμμετέχει στην εκπαιδευτική διαδικασία υποστήριξης του εκπαιδευόμενου από τον εκπαιδευτή συνεργασίας με άλλους εκπαιδευόμενους δημιουργίας της αίσθησης του ακροατηρίου στους εκπαιδευόμενους διαθεσιμότητα στο χρόνο και στο χώρο μέσω των διαφορετικών μορφών επικοινωνίας (κείμενο, τηλεοπτικό κ.λπ.), δίκτυο δεδομένων 10
αξιολόγησης του εκπαιδευόμενου και του εκπαιδευτή και τέλος θα μπορούσαμε να προσθέσουμε προσαρμογή του συστήματος μάθησης στις διαφορετικές εθνικές γλώσσες. 2.3. Κατηγοριοποίηση των ΣΔΜ Ο όρος «LMS» καλύπτει ένα ευρύ φάσμα λειτουργικών και τεχνικών προσεγγίσεων. Καθώς τα ΣΔΜ χρησιμοποιούνται για να καλύψουν διαφορετικές ανάγκες εκπαίδευσης και εκπαιδευτικού σχεδιασμού προσφέρουν και διαφορετικού είδους υπηρεσίες. Υπάρχουν αυτή τη στιγμή πολλά και διαφορετικά προϊόντα στην αγορά και σχεδόν όλα τους ισχυρίζονται ότι προσφέρουν μια «συνολική λύση», όσον αφορά στην οργάνωση και διαχείριση των μαθημάτων, στα εργαλεία επικοινωνίας, στη διαχείριση των εκπαιδευτικών οργανισμών κ.α. Συνεπώς οι άνθρωποι που συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης απόφασης σχετικά με το εκπαιδευτικό σχέδιο, την οργάνωση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, την κατάρτιση ανέργων, την κατάρτιση των υπαλλήλων μιας εταιρείας ή άλλα συγκεκριμένα εκπαιδευτικά θέματα καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα στα προσφερόμενα ΣΔΜ. Επιλέγοντας ένα κατάλληλο ΣΔΜ για εκπαιδευτικό σχεδιασμό ή οργάνωση εκπαιδευτικού ιδρύματος τίθενται και ορισμένα κριτήρια, όπως να : Να δημιουργούν, να ενεργοποιούν και να διαχειρίζονται μια σειρά μαθημάτων Να υποστηρίζουν τη συνεργασία μεταξύ των σπουδαστών και να παρέχουν κίνητρα για συνεργατική μάθηση Να δημιουργούν και να διαχειρίζονται δραστηριότητες αξιολόγησης Να οργανώνουν το εκπαιδευτικό και ανθρώπινο δυναμικό Να διαχειρίζονται γεωγραφικά κατανεμημένες τάξεις Τα LMS μπορούν να είναι εμπορικά ή να κατασκευάζονται κατά παραγγελία για συγκεκριμένους οργανισμούς (κλειστού κώδικα) ή ανοιχτού κώδικα (open source). Μπορούν να διαχωριστούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: Συστήματα διαχείρισης διδακτικών ενοτήτων (Course Management Systems) που επιτρέπουν τη διαχείριση και διανομή εκπαιδευτικού υλικού διδακτικών ενοτήτων, ενώ ταυτόχρονα παρέχουν εργαλεία αξιολόγησης των μαθητευομένων που εργάζονται είτε ατομικά είτε σε ομάδες. Το βασικό μειονέκτημά τους είναι η έλλειψη δυνατότητας δημι- 11
ουργίας εκπαιδευτικού υλικού. Τυπικά παραδείγματα εφαρμογών που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία, είναι το Blackboard (www.blackboard.com) και το WebCT. Επιχειρηματικά συστήματα διαχείρισης μάθησης (Enterprise Learning Management Systems - ELMS) που παρέχουν στους χρήστες ένα προηγμένο περιβάλλον οργάνωσης και διανομής του εκπαιδευτικού υλικού που υποστηρίζει πολλές διαφορετικές μορφές πληροφοριακού περιεχομένου. Χρησιμοποιούνται σε μεγάλα εκπαιδευτικά ιδρύματα και είναι πολύ πιο ακριβά σε σχέση με τα απλά συστήματα LMS. Ωστόσο, χαρακτηρίζονται από μεγάλη ισχύ και πολύ υψηλό βαθμό παραμετροποίησης. Τυπικά παραδείγματα ε- φαρμογών που ανήκουν στην κατηγορία αυτή είναι οι εφαρμογές Docent Enterprise και Knowledgesoft Enterprise. Συστήματα διαχείρισης μαθησιακού περιεχομένου (Learning Content Management Systems - LCMS). Τα συστήματα αυτά συνδυάζουν τη λειτουργία των συστημάτων CMS και LMS και επομένως επιτρέπουν τη διαχείριση τόσο του πληροφοριακού περιεχομένου, όσο και όλων των παραμέτρων που εμπλέκονται στη διαδικασία της μάθησης. Τυπικά παραδείγματα συστημάτων LCMS είναι οι εφαρμογές Mindlever της Centra και Midspan Solutions της IBM, καθώς και η πλατφόρμα του Moodle που προσφέρεται ελεύθερα προς χρήση κάτω από την άδεια χρήσης της GNU. Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι το μοντέλο α- ναφοράς διαχείρισης μαθησιακού περιεχομένου IEEE LTSA (IEEE LTSC, 2001) καθορίζει μια καθολική αρχιτεκτονική για ένα σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης και περιγράφει τα συστατικά του. Ωστόσο, το συγκεκριμένο μοντέλο μπορεί να τροποποιηθεί για να καλύψει τις ανάγκες σύγχρονων συστημάτων ηλεκτρονικής μάθησης (Kanellopoulos, 2006). Ο Beshears (1999) διαμορφώνει τρεις κατηγορίες ΣΔΜ, εκείνων που προορίζονται για την χρήση εκπαιδευτικών, εκείνων που υποστηρίζουν την εργασία των σπουδαστών και εκείνων που εκτελούν διοικητικές λειτουργίες. Μια άλλη κατηγοριοποίηση η οποία προτείνεται είναι η παρακάτω ( Arvid Staupe Vegard Hage,2003): Συστήματα Διαχείρισης Μαθησιακού περιεχομένου (Learning Content Management Systems - LCMS) στα οποία αναφερθήκαμε παραπάνω Συστήματα Υποστήριξης Συνεργατικής Μάθησης (Collaborative Learning Support System) τα οποία παρέχουν εργαλεία για την υποστήριξη της συνεργατικής μάθησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ΙΒΜ Lotus Learning Space. 12
Συστήματα Διαχείρισης Διαγωνισμάτων Αξιολόγησης (Question and Test Management Systems) τα οποία προσφέρουν εργαλεία για την δημιουργία διαγωνισμάτων, τη βαθμολόγησή τους, τη διαχείριση των αποτελεσμάτων. Ένα τέτοιο σύστημα είναι το Respondus. Συστήματα Διαχείρισης Πόρων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (Instructional Institute Recource Management Systems) τα οποία αφορούν στη διαχείριση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Εικονικές Τάξεις (Virtual Classrooms) στα οποία δημιουργούνται εικονικοί χώροι μάθησης για τους συμμετέχοντες. Παράδειγμα είναι το Centra. Πολλά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα αναπτύσσουν εσωτερικά συστήματα ή χρησιμοποιούν συστήματα ανοιχτού κώδικα. Η πλειοψηφία όμως αγοράζει τις άδειες για τις ιδιόκτητες πλατφόρμες. Blackboard και WebCT κυριαρχούν αυτή τη στιγμή στην παγκόσμια αγορά. 2.4. Λειτουργίες των ΣΔΜ Οι λειτουργίες των ΣΔΜ δεν οριοθετούνται με βάση τις παραπάνω κατηγορίες. Για την δημιουργία του κατάλληλου αλληλεπιδραστικού περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο θα διεξαχθεί η εκπαιδευτική διαδικασία, ώστε να πραγματοποιηθούν οι διεργασίες της μάθησης, απαιτείται ένα ΣΔΜ πρέπει να διαθέτει μία σειρά λειτουργιών, οι οποίες μπορούν να ομαδοποιηθούν σε κατηγορίες. Οι κατηγορίες αυτές είναι: Λειτουργίες δημιουργίας και διαχείρισης του εκπαιδευτικού υλικού από τον εκπαιδευτή. Με τα εργαλεία Διαχείρισης Μαθημάτων (Course Management) και Διαχείρισης Τάξης (Class Management) ο εκπαιδευτής μπορεί να δημιουργεί το υλικό, να το ανανεώνει, να επιτηρεί και να προσαρμόζει τα μαθήματα. Επίσης να δημιουργεί ομάδες και να αναθέτει εργασίες. Λειτουργίες διαχειριστικού περιεχομένου που εξυπηρετούνται μέσω των εργαλείων Διαχείρισης Περιεχομένου (Content Management) που διευκολύνουν την διαχείριση των δημιουργούμενων αρχείων (όπως είναι οι εργασίες των εκπαιδευομένων), των αρχείων που περιέχουν το εκπαιδευτικό υλικό, τη διανομή του μαθησιακού υλικού κ.α Επίσης δίνονται στατιστικά στοιχεία των μαθημάτων, συμπεριλαμβανομένου του αριθμού σπουδαστών στα μαθήματα, τη συχνότητα επίσκεψης στο μάθημα, την πρώτη και την τελευταία ημερομηνία πρόσβασης. 13
Λειτουργίες επικοινωνίας, ώστε να πραγματοποιείται αλληλεπίδραση ανάμεσα στον εκπαιδευτή με τον κάθε εκπαιδευόμενο, τον εκπαιδευτή με την ομάδα των εκπαιδευόμενων και του εκπαιδευόμενου με τους συνεκπαιδευόμενους. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω των εργαλείων επικοινωνίας (communication tools): ηλεκτρονική αλληλογραφία, συζητήσεις, βιντεοδιασκέψεις, ανακοινώσεις. Λειτουργίες παροχής πληροφοριών. Οι πληροφορίες αυτές μπορούν να αφορούν τη μαθησιακή πορεία του εκπαιδευόμενου, αλλά και προσωπικές πληροφορίες, οι οποίες θα συντελέσουν στην καλύτερη αλληλεπίδραση του εκπαιδευόμενου με τους υπόλοιπους εκπαιδευόμενους, δημιουργώντας έτσι τον προσωπικό φάκελο του (portfolio). Λειτουργίες διεξαγωγής αναζητήσεων συγκεκριμένου μαθησιακού υλικού από τον μαθητή. Τα Εργαλεία Μαθητών (Student Tools) δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να έχουν προσωπικές και δημόσιες σημειώσεις επί του κειμένου, πρόσβαση σε μηχανές αναζήτησης κ.α Λειτουργίες αξιολόγησης. Οι λειτουργίες αυτές παρέχουν την δυνατότητα στον εκπαιδευόμενος να αυτοαξιολογείται και να ανατροφοδοτείται. Σε ένα τέτοιο σύστημα είναι ενσωματωμένα εργαλεία αξιολόγησης (assessment tools): ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, συμπλήρωσης κενού, επιλογής σωστών προτάσεων, κλπ. Επίσης με αυτά τα εργαλεία ο εκπαιδευτής αξιολογεί τον εκπαιδευόμενο μέσω εργασιών που του αναθέτει και εξασφαλίζεται η ενεργή συμμετοχή του μαθητή. Δίνονται μεμονωμένες εκθέσεις βαθμού και προόδου καθώς και η θέση του βαθμού στην ομάδα. Η τυποποίηση των λειτουργιών έχει, ως αρχικό στόχο, να αυξήσει την πρόσβαση στο υλικό εκμάθησης, την ποιοτικά άριστη κατάρτιση και εκπαίδευση και την προσαρμογή στις πραγματικές ανάγκες. Δεν αφορούν στην παιδαγωγική προσέγγιση. Βέβαια αυτά τα πρότυπα θα έχουν επιπτώσεις στο πώς ένα LMS πρέπει να αναπτυχθεί και να δουλεύει. Αυτό συνεπάγεται πιθανές επιπτώσεις στον προσδιορισμό της υψηλής ποιότητας περιεχομένου στα διαφορετικά πεδία εφαρμογής (Gro-Anett Sundstrøm Olsen 2002). 2.5. Αξιολόγηση των ΣΔΜ στην εκπαιδευτική διαδικασία Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σε όλο τον κόσμο μια αξιοσημείωτη αύξηση των ΣΔΜ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ύστερα από μια μακρά χρήση στην έρευνα και την διοίκη- 14
ση, οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες μάθησης έχουν φέρει την τεχνολογία πληροφοριών πιό κοντά στον πυρήνα της διδασκαλίας και της μάθησης στην τριτοβάθμιας εκπαίδευση. Η χρήση ΣΔΜ ενίσχυσε την πρόσβαση σπουδαστών στα υλικά εκμάθησης, την απλή ο- λοκλήρωση του ψηφιακού περιεχομένου και μια σειρά της αλληλεπίδρασης σπουδαστών και των συνεπαγόμενων υπηρεσιών. Η χρήση των ΣΔΜ στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει μία σειρά από πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Είναι σίγουρο ότι σε μια εποχή που τα σύνορα της γνώσης, της επαγγελματικής κατάρτισης και εκπαίδευσης καθώς και της μετακίνησης καταρρίπτονται, τα ΣΔΜ αποτελούν ένα «εργαλείο» το οποίο διευρύνει τα όρια της διδασκαλίας και της μάθησης πέρα από τα φυσικά όρια της αίθουσας διδασκαλίας είναι ένα «εργαλείο» για τους εκπαιδευτές και τους εκπαιδευόμενους και μεταμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η μετάδοση και η πρόσληψη των γνώσεων, η διαδικασία της μάθησης γίνεται συνεργατική ενθαρρύνεται η αυτονομία και πρωτοβουλία των μαθητών δίνεται η δυνατότητα προσαρμογής του διδακτικού υλικού στις ατομικές ανάγκες του μαθητή. Μπορεί έτσι κάθε εκπαιδευόμενος να βιώνει μια εμπειρία με το δικό του βηματισμό χωρίς να περιορίζεται από τους χρονικούς περιορισμούς του ωρολογίου προγράμματος ενισχύεται η οικοδόμηση της γνώσης από το γεγονός ότι γίνεται μια ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ των μελών της ομάδας και έτσι δημιουργούνται νέες ιδέες δίνει την δυνατότητα πρόσβασης σε μεγάλες βάσεις δεδοµένων, σε τεράστιες ποσότητες πληροφορίας διαφορετικού τύπου δίνει δυνατότητες για σύνδεση με μεγάλες ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες για την άντληση υλικού, γρήγορα και άμεσα οι μαθησιακές διαδικασίες εξισώνονται για τους εκπαιδευόμενους ως µέσο επικοινωνίας δίνει τη δυνατότητα στους εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους να επικοινωνήσουν μεταξύ τους µέσω ασύγχρονων και σύγχρονων υπηρεσιών δίνει τη δυνατότητα εκπαίδευσης μεγάλου αριθμού ατόμων από την άλλη μεριά μπορούμε να καταλογίσουμε ως μειονεκτήματα ότι απαιτείται περισσότερος χρόνος ενασχόλησης για τον εκπαιδευτή (Pallοff & Pratt, 1999) 15
εξάρτηση από το εύρος του δικτύου για τη διεξαγωγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας, όπου πιθανά προβλήματα δικτύωσης μπορεί να αποτελέσουν εμπόδιο στην πρόσβαση στην πληροφορία και την αποστολή εργασιών η χρήση ενός δομημένου εργαλείου, όπως τα ΣΔΜ, καθορίζουν και τη φύση της αλληλεπίδρασης (εκπαιδευτή-εκπαιδευόμενου/ μεταξύ των εκπαιδευόμενων) το πρόβλημα είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων που ευνοούν τη συνεργασία, όπως το αίσθημα της ατομικής ευθύνης μέσα στην ομάδα, η ανάληψη ευθυνών ένα άλλο ζητούμενο είναι τα κίνητρα για μάθηση, τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία, και εάν αυτά τα προσφέρει το εκπαιδευτικό περιβάλλον το οποίο δημιουργείται η αίσθηση απομόνωσης που μπορεί να έχουν οι εκπαιδευόμενοι λόγω της απόστασης και της έλλειψης φυσικής επαφής με τον διδάσκοντα ή τους άλλους εκπαιδευόμενους Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν ότι τα ΣΔΜ είναι ελκυστικά στο διοικητικό τομέα ή τα εκπαιδευτικά όργανα επειδή επέτρεψαν την μετατροπή των εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε πακέτα τα οποία μπορούν να πωληθούν και επειδή μπορεί να ελεγχθεί η μεταφορά πληροφοριών. Αντί λοιπόν να εκμεταλλευθούμε τις δυνατότητες του διαδικτύου περιοριζόμαστε σε ένα προκαθορισμένο περιβάλλον. Αυτό το περιβάλλον διαμορφώνεται από προγραμματιστές λογισμικού οι οποίοι καθορίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία. (Michael Hotrum 2005). Ως εκ τούτου ένα LMS σχεδιάζεται ως εργαλείο διαχείρισης μάθησης, όχι ένα εργαλείο δημιουργικών μαθησιακών περιβαλλόντων. Η κριτική αυτή καταλήγει ότι υπάρχουν πολλοί τομείς που ωφελούνται από τη δομημένη προσέγγιση της γνώσης - άρα και από ένα ΣΔΜ - όμως περιορίζουν την ανακάλυψη και τη διερεύνηση στη μάθηση. (GeorgeSiemens2004). Σε μια κοινωνία υπερπροσφοράς πληροφοριών η γραμμική, μονόδρομη, καθοδηγούμενη γνώση δεν λειτουργεί ικανοποιητικά. 16
Κεφάλαιο 3 3.1. Η ευρωπαϊκή πραγματικότητα Θεωρούμε ότι αξίζει να αναφερθούμε στο πρόγραμμα Web-edu (http://nettskolen.nki.no/in_english/webedusite/) το οποίο αναπτύσσεται στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Leonardo Da Vinci. Με την ανάλυση της εμπειρίας από τη χρήση διαφορετικών ΣΔΜ στην Ευρώπη, έχει ως σκοπό να παρέχει στα πανεπιστήμια και σε όσα ιδρύματα δραστηριοποιούνται στον τομέα επαγγελματικής εκπαίδευσης μια περιεκτική ανάλυση των ΣΔΜ. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν περιφερειακές διαφορές στη χρήση των ΣΔΜ (για παράδειγμα η νότια Ευρώπη φαίνεται να είναι λιγότερο ώριμη όσον αφορά τη χρήση των συστημάτων LMS από τις άλλες περιοχές). Προφανώς τα Πανεπιστήμια στην Νότια Ευρώπη δεν δίνουν ιδιαίτερη σημασία στον τομέα αυτό. Ένα εντυπωσιακό συμπέρασμα αυτής της μελέτης είναι ότι σε χώρες που δεν έχουν ως γλώσσα την αγγλική αναπτύσσονται τοπικά LMS. Αυτά ξεπερνούν τα γλωσσικά προβλήματα και θεωρούνται περισσότερα ενθαρρυντικά για τις ομάδες στις οποίες απευθύνονται (Desmond Keegan 2002). 17
Κεφάλαιο 4 4.1. Σύγκριση και αξιολόγηση ΣΔΜ Όπως αναφέραμε στα προηγούμενα κεφάλαια, τα τελευταία χρόνια έχει εμφανιστεί ένας μεγάλος αριθμός Συστημάτων Διαχείρισης Μάθησης, τα οποία προσφέρουν υπηρεσίες και εργαλεία για την ασύγχρονη και σύγχρονη υποστήριξη της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Τα πιο διαδεδομένα από αυτά τα συστήματα είναι εμπορικά προϊόντα (WebCT, Blackboard), ενώ πρόσφατα παρατηρείται μια κατακόρυφη αύξηση του ενδιαφέροντος από την μεριά των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων για αντίστοιχες πλατφόρμες τηλεκπαίδευσης ανοιχτού κώδικα (Moodle, Claroline, e-class, Sakai Eledge, ATutor, Fle3, ILIAS, κλπ.). Ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με τα χαρακτηριστικά, τα εργαλεία και τις λειτουργίες που διαθέτει το κάθε σύστημα καθώς επίσης και συγκρίσεις των υπαρχόντων Συστημάτων Διαχείρισης Μάθησης υπάρχουν στις ιστοσελίδες της EduTools (http://www.edutools.info) και της edutech (http://www.edutech.ch). Είναι κοινώς αποδεκτό ότι ένα Σύστημα Διαχείρισης Μάθησης, είναι χρήσιμο σε μεγάλους οργανισμούς διαδικτυακής εκπαίδευσης. Οι οργανισμοί αυτοί όμως έχουν τα μέσα - με το εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό που διαθέτουν - να αντιμετωπίσουν κάθε πρόβλημα εγκατάστασης ή λειτουργίας που πιθανόν να παρουσιασθεί. Αντίθετα, οργανισμοί και υ- πηρεσίες με μικρότερες δυνατότητες, όπως για παράδειγμα μια σχολική μονάδα, με περιορισμένους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους, δεν μπορούν πάντα να εξασφαλίσουν κατάλληλη τεχνική υποστήριξη για τη σωστή και χωρίς προβλήματα λειτουργία ενός ΣΔΜ. Ωστόσο, επειδή αυτές οι πλατφόρμες τηλεκπαίδευσης μπορούν να αποτελέσουν ένα εργαλείο ικανό να ενισχύσει την εκπαιδευτική διαδικασία και να της δώσει άλλες διαστάσεις, θα ήταν χρήσιμο να μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από αυτούς τους οργανισμούς. Για το λόγο αυτό προσπαθήσαμε να συγκρίνουμε και να αξιολογήσουμε 4 Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης ως προς τα χαρακτηριστικά και τα εργαλεία που προσφέρουν και ως προς την καταλληλότητά τους για την εκπαιδευτική διαδικασία. Η σύγκριση επικεντρώθηκε αποκλειστικά σε συστήματα λογισμικού που διατίθενται ελεύθερα (open source ή υπό το καθεστώς General Public Licence). Οι κυριότεροι λόγοι για την επιλογή των συγκεκριμένων ΣΔΜ ήταν ότι: α) αποτελούν λογισμικά ανοικτού κώδικα (open-source) 18
β) είναι πολύ δημοφιλή καθώς χρησιμοποιούνται από πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα και οργανισμούς γ) υποστηρίζουν (σύμφωνα με τις προδιαγραφές και τα χαρακτηριστικά τους) όσο το δυνατόν περισσότερες δυνατότητες και διεθνή πρότυπα στο χώρο των Μαθησιακών Τεχνολογιών. δ) υποστηρίζουν παρόμοια τεχνολογία ώστε να είναι δυνατή η εγκατάσταση τους στον ίδιο εξυπηρετητή (server) και η εξέτασή τους κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Τα συγκεκριμένα ΣΔΜ που επιλέχτηκαν, έχουν αναπτυχθεί με τη γλώσσα προγραμματισμού PHP και χρησιμοποιούν σαν σύστημα διαχείρισης βάσεων δεδομένων τη MySQL. Η έκδοση του κάθε ΣΔΜ που χρησιμοποιήθηκε ήταν η τελευταία διαθέσιμη σταθερή (stable) έκδοση και όχι τυχόν νεώτερες beta εκδόσεις. Θα πρέπει επίσης να επισημανθεί, ότι η δοκιμή της λειτουργίας των παραπάνω συστημάτων έγινε είτε µε περιήγηση σε διάφορα διαθέσιμα on-line demo είτε ανατρέχοντας στο αντίστοιχο ενημερωτικό υλικό για κάθε σύστημα (οδηγίες χρήσεως, manual, tutorial κλπ.). Συνεπώς η ποιότητα της παρουσίασης και αξιολόγησης κάθε συστήματος επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από το διαθέσιμο πληροφοριακό υλικό. Συγκεκριμένα τα συστήματα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης στα οποία επικεντρωθήκαμε είναι τα εξής: 4.1.α. ATutor 1.6.1 Διεύθυνση : http://www.atutor.ca Προέλευση : University of Toronto (Καναδάς) Το ATutor 1.6.1 είναι μια πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης που δημιουργήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο (Καναδάς). Το ATutor είναι γραμμένο στην γλώσσα PHP. Δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες απαιτήσεις από πλευράς υλικού και λογισμικού. Μπορεί να εγκατασταθεί σε server που χρησιμοποιούν διάφορες εκδόσεις λογισμικού (Linux, Windows), ενώ από την πλευρά του χρήστη, αρκεί η χρησιμοποίηση ενός κοινού browser (Explorer, Netscape, Mozilla) για την πρόσβαση στο σύστημα. Μοναδική απαίτηση είναι η εγκατάσταση της γλώσσας PHP και της βάσης δεδομένων MySQL. Το ATutor προσφέρει ένα εργαλείο δημιουργίας μαθημάτων που επιτρέπει στους διδάσκοντες να δημιουργήσουν και να αναπτύξουν ελκυστικά μαθήματα Μερικές από τις λειτουργίες που υποστηρίζει είναι: 19
- Πίνακας ανακοινώσεων - Γλωσσάρι - Δημιουργία και ανάθεση εργασιών σε μαθητές - Παρακολούθηση επίδοσης μαθητών - Εργαλεία για τη δημιουργία διαγωνισμάτων - Εσωτερικός μηχανισμός ανταλλαγής μηνυμάτων - Forum συζητήσεων - Σύγχρονη επικοινωνία (chat) - Whiteboard - Παρακολούθηση προσωπικής προόδου - Υποστήριξη διαφορετικών τύπων διαγωνισμάτων - Υποστήριξη πολλών γλωσσών ανάμεσα στις οποίες και τα Ελληνικά. 4.1.β. Claroline 1.8 Διεύθυνση : www.claroline.net Προέλευση : University of Louvain Το Claroline είναι μια πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης η οποία σχεδιάστηκε από το University of Louvain (UCL) του Βελγίου. Το Claroline δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες απαιτήσεις από πλευράς υλικού και λογισμικού. Μπορεί να εγκατασταθεί σε server που χρησιμοποιούν διάφορες εκδόσεις λογισμικού (Linux, Windows), ενώ από την πλευρά του χρήστη, αρκεί η χρησιμοποίηση ενός κοινού browser (Explorer, Netscape, Mozilla) για την πρόσβαση στο σύστημα. Μοναδική απαίτηση είναι η εγκατάσταση της γλώσσας PHP και της βάσης δεδομένων MySQL. 20
Η δομή ενός μαθήματος στο Claroline είναι απλή. Το περιβάλλον εργασίας υποδιαιρείται σε διάφορους χώρους ή τομείς, που ο καθένας προορίζεται για διαφορετικές λειτουργίες της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οι χώροι αυτοί είναι οι εξής: - Ατζέντα όπου ο καθηγητής δημοσιεύει το πρόγραμμα των μαθημάτων και άλλων δραστηριοτήτων. - Χώρος παρουσίασης του εκπαιδευτικού υλικού. - Πίνακας ανακοινώσεων. - Χώρος ομάδων συζήτησης (discussion forums) και εργασίας. - Χώρος καταγραφής ιστοσελίδων. - Δημιουργία τεστ αξιολόγησης των μαθητών. Επίσης, στη διάθεση του καθηγητή τίθενται και εργαλεία διαχείρισης των χρηστών και του υλικού, όπως και στατιστικά στοιχεία για την παρακολούθηση της χρήσης της πλατφόρμας από τους μαθητές. Το σύστημα έχει μεταφρασθεί σε 20 γλώσσες, μεταξύ των οποίων και τα ελληνικά. 4.1.γ. ILIAS 3.9.4 Διεύθυνση : http ://www.ilias.uni-koeln.de/ios/index.html Προέλευση : University of Cologne 21
Το ILIAS είναι μια πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης που δημιουργήθηκε από το Πανεπιστήμιο της Κολωνίας. Χωρίζεται σε δύο μέρη, το περιβάλλον εργασίας για τους μαθητές και το περιβάλλον εργασίας για τη σχεδίαση των μαθημάτων από τους διδάσκοντες. Περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικές µε τα μαθήματα στα οποία ο χρήστης έχει εγγραφεί, νέες καταχωρήσεις σε ομάδες συζητήσεων που ανήκει κλπ. Σε κάθε σελίδα του περιβάλλοντος εργασίας του μαθητή, υπάρχει η κύρια γραμμή εργασιών της πλατφόρμας, η οποία παρέχει πρόσβαση στις διάφορες λειτουργίες που υποστηρίζονται από το σύστημα. Εκτός της προσωπικής επιφάνειας εργασίας, η κύρια γραμμή εργασιών αποτελείται από τις παρακάτω λειτουργίες: - Εποπτεία διαθέσιμων μαθημάτων. Εμφανίζεται λίστα όλων των δημοσιευμένων μαθημάτων, η οποία ενημερώνει το χρήστη για τα μαθήματα στα οποία δικαιούται πρόσβαση. - Διαχείριση παραπομπών. Κατάλογος µε συνδέσμους που ενδιαφέρουν το χρήστη και είναι σχετικοί µε το μάθημα. - Μηχανή αναζήτησης για τον εντοπισμό χρηστών ή εκπαιδευτικού υλικού. - Συνδέσμους σε διάφορες βιβλιοθήκες. - Διαχείριση μηνυμάτων. - Forum συζητήσεων. - Μενού ομάδων για τη δημιουργία ομάδων ή την ένταξη σε ήδη υπάρχουσες. - Σύστημα βοήθειας του ILIAS - Λειτουργία feedback για την απ ευθείας επικοινωνία µε το διαχειριστή του συστήματος. - Διακοπή της τρέχουσας συνόδου και αποσύνδεση του χρήστη από το σύστημα. 22
4.1.δ. Moodle 1.9.1 Διεύθυνση : http://moodle.org/ Προέλευση : Martin Dougiamas, Curtin University of Technology, Benten, Australia Μεταφράσεις του ΙLIAS διατίθενται σε αρκετές γλώσσες, µεταξύ των οποίων και τα ελληνικά. Το Moodle είναι μια πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης που δημιουργήθηκε από τον Martin Dougiamas και αποτελεί μέρος της διδακτορικής του διατριβής. Σύμφωνα µε αυτόν, δόθηκε έμφαση στο να γίνεται η διαδικασία της ασύγχρονης διδασκαλίας κατά τον ευκολότερο αλλά και παραγωγικότερο τρόπο, εφαρμόζοντας τις σχετικές θεωρητικές αρχές της εκπαίδευσης. Ο προσανατολισμός της αφορά τα προγράμματα διδασκαλίας μικρών εκπαιδευτικών οργανισμών και γενικά αποδίδει ικανοποιητικά, εφαρμοζόμενη σε ολιγομελείς τάξεις οικείου περιβάλλοντος. Το γεγονός αυτό πιστοποιείται και από την ολοένα μεγαλύτερη χρησιμοποίηση του από διάφορα σημεία του κόσμου, τις αλλεπάλληλες προσθήκες πακέτων υ- ποστήριξης νέων γλωσσών και τον ταχέως εξελισσόμενο κώδικα τόσο σε διόρθωση λαθών όσο και σε προσθήκη νέων εργαλείων. Μερικές από τις λειτουργίες που υποστηρίζει είναι: - Δυνατότητα εγγραφής των χρηστών με δημιουργία δικού τους λογαριασμού - Έλεγχος του διδάσκοντα στο περιεχόμενο του μαθήματος και δυνατότητα ποικιλίας στις δραστηριότητες σχετικά με το μάθημα (φόρουμ, κουίζ, εργασίες) - Συγκεντρωτική παρουσίαση βαθμολογίας - Γραφική απεικόνιση της κίνησης των χρηστών 23
- Έλεγχος των εργασιών. Ο διδάσκων μπορεί να επιλέξει αν θα εμποδίσει εκπρόθεσμες υποβολές εργασιών, αν θα επιτρέψει να υποβληθούν εκ νέου ή αν θα λάβει προειδοποιητικό email όταν οι μαθητές προσθέτουν κάτι στην υποβληθείσα εργασία ή ενημερώνουν το περιεχόμενό της - Διεξαγωγή συζητήσεων online - Δημιουργία λίστας ορισμών σε τύπο λεξικού - Υποστήριξη διαφορετικών τύπων διαγωνισμάτων - Δημιουργία blogs και wikis - Μέθοδοι εγγραφής και ταυτοποίησης χρηστών Μεταφράσεις του Moodle διατίθενται σε αρκετές γλώσσες, µεταξύ των οποίων και τα ελληνικά. 4.2..Χαρακτηριστικά και εργαλεία που αξιολογήθηκαν Τα σύγχρονα ΣΔΜ διαθέτουν ένα σημαντικό αριθμό χαρακτηριστικών και εργαλείων. Φυσικά όλα αυτά τα χαρακτηριστικά δεν είναι εύκολο ούτε σκόπιμο να εξετασθούν στα πλαίσια της παρούσας εργασίας. Για το λόγο αυτό επιλέχτηκαν τα χαρακτηριστικά εκείνα τα οποία θεωρούμε ως πιο σημαντικά προκειμένου να διαπιστωθεί κατά πόσον ένα ΣΔΜ είναι κατάλληλο και μπορεί να εγκατασταθεί και να λειτουργήσει σε μια σχολική μονάδα βοηθώντας την εκπαιδευτική διαδικασία. Η επιλογή των χαρακτηριστικών και λειτουργιών που αξιολογήθηκαν βασίστηκε κατά έναν πολύ μεγάλο βαθμό σε αξιολογήσεις που έχουν γίνει από οργανισμούς και φορείς αξιολόγησης συστημάτων τηλεκπαίδευσης και σε σχετική βιβλιογραφία. Συγκεκριμένα, πηγές για τη διενέργεια της αξιολόγησης αυτής αποτέλεσε βιβλιογραφία που παρέχεται από οργανισμούς όπως οι WCET s EduTools (Edutools Project http://www.edutools.info) και Higher Education and New Technologies (Edutech project http://www.edutech.ch). Στη σχετική βιβλιογραφία μπορεί κανείς να εντοπίσει έναν πολύ μεγάλο αριθμό κριτηρίων για την περιγραφή και αξιολόγηση των συστημάτων τηλεκπαίδευσης. Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας επιλέχθηκαν τα κριτήρια εκείνα που θεωρήθηκαν ότι επαρκούν για να αξιολογήσουν ένα σύστημα µε βάση την ικανότητά του να υποστηρίζει τις βασικές αρχές της εκπαιδευτικής διαδικασίας, να αναπαριστά το περιβάλλον της σχολικής αίθουσας όσο το δυνατόν πιο πιστά, να υποστηρίζει τα διεθνή πρότυπα στο χώρο των Μαθησιακών Τεχνολογιών και να είναι εύχρηστο από όλους τους χρήστες ανεξαρτήτως της εξοικείωσής τους µε τους υπολογιστές. 24
Έτσι το κάθε ΣΔΜ αξιολογήθηκε με βάση έναν αναλυτικό πίνακα των παρακάτω χαρακτηριστικών γνωρισμάτων και λειτουργιών, ταξινομημένα σε ομάδες: (Ρετάλης, 2005), Διαχείριση Μαθημάτων (Course Management), η οποία περιλαμβάνει τα εργαλεία για τη δημιουργία, την προσαρμογή, τη διαχείριση και την επιτήρηση των μαθημάτων. Διαχείριση Τάξης (Class Management), η οποία περιλαμβάνει τα εργαλεία για τη διαχείριση των μαθητών, τη δημιουργία ομάδων, τη ανάθεση εργασιών κλπ. Εργαλεία Επικοινωνίας (Communication Tools), η οποία περιέχει λειτουργίες για τη σύγχρονη και ασύγχρονη επικοινωνία μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας (e-mail), συζήτησης (chat), βημάτων συζήτησης (discussion fora), συνδιάσκεψη ήχου και εικόνας (audio/video-conferencing), ανακοινώσεις. Τα πλέον ανεπτυγμένα από αυτά προσφέρουν και σύγχρονες δυνατότητες συνεργασίας, όπως είναι ο διαμοιρασμός της ε- πιφάνειας εργασίας, αρχείων και εφαρμογών (desktop, file and application sharing) ή ο ασπροπίνακας (whiteboard). Εργαλεία Μαθητών (Student Tools), τα οποία διευκολύνουν τους μαθητές στη διαχείριση και μελέτη των μαθησιακών πόρων. Τέτοια εργαλεία είναι οι προσωπικές και δημόσιες σημειώσεις πάνω στο κείμενο, οι υπογραμμίσεις, οι σελιδοδείκτες, η προσωπική ιστορία, η off-line μελέτη, οι μηχανές αναζήτησης μέσω των κατάλληλων μεταδεδομένων κλπ. Διαχείριση Περιεχομένου (Content Management), η οποία περιλαμβάνει τα εργαλεία για τη δημιουργία, αποθήκευση και διανομή του μαθησιακού υλικού, τη διαχείριση των αρχείων, την εισαγωγή και εξαγωγή τεμαχίων υλικού κλπ. Εργαλεία Αξιολόγησης (Assessment Tools), η οποία περιλαμβάνει τα εργαλεία για τη διαχείριση διαγωνισμάτων στο Διαδίκτυο, των παραδοτέων εργασιών, τις ασκήσεις αυτο-αξιολόγησης, στατιστικά για τη ενεργή συμμετοχή των χρηστών στα διάφορα τμήματα του μαθήματος κλπ. 25
4.3. Αποτελέσματα αξιολόγησης Στους πίνακες που ακολουθούν καταγράφονται συγκεντρωτικά τα λειτουργικά χαρακτηριστικά και τα εργαλεία που διαθέτουν τα Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης που μελετήθηκαν. Κάθε τσεκάρισμα αντιπροσωπεύει ένα χαρακτηριστικό ή ένα εργαλείο που διαθέτει το αντίστοιχο σύστημα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης. Όπου δεν υπάρχει τσεκάρισμα το χαρακτηριστικό είτε το εργαλείο δεν είναι διαθέσιμο είτε δεν είναι ξεκαθαρισμένη η ύπαρξή του. πίνακας 1: Διαχείριση μαθήματος ATutor 1.5.1 Claroline 1.8 ILIAS 3.9.4 Moodle 1.9.1 Εύκολη προσαρμογή του μαθήματος Μη αναγκαιότητα ύπαρξης τεχνικών γνώσεων για τη σχεδίαση του μαθήματος Αgenda Ημερολόγιο Πίνακας ανακοινώσεων Γλωσσάρι Δημιουργία πίνακα περιεχομένων μαθήματος Σύνδεσμοί σε πόρους στον Παγκόσμιο Ιστό Σύνολο 7 4 4 7 7 26
πίνακας 2: Διαχείριση τάξης ATutor 1.5.1 Claroline 1.8 ILIAS 3.9.4 Moodle 1.9.1 Δημιουργία και ανάθεση εργασιών σε μαθητές Οργάνωση μαθητών σε ομάδες Βαθμολόγηση ασκήσεων α- ξιολόγησης Παρακολούθηση επίδοσης μαθητών Παρακολούθηση συμμετοχής των μαθητών στο μάθημα Αποστολή εκπαιδευτικού υ- λικού επιλεκτικά σε µία ομάδα μαθητών Παροχή οδηγιών στο μαθητή για βελτίωση της απόδοσης Σύνολο 7 3 6 6 7 πίνακας 3: Εργαλεία αξιολόγησης ATutor 1.5.1 Claroline 1.8 ILIAS 3.9.4 Moodle 1.9.1 Εργαλεία για τη δημιουργία διαγωνισμάτων Αυτόματη και προγραμματισμένη παράδοση διαγωνισμάτων Τυχαία εμφάνιση ερωτήσεων Αυτόματη εξαγωγή βαθμολογίας Αυτόματη παραγωγή διαγωνισμάτων από έτοιμους πόρους Προσαρμογή της παρουσίασης των διαγωνισμάτων Υποστήριξη διαφορετικών τύπων διαγωνισμάτων Σύνολο 7 3 5 7 7 27
πίνακας 4: Εργαλεία επικοινωνίας ATutor 1.5.1 Claroline 1.8 ILIAS 3.9.4 Moodle 1.9.1 Εσωτερικός μηχανισμός α- νταλλαγής μηνυμάτων Ανταλλαγή-κοινή χρήση αρχείων Forum συζητήσεων Σύγχρονη επικοινωνία (chat) Συνδιάσκεψη βίντεο Συνδιάσκεψη ήχου Whiteboard Σύνολο 7 5 3 4 3 πίνακας 5: Εργαλεία μαθητών ATutor 1.5.1 Claroline 1.8 ILIAS 3.9.4 Moodle 1.9.1 Σελιδοδείκτες Προσωπικές σημειώσεις Παρακολούθηση προσωπικής προόδου Ασκήσεις αυτοαξιολόγησης Εργασία χωρίς σύνδεση Χώρος αποθήκευσης προσωπικού υλικού Χώρος παρουσίασης προφίλ μαθητή Μηχανισμός αναζήτησης ε- ντός του εκπαιδευτικού υλικού Δυνατότητα εκτύπωσης τρέχουσας σελίδας Τήρηση ανωνυμίας Πρόσβαση στην ατομική βαθμολογία Σύνολο 11 7 3 10 5 28
πίνακας 6: Διαχείριση περιεχομένου ATutor 1.5.1 Claroline 1.8 ILIAS 3.9.4 Moodle 1.9.1 Διαχείριση εκπαιδευτικού υ- λικού Υποστήριξη multimedia Υποστήριξη άλλων τύπων υλικού εκτός από HTML Στατιστικά στοιχεία Παρακολούθηση Πόρων Σύνολο 4 4 3 4 4 πίνακας 7: Γενικά ATutor 1.5.1 Claroline 1.8 ILIAS 3.9.4 Moodle 1.9.1 Υποστήριξη πολλών γλωσσών Συμμόρφωση με πρότυπα μαθησιακών τεχνολογιών Υποστήριξη πολλαπλών Δικαιωμάτων Πρόσβασης Ύπαρξη βοηθημάτων, εγχειριδίων και tutorial για παροχή βοήθειας στο χρήστη Σύνολο 4 4 4 4 4 πίνακας 8: Τεχνικές προδιαγραφές ATutor 1.5.1 Claroline 1.8 ILIAS 3.9.4 Moodle 1.9.1 Υποστήριξη Windows server Υποστήριξη Unix/Linux server Χρήση web browser Σύνολο 3 3 3 3 3 29
4.4. Συμπεράσματα Αν θελήσουμε να κατατάξουμε τα συστήματα µε βάση τον αριθμό των εργαλείων και των χαρακτηριστικών που το καθένα διαθέτει, η κατάταξη θα είναι η παρακάτω: ILIAS 3.9.4 (45/50) Moodle 1.9.1 (40/50) ATutor 1.5.1 (34/50) Claroline 1.8 (31/50) Από τη σύγκριση και αξιολόγηση των παραπάνω τεσσάρων Συστημάτων Διαχείρισης Μάθησης διαπιστώθηκε ότι στην πλειοψηφία τους παρέχουν ευκολία εγκατάστασης και απλότητα στη χρήση και τη λειτουργία τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και για τους εκπαιδευόμενους. Από τα τέσσερα ΣΔΜ που αξιολογήθηκαν, το Claroline και το ATutor κρίνονται ως τα πλέον εύκολα στην εγκατάσταση και τη λειτουργία καθώς είναι αρκετά απλά και δεν προκαλούν σύγχυση στο χρήστη παρουσιάζοντάς του ποικιλία επιλογών. Τα άλλα δύο ΣΔΜ (ILIAS, Moodle) είναι και αυτά απλά στην εγκατάσταση και τη λειτουργία αν και απαιτούν μεγαλύτερη εξοικείωση του χρήστη, παρέχουν όμως περισσότερες δυνατότητες. 5. Επίλογος Η τεχνολογία σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον έχει σημαντικό ρόλο στις καθημερινές δραστηριότητες. Παρέχει εργαλεία που προηγουμένως δεν ήταν διαθέσιμα. Ως ένα τέτοιο εργαλείο τα ΣΔΜ καλύπτουν σημαντικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Δίνουν την δυνατότητα στους εκπαιδευόμενους να αντλούν πληροφορίες με διάφορες μορφές (κείμενο, εικόνα, ήχος) και να εξετάζουν διάφορες απόψεις καθώς δομούν την γνώση σε κάποιο θέμα. Αν και οι απόψεις διίστανται η κοινωνική αλληλεπίδραση και η συνεργασία ενθαρρύνονται από τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούν (Διαδίκτυο) και τα πολυμέσα ενθαρρύνουν την δημιουργικότητα των εκπαιδευόμενων. Ανασταλτικός παράγοντας μιας ευρείας αξιοποίησής τους είναι η πολύπλοκη οργάνωση και το κόστος. 30
Αναφορές Ρετάλης Σ. (2005), Οι Προηγμένες Τεχνολογίες Διαδικτύου στην Υπηρεσία της Μάθησης, Εκδόσεις Καστανιώτης Arvid Staupe,Vegard Hage, Web Technologies for Multi-Intelligent Online Learning Vegard Hage, Arvid Staupe Work Package 2c (e-learning environment-2003), NTNU Trondheim Benay Phyllis Dara-Abrams, Ph.D, (4 e-learning environment-2003) NTNU Trondheim, Michael Hotrum, Breaking Down the LMS Walls,Technical Evaluation Report March 2005/44. Athabasca University Canada's Open University George Siemens, (2004), Learning Management Systems: The wrong place to start learning elearnspace Desmond Keegan (2002), The use of Learning Management Systems in North Western Europe Desmond Keegan, (2002), Morten Flate Paulsen, European Experiences with Learning Management Systemshttp://home.nettskolen.com/~morten/,NKI Distance Education, Norway,Distance Education International, Ireland Gro-Anett Sundstrøm Olsen (2002), Stand Ready? Emerging e-learning standards in a pedagogical perspective. Kirriemuir J. και McFarlane, A Literature Review in Games and Education Ιστοσελίδες ATUTOR, ATutor Open Source Management System, University of Toronto (Καναδάς) http://www.atutor.ca/ (Τελευταία επίσκεψη 6/2008) CLAROLINE. Claroline Open Source Management System, University of Louvain (Βέλγιο) (http://www.claroline.net/) (Τελευταία επίσκεψη 6/2008) Edutech, Higher Education and New Technologies (2002). Evaluation of Learning Management Systems http://www.edutech.ch/edutech/index_e.asp. (Τελευταία επίσκεψη 6/2008) ILIAS. ILIAS open-source Management System, University of Cologne (Γερμανία) http://www.ilias.uni-koeln.de/ios/index-e.html. (Τελευταία επίσκεψη 6/2008) MOODLE, Moodle Open Source Management System, http://moodle.org/ WCET s EduTools Edutools: Web-based Resource for the Higher Education Community (http://www.edutools.info/index.jsp). (Τελευταία επίσκεψη 6/2008) 31