Ελληνική Οικονομία Ενότητα 9: Ελλάδα και βαλκανικές χώρες Ηλέκτρα Πιτόσκα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Η ενημέρωση των φοιτητών για τις οικονομικές σχέσεις της Ελλάδας και την επιχειρηματική δραστηριότητα που έχει αναπτυχθεί στα Βαλκάνια. Η ενημέρωση των φοιτητών για τις Διμερείς οικονομικές σχέσεις, την ελληνική επιχειρηματική παρουσία και τις επενδύσεις σε: Αλβανία, Σερβία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Π.Γ.Δ.Μ. και Βοσνία Ερζεγοβίνη. Η γνώση των λόγων επένδυσης στα Βαλκάνια. 4
Περιεχόμενα ενότητας Ελλάδα & Βαλκάνια Διμερείς οικονομικές σχέσεις, ελληνική επιχειρηματική παρουσία και επενδύσεις σε: Αλβανία, Σερβία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Π.Γ.Δ.Μ. και Βοσνία Ερζεγοβίνη Λόγοι επένδυσης στα Βαλκάνια 5
Ελλάδα & Βαλκάνια (1/4) Οι βαλκανικές χώρες έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο στην προσπάθειά τους να γίνουν μια λειτουργική οικονομία της αγοράς, αν και θα λέγαμε ότι δεν είναι ακόμα ικανές να αντιμετωπίσουν τις ανταγωνιστικές πιέσεις και τις δυνάμεις αγοράς εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο όγκος των επενδυμένων κεφαλαίων σε αυτές τις χώρες είναι πολύ περιορισμένος και υπάρχει έλλειψη δυτικού επενδυτικού ενδιαφέροντος. 6
Ελλάδα & Βαλκάνια (2/4) Oι Έλληνες επιχειρηματίες έχουν βρει έδαφος για να πραγματοποιήσουν αρκετά μεγάλες επενδύσεις σε σχέση με τα οικονομικά μεγέθη της Ελλάδας. Με δεδομένο ότι οι εταιρείες από τις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες έχουν αναπτύξει υψηλό επενδυτικό ενδιαφέρον για τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν στραφεί στις βαλκανικές χώρες, με τις οποίες υπάρχει γεωγραφική και πολιτισμική εγγύτητα και γνώση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος των Βαλκανίων. 7
Ελλάδα & Βαλκάνια (3/4) Πριν από μια 25ετία οι Έλληνες επιχειρηματίες ήταν από τους πρώτους που ανακάλυπταν στα Βαλκάνια ένα Ελντοράντο επενδυτικών ευκαιριών, το οποίο υποσχόταν νέα επιχειρηματική δυναμική και σημαντικές αναπτυξιακές προοπτικές. Περισσότερα από 14 δισ. ευρώ ελληνικών κεφαλαίων έχουν επενδυθεί έκτοτε στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, δημιουργώντας πάνω από 200.000 θέσεις εργασίας, για να καταστήσουν το ελληνικό επιχειρείν πρωταγωνιστή στο οικονομικό γίγνεσθαι των γειτονικών χωρών. 8
Ελλάδα & Βαλκάνια (4/4) Σήμερα, εν μέσω κρίσης, οι Έλληνες επενδυτές έχουν μετριάσει την επενδυτική τους ορμή, εξακολουθούν όμως να βρίσκονται στα Βαλκάνια καθώς, παρά τους οικονομικούς κραδασμούς, επιμένουν να πιστεύουν στη βαλκανική προοπτική, διατηρώντας τις κορυφαίες θέσεις τους στις επενδυτικές λίστες. Παρά την πίεση της δύσκολης οικονομικής συγκυρίας, τα φαινόμενα ελληνικών αποεπενδύσεων στην περιοχή είναι περιορισμένα και αφορούν κυρίως μικρές και αδύναμες επιχειρήσεις. 9
Ρουμανία Με επιφυλακτικότητα και προσαρμοστικότητα στο ασταθές περιβάλλον κινούνται οι έλληνες επενδυτές στη Ρουμανία. Θέμα αποεπενδύσεων δεν υφίσταται, αν και οι επενδύσεις έχουν μειωθεί σημαντικά εν μέσω κρίσης. Το 2009 οι ελληνικές επενδύσεις υποχώρησαν κατά 33% στα 400 εκατ. ευρώ σε σχέση με το 2008, όμως η ελληνική επενδυτική παρουσία παραμένει σημαντική, με τη χώρα μας να βρίσκεται μεταξύ των πέντε μεγαλύτερων επενδυτών επί ρουμανικού εδάφους. Οι Έλληνες ξεκίνησαν τις επενδύσεις στη Ρουμανία πολύ πριν από άλλες χώρες Οι ελληνικές επενδύσεις στη Ρουμανία ανέρχονται σήμερα σε 4,5 δισ. ευρώ. 10
Βουλγαρία (1/2) Κατακόρυφη πτώση σημείωσαν οι ελληνικές επενδύσεις στη Βουλγαρία το 2009 (από 421,1 εκατ. ευρώ σε μόλις 29,3 εκατ. ευρώ), ενώ έχουν διαπιστωθεί και φαινόμενα αποεπενδύσεων εξαιτίας της κρίσης. Τα λουκέτα αφορούσαν κατά κύριο λόγο μικρές εταιρείες φασόν στα σύνορα και όχι στρατηγικούς επενδυτές, που βρίσκονται χρόνια εγκατεστημένοι στη Βουλγαρία. 11
Βουλγαρία (2/2) Ορισμένες επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων έκλεισαν ή διέκοψαν επ' αόριστον την παραγωγή τους, ενώ υπήρξε ματαίωση ή αναβολή επενδυτικών σχεδίων, κυρίως στην αγορά ακινήτων. Στη γενική κατάταξη των ξένων επενδυτών στην Βουλγαρία η Ελλάδα έχει υποχωρήσει από την τρίτη στην τέταρτη θέση μετά την Αυστρία, την Ολλανδία και τη Βρετανία, με συνολικές επενδύσεις 2,743 δισ. Ευρώ. Πάντως, η ελληνική επενδυτική παρουσία παραμένει ισχυρή και πιθανώς θα επανακάμψει Σήμερα υπάρχει επενδυτικό ενδιαφέρον από ελληνικές εταιρείες για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και άλλες δράσεις. 12
Π.Γ.Δ.Μ. Η επενδυτική ορμή των προηγούμενων ετών από τους έλληνες επιχειρηματίες να έχει μετριασθεί, αποεπενδύσεις όμως δεν έχουν καταγραφεί στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ) Μπορεί μικρές εταιρείες να έχουν κάποια προβλήματα εξαιτίας της κρίσης, όμως δεν έχει υπάρξει κάποια θεαματική αλλαγή Ο κύριος όγκος επενδύσεων παραμένει ισχυρός, χωρίς όμως να υπάρχει αξιοσημείωτη προσθήκη νέων επενδύσεων από την Ελλάδα. Σήμερα οι ελληνικές επενδύσεις στην ΠΓΔΜ εκτιμώνται στα 800 εκατ. ευρώ 13
Σερβία (1/3) Η Ελλάδα και η Σερβία διατηρούν παραδοσιακά, ιδιαίτερα καλές σχέσεις συνεργασίας και γειτονίας, οι οποίες έχουν τις βάσεις τους σε στέρεους ιστορικούς, πολιτισμικούς και φιλικούς δεσμούς. Στο οικονομικό και εμπορικό πεδίο, η χώρα μας είχε στο παρελθόν και συνεχίζει να έχει, αξιοσημείωτη παρουσία, η οποία ενισχύεται συνεχώς με ταχείς ρυθμούς. 14
Σερβία (2/3) Η αξία του συνολικού εμπορίου μεταξύ Ελλάδος και Σερβίας για το έτος 2007 ανήλθε σε ευρώ 337,0 εκατ. Οι ελληνικές εξαγωγές διαμορφώθηκαν σε ευρώ 204,5 εκατ., σημειώνοντας αύξηση 28,6 % έναντι του αντίστοιχου διαστήματος του 2006, ενώ οι σερβικές εξαγωγές ανήλθαν σε ευρώ 132,9 εκατ. (αύξηση 9,2 % έναντι του 2006). 15
Σερβία (3/3) Το πλεόνασμα υπέρ της Ελλάδας για το 2007 ήταν ευρώ 72,0 εκατ. Η Ελλάδα εμφανίζεται ως ο 19 ος κυριότερος εμπορικός εταίρος της Σερβίας. Εξήχθησαν από την Ελλάδα κυρίως πετρέλαιο και παράγωγα του, σφυρήλατος σίδηρος και προϊόντα μετάλλου, φρούτα και λαχανικά, χρωστικές ουσίες, προϊόντα βυρσοδεψίας, καπνός, πλαστικά, μηχανήματα βιομηχανικής χρήσης, νήματα και υφάσματα Η χώρα μας εισήγαγε από την Σερβία ζάχαρη, πλαστικές ύλες, ακατέργαστο σίδηρο και χάλυβα, μη σιδηρούχα μέταλλα, ξυλεία, χαρτί χαρτόνι. 16
Ελληνικές επενδύσεις στην Σερβία (1/2) Η χώρα μας κατατάσσεται 1 η στον πίνακα των ξένων επενδυτών με κυριότερους τομείς: τράπεζες, τηλεπικοινωνίες, πετρέλαιο, ζάχαρη, τσιμέντα, αγροτική βιομηχανία, τουρισμό κ.ά. Στην αγορά της Σερβίας δραστηριοποιούνται 200 αμιγώς ελληνικές επιχειρήσεις και 250 μεικτές που απασχολούν περισσότερους από 25.000 εργαζομένους. 17
Ελληνικές επενδύσεις στην Σερβία (2/2) Οι άμεσες ελληνικές επενδύσεις ανέρχονται σε 2,2 δις το δε σύνολο (άμεσων και έμμεσων ) υπερβαίνει τα 2,5 δις. Οι ελληνικές επενδύσεις έχουν συμβάλει και συμβάλλουν σημαντικά στον εκσυγχρονισμό της οικονομίας της Σερβίας, στην αύξηση της απασχόλησης, στην ενίσχυση του επενδυτικού κλίματος καθώς και στην αύξηση των φορολογικών εσόδων. 18
Αλβανία (1/3) Η Ελλάδα και η Αλβανία έχουν πραγματοποιήσει σημαντικά βήματα για την καλλιέργεια ενός κλίματος κατανόησης και εμπιστοσύνης, δημιουργώντας έτσι τις προοπτικές για την διεύρυνση της διμερούς οικονομική συνεργασίας αλλά και την προώθηση των επενδύσεων στην Αλβανία σε τομείς ιδιαίτερα σημαντικοί υπό το φως της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η οποία δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη καμία χώρα της περιοχής. Ουσιαστικά, η Ελλάδα αποτελεί το μοναδικό, σημαντικό εμπορικό εταίρο της Αλβανίας, ο οποίος διεύρυνε το εμπορικό του πλεόνασμα με τη χώρα αυτή κατά 11,3%, αύξησε τη συνολική αξία εξαγωγών του κατά 5,8% και ταυτόχρονα μείωσε σχεδόν κατά ένα τέταρτο τις εισαγωγές του σε ποσοστό - 23,7%. 19
Αλβανία (2/3) H Ελλάδα είναι ο πρώτος ξένος επενδυτής στην Αλβανία, με επενδύσεις 600 εκατ. ευρώ, το ένα τρίτο περίπου των άμεσων ξένων επενδύσεων στη χώρα, οι οποίες μάλιστα εμφανίζονται συνολικά αυξημένες. Στην Αλβανία εκτιμάται ότι δραστηριοποιούνται 270 επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων. Οι ελληνικές επενδύσεις επί αλβανικού εδάφους το 2009 διατηρήθηκαν, βάσει των πρώτων εκτιμήσεων, στα επίπεδα του 2008, ενώ υπήρξαν σημαντικές κινήσεις, όπως η ίδρυση και λειτουργία θυγατρικής μονάδας του Τιτάνα Α.Ε. (παραγωγή τσιμέντου) Μικρές επιχειρήσεις φασόν στην Κορυτσά ήταν τα θύματα της κρίσης στην Αλβανία. 20
Αλβανία (3/3) Τα μεταναστευτικά εμβάσματα των δεκάδων χιλιάδων αλβανών που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα, αποτελούν το 45% περίπου της συνολικής αξίας των εμβασμάτων που εισρέουν στην Αλβανία. Παράλληλα η Ελλάδα έχει παράσχει την τελευταία δεκαετία πάνω από 250 εκατομμύρια ευρώ αναπτυξιακή βοήθεια. 21
Ποσά σε δισ. Λεκ Όγκος εμπορίου, 2005, 49,955 Ισοζύγιο, 2005, 36,184 Όγκος εμπορίου, 2006, 54,352 Ισοζύγιο, 2006, 39,714 Όγκος εμπορίου, 2007, 63,132 Ισοζύγιο, 2007, 46,949 Όγκος εμπορίου, 2008, 74,257 Ισοζύγιο, 2008, 54,448 Όγκος εμπορίου, 2009, 74,315 Ισοζύγιο, 2009, 58,906 Όγκος εμπορίου, 2010, 71,358 Ισοζύγιο, 2010, 53,876 Όγκος εμπορίου, 2011, 67,774 Ισοζύγιο, 2011, 47,818 Όγκος εμπορίου, 2012, 59,578 Ισοζύγιο, 2012, 40,657 Όγκος εμπορίου, 2013, 53,473 Ισοζύγιο, 2013, 37,921 Όγκος συναλλαγών και εμπορικό ισοζύγιο Αλβανίας και Ελλάδας 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Όγκος εμπορίου 49,955 54,352 63,132 74,257 74,315 71,358 67,774 59,578 53,473 Ισοζύγιο 36,184 39,714 46,949 54,448 58,906 53,876 47,818 40,657 37,921 Πηγή: Υπουργείο Εξωτερικών, INSTAT 22
Βόσνια & Ερζεγοβίνη Το έτος 2011, σε διμερές επίπεδο, μπορεί να χαρακτηρισθεί ως εξαιρετικό έτος, δημιουργίας μιας θετικής δυναμικής για ένα καλύτερο μέλλον στις διμερείς εμπορικές κυρίως αλλά και οικονομικές μας σχέσεις. Σημαντική αύξηση του εμπορικού πλεονάσματος υπέρ της Ελλάδας κατά το 2010, αλλά και επιβεβαίωση της θετικής αυτής τάσης και το 2011,που το καθιστά ως το καλύτερο έτος από το 1996, σε ότι αφορά το Εμπορικό Ισοζύγιο. Η Βοσνία & Ερζεγοβίνη παραμένει μια χώρα με προοπτικές συνεργασίας στον τομέα της ενέργειας, του τουρισμού, της εξαγωγής μεταλλευμάτων, αλουμινίου και προϊόντων αλουμινίου, δερμάτων και γουναρικών, νωπών και κονσερβοποιημένων αγροτικών προϊόντων. 23
Λόγοι επένδυσης στα Βαλκάνια (1/4) Τα Βαλκάνια προσφέρουν στην Ελλάδα μία εντελώς νέα αγορά H νέα αγορά των Βαλκανίων βρίσκεται πολύ κοντά στην Ελλάδα Στην αγορά των Βαλκανίων υπάρχει έλλειψη εγχώριου ανταγωνισμού. Τα Βαλκάνια προσφέρουν φτηνό εργατικό κόστος, έτσι οι μεταφερόμενες επιχειρήσεις «συμβάλλουν» στην αύξηση της ανεργίας στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στη Βόρεια Ελλάδα. Η Ελλάδα ειδικεύεται στη φασόν παραγωγή 24
Λόγοι επένδυσης στα Βαλκάνια (2/4) Η ύπαρξη πολύ ευνοϊκών εμπορικών συμφωνιών (φορολογικές απαλλαγές, έλλειψη ποσοστώσεων και δασμολογίων κ.λπ.) Η γραφειοκρατία, η δωροδοκία, ο υψηλός κίνδυνος, η διαφθορά που χαρακτηρίζουν την οικονομία των Βαλκανίων αποτελούν αποθαρρυντικούς παράγοντες για τους δυτικούς επενδυτές, ενώ οι Έλληνες είναι εξοικειωμένοι με αυτή την πραγματικότητα 25
Λόγοι επένδυσης στα Βαλκάνια (3/4) Υπήρξε μια γενική ευφορία που προκύπτει από την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων και την ανάλογη ανάγκη για αγαθά και υπηρεσίες στις χώρες που υποδεικνύουν το γρήγορο και εύκολο κέρδος. Αυτή η ευφορία ενθάρρυνε τους Έλληνες επιχειρηματίες να ενεργήσουν βιαστικά και χωρίς προηγούμενη και λεπτομερή έρευνα της αγοράς. Η παρουσία χιλιάδων σπουδαστών στα πανεπιστήμια κυρίως της Σερβίας, της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας προσέλκυσε τους Έλληνες επιχειρηματίες για να επενδύσουν -ειδικά- στους κλάδους της ψυχαγωγίας, των εστιατορίων και της βιομηχανίας τροφίμων. 26
Λόγοι επένδυσης στα Βαλκάνια (4/4) Τέλος, η πώληση κρατικών επιχειρήσεων μέσω της ιδιωτικοποίησης ή της δημιουργίας κοινών (κοινοπραξιών) επιχειρήσεων (joint ventures) έβαλε σε «πειρασμό» μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις, όπως η Ελληνική Εταιρεία Εμφιάλωσης Coca-Cola, ο Τιτάν, η Intracom, η Δέλτα, η Goodys, η Νίκας, η Χαρτοποιία Θράκης και άλλες, να μπουν στην αγορά και απέκτησαν ένα μεγάλο μέρος αυτής. Αυτή η συμμετοχή των ελληνικών επιχειρήσεων στη βαλκανική αγορά θα δώσει ώθηση στην ισχύ τους και στη θέση τους στην παγκόσμια αγορά και θα αυξήσει το παγκόσμιο μερίδιο αγοράς [π.χ. η Ελληνική Εταιρεία Εμφιάλωσης έγινε ο δεύτερος μεγαλύτερος εμφιαλωτής στον κόσμο (πιέσεις από τον ανταγωνισμό)] 27
Σημείωμα Αναφοράς Copyright ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, Ηλέκτρα Πιτόσκα. «Ελληνική Οικονομία». Έκδοση: 1.0. Κοζάνη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: 28
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 29
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 30
Βιβλιογραφία Πιτόσκα Ηλέκτρα, (2010), ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Όψεις & Προοπτικές, Κοζάνη 2010 Πελαγίδης Θεόδωρος Κ.,Μητσόπουλος Μιχάλης, (2010), Η στιγμή της στροφής για την ελληνική οικονομία, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ, Αθήνα 2010 Λιαργκόβας Π., (2010), Σύγχρονα θέματα της Ελληνικής & Διεθνούς Οικονομίας, Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα ΧΙΟΝΗΣ Π. ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ, ΚΟΡΡΕΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, (2003), Ελληνική Οικονομία- Οικονομική Πολιτική & Ανάλυση Βασικών Μακροοικονομικών Μεγεθών, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΑΜΟΥΛΗ, Αθήνα Τσουλφίδης Λ. (2009) Οικονομική Ιστορία της Ελλάδας. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας. 31
Τέλος Ενότητας