ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Τα Ολύμπια
Βρισκόμαστε στο 153 μ.χ. Το καλοκαίρι έχει μπει για τα καλά Οι 233οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι έτοιμοι να ξεκινήσουν. Το όνομά σου είναι Δημήτριος και είσαι αθλητής στο αγώνισμα του δρόμου. Πατρίδα σου είναι η Χίος. Ταξίδεψες από εκεί για να πάρεις μέρος στους πιο σημαντικούς αγώνες όλων: τα Ολύμπια. Απάντησε τις ερωτήσεις ανακαλύπτοντας ενδιαφέροντα στοιχεία για αυτούς, καθώς και για τον τόπο που αυτοί γεννήθηκαν! 6 5 8 3 1 4 7 2 1. Γυμνάσιο 2. Λεωνιδαίον 3. Στάδιο 4. Ναός του Δία 5. Ναός της θεάς Ήρας 6. Πρυτανείο 7. Βουλευτήριο 8. Ζάνες 2
-1- Έχεις φτάσει στην Ήλιδα, τη διοργανώτρια πόλη των αγώνων. Πώς κατάφερες να φτάσεις σώος και αβλαβής από τη Χίο; Χάρη στο θεσμό της «εκεχειρίας». Κήρυκες έχουν καλέσει κάθε ελληνική πόλη να σταματήσει τις εχθροπραξίες για όσο καιρό διαρκούν οι αγώνες. Έκανα δέηση στο Δία πριν ξεκινήσω, να σταθώ τυχερός και να μη συναντήσω κάποια πολεμική αναμέτρηση μέχρι να φτάσω. -2- Υπομονή, ένας μήνας μένει ακόμη μέχρι να ξεκινήσουν οι αγώνες. Πώς σκοπεύεις να περάσεις τον καιρό σου; Πώς αλλιώς; Με καθημερινές προπονήσεις στο γυμνάσιο της Ήλιδας, τον τόπο όπου προετοιμάζονται οι αθλητές πριν τους αγώνες. 3 Θα χαλαρώσω και θα ξεκουραστώ προσπαθώντας να μην κουράσω τον οργανισμό μου πριν τους αγώνες.
-3- Έχει φτάσει η ώρα να πας από την Ήλιδα στην Ολυμπία για τους αγώνες. Πώς θα φτάσεις στον προορισμό σου; Ευτυχώς δεν θα κουραστώ καθόλου! Το άλογό μου θα με μεταφέρει ξεκούραστο μέσα σε λίγη ώρα. Με τα πόδια! Πώς αλλιώς; Θα κάνω μιάμιση ημέρα για να φτάσω, αλλά έτσι κάνουν όλοι. -4- Κατάφερες και έφτασες στην Ολυμπία. Εξερεύνησε την περιοχή ξεκινώντας από το Γυμνάσιο. Αλήθεια, τι ακριβώς είναι ο χώρος αυτός; Ο χώρος όπου ασκούνται οι αθλητές γυμνοί με τη συνοδεία αυλού και παρουσία των γυμναστών τους. Ο χώρος όπου τα παιδιά μαθαίνουν γράμματα. 4
-5- Δίπλα ακριβώς στο Γυμνάσιο βλέπεις την Παλαίστρα. Τι ακριβώς συμβαίνει εδώ; Εδώ προπονούνται οι αθλητές των βαρέων αθλημάτων. Ανυπομονώ να δω ποιος θα είναι νικητής στο παγκράτιο! Λες ο Μάρκος Αυρήλιος Δημήτριος; Εδώ διοργανώνονται οι αγώνες πάλης. -6- Αφού περπατήσεις λίγη ώρα, φτάνεις σε ένα τεράστιο κτήριο! Είναι το Λεωνιδαίον! Τι να είναι άραγε αυτό το κτήριο; Πού χρησιμεύει; Το Λεωνιδαίο είναι το «ξενοδοχείο» της Ολυμπίας! Εδώ φιλοξενούνται οι επίσημοι επισκέπτες! Ονομάστηκε έτσι από το βασιλιά της Σπάρτης Λεωνίδα, αυτό είναι το παλάτι του! 5
-7- Σήμερα είναι η μεγάλη μέρα: ξεκινούν οι αγώνες! Ο κόσμος έχει αρχίσει να μαζεύεται στο Βουλευτήριο. Τι θα γίνει εκεί; Θα συγκεντρωθούν οι βουλευτές και θα αποφασίσουν το πρόγραμμα των αγώνων. Θα ορκιστούν οι αθλητές, οι συγγενείς τους, καθώς και οι κριτές μπροστά από το φοβερό άγαλμα του Ορκίου Διός ότι θα τηρήσουν τους κανόνες. Στο τέλος θα γίνουν οι απαραίτητες θυσίες προς τους θεούς. -8- Τα αγωνιστικό πρόγραμμα ξεκινάει με τους αγώνες των εφήβων. Πώς θα καθοριστεί η σειρά των αθλητών; Με κλήρο. 6 Θα αγωνιστούν πρώτα οι αθλητές με τη μεγαλύτερη ηλικία
-9- Έχει φτάσει κιόλας η τρίτη μέρα των αγώνων. Το πρόγραμμα θα ξεκινήσει με τα ιππικά αγωνίσματα. Έπειτα σειρά έχει το πένταθλο. Από ποια αγωνίσματα αποτελείται; Από το άλμα, το στάδιο (αγώνας δρόμου), το ακόντιο, το δίσκο και την πάλη. Από τη σκοποβολή, την ξιφασκία, την κολύμβηση, την ιππασία και τον ανώμαλο δρόμο. -10- Σήμερα είναι η τέταρτη μέρα των Αγώνων! Η πιο ιερή απ όλες! Η μεγάλη πομπή προς το Βωμό του Δία έχει ξεκινήσει. Τι ακριβώς θα γίνει εκεί; Θα θυσιαστούν 100 βόδια, η περίφημη εκατόμβη (εκατό+βόες) των Ολυμπιακών Αγώνων. 7 Θα προσευχηθούν οι διαγωνιζόμενοι ώστε ο Δίας να τους ευνοήσει.
-11- Προχωρώντας για να φτάσεις στο Στάδιο, το βλέμμα σου τραβάει μια σειρά από χάλκινα αγάλματα του Δία, οι Ζάνες. Γιατί άραγε είναι εδώ τα αγάλματα αυτά; Από ποια αγωνίσματα αποτελείται; Οι Ζάνες έχουν κατασκευαστεί με τα χρήματα των προστίμων που έχουν επιβληθεί σε αθλητές που δεν σεβάστηκαν τους κανονισμούς των αγώνων. Τοποθετημένοι μπροστά από την είσοδο του Σταδίου παραδειγματίζουν τους αθλητές και τους υπενθυμίζουν να μην παραβαίνουν τους κανόνες! Τα αγάλματα έχουν τοποθετηθεί εδώ για να τιμήσουν τον Δία, μυθικό ιδρυτή των Αγώνων. -12- Έφτασε επιτέλους η ώρα να αγωνιστείς! Έχεις ήδη πάρει τη θέση σου στο Στάδιο. Ο κόσμος ζητωκραυγάζει ενθουσιασμένος. Ποια αγωνίσματα γίνονται εδώ; Τα αγωνίσματα δρόμου, το πένταθλο αλλά και τα βαρέα αθλήματα. Τα ιππικά αγωνίσματα. 8
-13- Ένας Ελλανοδίκης υψώνει ένα κλαδί φοίνικα και ο κήρυκας κηρύσσει την έναρξη των αγώνων. Κύκλωσε την εξέδρα που κάθονται οι κριτές των αγώνων, οι Ελλανοδίκες. -14- Απέναντι ακριβώς από την εξέδρα των Ελλανοδικών βρίσκεται ο βωμός της Δήμητρας Χαμύνης. Τι γνωρίζεις για αυτόν; Εκεί καθόταν η μόνη γυναίκα που επιτρεπόταν να βρίσκεται στον αγωνιστικό χώρο, η ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης. 9 Εκεί βρισκόταν το βάθρο του νικητή.
-15- Ο κόσμος σε ενθαρρύνει. Ακούς να σου φωνάζουν «Ευοί ωκύποδα Δημήτριε!», δηλαδή μπράβο γοργοπόδαρε Δημήτριε! Τελικά καταφέρνεις και τερματίζεις πρώτος. Είσαι ο νικητής, όλοι φωνάζουν «Εύγε άξιε ολυμπιονίκη!». Πού θα γίνει η επίσημη βράβευσή σου; Την πέμπτη και τελευταία μέρα των Αγώνων στο ναό του Δία. Εκεί ο πρύτανης των ελλανοδικών θα σε στεφανώσει με τον ιερό κότινο, το μεγαλύτερο δώρο για έναν αθλητή. Το όνομά σου θα περάσει στην αιωνιότητα! Μέσα στο στάδιο, αμέσως μετά τη νίκη. Οι ελλανοδίκες θα σου δώσουν ένα κλαδί φοίνικα και θα βάλουν στο κεφάλι σου μια κόκκινη μάλλινη ταινία! 10
-16- Καθώς βραβεύεσαι στον πρόναο του ναού του Δία, το βλέμμα σου τραβάει το μεγαλειώδες χρυσελεφάντινο άγαλμα του θεού. Καθώς το κοιτάζεις θαμπώνεσαι από τη μεγαλοπρέπεια και την τέχνη του. Τι βλέπεις να κρατάει στο δεξί χέρι ο φοβερός θεός; Τον αετό, ιερό σύμβολο του θεού. Το άγαλμα μιας φτερωτής Νίκης, το οποίο συμβόλιζε την ιερή νίκη στους ολυμπιακούς αγώνες. 11
-17- Καθώς βγαίνεις από τον ιερό ναό του Δία, βλέπεις παντού επιβλητικά αγάλματα, βωμούς και άλλα αφιερώματα. Γιατί άραγε είναι τοποθετημένα εδώ, αναρωτιέσαι... Τα αγάλματα αυτά ήταν τα λεγόμενα αναθήματα. Οι νικητές των αγώνων, θέλοντας να ευχαριστήσουν το Δία που τους βοήθησε να κερδίσουν, αφιέρωναν πολύτιμα έργα τέχνης προς το θεό. Τα τοποθέτησαν για να ομορφύνουν το χώρο και να είναι πιο εντυπωσιακή η περιοχή. -18- Ανηφορίζοντας, τα μάτια σου αντικρίζουν ένα μακρόστενο δωρικό ναό. Είναι ο ναός της θεάς Ήρας, το Ηραίο. Τι θα ακολουθήσει τώρα; Θα μπούμε μέσα στο Ηραίο για να τοποθετήσουμε τα στεφάνια των νικητών πάνω στη χρυσελεφάντινη τράπεζα του γλύπτη Κολώτη! Θα πραγματοποιηθεί δέηση στη θεά και θα γίνει θυσία προς τιμήν της. Οι νικητές θα γευτούν το εκλεκτό φαγητό και θα διασκεδάσουν. 12
-19- Και τώρα επιτέλους έφτασε η ώρα για το γεύμα που θα γίνει για όλους εσάς τους δοξασμένους ολυμπιονίκες! Πού θα πρέπει να πας; Διάλεξε το σωστό κτήριο! Στο πρυτανείο, έδρα των πρυτάνεων. Στο Βουλευτήριο, έδρα των βουλευτών. Συγχαρητήρια! Συμμετείχες με επιτυχία στους Ολυμπιακούς Αγώνες! Τώρα μπορείς να επιστρέψεις νικητής στην πόλη σου. Εκεί θα σε υποδεχτούν σαν ήρωα και θα σε τιμήσουν με πολλά προνόμια. 13
Εξερεύνησε! Χιλιάδες χρόνια πέρασαν Ο χρόνος άφησε τα ίχνη του πάνω στους χώρους της Ολυμπίας. Κι όμως, με λίγη προσοχή αλλά και φαντασία μπορείς να τα αναγνωρίσεις. Προσπάθησε να εντοπίσεις και να σημειώσεις επάνω στην αεροφωτογραφία της Ολυμπίας τα μέρη για τα οποία μόλις έμαθες! 14
ΣΩΣΤΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. Χάρη στο θεσμό της «εκεχειρίας». 2. Με καθημερινές προπονήσεις στο γυμνάσιο της Ήλιδας, τον τόπο προετοιμασίας των αθλητών! 3. Με τα πόδια! Πώς αλλιώς; Το άλογό μου είναι στον τόπο μου, τη Χίο 4. Ο χώρος όπου ασκούνταν οι αθλητές. Το γυμνάσιο αρχικά ήταν ένας ορθογώνιος χώρος όπου έκαναν εξάσκηση οι αθλητές του δρόμου, του ακοντίου και του δίσκου με τη συνοδεία αυλού παρουσία των γυμναστών τους, όμως με τον καιρό εξελίχτηκε σε σημαντικό χώρο μόρφωσης. 5. Στην εσωτερική αυλή της Παλαίστρας προπονούνταν οι αθλητές των βαρέων αθλημάτων, δηλαδή της πάλης, της πυγμής και του άλματος. Παρ όλα αυτά, εδώ δεν διεξάγονταν αγώνες, αφού αυτοί διοργανώνονταν στο Στάδιο. 6. Το Λεωνιδαίο ήταν το «ξενοδοχείο» της Ολυμπίας! Εδώ φιλοξενούνταν οι επίσημοι επισκέπτες σε αντίθεση με τον υπόλοιπο κόσμο που κατασκήνωνε στις όχθες του Αλφειού! Ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του Λεωνίδη από τη Νάξο που χρηματοδότησε την ανέγερσή του. 7. Το Βουλευτήριο ήταν η έδρα της Βουλής των Ηλείων. Εδώ ορκίζονταν οι αθλητές, οι συγγενείς τους, καθώς και οι κριτές ότι θα σεβαστούν τους κανονισμούς των αγώνων. 8. Με κλήρο. 9. Το πένταθλο κατά την αρχαιότητα απαρτιζόταν από το άλμα, το στάδιο (αγώνας δρόμου), το ακόντιο, το δίσκο και την πάλη. 10. Ο Βωμός του Δία βρισκόταν κοντά στο ναό της Ήρας και στο Πελόπιο. Αφού θυσίαζαν 100 βόδια, την περίφημη εκατόμβη (εκατό+βόες) των Ολυμπιακών Αγώνων, τα έψηναν στο ψηλότερο σημείο του Βωμού. Στο τέλος οι παρευρισκόμενοι απολάμβαναν το γευστικό κρέας των ιερών ζώων. 11. Οι Ζάνες ήταν αγάλματα του Δία τα οποία κατασκευάζονταν με χρήματα που συγκεντρώνονταν από πρόστιμα που είχαν επιβληθεί σε αθλητές που είχαν παραβεί τους κανονισμούς. Έτσι, αποτελούσαν μια διαρκή υπενθύμιση στους αθλητές να σέβονται τους θεούς και να μην παραβαίνουν τους κανονισμούς. 12. Στο Στάδιο διεξάγονταν όλα τα αγωνίσματα των αγώνων εκτός από τα ιππικά που γίνονταν στον ιππόδρομο. Το όνομα προέρχεται από την αρχαία μονάδα μέτρησης: το στάδιο. Αρχικά το στάδιο της Ολυμπίας δεν είχε παρά μόνο λίγα καθίσματα για τους επίσημους. Έτσι, ο κόσμος καθόταν στο πρανές του εδάφους. Με την πάροδο του χρόνου το στάδιο απέκτησε μια μνημειακή είσοδο, την «Κρυπτή», από όπου έμπαιναν οι αθλητές στον αγωνιστικό χώρο. 14. Εκεί καθόταν η μόνη γυναίκα που επιτρεπόταν να βρίσκεται στον αγωνιστικό χώρο, η ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης. 15. Η επίσημη βράβευσή σου θα γίνει την πέμπτη και τελευταία μέρα των Αγώνων στο ναό του Δία. Εκεί ο πρύτανης των ελλανοδικών θα σε στεφανώσει με τον ιερό κότινο, το μεγαλύτερο δώρο για έναν αθλητή. Το όνομά σου θα περάσει στην αιωνιότητα! 16. Το άγαλμα μιας φτερωτής Νίκης, το οποίο συμβόλιζε την ιερή νίκη στους ολυμπιακούς αγώνες! 17. Τα αγάλματα αυτά ήταν τα λεγόμενα αναθήματα, πολύτιμα έργα τέχνης που αφιέρωναν οι νικητές των αγώνων στον Δία για να τον ευχαριστήσουν που τους βοήθησε να κερδίσουν. 18. Θα μπούμε μέσα στο Ηραίο για να τοποθετήσουμε τα στεφάνια των νικητών πάνω στη χρυσελεφάντινη τράπεζα του γλύπτη Κολώτη. 19. Στο πρυτανείο, έδρα των πρυτάνεων, που ήταν ένα από τα σημαντικότερα κτήρια της Ολυμπίας. Εκεί ήταν η έδρα του ιερατείου που φρόντιζε για τη λειτουργία του ιερού και την προσφορά θυσιών. Εκεί έκαιγε η φλόγα της Εστίας, ενώ υπήρχαν και χώροι μαγειρείων αφού εκεί πραγματοποιούνταν τα συμπόσια προς τιμήν των Ολυμπιονικών. 15
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Αθήνα, 2015 Γενικός συντονισμός έργου: Μαρία Λαγογιάννη, Δρ Αρχαιολόγος Σουζάνα Χούλια - Καπελώνη, αρχαιολόγος Γενική επιμέλεια: Τόνια Κουτσουράκη, αρχαιολόγος Αλεξάνδρα Σέλελη, αρχαιολόγος - μουσειολόγος Κείμενα: Ελένη Φραγκάκη, αρχαιολόγος - σύμβουλος διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς Γραφιστική/καλλιτεχνική επιμέλεια: Σπήλιος Πίστας, γραφίστας Εικονογράφηση: Μανόλης Τσαμπουράκης, ζωγράφος Διορθώσεις κειμένων: Βιολέττα Ζεύκη, αρχαιολόγος - μεταφράστρια Copyright 2015, ΥΠ.ΠΟ.Α. ΙSBN ηλεκτρονικής έκδοσης: 978-960-386-210-9 Το έντυπο «Τα Ολύμπια ξεκινούν» της θεματικής ενότητας «Το πνεύμα της άμιλλας στην αρχαιότητα» ψηφιοποιήθηκε το 2015 γιατην Πράξη με κωδικό MIS 339815 «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.