Entrepreneurial competitiveness in the knowledge economy: factors defining the innovativeness of small and medium size enterprises

MPRA Munich Personal RePEc Archive Entrepreneurial competitiveness in the knowledge economy: factors defining the innovativeness of small and medium size enterprises Theodosios Palaskas and Maria Tsampra Panteion University of Social and Political Sciences, University of Ioannina 2003 Online at https://mpra.ub.uni-muenchen.de/33561/ MPRA Paper No. 33561, posted 21 September 2011 16:26 UTC

Η Επιτειρημαηική Ανηαγφνιζηικόηηηα ζηην Οικονομία ηης Γνώζης: προζδιοριζηικοί παράγονηες ηης καινοηομικόηηηας ηφν μικρομεζαίφν επιτειρήζεφν Περίληυη Θεοδόζιος Παλάζκας και Μαρία Σζάμπρα Πάληεην Παλεπηζηήκην, Τκήκα Οηθνλνκηθήο θαη Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο Τν παξφλ άξζξν βαζίδεηαη ζηελ πξσηνγελή έξεπλα 1 θιάδσλ έληαζεο εξγαζίαο θαη έληαζεο ηερλνινγίαο ζηελ Επξψπε θαη ηελ Αζία, πνπ εμεηάδεη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ ζην πιαίζην ηεο νηθνλνκίαο ηεο γλψζεο. Με ηελ νηθνλνκεηξηθή αλάιπζε πνηνηηθψλ θαη πνζνηηθψλ πιεξνθνξηψλ ηεο έξεπλαο πεδίνπ, ζε δηαθξαηηθφ θαη δηαθιαδηθφ επίπεδν, ηεθκεξηψλεηαη πσο νη νηθνλνκηθέο επηδφζεηο ησλ επηρεηξήζεσλ θαζνξίδνληαη απφ ηελ ηερλνινγηθή θαη θαηλνηνκηθή ηνπο ηθαλφηεηα. Η απφθιηζε ζηηο ηερλνινγηθέο δπλαηφηεηεο επηρεηξήζεσλ θαη βηνκεραληθψλ ζπγθεληξψζεσλ είλαη απφξξνηα δηαθνξεηηθψλ δηαξζξσηηθψλ, φζν θαη ιεηηνπξγηθψλ θαη ζεζκηθψλ δνκψλ ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο. Η αμηνιφγεζε ησλ πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ ηεο θαηλνηνκηθφηεηαο αλαδεηθλχεη σο πην θαζνξηζηηθή ηελ ηερλνινγία πνπ ελδνγελψο δεκηνπξγνχλ νη επηρεηξήζεηο, ζε ζρέζε κε ηηο ηερλνινγηθέο εηζξνέο απφ εμσγελείο πεγέο. Επηπιένλ, ε δπλαηφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ επηρεηξήζεσλ ζε δηεζλή ηερλνινγηθά δίθηπα επεξεάδεη ζεηηθά ηηο ηερλνινγηθέο θαη νηθνλνκηθέο επηδφζεηο ηνπο. Abstract Entrepreneurial Competitiveness in the Knowledge Economy: factors defining the innovativeness of small and medium size enterprises The present paper is based on state-of-the-art research in European and Asian labour-intensive and technology-intensive industries, concerning the competitiveness of small and medium size enterprises in the context of knowledge-economy. Cross-country and cross-industry econometric analysis of the primary qualitative and quantitative information establishes that firm economic performance depends on technological and innovation capacity. The deviation in the technological capabilities and competitiveness of firms and industrial agglomerations is strongly related to different structural, as well as functional and institutional configurations of business milieux. The identification of the factors determining innovativeness suggests that firm innovative and competitive capacity depend heavily rather on the endogenously developed technology, than on exogenous technological inputs. Moreover, embeddedness within international networks of technological transactions enhances the entrepreneurial technological and economic performance. 1 Η έξεπλα αθνξά ηηο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο πέληε Επξσπατθψλ ρσξψλ: Αγγιία, Σθνηία, Ιηαιία, Ειιάδα θαη Ιζξαήι θαη δχν Αζηαηηθψλ: Κνξέα θαη Τατβάλ. Σηφρνο ήηαλ ν πξνζδηνξηζκφο ηνπ ξφινπ ηνπ επξχηεξνπ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ. Eπηιέρζεθε δείγκα επηρεηξήζεσλ απφ ηηο βηνκεραλίεο ειεθηξνληθψλ (έληαζεο ηερλνινγίαο) θαη ελδχκαηνο (έληαζεο εξγαζίαο). Σπιιέρζεθαλ πξσηνγελή πνζνηηθά ζηνηρεία απφ κε εξσηεκαηνιφγηα θαη ζπκπιεξψζεθαλ κε πνηνηηθέο πιεξνθνξίεο κέζα απφ ζπλεληεχμεηο. Η έξεπλα εθπνλήζεθε ηελ πεξίνδν 1998-99 κε ρξεκαηνδφηεζε απφ ην FP4 ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο ζην πιαίζην Targeted Socio-Economic Research (TSER) κε ηίηιν: "SMEs in Europe and East Asia: Competition, Collaboration and Lessons for Policy Support". Επηζηεκνληθφο ππεχζπλνο ηεο ειιεληθήο νκάδαο: θαζεγεηήο Θ.Παιάζθαο - Σπληνληζηήο: δξ. Β.Αξάπνγινπ.

1. Ειζαγφγή Ο πξνβιεκαηηζκφο γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ θαη ηελ βησζηκφηεηα ησλ εζληθψλ παξαγσγηθψλ ζπζηεκάησλ ζηηο ζπλζήθεο ηεο Επξσπατθήο νινθιήξσζεο θαη ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, πεξηζηξέθεηαη ζήκεξα γχξσ απφ ηνλ ξφιν λέσλ ανηαγωνιζηικών πλεονεκηημάηων πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ηερλνινγηθή γλψζε. Τα ζςγκπιηικά πλεονεκηήμαηα ρακεινχ παξαγσγηθνχ θφζηνπο θαη εμεηδίθεπζεο πνπ σο ζήκεξα θαζφξηδαλ ηελ ζέζε ησλ ρσξψλ ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία, εθηνπίδνληαη ξαγδαία απφ ηα πιενλεθηήκαηα ηερλνγλσζίαο θαη θαηλνηνκηθφηεηαο. Έηζη, ηα ζχγρξνλα δεηήκαηα αληαγσληζηηθφηεηαο θαη αλάπηπμεο εληάζζνληαη ζην λέν πιαίζην ηεο "νηθνλνκίαο ηεο γλψζεο", φπνπ ε γνώζη ηαπηίδεηαη κε ηελ ηερλνγλσζία παξαγσγήο. Η αλαγθαηφηεηα ηεο ηερλνινγηθήο αλαβάζκηζεο ησλ νηθνλνκηθψλ - θαηαξρήλ, ησλ βηνκεραληθψλ - δξαζηεξηνηήησλ πξνέθπςε ήδε απφ ηελ κεηαπνιεκηθή πεξίνδν ηνπ ςπρξνχ πνιέκνπ θαη εληάζεθε κε ηηο πεηξειατθέο θξίζεηο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970. Σηαδηαθά, ν ηερλνινγηθφο εθζπγρξνληζκφο θαη ε θαηλνηνκηθφηεηα αλαδείρζεθαλ ζηνπο πιένλ πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο αληαγσληζηηθφηεηαο. Οη ηερλνινγηθέο θαη ζεζκηθέο αιιαγέο πνπ ζπλφδεπζαλ ηελ εμέιημε απηή - πξσηαξρηθά ζηηο ΗΠΑ - ζεκαηνδφηεζαλ ηελ επνρή ηεο "νηθνλνκίαο ηεο γλψζεο". Χαξαθηεξηζηηθά ηεο είλαη ε θαηαθφξπθε αχμεζε ησλ δεκφζησλ επελδχζεσλ ζε έξεπλα θαη αλάπηπμε (Ε&Α) γηα ηελ δεκηνπξγία λέαο νηθνλνκηθήο γλψζεο, θαζψο θαη ε αλάινγε πξνζαξκνγή ησλ μέλσλ άκεζσλ επελδχζεσλ. Η παγθνζκηνπνίεζε ησλ αγνξψλ πξνσζεί αθφκα πεξηζζφηεξν ηελ επηθξάηεζε νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ έληαζεο επηζηήκεο θαη ηερλνινγίαο ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο, παξάιιεια κε ηελ κεηαηφπηζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ έληαζεο εξγαζίαο θαη ρακειήο πξνζηηζέκελεο αμίαο ζηηο ρψξεο ηεο πεξηθέξεηαο ηνπ δηεζλνχο θαηακεξηζκνχ εξγαζίαο. Καη' επέθηαζε, ζήκεξα πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιε ηζηνξηθή πεξίνδν, ε παξαγσγηθή θαη εκπνξηθή εμεηδίθεπζε κηαο ρψξαο θαη ε αληαγσληζηηθή ηεο ηθαλφηεηα ζπλδένληαη κε ηελ εζληθή ηερλνινγηθή ηεο βάζε. Η αλάιπζε εκπεηξηθψλ ζηνηρείσλ δηαθξαηηθψλ θαη δηαθιαδηθψλ εξεπλψλ δείρλεη πσο νη απνθιίζεηο ζηηο νηθνλνκηθέο επηδφζεηο είλαη απνηέιεζκα ησλ δηαθνξεηηθψλ επηπέδσλ ηερλνγλσζίαο θαη θαηλνηνκηθφηεηαο (Palaskas and Arapoglou 1999, Tsampra 2000). H αληαγσληζηηθφηεηα ζρεηίδεηαη κε ηελ νηθνλνκηθή δηάξζξσζε ησλ εζληθψλ παξαγσγηθψλ ζπζηεκάησλ θαη ηνπο ζεζκνζεηεκέλνπο κεραληζκνχο ζπζζψξεπζεο θαη αλάπηπμεο 1

ηερλνινγηθήο γλψζεο. Πεξαηηέξσ, ν ζπλδπαζκφο ησλ ηζηνξηθά δηακνξθσκέλσλ εζληθψλ δηαξζξσηηθψλ θαη ζεζκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαζνξίδεη ηελ επηρεηξεκαηηθή ηθαλφηεηα ηερλνινγηθήο απνξξφθεζεο θαη δηάρπζεο. Τν παξφλ άξζξν δηεξεπλά ηελ αιιειεπίδξαζε ελδνγελψλ θαη εμσγελψλ ηερλνινγηθψλ εηζξνψλ ζηελ θαηλνηνκηθφηεηα ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ θαη αμηνινγεί ηελ επίδξαζε ησλ εηζξνψλ απηψλ ζηηο νηθνλνκηθέο επηδφζεηο ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ ζε ρψξεο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο (ΕΕ) θαη ηεο Αζίαο. Οη δηαπηζηψζεηο καο ζηεξίδνληαη ζηελ αλάιπζε ησλ πξσηνγελψλ εκπεηξηθψλ ζηνηρείσλ εξεπλεηηθήο κειέηεο γηα ηελ ηερλνινγηθή θαη αληαγσληζηηθή ηθαλφηεηα ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ. Σηελ ελφηεηα πνπ αθνινπζεί ζπλνςίδεηαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ζπζρέηηζεο ηεο ζχγρξνλεο αληαγσληζηηθφηεηαο κε ηελ γλψζε θαη ηελ θαηλνηνκία. Η επφκελε ελφηεηα εζηηάδεηαη ζηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηερλνινγηθήο απνξξφθεζεο θαη θαηλνηνκηθφηεηαο. Αθνινπζεί ε ζπζρέηηζε ησλ παξαγφλησλ κε δηαξζξσηηθά-θιαδηθά θαη ιεηηνπξγηθά-ζεζκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο, πξνθεηκέλνπ λα αμηνινγεζεί ε ζπκβνιή ησλ αληίζηνηρσλ ζπλζεθψλ ζηηο ηερλνινγηθέο θαη νηθνλνκηθέο επηδφζεηο ησλ επηρεηξήζεσλ. Τέινο, ζηελ βάζε ησλ ζπκπεξαζκάησλ ηεο αλάιπζεο, επηζεκαίλεηαη ε αλάγθε πηνζέηεζεο ζεζκηθψλ θαη δηαξζξσηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ γηα ηελ αλάπηπμε αληαγσληζηηθψλ πιενλεθηεκάησλ γλψζεο θαη θαηλνηνκίαο απφ ηηο επηρεηξήζεηο θαη ηα εζληθά/πεξηθεξεηαθά ζπζηήκαηα θαηλνηνκίαο. 2. Ανηαγφνιζηικόηηηα και Εθνικά-Περιθερειακά σζηήμαηα Καινοηομιών Η ζχλδεζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο κε ηελ θαηλνηνκηθή δξαζηεξηφηεηα αληαλαθιάηαη ζηελ αχμεζε πηνζέηεζεο θαηαρσξεκέλσλ επξεζηηερληψλ (παηεληψλ) ζηελ παξαγσγή (Kortum and Eaton 1995) θαη ζηελ δξακαηηθή κείσζε ηεο δήηεζεο εξγαδνκέλσλ ρακειήο εηδίθεπζεο ηαπηφρξνλα κε ηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο εξγαδνκέλσλ πςειψλ δεμηνηήησλ (Tsampra and Palaskas 2002). Η εμεηδίθεπζε κηαο ρψξαο ή πεξηθέξεηαο ζηελ παγθφζκηα παξαγσγή θαη ην δηεζλέο εκπφξην είλαη ζήκεξα πεξηζζφηεξν απφ πνηέ δεκέλε κε ηελ βάζε ηερλνινγηθήο γλψζεο πνπ δηαζέηεη (Freeman 1987, Archibugi and Pianta 1992). Σχκθσλα κε εκπεηξηθέο κειέηεο γηα ηελ εηζνδεκαηηθή ζχγθιηζε θαη νηθνλνκηθή κεγέζπλζε, νη ζρέζεηο δηεζλνχο εκπνξίνπ πξνζδηνξίδνληαη απφ ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ θαη ξπζκφ ηερλνινγηθήο πξνφδνπ ησλ εζληθψλ ή πεξηθεξεηαθψλ νηθνλνκηψλ (Storper 2000). Οη ηερλνινγηθέο θαη νηθνλνκηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ρσξψλ θαη πεξηθεξεηψλ έρνπλ απνδνζεί απφ πνιινχο ζεσξεηηθνχο κέρξη ζήκεξα ζηελ παπαγωγική διάπθπωζη ησλ νηθνλνκηψλ ηνπο 2

(Dosi and Malerba 1995). Σρεηηθέο έξεπλεο φκσο έρνπλ θαηαδείμεη πσο ηα εζληθά/ πεξηθεξεηαθά δηαξζξσηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη νη αιιειεπηδξάζεηο κεηαμχ ησλ παξαγσγηθψλ κνλάδσλ εκπεξηέρνπλ θαη κε δηαξζξσηηθά ζηνηρεία, φπσο νη ζρέζεηο ζπλεξγαζίαο θαη εκπηζηνζχλεο κεηαμχ ησλ επηρεηξεκαηηψλ θαη ε θνηλή θνπιηνχξα φπνπ απηέο βαζίδνληαη (Lundvall 1985). Ο ηζηνξηθά δηακνξθσκέλνο ξφινο ηνπ θεζμικού θαη πολιηιζμικού πλαιζίος είλαη δειαδή εμίζνπ ζεκαληηθφο ζηηο ηερλνινγηθέο θαη νηθνλνκηθέο επηδφζεηο ησλ ρσξψλ (Whitley 1992, Guerreri and Tylecote 1997). Σπρλά φκσο, ζηελ ίδηα εζληθή/πεξηθεξεηαθή νηθνλνκία θάπνηνη παξαγσγηθνί θιάδνη αλαπηχζζνληαη δπλακηθφηεξα απφ άιινπο, ή αθφκα θαη ζηνλ ίδην θιάδν θάπνηεο επηρεηξήζεηο είλαη πην αληαγσληζηηθέο απφ άιιεο. Με άιια ιφγηα, νη δηαξζξσηηθέο θαη ζεζκηθέο δηαθνξέο δελ εξκελεχνπλ επαξθψο ηηο δηαθνξεηηθέο επηδφζεηο ησλ επηρεηξήζεσλ, θιάδσλ παξαγσγήο θαη εζληθψλ νηθνλνκηψλ (Tylecote 1997). Εδψ απαληά ε ζεσξία ησλ εζληθψλ/πεξηθεξεηαθψλ "ζπζηεκάησλ θαηλνηνκίαο", ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε παξαγσγηθή δηάξζξσζε κηαο νηθνλνκίαο, ε ζεζκηθή νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηεο, ζπζρεηίδνληαη κε ηελ γεωγπαθικά ζςζζωπεςμένη γνώζη. Καη' επέθηαζε, νη δηαθνξέο αλάπηπμεο κεηαμχ επηρεηξήζεσλ, θιάδσλ θαη νηθνλνκηψλ απνδίδνληαη ζην δηαθνξεηηθφ επίπεδν ηερλνγλσζίαο θαη ηελ ηθαλφηεηα ηερλνινγηθήο πξνζαξκνγήο ηνπο (Palaskas and Tsampra 2002). Σπλνςίδνληαο ηηο ζρεηηθέο ζεσξεηηθέο έλλνηεο, επηζεκαίλνπκε πσο ην εζληθφ/πεξηθεξεηαθφ "ζχζηεκα θαηλνηνκίαο" πεξηιακβάλεη φινπο ηνπο ζεζκηθνχο ζπληειεζηέο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ απνξξφθεζε θαη δηάρπζε ηεο γλψζεο θαη ησλ λέσλ ηερλνινγηθψλ εμειίμεσλ - φπσο, ηα ηκήκαηα έξεπλαο θαη αλάπηπμεο (Ε&Α) ησλ επηρεηξήζεσλ, ηα παλεπηζηήκηα, ηα εξεπλεηηθά θέληξα (Freeman 1987, Lundvall 1992, Nelson 1993, Metcalfe 1996). Τν ζχζηεκα θαηλνηνκίαο δελ απνηειεί φκσο απιά άζξνηζκα ησλ ζεζκηθψλ ζπληειεζηψλ, αιιά ζπλίζηαηαη ζηελ αιιειεπίδξαζή ηνπο "ζηελ παξαγσγή, ζηελ κεηαθνξά θαη ηελ ρξήζε ηεο λέαο θαη νηθνλνκηθά αμηνπνηήζηκεο γλψζεο" (Lundvall 1992, Audretsch 2000). Επηζεκαίλεηαη, σο παξάδνμν γηα ηελ ζχγρξνλε πεξίνδν παγθνζκηνπνίεζεο θαη ζπκπίεζεο ηνπ ρψξνπ θαη ηνπ ρξφλνπ, ν γεωγπαθικόρ πποζδιοπιζμόρ ησλ ζπζηεκάησλ θαηλνηνκίαο, πνπ νθείιεηαη ζηα ελδνγελή ζηνηρεία θαη ζπλζήθεο ιεηηνπξγίαο ησλ νηθνλνκηθψλ ζπληειεζηψλ θάζε ζπζηήκαηνο παξαγσγήο. Τα ζηνηρεία απηά είλαη σωπικά θαζψο δελ είλαη δηαζέζηκα ζε εμσηεξηθνχο αληαγσληζηέο (Maskell et al 1998) θαη ηξνθνδνηνχλ ηελ εηεπογένεια, σο βάζε ηνπ αληαγσληζκνχ (Kogut 1993). Με άιια ιφγηα, αθφκα θαη ζηα πιαίζηα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, νη παξάγνληεο πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηηο επηρεηξήζεηο απφ 3

ηνπο εμσηεξηθνχο ηνπο αληαγσληζηέο πξέπεη λα αλαδεηεζνχλ ζηα εζληθά/πεξηθεξεηαθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηηο νηθνλνκίεο θαη ηηο επηδφζεηο ηνπο (Lundvall and Maskell 2000). 3. Προζδιοριζηικοί παράγονηες ηης επιτειρημαηικής Καινοηομικόηηηας Η θαηλνηνκία απνηειεί διαδικαζία πνπ αληαλαθιά ηελ ήδε θεθηεκέλε γλψζε ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο ζπλδπαζκέλε κε λένπο ηξφπνπο (Schumpeter 1942) θαη φρη έλα γεγονόρ πνπ ιακβάλεη ρψξα. Σηα κέρξη ζήκεξα επξέσο εθαξκνδφκελα νηθνλνκηθά ππνδείγκαηα νη θαηλνηνκίεο εκθαλίδνληαη σο ζπάληα εξωγενή γεγνλφηα πνπ πξνζσξηλά δηαηαξάζζνπλ ηελ γεληθή ηζνξξνπία, κέρξη κηα λέα ηζνξξνπία λα απνθαηαζηαζεί κέζσ ηνπ κεραληζκνχ ησλ ηηκψλ. Η πξνζέγγηζε απηή είλαη φκσο αλεπαξθήο ζηηο ζπλζήθεο ηνπ ζχγρξνλνπ θαπηηαιηζκνχ φπνπ ε θαηλνηνκία απνηειεί καθοπιζηικό θαινόμενο και κληποδόηημα (Lundvall 1992). Η θαηλνηνκηθή ηθαλφηεηα κηαο επηρείξεζεο βαζίδεηαη ζηελ ηθαλφηεηα ηερλνινγηθήο αθνκνίσζεο, δειαδή κάζεζεο, ηνπ επξχηεξνπ εζληθνχ παξαγσγηθνχ ζπζηήκαηνο (Lundvall 1992). Οη κεραληζκνί απνξξφθεζεο ηεο ηερλνινγίαο - δειαδή ο ηπόπορ μάθηζηρ, δηακνξθψλεηαη απφ ην ηζηνξηθά δηακνξθσκέλν ζεζκηθφ πιαίζην πνπ δηέπεη ηελ εζληθή νηθνλνκία. Ελψ, ε ηερλνινγία πνπ απνξξνθάηαη - δειαδή ην ηί μαθαίνεηαι, θαζνξίδεηαη απφ ηελ νηθνλνκηθή δηάξζξσζε ηεο ρψξαο (Lundvall and Maskell 2000). Σπλεπψο, ε θαηλνηνκηθφηεηα πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ ηερλνινγηθή παξάδνζε, ηελ παξαγσγηθή εμεηδίθεπζε ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο θαη ην εζληθφ πιαίζην ζηήξημεο ηεο ηερλνινγηθήο γλψζεο (Nelson 1989, Nelson and Winter 1977). Σηελ δηεζλή βηβιηνγξαθία (Feldman 1994) ε θαηλνηνκία - σο απνηέιεζκα ηεο ηερλνινγηθήο ηθαλφηεηαο ηεο επηρείξεζεο - πξνζδηνξίδεηαη άιινηε άμεζα σο εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ησλ ηερλνινγηθψλ εηζξνψλ ηεο επηρείξεζεο (εξγαζηεξηαθψλ δξαζηεξηνηήησλ, δαπαλψλ Ε&Α) θαη άιινηε έμμεζα απφ ηηο λέεο εηζφδνπο θαη επελδχζεηο επηρεηξήζεσλ, ηελ ζπλνιηθή αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο, ησλ κηζζψλ θαη ηεο απαζρφιεζεο. Γηα ηελ κέηξεζε ηεο θαηλνηνκηθφηεηαο ζρεηηθέο κειέηεο δηαθξίλνπλ ηελ θαηλνηνκία ζε αιιαγέο ζηελ νξγάλσζε θαη δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο θαη ζηα πξντφληα (OECD 1996). Η θαηλνηνκία πξντφληνο, πνπ θαηαρσξείηαη σο παηέληα (Archibugi and Pianta 1992), απνηειεί φκσο ην ζαθέζηεξν κέηξν θαζψο νη θαηλνηνκίεο νξγάλσζεο θαη δηαδηθαζίαο ηεο παξαγσγήο δχζθνια θαηαγξάθνληαη. 4

Η κεηαθνξά θαη αθνκνίσζε ηερλνινγηθήο γλψζεο εμαξηάηαη απφ ηελ πξνζπάζεηα ηεο επηρείξεζεο γηα ελδνγελή ηερλνινγηθή αλάπηπμε, θαζψο θαη απνξξφθεζε ησλ εμσγελψλ ηερλνινγηθψλ εηζξνψλ (Clark, Palaskas et al 2002). Η δξαζηεξηφηεηα έξεπλαο θαη αλάπηπμεο (Ε & Α) θαη νη δεμηφηεηεο ηνπ πξνζσπηθνχ ηεο επηρείξεζεο ζπληζηνχλ ηνπο θπξηφηεξνπο ενδογενείρ παξάγνληεο δεκηνπξγίαο θαη ζπζζψξεπζεο ηερλνινγηθήο γλψζεο (Brouwer and Kleinknecht 1996). Οη εξωγενείρ ηερλνινγηθέο εηζξνέο ζπλίζηαληαη θπξίσο ζε παηέληεο θαη ηερλνινγηθέο άδεηεο, θαζψο θαη ζηηο ζπλεξγαζίεο πνπ ε επηρείξεζε αλαπηχζζεη κε εγεηηθέο ηερλνινγηθά επηρεηξήζεηο (Caves 1982, Symeonidis 1996). Η απνηειεζκαηηθή εηζξνή γλψζεο ζηελ επηρείξεζε απφ εμσγελείο πεγέο πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε ελφο πεξηβάιινληνο νηθνλνκηψλ ζπγθέληξσζεο, δηάρπζεο ηερλνγλσζίαο θαη ηζρπξήο επηζηεκνληθήο θαη εξεπλεηηθήο βάζεο (Audretsch and Feldman 1996, Asheim 1996, Morgan 1997, Antonelli 2000), πνπ δηεπθνιχλεηαη απφ ηελ ιεηηνπξγία βηνκεραληθψλ δηθηχσλ ηθαλψλ λα δηαρεηξηζηνχλ ηελ ζπιινγηθή πιεξνθνξία θαη ηερλνγλσζία (Amin and Robins 1990, Saxenian 1994, Zuscovitch and Justman 1995, Dodgson and Bessant 1996, Garnsey 1998). Η αθνκνίσζε φκσο ηεο γλψζεο απφ ηελ επηρείξεζε θαη ε αλάπηπμε θαηλνηνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο πξνυπνζέηεη ζπζηεκαηηθή πξνζπάζεηα ελδνγελνχο Ε & Α (Harris and Trainor 1997). Σχκθσλα κε ηα παξαπάλσ, ε επηρεηξεκαηηθή θαηλνηνκηθφηεηα - σο θαηλνηνκία πξντφληνο - πξνζδηνξίδεηαη άμεζα απφ ενδογενείρ παξάγνληεο πνπ ζπληζηνχλ ηελ ελδνεπηρεηξεζηαθή ηερλνινγηθή πξνζπάζεηα. Απηή αληαλαθιάηαη θαηεμνρήλ ζηελ αλαινγία επηζηεκνληθνχ θαη ηερληθνχ πξνζσπηθνχ ζην ζχλνιν ησλ απαζρνινπκέλσλ ηεο επηρείξεζεο. Η πςειή εηδίθεπζε ησλ εξγαδνκέλσλ, πνπ απνηειεί γλψζε ελζσκαησκέλε ζην αλζξψπηλν θεθάιαην ηεο επηρείξεζεο, δηεπθνιχλεη θαζνξηζηηθά ηελ ηερλνινγηθή αθνκνίσζε θαη αλάπηπμε (Palaskas et al 1999). Αλάινγα, νη δαπάλεο Ε & Α αλά εξγαδφκελν ηεο επηρείξεζεο (Symeonidis 1996, Malecki 1980) ζηα πιαίζηα ηεο ελδνγελνχο ηερλνινγηθήο δξαζηεξηφηεηαο εμαζθαιίδνπλ ηελ ελεξγή αλάκημε ηνπ πξνζσπηθνχ ζηελ αλάπηπμε ηερλνγλσζίαο θαη ζηελ θαηάξηηζε, πξνυπφζεζε γηα ηελ ζπζζψξεπζε γλψζεο. (Παξάξηεκα - Σεκείσζε 1: εμίζσζε 1.2. ηνπ ζπζηήκαηνο εμηζψζεσλ 1.1 & 1.2) Άμεζα πξνζδηνξίδνπλ ηελ επηρεηξεκαηηθή θαηλνηνκηθφηεηα θαη εξωγενείρ παξάγνληεο πνπ θπξίσο ζπλίζηαληαη ζε ηερλνινγηθέο εηζξνέο απφ εμσηεξηθέο πξνο ηελ επηρείξεζε πεγέο. Οη εηζξνέο απηέο θαηαγξάθνληαη θαηεμνρήλ ζηηο παηέληεο θαη ηερλνινγηθέο άδεηεο πνπ ε επηρείξεζε αγνξάδεη θη εθαξκφδεη. Εμίζνπ θαζνξηζηηθφο είλαη θαη ν ξφινο ησλ κε 5

θαηαρσξεκέλσλ επίζεκα εμσηεξηθψλ ηερλνινγηθψλ εηζξνψλ πνπ εθθξάδνληαη θπξίσο ζηηο ηερλνινγηθέο αιιαγέο πνπ ε επηρείξεζε πηνζεηεί ζηελ δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο. Όπσο πξναλαθέξζεθε, νη ηερλνινγηθέο απηέο αιιαγέο δελ είλαη εχθνια κεηξήζηκεο θαη κεηαθέξνληαη ζπλήζσο κέζσ άηππσλ δηαδηθαζηψλ κάζεζεο πάλσ ζηελ εξγαζία, ή ηελ ρξήζε θάπνηνπ εμνπιηζκνχ ή λένπ πιηθνχ πνπ πξνκεζεχεηαη ε επηρείξεζε. (Παξάξηεκα - Σεκείσζε 1: εμίζσζε 1.2. ηνπ ζπζηήκαηνο εμηζψζεσλ 1.1 & 1.2) Τέινο, φπσο επηζεκάλζεθε, ε ηθαλφηεηα ηερλνινγηθήο απνξξφθεζεο θαη θαηλνηνκίαο θαζνξίδεη ηηο νηθνλνκηθέο επηδφζεηο ηεο επηρείξεζεο. Με άιια ιφγηα, ε επηρεηξεκαηηθή αληαγσληζηηθφηεηα - εθθξαζκέλε σο αχμεζε ησλ πσιήζεσλ (Ettlinger and Tufford 1996) - πξνζδηνξίδεηαη έμμεζα απφ ηνπο ηερλνινγηθνχο παξάγνληεο (εμσγελείο θαη ελδνγελείο) πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ θαηλνηνκηθφηεηα (Palaskas and Arapoglou 1999). Πξνζδηνξίδεηαη φκσο άμεζα απφ παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε κε ηερλνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο επηρείξεζεο, ηα νπνία δηακνξθψλεη ε παξαγσγηθή δηάξζξσζε θαη ην ζεζκηθφ ππφβαζξν ηνπ νηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο. Πξφθεηηαη γηα ηελ πξφζβαζε θαη ζπκκεηνρή ηεο επηρείξεζεο ζε ηνπηθά θαη δηεζλή δίθηπα ηερλνινγηθήο ζπλεξγαζίαο (Grannoveter 1985), θαζψο θαη ην δπλακηθφ ηεο σο πξνο ην κέγεζνο θαη θαζεζηψο ιεηηνπξγίαο (Σεκείσζε 1: εμίζσζε 1.1. ηνπ ζπζηήκαηνο εμηζψζεσλ 1.1 & 1.2). Όζνλ αθνξά ηελ ζπκβνιή ησλ δηθηχσλ ηερλνινγηθήο ζπλεξγαζίαο ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ εζληθψλ ζπζηεκάησλ θαηλνηνκίαο, δελ ππάξρνπλ ηζρπξέο ελδείμεηο πνπ λα ηεθκεξηψλνπλ ηελ ζεηηθή επίδξαζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ επηρεηξήζεσλ ζε ηερλνινγηθέο ζπλεξγαζίεο κε άιιεο επηρεηξήζεηο ή θνξείο (γηα κεηαθνξά ηερλνινγίαο, licensing, Ε & Α θιπ.) ζηελ θαηλνηνκηθή ηεο ηθαλφηεηα (Brouwer and Kleinknecht 1996). Καηαδεηθλχεηαη φκσο, πσο, φζν κεγαιχηεξε είλαη ε ζπκκεηνρή ηεο επηρείξεζεο ζε ηέηνηνπ είδνπο δίθηπα, ηφζν πεξηζζφηεξεο είλαη νη επθαηξίεο ηεο γηα ηερλνινγηθή αλαβάζκηζε θαη θαηλνηνκία (Acs and Gifford 1996). Οη ζεηηθέο επηπηψζεηο ηεο ζπρλήο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ νηθνλνκηθψλ ζπληειεζηψλ - ζηελ βάζε ηεο άκηιιαο θαη ζπλεξγαζίαο, ηεο εκπηζηνζχλεο θαη θνηλήο επηρεηξεκαηηθήο θνπιηνχξαο - ζηηο νηθνλνκηθέο επηδφζεηο ηνπο, έρεη ππνζηεξηρζεί απφ ηελ ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηεο "δηθηπσκέλεο επηρείξεζεο" (Grannoveter 1985, Amin and Robins 1990, Saxenian 1994). Η νηθνλνκηθά αμηνπνηήζηκε γλψζε αλαπηχζζεηαη κέζα ζηα δίκηςα σο κηα ιεηηνπξγία ζπιινγηθήο κάζεζεο, ζηελ βάζε νηθνλνκηψλ ζπγθέληξσζεο, δηάρπζεο 6

(spillovers) θαη επηκεξηζκνχ ηνπ ξίζθνπ κέζα απφ θνηλέο επελδχζεηο (Grannoveter 1992, Audretsch and Feldman 1996, Morgan 1997). Οη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο, νη μέλεο άκεζεο επελδχζεηο θαη ηα δίθηπα πξνκεζεπηψλ απνηεινχλ ζεκαληηθά θαλάιηα κεηαθνξάο γλψζεο θαη ηερλνινγίαο, εηδηθά φηαλ απνπζηάδνπλ νη ζεζκνί θαη νη ππνδνκέο ηερλνινγηθήο ζηήξημεο ζε ηνπηθφ ή εζληθφ επίπεδν (Phelps 1997). Με άιια ιφγηα, πέξα απφ ηελ επίζεκε δξαζηεξηφηεηα Ε & Α, κε ηελ δηθηχσζε κπνξεί λα αλαπηπρζεί θαη λα κεηαθεξζεί ζεκαληηθή γλψζε κέζσ ηεο πηνζέηεζεο, ηεο ρξήζεο θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο (Storper 1997, Lundvall and Maskell 2000). Πάξαπηα, ε χπαξμε ηζρπξήο ζεζκνζεηεκέλεο βάζεο Ε & Α παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ πηνζέηεζε πξνσζεκέλεο γλψζεο θαη ζχλζεηεο ηερλνινγίαο (Lall 1996). Γηα ηνλ ξφιν ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο επηρείξεζεο φπσο ην κέγεζνο θαη ην θαζεζηψο ιεηηνπξγίαο (αλεμάξηεηε, ή ζπγαηξηθή) ζηελ θαηλνηνκηθή θαη αληαγσληζηηθή ηεο ηθαλφηεηα, ηα εκπεηξηθά ζηνηρεία ζρεηηθψλ εξεπλψλ (Tödtling and Kaufmann 2002) δείρλνπλ πσο νη κηθξέο επηρεηξήζεηο αλαπηχζζνληαη ηερλνινγηθά κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν απφ ηηο κεγάιεο. Τν κηθξφ κέγεζνο πεξηνξίδεη ηηο επελδχζεηο ζε ηερλνινγία θαη ηηο δαπάλεο γηα Ε & Α, θαζψο θαη ηελ πξφζβαζε ζηελ πιεξνθνξία θαη ηηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο. Η αλάπηπμε ηεο πξφζβαζεο ζε εμσηεξηθνχο πφξνπο θαη ζπλεξγάηεο είλαη θαζνξηζηηθή γηα ην μεπέξαζκα ησλ εκπνδίσλ πνπ ζέηεη ην κηθξφ επηρεηξεκαηηθφ κέγεζνο. 4. Ανάλσζη ηφν προζδιοριζηικών παραγόνηφν Καινοηομίας και Ανηαγφνιζηικόηηηας Σηε βάζε ηνπ ελλνηνινγηθνχ πιαηζίνπ πνπ αλαπηχρζεθε παξαπάλσ, ε παξνχζα ελφηεηα παξνπζηάδεη ηα ζπγθεληξσηηθά απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο ησλ πξσηνγελψλ εκπεηξηθψλ ζηνηρείσλ εξεπλεηηθήο κειέηεο γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ Επξψπε (Αγγιία, Σθσηία, Ιηαιία, Ειιάδα, Ιζξαήι) θαη ηελ Αζία (Κνξέα, Τατβάλ) (Palaskas and Arapoglou 1999). Οη νηθνλνκηθέο επηδφζεηο θαη ε αληαγσληζηηθφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ εμεηάδνληαη ζηελ βάζε ησλ θαηλνηνκηθψλ ηθαλνηήησλ ηνπο, κε ζπλεθηίκεζε ησλ θιαδηθψλ-δηαξζξσηηθψλ θαη ιεηηνπξγηθψλ-ζεζκηθψλ ζπλζεθψλ ηνπ πεξηβάιινληνο φπνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη. Τα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο ζηνηρεηνζεηνχλ κηα ζεηξά άμεζων θαη έμμεζων ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ παξαγφλησλ πνπ θαζνξίδνπλ ηελ ηερλνινγηθή ηθαλφηεηα θαη ηηο νηθνλνκηθέο επηδφζεηο ησλ επηρεηξήζεσλ ζηηο ζχγρξνλεο ζπλζήθεο ηεο λέαο νηθνλνκίαο θαη ηνπ δηεζλή αληαγσληζκνχ. Πξσηαξρηθή καο δηαπίζησζε είλαη πσο ε αληαγσληζηηθφηεηα 7

είλαη αλάινγε ηεο έληαζεο γλψζεο θαη ηερλνινγίαο ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο - θαη όσι ηνπ ρακεινχ θφζηνο παξαγσγήο (αθφκα θαη ζε παξαδνζηαθνχο θιάδνπο έληαζεο εξγαζίαο, φπσο ε έλδπζε). Με άιια ιφγηα, ηεθκεξηψλεηαη απφ ηελ αλάιπζε πσο νη επηρεηξήζεηο θιάδσλ πςειήο έληαζεο ηερλνινγίαο (φπσο ηα ειεθηξνληθά) είλαη πην θαηλνηνκηθέο απφ ηηο επηρεηξήζεηο θιάδσλ ρακειήο έληαζεο ηερλνινγίαο (φπσο ε έλδπζε) (Παξάξηεκα - Σεκείσζε 2: Πίλαθαο 2.1). Καη' επέθηαζε, φπσο επηβεβαηψλνπλ ηα απνηειέζκαηα, φζν κεγαιχηεξεο ηερλνινγηθήο έληαζεο είλαη ε δξαζηεξηφηεηα ηεο επηρείξεζεο, ηφζν κεγαιχηεξνο είλαη ν ξπζκφο αχμεζεο ησλ πσιήζεψλ ηεο αλεμαξηήησο ηνπ νηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο φπνπ δξαζηεξηνπνηείηαη (Παξάξηεκα - Σεκείσζε 2: Πίλαθαο 2.2). Αλαιχνληαο ηελ θαηλνηνκηθή ηθαλφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ, εζηηάδνπκε ζηελ ζεκαζία θαη ηελ αιιειεπίδξαζε εξωγενών θαη ενδογενών παξαγφλησλ. Τα απνηειέζκαηα δείρλνπλ πσο ε πξνζπάζεηα ησλ επηρεηξήζεσλ γηα αλάπηπμε ελδνγελνχο ηερλνινγίαο είλαη ζεκαληηθφηεξε γηα ηελ θαηλνηνκηθφηεηά ηνπο απφ ηηο εμσγελείο ηερλνινγηθέο εηζξνέο (licences θ.ά.). Η αλάπηπμε ελδνγελνχο ηερλνινγίαο πξνυπνζέηεη ζπζηεκαηηθή ελδνεπηρεηξεζηαθή δξαζηεξηφηεηα Ε&Α, πςειή αλαινγία επηζηεκφλσλ ζην ζχλνιν ηνπ πξνζσπηθνχ, θαζψο θαη αμηνπνίεζε ηνπ πξνζσπηθνχ ζε δηαδηθαζίεο ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο. Οη δηαδηθαζίεο απηέο θηλεηνπνηνχλ ηνπο πφξνπο ηεο επηρείξεζεο θαη νδεγνχλ ζε θαηλνηνκία, ελψ αληίζεηα, ε απιή πηνζέηεζε ηερλνινγηθψλ εηζξνψλ απφ εμσηεξηθέο πεγέο ζπρλά ηνπο αδξαλνπνηεί (Παξάξηεκα - Σεκείσζε 3: Πίλαθαο 3). Η εθηίκεζε ηεο ζπλάξηεζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ (Σεκείσζε 1: εμίζσζε 1.1 ηνπ ζπζηήκαηνο εμηζψζεσλ 1.1 & 1.2) επηβεβαηψλεη πσο ην κηθξφ κέγεζνο απαζρφιεζεο - πνπ ζπλήζσο ζπλεπάγεηαη νηθνγελεηαθή νξγάλσζε θαη δηαρείξηζε (απφ κε εηδηθεπκέλα ζηειέρε), παξαδνζηαθή παξαγσγή (έληαζεο εξγαζίαο, θζελνχ θφζηνπο θαη ρακειήο πξνζηηζέκελεο αμίαο) θαη αλεπαξθήο εθζπγρξνληζκφο (κηθξέο δαπάλεο ζε λέεο δεμηφηεηεο θαη ηερλνινγίεο παξαγσγήο) - ζπλδέεηαη κε αξλεηηθέο νηθνλνκηθέο επηδφζεηο. Ελψ νη κεγαιχηεξεο επηρεηξήζεηο - πνπ ζπλήζσο έρνπλ θαιχηεξε πξφζβαζε ζηελ πιεξνθνξία θαη ηελ ρξεκαηνδφηεζε, θαζψο θαη κεγαιχηεξε δπλαηφηεηα αμηνιφγεζεο ησλ ζπλζεθψλ ηεο αγνξάο θαη θαη' επέθηαζε πηνζέηεζεο ζηξαηεγηθψλ ηερλνινγηθήο πξνζαξκνγήο - απνδεηθλχνληαη αληαγσληζηηθφηεξεο (Tsampra and Palaskas 2002). 8

Η αμηνιφγεζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ εμεηαδφκελσλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ ζε δίθηπα ηερλνινγηθήο ζπλεξγαζίαο δείρλεη πξσηίζησο πσο νη διεθνείρ ηερλνινγηθέο αιιειεπηδξάζεηο είλαη ζεκαληηθέο γηα ηηο επηρεηξεκαηηθέο ηερλνινγηθέο θαη νηθνλνκηθέο επηδφζεηο. Επηπιένλ, ηα δίθηπα ηοπικών δηεπηρεηξεζηαθψλ ζρέζεσλ ζπλδένληαη κε ρακειή ηερλνινγηθή δξαζηεξηφηεηα θαη θαηλνηνκηθφηεηα (Παξάξηεκα - Σεκείσζε 4: Πίλαθαο 4). Με άιια ιφγηα, ηα δηεζλή δίθηπα απνδεηθλχνληαη ζεκαληηθφηεξα γηα ηελ ηερλνινγηθή αλάπηπμε θαη αληαγσληζηηθφηεηα απφ ηα ηνπηθά δηεπηρεηξεζηαθά δίθηπα. Αθφκα θαη ε κε ηαθηηθή αιιειεπίδξαζε κε δηεζλείο ηερλνινγηθνχο πξσηνπφξνπο δίλεη ζηελ επηρείξεζε ηελ επθαηξία κεγαιχηεξεο "έθζεζεο" ζηελ πιεξνθνξία θαη ηελ γλψζε. Τα εκπεηξηθά ζηνηρεία ηεο έξεπλάο καο δείρλνπλ πσο νη παξαδνζηαθέο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο (έληαζεο εξγαζίαο) ηείλνπλ λα αλαπηχζζνπλ θπξίσο ηνπηθά δίθηπα δηεπηρεηξεζηαθψλ ζπλαιιαγψλ. Παξά φκσο ηελ πςειή 'ηνπηθφηεηα' πνπ ραξαθηεξίδεη ζπλήζσο ηνπο παξαδνζηαθνχο θιάδνπο έληαζεο εξγαζίαο, ηα δίθηπα πνπ αλαπηχζζνπλ είλαη πεξηνξηζκέλεο εκβέιεηαο θαη ζπάληα ζπκβάιινπλ ζηελ ζηήξημε ηεο εμεηδίθεπζεο, ησλ εμαγσγψλ, ηεο θιαδηθήο θαηάξηηζεο θ.ά. Αληίζεηα, νη δπλακηθέο επηρεηξήζεηο (έληαζεο ηερλνινγίαο) ηείλνπλ λα αλαπηχζζνπλ δεζκνχο κε δηεζλή ηερλνινγηθά δίθηπα. Σε θάζε πεξίπησζε βέβαηα, ε εδξαίσζε δηεπηρεηξεζηαθψλ ηερλνινγηθψλ ζπλαιιαγψλ ζην ηνπηθφ επίπεδν απνηειεί ζεηηθή βάζε γηα ηελ αλάπηπμε δηεζλψλ ζπλαιιαγψλ κειινληηθά - εηδηθά κέζα απφ ηελ δηεζλνπνίεζε ησλ ηνπηθά παξαγφκελσλ θαηλνηνκηψλ. 5. σμπεράζμαηα Σπλνςίδνληαο, επηζεκαίλνπκε πσο ε ηθαλφηεηα ηερλνινγηθήο απνξξφθεζεο θαη θαηλνηνκίαο απνηεινχλ βαζηθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ νηθνλνκηψλ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε απηέο. Η θαηλνηνκηθή ηθαλφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ ζπλίζηαηαη πξσηίζησο ζηελ ελδνγελή αλάπηπμε γλψζεο θαη ηερλνινγίαο, πνπ επηηπγράλεηαη κε ηελ ζπκκεηνρή εμεηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ θαη επελδχζεηο ζε δξαζηεξηφηεηεο Ε & Α. Οη εμσγελείο ηερλνινγηθέο εηζξνέο είλαη επίζεο ζεκαληηθέο, αιιά πξνυπνζέηνπλ αλάινγε ελδνεπηρεηξεζηαθή πξνζπάζεηα γηα ηελ αμηνπνίεζή ηνπο. Η ππθλφηεηα θαη πνηφηεηα ηεο δηθηχσζεο αλάκεζα ζηνπο ζπληειεζηέο - επηρεηξήζεηο, εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, επελδπηηθνί νξγαληζκνί - ελφο ζπζηήκαηνο παξαγσγήο είλαη θαζνξηζηηθή γηα ηελ κεηαθνξά, απνξξφθεζε θαη δηάρπζε ηεο ηερλνγλσζίαο. Εηδηθφηεξα, ε ζπκκεηνρή ησλ επηρεηξήζεσλ ζε δηεζλή δίθηπα αληαιιαγήο γλψζεο θαη πιεξνθνξίαο δίλεη 9

νπζηαζηηθή ψζεζε ζηελ θαηλνηνκηθφηεηα. Καηά ζπλέπεηα, ν πνιηηηθφο ζρεδηαζκφο πξέπεη λα απνζθνπεί ζηελ ελίζρπζε ησλ ππνδνκψλ θαη δηθηχσλ πνπ ζηεξίδνπλ ηελ ζπλεξγαζία ηνπηθψλ επηρεηξήζεσλ κε δηεζλείο πξνκεζεπηέο ηερλνινγίαο θαη γλψζεο. Παξάιιεια, πξέπεη λα δηεπθνιχλεη ηελ δηεζλνπνίεζε ησλ πξντφλησλ ησλ θαηλνηνκηθψλ ηνπηθψλ επηρεηξήζεσλ. Πξνυπφζεζε γηα ηελ εδξαίσζε δηεζλψλ ζρέζεσλ ηερλνινγηθήο ζπλεξγαζίαο απνηειεί ε ελίζρπζε ηεο πξνζπάζεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ γηα ελδνγελή ηερλνινγηθή αλάπηπμε (κε θίλεηξα ηερλνινγηθψλ επελδχζεσλ, Ε&Α, δαπαλψλ θαηάξηηζεο πξνζσπηθνχ θ.ά.). Σε απηή ηελ θαηεχζπλζε είλαη θαζνξηζηηθή ε αληηκεηψπηζε ησλ αλεπαξθεηψλ ζε θαηάξηηζε θαη δεμηφηεηεο αλζξψπηλσλ πφξσλ, θαη επέθηαζε θαη ηεο εζληθήο/πεξηθεξεηαθήο βάζεο γλψζεο θαη ηερλνινγίαο. Απαηηείηαη παξάιιεια ε αλαβάζκηζε ησλ παξαγσγηθψλ ζπζηεκάησλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ εμεηδίθεπζε ζε ρακεινχ θφζηνπο παξαγσγή, ηερλνινγηθή εμάξηεζε θαη βξαδείο ξπζκνχο εθζπγρξνληζκνχ ηεο αγνξάο. Οη απνθιίζεηο ζηε αληαγσληζηηθή ηθαλφηεηα κεηαμχ ησλ εζληθψλ/πεξηθεξεηαθψλ ζήκεξα, ζρεηίδνληαη θαηαξρήλ κε ηηο δηαθνξέο ηνπο ζην ζχζηεκα επίζεκεο εθπαίδεπζεο θαη άηππεο θαηάξηηζεο πνπ δηαζέηνπλ. Οη δηαθνξέο απηέο είλαη ηφζν πνζνηηθέο (επελδχζεηο), φζν θαη πνηνηηθέο (πξνζαλαηνιηζκφο εμεηδίθεπζεο). Με άιια ιφγηα, ζεζκηθέο θαη δηαξζξσηηθέο κεηαξξπζκίζεηο είλαη εμίζνπ αλαγθαίεο γηα ηελ ππεξπήδεζε ησλ δπζθνιηψλ ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο θαη αληαγσληζηηθφηεηαο πνπ αληηκεησπίδνπλ θπξίσο νη κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο. Με αλάινγεο πξνυπνζέζεηο κπνξνχλ θαη νη κηθξέο εζληθέο θαη πεξηθεξεηαθέο νηθνλνκίεο πνπ νπδέπνηε είραλ ηερλνινγηθή παξάδνζε, λα αλαπηχμνπλ αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα ζηελ βάζε ηεο γλψζεο θαη ηεο ηερλνινγίαο. 10

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ ημείφζη 1: Σηελ βάζε πξσηνγελνχο έξεπλαο ζε κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο ζηελ Επξψπε θαη ηελ Αζία, νη ζηαηηζηηθά ηεθκεξησκέλνη άμεζοι θαη έμμεζοι ζπζρεηηζκνί κεηαμχ ησλ πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ επηρεηξεκαηηθήο θαηλνηνκηθφηεηαο θαη αληαγσληζηηθφηεηαο πξνζδηνξίδνληαη νηθνλνκεηξηθά ζην αθφινπζν ζχζηεκα ηαπηφρξνλσλ εμηζψζεσλ: ^ ^ (1.1) SALGR i = a 1 + b 1 EMBI i ** + c 1 INPROD i + d 1 NINDE i ** + f 1 SEMPL i * + e 1i, R 2 =0,27 ^ (1.2) INPROD i = a 2 + b 2 RDEXEMP i * + c 2 LICEN i * + d 2 SC&EN i ** + f 2 TPROC i ** + e 2i, R 2 =0,77 i = ε επηρείξεζε, e 1i θαη e 2i ην κε εξκελεπκέλν κέξνο ηεο ζπλάξηεζεο **ζεκαληηθφ ζην 1%, *ζεκαληηθφ ζην 5% φπνπ νη κεηαβιεηέο νξίδνληαη σο: SALGR : αχμεζε πσιήζεσλ/ αληαγσληζηηθφηεηα RDEXEMP : δαπάλεο Ε&Α αλά εξγαδφκελν INPROD : θαηλνηνκία πξντφληνο/ θαηλνηνκηθφηεηα LICEN : licensing EMBI : ζπκκεηνρή ζε δηεζλή δίθηπα SC&EN : αλαινγία επηζηεκφλσλ θαη ηερληθψλ NINDE : κε αλεμάξηεηε επηρείξεζε ζην ζχλνιν ηνπ πξνζσπηθνχ SEMPL : κέγεζνο απαζρφιεζεο TPROC : ηερλνινγίεο παξαγσγήο ημείφζη 2: Εμεηάδνληαο ζηαηηζηηθά (εθαξκφδνληαο Analysis of Variance - ANOVA) ηελ δηαθνξά αληαγσληζηηθφηεηαο (SALG) θαη θαηλνηνκηθφηεηαο (INPROD) κεηαμχ επηρεηξήζεσλ θιάδσλ πςειήο (High-Tech) θαη ρακειήο (Low-Tech) ηερλνινγηθήο έληαζεο, δηαπηζηψλνπκε πσο νη επηρεηξήζεηο θιάδσλ έληαζεο εξγαζίαο (φπσο ε έλδπζε) είλαη ιηγφηεξν δπλακηθέο ζε νηθνλνκηθνχο θαη ηερλνινγηθνχο φξνπο απφ ηηο επηρεηξήζεηο θιάδσλ έληαζεο ηερλνινγίαο (φπσο ηα ειεθηξνληθά). Σηνλ Πίλαθα 2.1, ηα αληίζηνηρα απνηειέζκαηα γηα ηηο επηρεηξήζεηο ζηελ Ειιάδα αιιά θαη ζην ζχλνιν ησλ ρσξψλ ηεο έξεπλάο καο δείρλνπλ πσο ζε θάζε πεξίπησζε (HT/LT) ε θαηλνηνκηθφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ πςειήο ηερλνινγίαο είλαη ζηαηηζηηθά δηαθνξεηηθή θαη κεγαιχηεξε απηήο ησλ επηρεηξήζεσλ ρακειήο ηερλνινγίαο. Τν απνηέιεζκα γηα ην ζχλνιν ησλ ρσξψλ επηβεβαηψλεηαη ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 95% (F statistic =37.778). Πίνακας 2.1: INPROD HIGH TECH INDUSTRY LOW TECH INDUSTRY HT/LT mean mean Ratio GREECE 0,48 0,17 2.82 TOTAL 0,67 * 0,36 * 1.86 ε κεηαβιεηή INPROD παίξλεη ηηκέο κεηαμχ 1=θαηλνηνκηθή θαη 0= κε θαηλνηνκηθή Eπίζεο, ζηνλ Πίλαθα 2.2, ηα απνηειέζκαηα ANOVA δείρλνπλ πσο νη επηρεηξήζεηο πςειήο ηερλνινγίαο έρνπλ θαιχηεξεο νηθνλνκηθέο επηδφζεηο απφ ηηο επηρεηξήζεηο ρακειήο ηερλνινγίαο, ηφζν ζην ζχλνιν ησλ ρσξψλ πνπ εμεηάδεη ε έξεπλά καο φζν θαη ζηελ Ειιάδα εηδηθφηεξα. Τν απνηέιεζκα γηα ην ζχλνιν ησλ ρσξψλ επηβεβαηψλεηαη ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 99% (F statistic = 13.149). 11

Πίνακας 2.2: SALGR HIGH TECH INDUSTRY LOW TECH INDUSTRY HT/LT ratio 97/95 mean mean Ratio GREECE 1,44 0,94 1.53 TOTAL 2,08 ** 1,16 ** 1.79 ημείφζη 3: Σηελ ζπλέρεηα, δηεξεπλάηαη κε ηελ δεκηνπξγία θαη εθηίκεζε απιψλ νηθνλνκεηξηθψλ ζρέζεσλ ν ξφινο ηεο ελδνγελνχο πξνζπάζεηαο ηεο επηρείξεζεο γηα ηερλνινγηθή αλάπηπμε, ζε ζρέζε κε ηελ ζπκβνιή ησλ εμσγελψλ ηερλνινγηθψλ εηζξνψλ, ζηελ θαηλνηνκηθφηεηα θαη αληαγσληζηηθφηεηα. Σην νηθνλνκεηξηθφ καο ππφδεηγκα (Σεκείσζε 1: εμίζσζε 1.2 ηνπ ζπζηήκαηνο εμηζψζεσλ 1.1 & 1.2), ε θαηλνηνκηθφηεηα ηεο επηρείξεζεο (INPROD) εθηηκάηαη σο ζπλάξηεζε ηεο ελδνγελνχο ηερλνινγηθήο πξνζπάζεηαο (IHRD = in-house R&D = RDEXEMP θαη SC&EN) θαη ησλ εμσγελψλ ηερλνινγηθψλ εηζξνψλ (θαηαρσξεκέλεο παηέληεο - LICEN θαη άηππε πηνζέηεζε ηερλνινγηψλ παξαγσγήο - TPROC). Τα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο ζηνλ Πίλαθα 3 επηβεβαηψλνπλ πσο ηφζν νη ελδνγελείο φζν θαη νη εμσγελείο παξάγνληεο επεξεάδνπλ ζεηηθά ηελ θαηλνηνκηθή ηθαλφηεηα ηεο επηρείξεζεο ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 99% (**). Φαίλεηαη φκσο επηπιένλ πσο ε ελδνγελήο ηερλνινγηθή πξνζπάζεηα έρεη ζεκαληηθφηεξε επίδξαζε απφ ηελ εμσγελή εηζξνή ηερλνινγίαο ζηελ θαηλνηνκηθφηεηα ηεο επηρείξεζεο. Πίνακας 3. Εκηίμηζη ηφν ηετνολογικών ειζροών ζηην ζσνάρηηζη ηης Καινοηομικόηηηας INPROD 0,200** LICEN 0,254** IHRD ημείφζη 4: Αμηνζεκείσηε ζηελ νηθνλνκεηξηθή καο αλάιπζε είλαη ε εθηίκεζε ηεο ζεκαζίαο ηεο ζπκκεηνρήο ηεο επηρείξεζεο ζε ηνπηθά (EMBLO) θαη δηεζλή (EMBI) δίθηπα ηερλνινγηθψλ ζπλεξγαζηψλ γηα ηελ θαηλνηνκηθφηεηα θαη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα (Σεκείσζε 1: εμίζσζε 1.1 ηνπ ζπζηήκαηνο εμηζψζεσλ 1.1 & 1.2). Τα απνηειέζκαηα δείρλνπλ πσο ε ηνπηθή δηθηχσζε είλαη ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθή, ελψ ε ζεηηθή ζπκβνιή ηεο δηεζλνχο δηθηχσζεο είλαη ζηαηηθά ζεκαληηθή ζε επίπεδν 95%. Πίνακας 4. Εκηίμηζη ηφν διεπιτειρηζιακών δικηύφν ζηην ζσνάρηηζη ηης Καινοηομικόηηηας INPROD 0,121* EMBIN - 0,096 + EMBLO * ζηαηηθά ζεκαληηθφ ζε επίπεδν 95% + κε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά δηαθνξεηηθφ απφ ην κεδέλ 12

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Acs, Z.J. and Gifford, S. (1996), Innovation of Entrepreneurial Firms, Small Business Economics, 8: 203-218. Amin, A. and Robins, K. (1990), The re-emergence of regional economies? The mythical geography of flexible accumulation, Environmental Planning D, 8:7-34 Antonelli, C. (2000), Collective knowledge communication and innovation: the evidence of technological districts, Regional Studies, 34 (6): 537-47. Arapoglou, V., Palaskas, T. and Tsampra, M. (2000), Local and International Ties of Regional Innovation Systems: the Greek IT SMEs, paper presented at the Thematic Network MESIAS (STRATA) workshop, Oslo. Archibugi, D. and Pianta, M. (1992), The technological specialization of advanced countries: a report to the EEC on international science and technology activities, Boston: Kluwer Academic Asheim, B. (1996), Industrial districts as learning regions: a condition for prosperity, European Planning Studies, 4 (4): 379-400. Audretsch, D. (2000), Corporate For and Spatial Form, in G.L. Clark, M.P. Feldman and M.S. Gertler (eds), The Oxford Handbook of Economic Geography, Oxford: University Press Audretsch, D., and Feldman, M. (1996), R&D spillovers and the geography of innovation and production, American Economic Review, 86/3: 630-40. Brouwer, E. and Kleinknecht, A. (1996), Firm Size, Small Business Presence and Sales of Innovative Products: A Micro-econometric Analysis, Small Business Economics, 8: 189-201 Caves, R.E. (1982), Multinational Enterprise and Economic Analysis, Cambridge: University Press. Clark, G., Palaskas, T., Tracey, P. and Tsampra, M. (2002), Globalization and SME competitive strategies in Europe's vulnerable regions: firm, industry and country effects on employment in four labour-intensive industries over the late 1990s, paper for the Dialogue Workshop: The internationalisation of European SMEs: culture, entrepreneurship and competitiveness, EU, Socio-Economic Research Key Action, Brussels. Dodgson, M. and Bessant, J. (1996), Effective Innovation Policy: A New Approach, London: International Thomson Business Press Dosi, G. and Malerba, F. (1995), Organization and strategy in the evolution of the enterprise, Basingstoke: Macmillan Eaton, J. and Kortum, S. (1995), Trade in ideas: patenting and productivity in the OECD, Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research Ettlinger, N. and Tufford, M. (1996), Evaluating Small Firm Performance in Local Context: A case study of Manufacturers in Columbus, Ohio, Small Business Economics, 8: 139-157 Freeman, C. (1987), Technology Policy and Economic Performance: Lessons from Japan, London: Pinter Feldman, M. (1994), The Geography of Innovation, Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. Garnsey, E. (1998), The genesis of the high technology milieu: a study in complexity, International Journal of Urban and Regional Research, 22(3):361-77 13

Grannoveter, M. (1992), Economic Institutions as Social Constructions: Framework of Analysis, Acta Sociologica, 35: 3-11. Grannoveter, M. (1985), Economic Action and Social Structure: The Problem of Embeddedness, American Journal of Sociology, 91/3: 481-510 Guerreri, P. and Tylecote, A. (1997), Inter-industry differences in technical change and national patterns of technological accumulation, Edquist Harris, R. and Trainor, M. (1997), Innovation and R&D in Northern Ireland manufacturing: a Schumpeterian approach, Regional Studies, 29(7): 593-604 Kogut, B. (1993), Country competitiveness: technology and the organizing of work, New York: Oxford University Press Lall, S. (1996), Learning from the Asian Tigers: Technology and Industrial Policy, London: Macmillan Lundvall, B-Å. (1985), Product Innovation and User-Producer Interaction, Industrial Development Research Series, no.31, AUC, Aalborg Lundvall, B-Å. (ed) (1992), National Systems of Innovation: Towards a Theory of Innovation and Interactive Learning, London: Frances Pinter. Lundvall, B-Å. and Maskell, P. (2000), Nation States and Economic Development: from National Systems of Production to National Systems of Knowledge Creation and Learning, in G.L. Clark, M.P. Feldman and M.S. Gertler (eds), The Oxford Handbook of Economic Geography, Oxford: University Press Malecki, E.J. (1980), Firm Size, Location and Industrial R&D: A Disagregated Analysis, Review of Business and Economic Research, 16: 29-42. Maskell, P., Malmberg, A., et al (eds) (1998), Competitiveness, Localised Learning and Regional Development: Specialisation and prosperity in small open economies, London: Routledge. Metcalfe, S.J. (1996), Wealth from diversity: innovation, structural change, and finance for regional development in Europe, Boston: Kluwer Morgan, K. (1997), The learning region: institutions, innovation and regional renewal, Regional Studies, 31(5): 491-503. Nelson, R. (ed.) (1993), National Innovation Systems: A Comparative Analysis, New York: Oxford University Press. Nelson, R.R. (1989), End-user computing: concepts, issues, and applications, New York: Wiley Nelson, R.R. and Winter, S. (1977), In search of a useful theory of innovation, Research Policy, 6 (1): 36-76 OECD (1996), Innovation, Patents and Technological Strategies, Paris: OECD Palaskas, T. and Tsampra, M. (2002), National Innovation Systems: Absorptive Capacity and Firm Competitiveness, in J. Cantwell and J. Molero (eds), Technological Strategies of Multinational Companies and National Systems of Innovation - Consequences for national and European S&T Policies, Cheltenham: Edward Elgar (forthcoming) 14

Palaskas, T. and Arapoglou, V. (1999), SMEs in Europe and East Asia: Competition, Collaboration and Lessons for Policy Support, Greek report for Targeted Socio-Economic Research (TSER) project financed by the EC-FP4. Palaskas, T., Reppas, P. et al (1999), Technological Capability: Empirical evidence from the Turkish and Greek industrial sector, Economia Internazionale, L 11, 2: 216-227. Phelps, N.A. (1997), Multinationals and European integration: trade, investment and regional development, London: Jessica Kingsley Saxenian, A. (1994), Regional Advantage. Culture and Competition in Silicon Valley and Route 128, Cambridge, MA: Harvard University Press. Storper, M. (2000), Globalization, Localization, and Trade, in G.L.Clark, M.P.Feldman, and M.S.Gertler (eds), The Oxford Handbook of Economic Geography, Oxford: University Press. Storper, M. (1997), The Regional World: Territorial Development in a Global Economy, New York: Guildford Press Symeonidis, G. (1996), Innovation, Firm Size and Market Structure: Schumpeterian Hypotheses and Some New Themes, Paris: OECD. Tödtling, F. and Kaufmann, A. (2002), SMEs in Regional Innovation Systems and the Role of Innovation Support - The case of Upper Austria, Journal of Technology Transfer, 27, Kluwer Academic Publishers Tsampra, M. and Palaskas, T. (2002), Small-firm production systems and regional vulnerability in Greece: low-cost versus knowledge-intensive specialisation strategies in globalising economy, Greek Report for the project: Regional Adjustment Strategies to Technological Change in the Context of European Integration (RASTEI HPSE-1999-00035), EU FP5 - DG Research Tsampra, M. (2000), A study of Regional Diversity in a Global Sector: The Greek Information Technology Industry, PhD thesis, Geography, King s College, University of London. Tylecote (1997), Environment, technology and economic growth: the challenge to sustainable development, Cheltenham, UK: Edward Elgar Whitley, R. (1992), European business systems: firms and markets in their national contexts, London: Sage Zuscovitch, E. and Justman, M. (1995), Networks, sustainable differentiation and economic development, in D. Batten et al (eds) Networks in Action, New York: Springer 15