ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΓΕΩΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΓΕΩΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ» ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2008-09 Β ΕΞΑΜΗΝΟ (ΕΑΡΙΝΟ) Καινοτοµικά δίκτυα, χώρος και σχεδιασµός ιδάσκων Καθηγητής Η.Κουρλιούρος Τρίτη, 6.00 µµ 9.00 µµ. (Αίθ. ΣΤ) Ηλεκτρονικός φάκελος µαθήµατος: Geo-server/courses/Kourliouros/kainotomika diktya/2009 Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Γενικό πλαίσιο και σκοπός του µαθήµατος Στη φάση του µεταφορντικού και πληροφοριακού καπιταλισµού που διανύουµε σή- µερα, ο πιο κρίσιµος παράγοντας οικονοµικής και χωρικής ανάπτυξης είναι η γνώση και η καινοτοµία. Σε επίπεδο παραγωγικής οργάνωσης το κεντρικό οικονοµικό υποκείµενο δεν είναι πλέον η µεµονωµένη µεγάλη καθετοποιηµένη επιχείρηση (που αποτέλεσε την ατµοµηχανή της οικονοµικής µεγέθυνσης κατά τις δυο-τρεις πρώτες µεταπολεµικές δεκαετίες) αλλά τα δίκτυα (networks) ή συγκροτήµατα (clusters) αλληλεξαρτηµένων επιχειρήσεων στα πλαίσια εκτεταµένων κοινωνικών και χωρικών κατα- µερισµών της εργασίας που προκύπτουν από την αποκαθετοποίηση των παραγωγικών αλυσίδων και την επανεµφάνιση των εξωτερικών οικονοµιών συγκέντρωσης και πεδίου (agglomeration economies, scope economies). Τα δίκτυα δίνουν δυνατότητες ανάπτυξης τεχνολογικών και οργανωτικών καινοτοµιών µέσω της αλληλεπιδραστικής µάθησης (interactive learning). Η µάθηση αυτή αναπτύσσεται είτε µέσω της πράξης και της επίλυσης προβληµάτων που ανακύπτουν κατά τη διαδικασία παραγωγής ε- ντός του δικτύου (learning by doing) ή µέσω της χρήσης των παραγόµενων προϊόντων από τους χρήστες τους (learning by using). Η µάθηση αυτή παράγεται και διαχέεται τοπικά, σχηµατίζοντας ένα είδος «διανοητικού κεφαλαίου» που δίνει στις περιοχές που το διαθέτουν σηµαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα στις εθνικές και διεθνείς αγορές. Το «κεφάλαιο» αυτό (η τοπικά ενθηκευµένη γνώση) αποτελεί τη σηµαντικότερη εισροή στις σηµερινές οικονοµίες που είναι βασισµένες στη γνώση (knowledge-based economies) για την παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας και υψηλής προστιθέµενης αξίας. Το «κεφάλαιο» αυτό δεν µπορεί να κωδικοποιηθεί ώ- στε να µεταφερθεί σε άλλες γεωγραφικές περιοχές, καθόσον αποτελείται από στοιχεία «άρρητης γνώσης» (tacit knowledge) τα οποία χαρακτηρίζουν κάθε συγκεκριµέ- Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 1

νη περιοχή παραγωγικής δικτύωσης και σχετίζονται µε την παραγωγική κουλτούρα των επιχειρήσεων και των εργαζοµένων και το πυκνό θεσµικό περιβάλλον υποστήριξης (institutional thickness). Άρα αποτελεί ένα σπάνιο πόρο, µε συνέπεια οι γεωγραφικές περιοχές που τον διαθέτουν να παρουσιάζουν σηµαντικό συγκριτικό πλεονέκτηµα έναντι άλλων περιοχών. Οι γεωγραφικοί χώροι συγκέντρωσης δικτυωµένων επιχειρήσεων ή clusters µέσω των οποίων αναπτύσσονται γνώσεις και καινοτοµίες, συνθέτουν τα νέα γεωγραφικά «τοπία» τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης κατά τη µεταφορντική εποχή της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης και της ευέλικτης εξειδίκευσης. Οι µαθησιακές διαδικασίες και γενικότερα οι διαδικασίες συγκρότησης καινοτοµικών δικτύων και clusters στον γεωγραφικό χώρο, υποστηρίζονται από ανάλογους θεσµούς, χωρικές πολιτικές και προγράµµατα σχεδιασµού. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κύριο στοιχείο των χωρικών πολιτικών και προγραµµάτων, είναι η ενίσχυση της καινοτοµίας και της ανταγωνιστικότητας των τοπικών οικονοµιών. Οι πολιτικές αυτές πέρασαν από πολλές φάσεις εξέλιξης, για να καταλήξουν στις µέρες µας σε ολοκληρωµένα προγράµµατα υποστήριξης της περιφερειακής καινοτοµίας (RTP, RIS, RIS+, RITTS, κ.α.). Σκοπός του µαθήµατος είναι η εµβάθυνση/εξειδίκευση σε θέµατα καινοτοµικής ανάπτυξης του χώρου και σχεδιασµού χωρικών πολιτικών καινοτοµίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στη χώρα µας όπως αυτές διαµορφώνονται κάτω από τις επιπτώσεις της αναδυόµενης παγκόσµιας κοινωνίας και οικονοµίας των δικτύων, των νέων ανισοτήτων και των θεσµικών µετασχηµατισµών που τη συνοδεύουν. Περιεχόµενο του µαθήµατος Το µάθηµα αποτελείται από δύο βασικές θεµατικές κατηγορίες: Η πρώτη περιλαµβάνει τα θεωρητικά ζητήµατα των γεωγραφικών διαστάσεων της καινοτοµικής ανάπτυξης. Πιο συγκεκριµένα εµβαθύνει στα θέµατα της τεχνολογικής καινοτοµίας και δικτύωσης των εταιριών στα πλαίσια ανάπτυξης της µεταφορντικής οικονοµίας και κοινωνίας της γνώσης και των επιπτώσεων τους στην οργάνωση και ανάπτυξη του γεωγραφικού χώρου. Η δεύτερη θεµατική κατηγορία εµβαθύνει σε θέµατα σχεδιασµού και εφαρµογής χωρικών πολιτικών για την καινοτοµία σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης µε συγκεκριµένες αναφορές και στην περίπτωση της χώρας µας. Πιο συγκεκριµένα εξετάζεται η εξέλιξη των αναπτυξιακών χωρικών πολιτικών καινοτοµίας και δικτύωσης από την πρώιµη φάση των τεχνολογικών πάρκων και τεχνοπόλεων µέχρι τις πιο πρόσφατες πολιτικές των µαθησιακών περιφερειών και των περιφερειακών συστηµάτων καινοτοµίας. Τρόπος διεξαγωγής του µαθήµατος Το µάθηµα οργανώνεται γύρω από τρεις άξονες: 1. ιαλέξεις θεωρίας από τον διδάσκοντα. 2. Σεµιναριακές παρουσιάσεις επιλεγµένων θεµάτων από τους µεταπτυχιακούς φοιτητές, 3. Γραπτή εργασία. 1. ιαλέξεις θεωρίας από τον διδάσκοντα. Οι διαλέξεις αυτές δεν έχουν στόχο την ο- λοκληρωµένη κάλυψη όλων των ζητηµάτων που σχετίζονται µε τις γεωγραφικές δια- Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 2

στάσεις των καινοτοµικών δικτύων και του σχεδιασµού χωρικών πολιτικών για την καινοτοµία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στη χώρα µας. Κάτι τέτοιο είναι πρακτικά ανέφικτο καθόσον η πρόσφατη διεθνής βιβλιογραφία για τα ζητήµατα αυτά είναι τεράστια, όπως ενδεικτικά φαίνεται στον βιβλιογραφικό κατάλογο που παρατίθεται στο τέλος του παρόντος οδηγού. Αντίθετα, οι διαλέξεις θεωρίας στόχο έχουν να σκιαγραφήσουν βασικούς άξονες προβληµατισµού της διεθνούς έρευνας, έτσι ώστε να οριοθετηθεί το εννοιολογικό πλαίσιο µέσα στο οποίο θα κινηθούν οι σεµιναριακές παρουσιάσεις των φοιτητών και η συγγραφή της εργασίας τους. 2. Σεµιναριακές παρουσιάσεις Το µάθηµα έχει κύρια σεµιναριακό χαρακτήρα πράγ- µα που προϋποθέτει την ενεργό συµµετοχή των φοιτητών. Οι φοιτητές µελετούν την βιβλιογραφία που τους δίδεται από τον διδάσκοντα (βλ. παρακάτω), ή και πρόσθετη βιβλιογραφία που αναζητούν στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστηµίου ή το διαδίκτυο, και παρουσιάζουν αναλυτικά το θέµα που κάθε ένας/µια έχει αναλάβει ατοµικά να επεξεργαστεί, θέτουν ερωτήµατα, προκαλούν συζήτηση και προβληµατισµό (ατοµική και συλλογική µάθηση). Τα θέµατα είναι οργανωµένα κατά θεµατικές ενότητες (ΘΕ) όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα (Πιν. 1). Οι ακριβείς ηµεροµηνίες, η σειρά και τα συγκεκριµένα θέµατα των παρουσιάσεων ανά φοιτητή/φοιτήτρια δίδονται από τον διδάσκοντα στην αρχή του εξαµήνου και ο σχετικός πίνακας αναρτάται στον ηλεκτρονικό φάκελο του µαθήµατος (Geo-server/courses/ Kourliouros/2009). Στις σεµιναριακές παρουσιάσεις αξιολογείται η πληρότητα ανάλυσης του συγκεκριµένου θέ- µατος από τον φοιτητή καθώς και η συστηµατικότητα και επεξηγηµατικότητα της παρουσίασής του. Η συνολική διάρκεια κάθε παρουσίασης δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 45 λεπτά (30 λεπτά διάρκεια η παρουσίαση καθεαυτή + 15 λεπτά για ερωτήσεις, σχόλια, απόψεις κλπ). Καλό είναι η παρουσίαση να γίνεται µε τη βοήθεια εποπτικών µέσων (Power Point ή διαφάνειες) για καλύτερη εµπέδωση των βασικών της σηµείων. 3. Γραπτή εργασία Η γραπτή εργασία έχει στόχο την εµπέδωση / εµβάθυνση όλων των παραπάνω και την άσκηση της κριτικής και συνθετικής ικανότητας των φοιτητών/τριών στην επεξεργασία ενός συγκεκριµένου θέµατος. Η γραπτή εργασία είναι υποχρεωτική και εκπονείται ατοµικά. Συνίσταται στη συγγραφή ενός αυτοτελούς ε- πιστηµονικού δοκιµίου µε θέµα που επιλέγει ελεύθερα κάθε φοιτητής/φοιτήτρια και που πρέπει να εντάσσεται σε µια ή περισσότερες από τις θεµατικές ενότητες των σε- µιναριακών παρουσιάσεων (βλ. Πιν. 1). Πέρα από την επιλογή θέµατος, κάθε φοιτητής και φοιτήτρια είναι ελεύθερος/η να οργανώσει τη δοµή του δοκιµίου (χωρισµός σε κεφάλαια, υποκεφάλαια, κλπ) κατά την κρίση του/της. To µέγεθος της εργασίας δεν θα πρέπει γενικώς να ξεπερνά τις 20 σελίδες περιλαµβανοµένων τυχόν πινάκων, διαγραµµάτων και βιβλιογραφίας (γράµµατα 12άρια, απόσταση γραµµατοσειρών 1,5 διάστηµα). Οι εργασίες παραδίδονται εκτυπωµένες και δεµένες σε τευχίδιο και παρουσιάζονται κατά το τελευταίο µάθηµα του εξαµήνου. Η παρουσίαση κάθε εργασίας πρέπει να είναι σύντοµη και περιεκτική (30 λεπτά περίπου). Στην αξιολόγηση των γραπτών εργασιών λαµβάνονται υπόψη: (α) Η ανάπτυξη της συνθετικής και κριτικής ικανότητας του φοιτητή, (β) η σφαιρική και συστηµατική προσέγγιση των εξεταζόµενων ζητηµάτων, (γ) η ποικιλία των βιβλιογραφικών πηγών που θα χρησιµοποιηθούν για την τεκµηρίωσή της, και (δ) η σχολαστική τήρηση των προδιαγραφών για τη συγγραφή επιστηµονικών εργασιών. 1 1 Βλ. σχετικές οδηγίες στον ηλεκτρονικό φάκελο του µαθήµατος (Geo-server/courses/Kourliouros/ kainotomika diktya/2009/odigies syggrafis ergasion.pdf). Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 3

Πίν.1. Εβδοµαδιαίο πρόγραµµα µαθήµατος α/α ΕΒ. ΘΕΜΑ 1 Εισαγωγή στο µάθηµα ιαλέξεις θεωρίας 2 ιάλεξη θεωρίας 3 ιάλεξη θεωρίας 4 ιάλεξη θεωρίας Θεµατική Ενότητα Ι: Ευέλικτη εξειδίκευση, βιοµηχανικές συνοικίες, καινοτοµία 5 Σεµιναριακές παρουσιάσεις 6 Σεµιναριακές παρουσιάσεις Θεµατική Ενότητα ΙΙ: Καινοτοµικά δίκτυα, clusters, κοινωνικό κεφάλαιο και χώρος 7 Σεµιναριακές παρουσιάσεις 8 Σεµιναριακές παρουσιάσεις Θεµατική Ενότητα ΙΙΙ: Περιφερειακά συστήµατα καινοτοµιών, µαθησιακές περιφέρειες 9 Σεµιναριακές παρουσιάσεις 10 Σεµιναριακές παρουσιάσεις Θεµατική Ενότητα ΙV: Χωρικές πολιτικές και προγράµµατα/σχέδια για την καινοτοµία 11 Σεµιναριακές παρουσιάσεις 12 Σεµιναριακές παρουσιάσεις 13 Παράδοση/παρουσιάσεις γραπτών εργασιών, σύνοψη µαθήµατος Η τελική αξιολόγηση των φοιτητών γίνεται µε βάση την απόδοσή τους στις σεµιναριακές παρουσιάσεις (συντελεστής βαρύτητας 30%) και την γραπτή εργασία (συντελεστής βαρύτητας 70%). Βασική βιβλιογραφία Τα έργα µε αστερίσκο (*) βρίσκονται στον ηλεκτρονικό φάκελο του µαθήµατος (geoserver/courses/kourliouros/kainotomika_diktya/2009/arthra). Τα υπόλοιπα έργα βρίσκονται στη βιβλιοθήκη του Πανεπ. Αιγαίου. Amin, A. (2003) Industrial districts. Στο Sheppard, E., Barnes, T. J. (eds.) A Companion to Economic Geography. Oxford: Blackwell. Asheim, B. (2000) Industrial districts. The contributions of Marshall and beyond. Στο Clark, G., et al. (eds.) The Oxford Handbook of Economic Geography. Oxford, Oxford University Press. (*) Cooke, Ph. (1997) Reinventing the Region: Firms, Clusters and Networks in Economic Development. Στο Daniels, P.W., Lever, W.F. eds., (1997) The Global Economy in Transition. Essex, Longman. (*) Edquist Ch., κ.α. (2001) Kαινοτοµία, µάθηση και περιφέρειες στην οικονοµία της γνώσης. Στο Edquist Ch., Rees G., Lorenzen M., Vincent-Lancrin St. (2001) Cities and Regions in the New Learning Economy. Paris: OECD, pp. 11-27 (Μετάφραση-ελεύθερη απόδοση Η. Κουρλιούρος). Kοµνηνός Ν. (2000) Η καινοτοµία είναι νησί: οι Ευρωπαϊκές διαστάσεις µιας παγκόσµιας πρόκλησης. Στο Ανδρικοπούλου Ε., Καυκαλάς Γρ. (επιµ.) Ο νέος Ευρωπαϊκός χώρος: Η διεύρυνση και η γεωγραφία της Ευρωπαϊκής ανάπτυξης, Αθήνα: Θεµέλιο. Κοµνηνός, Ν. (2004) Περιφέρειες αριστείας στην Ευρώπη: το νέο πρότυπο περιφερειακής ιεραρχίας και ανάπτυξης. Στο Καυκαλάς Γρ. (επιµ.) Ζητήµατα χωρικής ανάπτυξης: Θεωρητικές προσεγγίσεις και πολιτικές. Αθήνα: Κριτική. Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 4

Κουρλιούρος, Η. (2001) ιαδροµές στις θεωρίες του χώρου: οικονοµικές γεωγραφίες της παραγωγής και της ανάπτυξης. Αθήνα, Ελληνικά Γράµµατα (κεφάλαια 13, 14 και 15). Σεφερτζή, Ε. (2004) Χωρικές πολιτικές καινοτοµίας στην Ευρώπη: νέες κατευθύνσεις και προγράµµατα χωρικής ανάπτυξης. Στο Καυκαλάς Γρ. (επιµ.) Ζητήµατα χωρικής ανάπτυξης: Θεωρητικές προσεγγίσεις και πολιτικές. Αθήνα: Κριτική. (*) Feldman, M.P. (1994) Η γεωγραφία της καινοτοµίας. Μετάφραση τµηµάτων από το βιβλίο της ίδιας The geography of innovation. Dortrecht, Kluwer Academic Publishers. Φουτάκης,. (2004), Χώρος, ανταγωνιστικότητα και κοινωνικό κεφάλαιο: µια κριτική ανασκόπιση. Στο Καυκαλάς Γρ. (επιµ.) Ζητήµατα χωρικής ανάπτυξης: Θεωρητικές προσεγγίσεις και πολιτικές. Αθήνα: Κριτική. (*) Gordon, I.R., McCann, Ph. (2000) Industrial clusters: complexes, agglomeration and/or social networks? Urban Studies, 37, 3 (*) Harrison, B. (1992) Industrial districts: Old wine in new bottles? Regional Studies, Vol. 26.5, pp. 469-83 (*) Hudson, R., (1998) The Learning Economy, the Learning Firm and the Learning Region: A Sympathetic Critique of the Limits to Learning. European Urban and Regional Studies, 6/1 (*) Hudson, R. (1999) What Makes Economically Successful Regions in Europe Successful? Implications for Transferring Success from West to East. Durham University, Economic Geography Research Group, EGRG Working Paper 99/01. (*) Kyrgiafini, L., Sefertzi, E. (2003) Changing regional systems of innovation in Greece: the impact of regional innovation strategy initatives in peripheral areas of Europe. European Planning Studies, Vol. 11, No 8 (*) Maskell, P., Malmberg, A. (1999) Localized learning and industrial competitiveness. Cambridge Journal of Economics, 1999, 23. Morgan, K. (1992) Innovating by networking: new models of corporate and regional development. Στο Bunford, M., Kafkalas, G. (eds.) Cities and regions in the new Europe. London: Belhaven Press. (*) Morgan, K. (1997) The learning region: institutions, innovation and regional renewal. Regional Studies, 31.5. (*) Morgan, K. (2004) The exaggerated death of geography: learning, proximity and territorial innovation systems. Journal of Economic Geography, 3. (*) Moulaert, F., Sekia, F. (2003) Territorial innovation models: a critical survey. Regional Studies 37. 3. Porter, M. (2000) Locations, clusters and company strategy. Στο Clark, G., et al. (eds.) The Oxford Handbook of Economic Geography. Oxford, Oxford University Press. (*) Swyngedouw, E. (1999) Territories of innovation: innovation as a collective process and the globalization of competition. In Lawton-Smith, H., ed., (1999) Technology transfer and industrial change in Europe: the case of the electronic component and the flow measuring industries in the UK, France and Belgium. London, Macmillan. Tödtling, F. (1994) The uneven landscape of innovation poles : local embeddedness and global networks. Στο Amin, A., Thrift, N., eds., (1994) Globalization, institutions and regional development in Europe. Oxford University press. Tödtling, F. (1995) The innovation process and local environment. Στο Conti, S., et al. eds., (1995) The industrial enterprise and its environment: spatial perspectives. Aldershot, Avebury. (*) Wolfe, D.A., (2000) Social capital and cluster development in learning regions. XVIII World Congress of the International Political Science Association, Quebec, Canada, August 5, 2000. Πρόσθετη βιβλιογραφία Η µελέτη της βιβλιογραφίας αυτής δεν είναι υποχρεωτική. ίδεται σε περίπτωση που ο φοιτητής έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το µάθηµα και επιθυµεί την παραπέρα ανάπτυξη και εξειδίκευση των γνώσεών του. Τα έργα µε έντονες γραµµατοσειρές (bold) βρίσκονται σε µονογραφίες, συλλογές και περιοδικά που υπάρχουν στη βιβλιοθήκη του πανεπιστηµίου ή που µπορούν να κατεβούν από το διαδίκτυο ή που τα διαθέτει ο διδάσκων στον «σκληρό του δίσκο» και µπορεί να τα διαθέσει σε όποιον/όποια ενδιαφέρεται. Aφιέρωµα: Τεχνοπόλεις και επιστηµονικά πάρκα. Τόπος, 5/1992. Αφιέρωµα: Τεχνολογικά πάρκα. Σύγχρονα Θέµατα, Τεύχ. 49, Μαϊος 1993. Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 5

Alasia, A. (2003) The spatial variation of skills and local innovation capacity in OECD countries: key issues and preliminary data analysis. Research report, Territorial Development Services, OECD, Paris (INN-7). Amin, A., (1999) An institutionalist perspective on regional economic development. International Journal of Urban and Regional Research, Vol. 23.2. (D12) Amin, A., Thrift, N., (1992) Neo-Marshallian modes in global networks. International Journal of Urban and Regional Research, 16. Amin, A., Thrift, N., eds., (1994) Globalization, institutions and regional development in Europe. Oxford, Oxford University Press. Anderson, G. (1994) Industry clustering for economic development. Economic Development Review, Spring. Anonymous, (1999) Regional innovation systems: designing for the future REGIS. TSER Contract Number CT95-1010 (www.cordis.lu/tser/src/ es951010.htm) (INN-1) Anonymous (n.d.) The emergence of learning regions. (INN-2). Arapoglou, V., et al. (2000) Innovativeness and competitiveness of regional production systems: local and international embeddedness of SMEs in the information technology industry. WP (RASTEI) 00-11. (INN-1) Asheim, B. (2002) Temporary organizations and spatial embeddedness of learning and knowledge creation. Geografiska Annaler 84 B (INN-6). Asheim, B., Clark, E. (2001) Creativity and cost in urban and regional development in the new economy. European Planning Studies, Vol. 9, No. 7. (INN-1) Asheim, B.T., Isaksen, A. (1997) Location, agglomeration and innovation: towards regional innovation systems in Norway? European Planning Studies, 5(3). 2 Axelsson, B., Easton, G., eds., (1992) Industrial networks: a new view if reality. London, Routledge. Aydalot, P., Keeble, D., eds., (1988) High technology industry and innovative environments. London, Routledge. Bathelt, H., Taylor, M. (2002) Clusters, power and place: inequality and local growth in time-place. Geografiska Annaler 84 B (INN-6). Beaudry, C., Breschi, S. (2000) Does clustering really help firms innovative activities? CESPRI (Centro Studi sui Processi di Internazionalizzazione), WP n. 111. (D5) Bellandi, M. (1996) On entrepreneurship, region and the constitution of scale and scope economies. European Planning Studies, 4(4). Bellini, N. (1996) Italian industrial districts: evolution and change. European Planning Studies, 4(1). Belussi, F. (1996) Local systems, industrial districts and institutional networks: towards a new evolutionary paradigm of industrial economics. European Planning Studies, 4. Belussi, F., Pilotti, L. (2002) Knowledge creation, learning and innovation in Italian industrial districts. Geografiska Annaler 84 B (INN-6). Bergman, E.M., Feser, E.J. (1999) Industrial and regional clusters: concepts and comparative applications. West Virginia University, Regional Research Institute, the Webbook of Regional Science (www.rri.wvu.edu/webbook) Bergman, E.M., Feser, E.J. (2001) Innovation system effects on technological adoption in a regional value chain. European Planning Studies, Vol. 9, No. 5. (D12) Bergman, E.M., et al. eds., (1991) Regions Reconsidered: Economic Networks, Innovation and Local Development. London, Mansell. Blokland, T., Savage, M. (2001) Networks, class and place. International Journal of Urban and Regional Research, Vol. 25.2. (D12) Braczyk, H.-J., et al. eds. (1998) Regional Innovation Systems. London, UCL Press. Camagni, R., (1991) Innovation networks: spatial perspectives. London, Belhaven. Camagni, R. (1995) Global network and local milieu: towards a theory of economic space. Στο Conti, S., et al. eds., (1995) The industrial enterprise and its environment: spatial perspectives. Aldershot, Avebury. Carlsson, B. ed., (1989) Industrial Dynamics: Technological, Organizational and Structural Changes in Industries and Firms. Boston, Kluwer. Castells, M. (1985) High technology, space and society. Beverly Hills, Sage publications. Castells, M. (1989) The informational city: Information technology, economic restructuring and the urban regional process. Oxford, Blackwell. Castells, M. (1996) The rise of the network society. Oxford, Blackwell. 2 STER report R-13. (www.step.no/) (D13). Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 6

Castells, M. (1998) Informational capitalism and social exclusion. UNRISD News, No. 19. (INN-1) Castells, M., Hall, P. (1994) Technopoles of the world: The making of 21 st century industrial complexes. London, Routledge (ειδικότερα: chapter 1: technopoles mines and foundries of the informational economy). Cheshire, P.C. (2001) Territorial competition: Lessons for (innovation) policy. Kiel Institute Intrernational Workshop: Innovation clusters and interregional competition. November 12-13, 2001. (D12). Cheshire, P., Magrini, S. (1999) Evidence on the impact of territorially competitive policy and the role of transaction costs in conditioning collective (in)action. LSE, Deptm of Geography & Environment, research papers in environmental and spatial analysis No. 57. (INN-1) Cimoli, M. (1998) National system of innovation: a note on technological assymetries and catchingup perspectives. International Institute for Applied Systems Analysis (IIASA), (www.iiasa.ac.at), interim report IR-98-030/June. (D2) Clancy, P., et al. (2001) Industry clusters in Ireland: an appreciation of Porter s model of national competitive advantage to three sectors. European Planning Studies, Vol. 9, No. 1. (D5) Clark, G., Evans, J. (1998) Competition and innovation in the anglo-american investment management industry. Working paper, University of Oxford, School of Geography, and Summer Hill, NSW, Australia. (D2) Coe, N.M. (2001) A hybrid agglomeration? The development of a satellite-marshallian industrial district in Vancouver s film industry. Urban Studies, Vol. 38, No. 10. (D12) Cooke, Ph. (1993) Regional innovation networks: an evaluation of six European cases. Στο Getimis, P., Kafkalas, Gr., eds., (1993) Urban and regional development in the new Europe. Athens, TOPOS special series. Cooke, Ph. (1985) Regional innovation policy: problems and strategies in Britain and France. Environment and Planning C, 3. Cooke, Ph. (1992) Regional innovation systems: competitive regulation in the new Europe. Geoforum, 23. Cooke, Ph. (1996) The new wave of regional innovation networks: analysis, characteristics and strategy. Small Business Economics, 8. Cooke, Ph. (1997) Reinventing the Region: Firms, Clusters and Networks in Economic Development. Στο Daniels, P.W., Lever, W.F. eds., (1997) The Global Economy in Transition. Essex, Longman. Cooke, Ph. (1997) From Technopoles to Regionalized Innovation Systems: The Evolution of Localized Technology Development Policy. RIR Report No. 23 (www. cass.wales. com/publications/ localised_technology/ Cooke, Ph. (1997) Business Processes in Regional Innovation Systems in the European Union. RIR Report No. 25 (www.cass.wales.com/publications/business processes) Cooke, Ph. (1999) Regional innovation systems: general findings and some new evidence from biotechnology clusters. NECTS/RICTES conference: Regional innovation systems in Europe, Spain 30 Sept.-2 Oct. 1999 (D13) Cooke, Ph. (2001) Regional innovation and learning systems, clusters, and local and global value chains. Kiel Institute International workshop: Innovation clusters and interregional competition. 12-13 November, 2001. (D13) Cooke, Ph. (2005) Social capital, firm embeddedness and regional development. Regional Studies 39.8 (INN-9). Cooke, Ph., Morgan, K. (1990) Learning through Networking: Regional Innovation and the Lessons of Baden-Württemberg. RIR Report, No. 5 (www.cass.wales.com/publications/ networking) Cooke, Ph., Morgan, K. (1993) The Network Paradigm: New Departures in Corporate and Regional Development. Environment and Planning D, 11. 3 Cooke, Ph., Morgan, K. (1994) The creative milieu: a regional perspective on innovation. Στο Dodgson, M., Rothwell, R., eds., (1994) The handbook of industrial innovation. Cheltenham, Edward Elgar. Cumbers, A., MacKinnon, D. (2004) Introduction: clusters in urban and regional development. Urban Studies, 41, 5-6 (INN-9). Czamanski, S., de Ablas, L.A. (1979) Identification of Industrial Clusters and Complexes: A Comparison of Methods and Findings. Urban Studies, 16. 3 RIR Report, No. 8 (www.cass.wales.com/publications/ paradigm). Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 7

Dankbaar, et al. (1995) Technology networking in border regions. European Planning Studies, 3. Danson, M., Whittam, G. (1999) Regional Governance, Institutions and Development. West Virginia University, Regional Research Institute, The Web Book of Regional Science (www.rri.wvu.edu/webbook) Danson, M., et al. (1999) Governance, institutional change and development. London, Ashgate. DeBresson, C. (1996) Economic Interdependence and Innovative Activity. Cheltenham, Edward Elgar. De la Mothe, J., et al. (2000) Knowledge management: the new challenge for firms and organizations. A rapporteurs report on the OECD High Level Forum, Ottawa, Canada, Sept. 21-22 2000. (D12) Deitmer, L., Attwell, Gr. (n.d.) Partnership and networks: a dynamic approach to learning in regions. (INN-6). De Propris, L. (2001) Systemic flexibility, production fragmentation and cluster governance. European Planning Studies, Vol. 9, No. 6. (D12) Dicken, P. (1999) Global shift: transforming the world economy. London, Paul Chapman (chapter 5: technology: the great growling engine of change). Diez, M.A. (2001) The evaluation of regional innovation and cluster policies: towards a participatory approach. European Planning Studies, Vol. 9, No. 7. (D13) Drejer, I., et al. (1997) Studies of clusters as a basis for industrial and technology policy in the Danish economy. Danish Research Unit for Industrial Dynamics (DRUID) working paper No. 97-14. (D5) Durable, P. (2002) Learning as a tool for regional development. The case of Central and Eastern European Countries. International Seminar: Knowledge, education and territorial development in Central and Eastern European Countries. Trieste 8-9/11/2002 (INN-7). EC (1995) Green Paper on innovation. EC, Brussels (D2) EC (n.d.)pilot pojects in the area of innovation promotion. www.inforegio.cec.eu. int/art10/ guide.htm (D3) EC (n.d.) Pilot projects in the area of the information society www.inforegio.cec.eu.int/ art10/ guide.htm (INN-2) EC (n.d.) Pilot projects in the area of the new sources for jobs www.inforegio.cec.eu.int/ art10/ guide.htm (INN-2) Edquist, Ch. (2001) The systems of innovation approach and innovation policy: an account of the state of the art. Paper presented at the DRUID conference: National systems of innovation, institutions and public policies. Aalborg, June 12-15 2001. (INN-6). Edquist, Ch., Rees, G., Lorenzen, M., Vincent-Lancrin, St. (2001) Cities and regions in the new learning economy. Paris, OECD. Ettlinger, N. (2003) Cultural economic geography and a relational and microspace approach to trust, rationalities, networks, and change in collaborative workplaces. Journal of Economic Geography, 3 (INN-7). Enright, M.J. (1996) Regional Clusters and Economic Development: A Research Agenda. Στο Staber, U.H. et al. eds., Business Networks: Prospects for Regional Development. Berlin, Walter de Gruyter. Enright, M.J. (2000) Survey on the characterization of regional clusters: Initial results. Working paper (INN-6) Enright, M.J. (2001) Regional clusters: what we know and what we should know. Kiel Institute International workshop: Innovation clusters and interregional competition. 12-13 November, 2001. (D13). ΕΤΒΑ (1990) Τεχνοπόλεις: Ανάπτυξη και Νέα Τεχνολογία. Αθήνα, εκδ. ΒΙΠΕΤΒΑ. Falk I., Kilpatrick S. (n.d.) Re-focusing on learning regions: education, training and lifelong learning for Australia s wellbeing. Paper theme 10, Centre for Research & Learning in Regional Australia, University of Tasmania (INN-7). Feldman, M.P. (1994) The geography of innovation. Dortrecht, Kluwer Academic Publishers. Feldman, M.P., Francis, J. (2001) Entrepreneurs and the formation of industrial clusters. Conference on Complexity and industrial clusters Dynamics, models, national cases. Milan, June 19-20, 2001 (INN-6). Feldman, M.P., Florida, R. (1994) The geographic sources of innovation: technological infrastructure and product development in the United States. Annals of the Association of American Geographers, 84(2). Feser, E.J. (1998) Old and new theories of industry clusters. Στο Steiner, M., ed. (1998) Clusters and regional specialization: on geography, technology and networks. London, Pion. Florida, R. (1995) Towards the learning region. Futures 27 (May/June). Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 8

Florida, R. (2003) Cities and the creative class. City and Community 2:1 (INN-9). Florida, R.L., Kenney, M. (1988) Venture Capital, High Technology and Regional Development, Regional Studies, 22. Frenkel, A. (2001) Why high-technology firms choose to locate in or near metropolitan areas. Urban Studies, Vol. 38, No. 7. (D12) Garnsey, E. (1998) The gensis of the high technology milieu: A study in complexity. Antipode (D5) Gertler, M. (1996) Barriers to technology transfer: culture and the limits to regional systems of innovation. RESTPOR Conference: Global comparison of regional RTD and innovation strategies for development and cohesion. EC, Brussels 19-21 Sept. 1996. (D2) Gertler, M. (1997) The invention of regional culture. Στο Lee, R., Wills, J., eds., (1997) Geographies of economies. London, Arnold. Gertler, M. (2001) Best practice? Geography, learning and the institutional limits to strong convergence. Journal of Economic Geography, 1. (D10) Gertler, M. (2001) Tacit knowledge and the economic geography of context, or the undefinable tacitness of being (there). Nelson & Winter DRUID summer conference, Alborg Denmark 12-15 June 2001. (INN-2) Gertler, M., Barnes, T., eds., (1997) Reorganizing economic geography: regions, institutions and technology. London, Routledge. Gertler, M., Wolfe, D., eds., (2001) Innovation and social learning: institutional adaptation in an era of technological change. www.utoronto.ca/progris/recentpub.htm (D12) Gertler, M., Wolfe, D., (n.d.) The dynamics of regional innovation in Ontario. In John de la Mothe, Paquet, G., eds., (n.d.) Local and regional systems of innovation. Amsterdam, Kluwer Academic Publishers. (INN-2) Gertler, M. (2005) Spaces of knowledge flows: clusters in a global context. DRUID Tenth Anniversary Summer Conference, (INN-9). Gertler, M., Vinodrai, T. (2004) Anchors of creativity: how do public universities create competitive and cohesive communities? University of Toronto Conference: Building Excellence: Graduate Education and Research (INN-9). Gibson,, D.V. ed., (1992) The technopolis phenomenon. Boston, Rowman and Littlefield. Gonda, K., et al. eds., (1994) Regionalization of science and technology resources in the context of globalization. Tokyo, Industrial Research Centre of Japan. Gordon, I.R., McCann, Ph. (2000) Industrial clusters: complexes, agglomeration and/or social networks? Urban Studies, 37, 3 (INN-9). Gordon, I.R., McCann, Ph. (2005) Innovation, agglomeration and regional development. Journal of Economic Geography, 5 (INN-9). Grabher, G. ed., (1993) The Embedded Firm: On the Socioeconomics of Industrial Networks. London & N. York, Rourledge. Granovetter, M. (1985) Economic action and social structure: the problem of embeddedness. American Journal of Sociology, 91. Gregersen, B., Johnson, B. (1997) Learning economies, innovation systems and European integration. Regional Studies, 31, 5 (INN-9). Guth, M. (2005) Innovation, social inclusion and coherent regional development: A new diamond for a socially inclusive innovation policy in regions. European Planning Studies, 13, 2 (INN-9). Hall, P., Markusen, A. eds., (1984) Silicon Landscapes. Alabama, University of Alabama Press. Harrington, J.W., Warf, B. (1995) Industrial location: principles, practice and policy. London, Routledge (chapter 6: technology and locational change). Harrison, B. (1992) Industrial districts: old wine in new bottles? Regional Studies, 26(5). Hassink, R. (1993) Regional innovation policies compared. Urban Studies, 30(6). Hassink, R. (1997) Localized industrial learning and innovation policies. European Planning Studies, 5(3). Hassink, R. (2001) Towards regionally embedded innovation support systems in South Korea? Case studies from Kyongbuk-Taegu and Kyonggi. Urban Studies, Vol. 38, No. 8. (D12) Hauknes, J. (1996) Innovation in the service economy. STEP report R-07. (INN-7a) Hauknes, J. (1998) Services in innovation-innovation in services. STEP report R-13 (INN-7a). Healey, M.J., Ilbery, B.W. (1990) Location and change: perspectives on economic geography. Oxford University Press (chapter 6: the technological context). Hilpert, U., (1991) Regional innovation and decentralization. London, Routledge. Hofmaier, B. (2001) Learning regions concepts, visions and examples. Konferensen Högskolor och Samhälle I Samverkan, Högskolor I Halmstad (INN-6) Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 9

Holbrook, J.A.D. (1996) A guide for data collection on technological innovation. CPROST report 00-04. (INN-3) Howells, J.R.L. (2002) Tacit knowledge, innovation and economic geography. Urban Studies, 39, 5-6 (INN-9). Holly, B.P. (1997) Restructuring the production system. Στο Daniels, P.W., Lever, W.F. eds., (1997) The Global Economy in Transition. Essex, Longman. Hudson, R. (1994) New production concepts, new production geographies? Reflections on changes in the automobile industry. Transactions of the Institute of British Geographers, NS. 19. IASP (1992) Science Parks as Creators of Competitive Advantage. Proceedings of the 8 th World Conference of the International Association of Science Parks, Oulu, Finland, June 1992. IASP (1996) Proceedings of the V World Conference on Science Parks. Rio De Janeiro, Brazil, 29-31 Oct. 1996. Iammarino S. (2005) An evolutionary integrated view of regional systems of innovation: concepts, measures and historical perspectives. European Planning Studies, Vol. 13, No. 4 (INN-9) Isaksen, A. (1997) Regional clusters and competitiveness: the Norwegian case. European Planning Studies, 5(1). Isaksen, A. (1998) Regionalization and Regional Clusters as Development Strategies in a Global Economy. STEP report R-01, Oslo Norway (www.sol.no/ step/). (D5). Isaksen, A., Remoe, S-O. (2001) New approaches to innovation policy: some Norwegian examples. European Planning Studies, Vol. 9, No. 3. (D10) Isaksen, A., Aslesen, H.W. (2001) Oslo: in what way an innovative city? European Planning Studies, Vol. 9, No. 7 (INN-6) Iyer, S., Kitson, M., Toh, B. (2005) Social capital, economic growth and regional development. Regional Studies 39.8 (INN-9). Jacobs, D., de Man, A-P. (1996) Clusters, industrial policy and firm strategy: a menu approach. Technology Analysis and Strategic Management, 8(4). Jaffe, A.B., et al. (1993) Geographic localization of knowledge spillovers as evidenced by patent citations. Quarterly Journal of Economics, 108. Jun Ho Jeong (1999) Taeduk research park: formation of spin-offs and local linkages. Στο Markusen, A., et al. eds., (1999) Second tier cities: Rapid growth outside the metropole in Brasil, South Corea and the United States. Minneapolis, Minnesota University Press. (INN-3) Kaufman, A., et al. (1994) Porter s model for geographic competitive advantage: the case of New Hampshire. Economic Development Quarterly, 8(1). Καυκαλάς, Γρ., Κοµνηνός, Ν. (1993) Στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης και ο νέος ρόλος των κρατικών πολιτικών. Στο Γετίµης, Π., Γράβαρης, επιµ., (1993) Κοινωνικό κράτος και κοινωνική πολιτική: η σύγχρονη προβληµατική. Αθήνα, Θεµέλιο. Κοµνηνός, Ν. (1993) Τεχνοπόλεις και Στρατηγικές Ανάπτυξης στην Ευρώπη. Αθήνα, Gutenberg. Κοµνηνός, Ν. (1998) Η καινοτόµος περιφέρεια. Αθήνα, Gutenberg. Κοµνηνός, Ν. (2000) Η καινοτοµία είναι νησί: οι Ευρωπαϊκές διαστάσεις µιας παγκόσµιας πρόκλησης. Στο Ανδρικοπούλου, Ε., Καυκαλάς, Γρ., επιµ. (2000) Ο νέος Ευρωπαϊκός χώρος: η διεύρυνση και η γεωγραφία της Ευρωπαϊκής ανάπτυξης. Αθήνα, Θεµέλιο. Komninos, N. (1992) Science parks in Europe: flexible production, productive disintegration and R&D. Στο Dunford, M., Kafkalas, Gr., eds., (1992) Cities and regions in the new Europe. London, Belhaven Press. Kourliouros, E. (1998) Less Developed Southern European Regions and Technology Parks: The Case of Athens. Synthesis, 2/2. Κουρλιούρος, Η., Λάσκαρις, Κ. (1994) Η διάχυση και χωρική οργάνωση νέων τεχνολογικών δραστηριοτήτων ως παράγων βελτίωσης του περιβάλλοντος των αστικών κέντρων των ανεπτυγµένων οικονοµικά χωρών. Στο Ρόκος,., επιµ., (1994) Επιστήµες και περιβάλλον στα τέλη του αιώνα: προβλήµατα και προοπτικές. Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις/Οικολογική Σκέψη. Lagendijk, A. (1999) Learning in non-core regions: towards intelligent clusters ; addressing business and regional needs. In Rutten, R. et al. eds. (1999) Learning regions: theory, policy and practice. Edward Elgar (INN-7). Lalkata, R. (1997) Lessons from international experience for the promotion of business incubation systems in emerging economies. UNIDO/Small and medium industries branch, Paper No.3 (INN-3) Lawton Smith, H. (2000) Regulatory policies and innovation. WP (RASTEI) 00-08. (D11) Lawton Smith, H., De Bernardy, M. (2001) Comparing Oxford and Grenoble: the growth of knowledge clusters in two pioneer regions, dynamics, trends and guidelines. Paper presented to Regional Studies Association International Conference: Regional transitions: european regions and the Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 10

challenges for development, integration and enlargement. September 2001, Gdansk, Poland (INN-6) Lazonick, W., O Sullivan, M. (1998) Corporate governance and the innovative economy: Policy implications. STEP report, R-03. (D5) Leamer, E.E., Storper, M. (2001) The economic geography of the internet age. National Bureau of Economic Research (NBER) working paper No 8450 (INN-7). Leydesdorff, L., et al. (2001) Technology transfer in European regions. http://home.pscw.uva.nl/ lleydesdorff/eu-regions/ (INN-3) Loasby, B. (2001) Industrial dynamics: why connections matter. DRUID WP No 01-09 (INN-2). Lorenz, E.H. (1992) Trust, community and cooperation: toward a theory of industrial districts. Στο Storper, M., Scott, A., eds., (1992) Pathways to industrialization and regional development. London, Routledge. Leydesdorff, L., et al. (2001) Technology transfer in European regions. http://home.pscw.uva.nl/ lleydesdorff/eu-regions/ (D13) Lorenzen, M. (2001) Localized learning and policy: Academic advice on enhancing regional competitiveness through learning. European Planning Studies, Vol. 9, No. 2. (D5) Lovering, J. (1998) Theory led by policy? The inadequacies of the new regionalism in economic geography illustrated from the case of Wales. Economic Geography Research Group seminar: Institutions and governance. Department of Geography, UCL, London, July 3, 1998. (D2) Lundvall, B-A., (1991) Η καινοτοµία ως διαδικασία αλληλόδρασης: από την αλληλόδραση χρήστηπαραγωγού στο εθνικό σύστηµα καινοτοµιών. Στο Γιαννίτσης, Τ., επιµ. (1991) Οικονοµική θεωρία και τεχνολογία. Αθήνα, Gutenberg. Lundvall, B-A. (2001) Why the new economy is a learning economy. DRUID working paper No 04-01 (INN-7) Lundvall, B-A., Johnson, B. (1994) The Learning Economy. Journal of Industry Studies, Vol. 1, No 2. Lundvall, B-A., Borras, S. (1997) The Globalising Learning Economy: Implications for Innovation Policy. Report based on contributions from seven projects under the TSER programme, DG XII, Commission of the European Union. Lundvall, B-A., ed. (1992) National Systems of Innovation: Towards a Theory of Innovative and Interactive Learning. London, Pinter Publishers. L. van den Berg, W. van Winden, (1999) RITTS Rotterdam final report: Innovation, clusters and knowledge transfer in the Rotterdam region. EURICUR. (D10) MacLeod, G., et al. (1996) The knowledge economy and the social economy: university support for community enterprise development as a strategy for economic regeneration in distressed regions in Canada and Mexico. University of Amsterdam, Triple Helix Conference, January 3, 1996. (D7). Maillat, D., (1991) The innovation process and the role of the milieu. Στο Bergman, E.M., et al. eds., (1991) Regions Reconsidered: Economic Networks, Innovation and Local Development. London, Mansell. Malmberg, A. (1997) Industrial Geography: Location and Learning. Progress in Human Geography 21(4). Malberg, A., Maskell, P. (2001) The elusive concept of localization economies: towards a knowledgebased theory of spatial clustering. AAG Annual Conference session: Industrial clusters revisited: Innovative places or unchartered spaces? N.York, 27 Febr. 3 March 2001. (D12) Malecki, E.J. (1983) Technology and Regional Development: A Survey. International Regional Science Review, 8. Malecki, E.J., (1984) High Technology and Local Economic Development. Journal of the American Planning Association, 50. Malecki, E.J. (1997) Technology and economic development. Essex, Addison Wesley Longman. Malecki, E.J. (2002) Hard and soft networks for urban competiveness. Urban Studies, 39, 5-6 (INN-9). Malecki, E.J., Nijkamp, P. (1996) Τεχνολογία και περιφερειακή ανάπτυξη: κάποιες σκέψεις για την άσκηση πολιτικής. Στο Κυλπάση, Ντ., Νικηταρίδης, Μ., επιµ., (1996) Τεχνοπόλεις: νέο µέσο της περιφερειακής πολιτικής. Αθήνα, Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης. Malmberg, A., Maskell, P. (1997) Towards an explanation of regional specialization and industry agglomeration. European Planning Studies, 5(1). Markusen, A. (1996) Sticky places in slippery space: a typology of industrial districts. International Regional Science Review, 19. Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 11

Markusen, A., Hall, P., Glasmeirer, A. (1986) High- tech America: The what, where and why of the sunrise industries. Boston, Allen & Unwin. Martin, R., Sunley, P. (2003) Deconstructing clusters: chaotric concept or policy panacea? Journal of Economic Geography 3 (INN-7). Maskell, P., Malmberg, A. (1995) Localized learning and industrial competitiveness. Berkeley Round Table on International Economy (BRIE) working paper No. 60 (http://brie.berkeley.edu/ ~briewww/pubs/wp/wp80.html). (D12). Maskell, P., et al. (1998) Competitiveness, Localized Learning and Regional Development specialization and prosperity in small local economies. London, Routledge. Maskell P., Lorenzen M., (2003) The cluster as market organization. DRUID working paper No 03-14 (INN-7). Maskell, P., Kebir, L. (2005) What Qualifies as a Cluster Theory? DRUID working paper No. 05-09 (INN-9). Massey, D., et al. (1992) High-Tech Fantasies: Science Parks in Society, Science and Space. London, Routledge. Meyer-Krahmer, F. (1985) Innovation behaviour and regional indigenous potential. Regional Studies, 19. Miller, R. (1995) Territorial Development and Human Capital in the Knowledge Economy: Towards a Policy Framework. Paris, OECD (www.oecd.org). Morgan, K. (1992) Innovating by Networking: New Models of Corporate and Regional Development. Στο Dunford, M., Kafkalas, Gr. eds., (1992) Cities and Regions in the New Europe. London, Belhaven Press. Moulaert, F., Martinelli, F., Swyngedouw, E., Gonzalez, S. (2005) Towards alternative model(s) of local innovation. Urban Studies 42/11 (INN-9) Mytelka, L., Farinelli, F. (2000) Local clusters, innovation systems and sustained competitiveness. The United Nations University, Institute for New Technologies (UNU/INTECH discussion papers). (D5). Nelson, R.R. ed., (1993) National Innovation Systems: A Comparative Analysis. Oxford, Oxford University Press. Nielsen P., Lundvall B-A. (2003) Innovation, learning organizations and industrial relations. DRUID working paper No 03-07 (INN-7). Nohria, N., Eccles, R., eds., (1992) Networks and organizations: structure, form and action. Boston, Harvard Business School Press. Nonaka, I., Takeuchi, H. (1995) The Knowledge-Creating Company. N. York, Oxford University Press. OECD (1987) Science Parks and Technology Complexes in Relation to Regional Development. Paris, OECD. OECD (1996) Fiscal measures to promote R&D and innovation. Paris, OECD/GD(96)165. (www.oecd.org). (D3) OECD (1996) Venture capital and innovation. Paris, OECD/GD(96)168. (www.oecd.org). (D3) OECD (1996) The knowledge-based economy. Paris, OECD/GD(96)102. (www.oecd.org). (D2) OECD (1997) Government venture capital for technology-based firms. Paris, OECD/GD(97)201. (www.oecd.org). (D3) OECD (1997) National innovation systems. Paris, OECD (www.oecd.org). (D2) OECD (1997) Diffusing technology to industry: government policies and programmes. Paris, OECD/GD(97)60 (www.oecd.org). (D2) OECD (1998) Local partnership and social innovation: Ireland. OECD/Territorial development. (www.oecd.org). OECD (n.d.) Regulatory reform and innovation. Paris, OECD. (www.oecd.org). (D2) OECD (n.d.) The management of science systems. Paris, OECD, STI/Science-Technology- Industry (www.oecd.org). (D3). Oinas, P. (2002) Competition and collaboration in interconnected places: towards a research agenda. Geografiska Annaler 84 B (INN-6). Oirschot, G., Oosterman, A. (1992) Engineering Creativity: Critical Success Factors of Science Parks. Working Paper, Free University of Amsterdam. Papageorgiou, F., Arapoglou, V. (n.d.) Evaluation of innovation as a process and outcome of community initiatives: findings from the on-going evaluation of ADAPT in Greece. European Conference on Evaluation Practice in the Field of Structural Policies. (INN-5) Phillips, R.G. (2002) Technology business incubators: how effective as technology transfer mechanisms? Technology in Society 24 (INN-7). Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 12

Pinch, S., et al. (2003) From industrial districts to knowledge clusters: a model of knowledge dissemination and competitive advantage in industrial agglomerations. Journal of Economic Geography, 3 (INN-7). Porter, M. (1990) The Competitive Advantage of Nations. N.York, Free Press. Porter, M.E. (2003) The economic performance of regions. Regional Studies, 37.6 & 7 (INN-9). Preer, R.W. (1992) The Emergence of Technopolis: Knowledge-Intensive Technologies and Regional Development. N.York, Praeger. Pyke, F., Sengenberger, W., eds., (1992) Industrial districts and local economic regeneration. Geneva, International Institute for Labour Studies. Rainnie, Al (2002). Learning regions, agglomeration and regional development. Conference on Innovation and regional competitiveness. University of Ballarat 22-23 August 2002 (INN-6). Rodriguez-Pose, A., Refolo, M.C. (n.d.) The link between clusters of SMEs and public and university research in Italy. LSE, Dept. of Geography & Environment. (D11) Rodriguez-Pose, A. (n.d.) Local production systems and economic performance in France, Germany, Italy and the United Kingdom. LSE, Dept. of Geography & Environment. (D11) Roelandt, T.J.A., den Hertog, P., eds., (1999) Cluster Analysis and Cluster-Based Policy: New Perspectives and Rationale in Innovation Policy. Paris, OECD. Rosenfeld, S.A. (1997) Bringing business clusters into the mainstream of economic development. European Planning Studies, 5(1). Rutherford, T. (2001) Opportunities and dilemmas: Labour and regional innovation. Kiel Institute International Workshop: Innovation clusters and interregional competition. November 12-13, 2001. (D13) Sancin, M., ed. (1997) Science Parks, Innovation and High Technologies: Ways for Growth, Competitiveness and Internationalization of Economy. Proceedings of the XIV IASP World Conference on Science and Technology Parks, Trieste, 16-19 June, 1997. Saxenian, A.L. (1994) Regional advantage: culture and competition in Silicon Valley and Route 128. Cambridge, Mass., Harvard University Press. Schall, N., Cooke, Ph. (1998) How do firms innovate? RIR report No. 29 (D10) Schoenberger, E. (1989) New Models of Regional Change. Στο Peet, R., Thrift, N. eds., (1989) New Models in Geography: The Political-Economy Perspective. (Vol. 1). London, Unwin Hyman. Scott, A.J. (1986) High Technology Industry and Territorial Development: the Rise of the Orange County Complex. Urban Geography, 7. Scott, A.J. (1988) New industrial spaces: flexible production organization and regional development in North America and western Europe. London, Pion. Scott, A. (1993) Technopolis: high-technology industry and regional development in southern California. University of California Press. Scott, A.J. (1995) The geographic foundations of industrial performance. Competition & Change, 1. Scott, A.J., Storper, M., (1987) High Technology, Industry and Regional Development. A Theoretical Critique and Reconstruction. International Social Science Journal, xxxix, 112. Scott, A.J., Paul, A.S. (1990) Collective order and economic coordination in industrial agglomerations: the technopoles of Southern California. Environment and Planning, C, 8. Σεφερτζή, Ε., επιµ., (1998) Καινοτοµία: περιοχές-σύστηµα, µεταφορά τεχνολογίας και καινοτοµική ανάπτυξη στην Ελλάδα. Αθήνα, Gutenberg. Simmie, J. (2003) Innovation and urban regions as national and international nodes for the transfer and sharing of knowledge. Regional Studies 37. 6&7 (INN-6). Simmie, J. (2004) Innovation and clustering in the globalised interntional economy. Urban Studies, 41, 5/6 (INN-9). Sirilli, G. (1998) Conceptualizing and measuring technological innovation. STEP group, IDEA paper series, No. 1. (D12) Smilor, R.W., Kozmetsky, G., Gibson, D.V., eds., (1988) Creating the Technopolis: Linking Technology Commercialization and Economic Development. Cambridge Mass., Ballinger. Staber, U. (2001) The structure of networks in industrial districts. International Journal of Urban and Regional Research, Volume 25.3 Sept. 2001. Staber, U., Morrison, C. (1999) The empirical foundations of industrial district theory. ISRN workshop: Globalization and regional innovation systems, Toronto, May 17-19, 1999. (D12) Staber, U., et al. eds., (1996) Business networks: prospects for regional development. Berlin, Walter de Gruyter. Stavrou, S. (2003) Building learning regions: an innovative concept for active employment policy. European Forum for Local Development and Employment, Rhodes 16-17/5/2003 (INN-7). Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 13

Steiner, M., ed. (1998) Clusters and regional specialization: On geography, technology and networks. London, Pion. Stern, S., et al. (2000) The determinants of national innovative capacity. NBER working paper series, WP. 7876 (www.nber.org/papers/w7876) (D5) Sternberg, R. (2000) Innovation networks and regional development Evidence from the European Regional Innovation Survey (ERIS): theoretical concepts, methodological approach, empirical basis and introduction to the theme issue. European Planning Studies, 8/4 (INN-9). Storper, M. (1995) Regional technology coalitions: an essential dimension of national technology policy. Research Policy 24 (INN-2). Storper, M. (1995) The resurgence of Regional Economies Ten Years Later: The Region as a Nexus of Untraded Interdependencies. European Urban and Regional Studies, Vol. 2. Storper, M. (1997) The Regional World: Territorial Development in a Global Economy. N.York & London, Guilford Press. Storper, M. (1997) Regional economies as relational assets. Στο Lee, R., Wills, J., eds., (1997) Geographies of economies. London, Arnold. Storper, M. (1998) Conventions and the genesis of institutions. Association of Recherche & Regulation (INN-6). Storper, M., Walker, R., (1989) The capitalist imperative: Territory, technology and industrial growth. Oxford, Blackwell. Storper, M., Scott, A., eds., (1992) Pathways to industrialization and regional development. London, Routledge (ειδικά το Part III: new technologies and the organization of industrial production). Storper, M., Scott, A.J. (1995) The wealth of regions: market forces and policy imperatives in local and global context. Futures 27/5 (INN-2). Strangleman, T. (2001) Networks, place and identities in post-industrial mining communities. International Journal of Urban and Regional Research, Vol. 25.2. Sweeney, G.P. (1987) Innovation, Entrepreneurs and Regional Development. N.York, St. Martin s press. Swyngedouw, E. (1999) Territories of innovation: innovation as a collective process and the globalization of competition. Στο Lawton-Smith, H., ed., (1999) Technology transfer and industrial change in Europe: the case of the electronic component and the flow measuring industries in the UK, France and Belgium. London, Macmillan. (D2) Tatsuno, S. (1986) The Technopolis Strategy: Japan, High Technology and the Control of the Twentyfirst Century. N. York, Prentice Hall. Thomson, C. (1996) Θεωρίες υψηλής τεχνολογίας και κρατική πολιτική. Στο Κυλπάση, Ντ., Νικηταρίδης, Μ., επιµ., (1996) Τεχνοπόλεις: νέο µέσο της περιφερειακής πολιτικής. Αθήνα, Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης. Thompson, G., et al. eds., (1994) Markets, hierarchies and networks: the coordination of social life. London, Sage in association with the Open University. Tödtling, F. (1994) The uneven landscape of innovation poles : local embeddedness and global networks. Στο Amin, A., Thrift, N., eds., (1994) Globalization, institutions and regional development in Europe. Oxford University press. Tödtling, F. (1995) The innovation process and local environment. Στο Conti, S., et al. eds., (1995) The industrial enterprise and its environment: spatial perspectives. Aldershot, Avebury. Tura, T., Harmaakorpi, V. (2005) Social capital in building regional innovative capability. Regional Studies, 39.8 (INN-9). Uhlin, A. (1999) The concept of learning within the systems of innovation approach. Paper for the NECSTS/RICTES-99 conference: Regional Innovation Systems in Europe. Spain, 30 September- 2 October 1999.(INN-6). Varaldo, R., Ferrucci, L. (1996) The evolutionary nature of the firm within industrial districts. European Planning Studies, 4. Wai-chung Yeung, H. (2001) Regulating the firm and sociocultural practices in industrial geography II. Progress in Human Geography, 25, 2. (D10) Whittam, G., Danson, M. (2001) Power and the spirit of clustering. European Planning Studies, 9/8 (INN-6). Wiig, H., Wood, M. (1995) What comprises a regional innovation system? An empirical study. Paper prepared for Regional Association conference: Regional futures: Past and present, East and West. Gothenburg, Sweden 6-9 th May 1995 (STEP report R-01, Oslo 1995) (INN-6). Ο ΗΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ, ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 14