ΠΕΡΙΘΑΛΠΟΝΤΕΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΑΝΟΙΑ ΣΕ ΙΔΡΥΜΑΤΑ: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΤΟΥΣ. ΑΡΓΥΡΟΎΛΑ Ε. ΚΑΛΑΪΤΖΆΚΗ 1 ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΙΚΉ ΠΑΤΤΑΚΟΎ- ΠΑΡΑΣΎΡΗ 2 1 Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (ΤΕΙ) Κρήτης, e-mail: akalaitzaki@staff.teicrete.gr 2 Πανελλήνια Ομοσπονδία Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών, tasosvaso@hotmail.com
THE STATE OF THE ART Η φροντίδα των ηλικιωμένων και ιδίως των ανοικών ασθενών επηρεάζει σχεδόν κάθε πλευρά της ζωής των περιθαλπόντων: Σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία (π.χ. κατάθλιψη) και τα επίπεδα επιβάρυνσης (Bull, 2014; Connell, Janevic, & Gallant, 2001; Papastavrou, Kalokerinou, Papacostas, Tsangari, Sourtzi, 2007; Yikilkan, Aypak, & Görpelioǧlu, 2014). Περιορισμένες κοινωνικές επαφές με φίλους, γείτονες και άλλουςαπώλεια κοινωνικής υποστήριξης (Toseland et al., 2001). Ωστόσο, πολύ λιγότερα είναι γνωστά για τους επαγγελματίες περιθάλποντες και ιδιαίτερα για τους παράγοντες που επηρεάζουν θετικά την ποιότητα ζωής τους. Ίδιες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία Δεν βιώνουν όλοι αρνητικές συνέπειες. Θετικές επιπτώσες για τους φροντιστές: κάποιοι περιθάλποντες αναφέρουν πως η εργασία τούς παρέχει όχι μόνο οικονομικά οφέλη, αλλά και μια αυξημένη αίσθηση επάρκειας (Enright & Friss, 1987; Stoller & Pugliesi, 1989). Η βιβλιογραφία έχει αρχίσει να δείχνει συσχετίσεις μεταξύ των προσωπικών δυνάμεων των φροντιστών και της ψυχικής τους υγείας, αλλά οι σχέσεις αυτές δεν έχουν εξεταστεί στο πλαίσιο των περιθαλπόντων ανοϊκών ασθενών.
Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΜΕΛΕΤΗ Σκοπός: Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση των παραγόντων που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής στους περιθάλποντες ηλικιωμένων και ασθενών με άνοια. Η μελέτη είναι εν εξελίξει και τα αποτελέσματα είναι προκαταρκτικά Δείγμα 65 επαγγελματίες περιθάλποντες 53 περιθάλποντες ηλικιωμένων 12 περιθάλποντες ασθενών με άνοια Έξι (6) Μονάδες Φροντίδας στην Αθήνα και στην Κρήτη 57 γυναίκες (87,7%) Μ.Ο. ηλικίας 34,1 έτη (Τ.Α.=8,5) Εκπαιδευτικό επίπεδο ανώτερη/ανώτατη εκπαίδευση (43,1%) Μέσος όρος απασχόλησης τα 6,7 έτη.
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Διαπροσωπικά ελλείμματα δυσκολίες μεταξύ των μελών μιας οικογένειας: The shortened Family Members Interrelating Questionnaire (FMIQ3; Kalaitzaki, Birtchnell, & Nestoros, 2009, 2010). Ευεξία / ευ-ζην: The Psychological Well-Being scale 18 (Ryff, 1989). Συμπτώματα ψυχικής υγείας (σωματοποίηση, κατάθλιψη και άγχος): The Brief Symptom Inventory (BSI-18; Derogatis, 2000, 2001). Ψυχική ανθεκτικότητα: The Resilience Scale-15 (RS-15; Neill & Dias, 2001) Αντιλαμβανόμενη συναισθηματική και πρακτική υποστήριξη από σύζυγο/σύντροφο και φίλους: Significant Others Scale (SOS; Power, Champion, & Aris, 1988). Ικανοποίηση από τη ζωή γενικά: Satisfaction with Life Scale (SWLS; Diener, Emmons, Larsen, & Griffin, 1985). Τάση για απόκρυψη κοινωνικά μη αποδεκτών απαντήσεων: Limited Disclosure Scale (Straus, Hamby, Boney-McCoy, & Sugarman, 1999/2010).
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οι περιθάλποντες είχαν: Καλές σχέσεις με τα παιδιά τους (χαμηλές τιμές στο σύνολο της βαθμολογίας και σε όλες τις υποκλίμακες της FMIQ3) Υψηλή υποστήριξη από συντρόφους (Μ.Ο.= 23,5, Τ.Α.= 6,8) και φίλους (Μ.Ο.= 21,2, Τ.Α.= 12,1) Υψηλή αίσθηση ευεξίας (Μ.Ο.= 91,6, Τ.Α.= 10,8) Χαμηλά ποσοστά σωματοποίησης (Μ.Ο.= 3,8, Τ.Α.= 4,5), άγχους (Μ.Ο.= 4,7, Τ.Α.= 5,5) και κατάθλιψης (Μ.Ο.= 4,2, Τ.Α.= 5,3) Υψηλή ικανοποίηση από τη ζωή (Μ.Ο.= 21,9, Τ.Α.= 7,6) και Υψηλή ψυχική ανθεκτικότητα (Μ.Ο.= 5,8, Τ.Α.= 1,6)
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Διαφορές μεταξύ ομάδων Δεν υπήρχαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ως προς τον τόπο διαμονής και εργασίας τους (Αθήνα Κρήτη), ούτε ως προς τα έτη εργασίας τους (>9 - <10) Ωστόσο, οι περιθάλποντες των ασθενών με άνοια είχαν στατιστικά σημαντικά υψηλότερα επίπεδα άγχους (8,33) και κατάθλιψης (7,33) σε σχέση με τους περιθάλποντες των ηλικιωμένων (3,78 και 3,40, αντίστοιχα. t (59) = -2,696, p=,009 και t (56) = -2,394, p=,020, αντίστοιχα).
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής των περιθαλπόντων ηλικιωμένων. Έγινε πολλαπλή γραμμική παλινδρόμηση (μέθοδος stepwise) για να ελεγχθεί η επίδραση ενός συνόλου παραγόντων [δηλ., οικογενειακή κατάσταση, έτη φροντίδας ηλικιωμένων, θετικές/αρνητικές σχέσεις με ένα παιδί, κοινωνική υποστήριξη από φίλους / οικογένεια, ικανοποίηση από τη ζωή, άγχος, κατάθλιψη, σωματοποίηση και ψυχική ανθεκτικότητα] στην υποκειμενική αντίληψη της ευεξίας των περιθαλπόντων των ηλικιωμένων. Η ίδια ανάλυση δεν ήταν εφικτή στους περιθάλποντες των ασθενών με άνοια, λόγω του μικρού αριθμού του δείγματος. Το μοντέλο ήταν στατιστικά σημαντικό (F (4) = 23.737, p<.001) και προέβλεψε το 60.3% της διακύμανσης της ευεξίας.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η ανθεκτικότητα (β=,537) και η ικανοποίηση από τη ζωή (β =,391) σχετίζονταν με αυξημένη αίσθηση ευεξίας. Μεταβλητές β t value R 2 Adjusted R 2 SEE F Change Ψυχ. Ανθεκτ.,537 4,164***,507,490 8,31806 29,858*** Ικαν. από ζωή,391 3,031**,629,603 7,34554 9,187** Σημείωση. *p< 0.05; **p< 0.01; ***p<0.001 SEE: Std. Error of the Estimate Ψυχ. Ανθεκτ.: Η κλίμακα Ψυχικής ανθεκτικότητας (RS-15) Ικαν. από Ζωή: Η κλίμακα ικανοποίησης από τη ζωή (SWLS)
ΣΥΖΗΤΗΣΗ Η ποιότητα ζωής μπορεί ουσιαστικά να μετρηθεί υποκειμενικά από την ικανοποίηση με τη ζωή, η οποία με τη σειρά της είναι μια κεντρική έννοια της ευεξίας (Ní Mhaoláin et al, 2012). Η ψυχική ανθεκτικότητα (resilience) είναι ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που έχει αναγνωριστεί ως προστατευτικός παράγοντας για τους περιθάλποντες (Scott, 2013). Έχει βρεθεί ότι όσο αυξάνεται η ανθεκτικότητα τόσο μειώνεται η επιβάρυνση των περιθαλπόντων. Θετικά οφέλη για την επαγγελματική φροντίδα έχουν αναγνωριστεί στη διεθνή βιβλιογραφία: αυξημένη αυτοεκτίμηση και αυτοσεβασμός, ικανοποιήση από την ολοκλήρωση των υποχρεώσων, μια αίσθηση ικανότητας και επιδεξιότητας στην ολοκληρώση των καθηκόντων της παροχής φροντίδας, αίσθηση ότι είναι χρήσιμος και αναγκαίος και άλλα (Toseland, Smith, & McCallion, 2001).
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης υποδεικνύουν ότι η ποιότητα ζωής των περιθαλπόντων εξαρτάται από την ανθεκτικότητα που έχουν χτίσει και την ικανοποίηση από τη ζωή γενικά. Τα αποτελέσματα ίσως ήταν διαφορετικά εάν η ομάδα των περιθαλπόντων δεν είχε τόσο υψηλή ανθεκτικότητα. Η σύγκριση με άλλες ομάδες περιθαλπόντων (π.χ. ασθενών με άνοια, ψυχικές διαταραχές) κρίνεται απαραίτητη για την επιβεβαίωση των αποτελεσμάτων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bull, M. J. (2014). Strategies for sustaining self used by family caregivers for older adults with dementia. Journal of Holistic Nursing, 32(2), 127-135. Connell, C. M., Janevic, M. R., & Gallant, M. P. (2001). The costs of caring: Impact of dementia on family caregivers. Journal of Geriatric Psychiatry and Neurology, 14(4), 179-187. Enright, R. B, Jr., & Friss, L. (1987). Employed caregivers of brain-impaired adults: An assessment of the dual role. Final report submitted to the Gerontological Society of America. San Francisco: Family Survival Project. Ní Mhaoláin, A.M., Gallagher, D., O Connell, H., Chin, A.V., Bruce, I., Hamilton, F., Teehee, E., Coen, R., Coakley, D., Cunningham, C., Walsh, J.B., & Lawlor, B.A. (2012). Subjective well-being amongst community-dwelling elders: what determines satisfaction with life? Findings from the Dublin Healthy Aging Study. International Psychogeriatrics, 24(2), 316-23. doi: 10.1017/S1041610211001360. Ní Mhaoláin, A.M., Gallagher, D., O Connell, H., Chin, A.V., Bruce, I., Hamilton, F., Teehee, E., Coen, R., Coakley, D., Cunningham, C., Walsh, J.B., & Lawlor, B.A. (2012). Subjective well-being amongst community-dwelling elders: what determines satisfaction with life? Findings from the Dublin Healthy Aging Study. International Psychogeriatrics, 24(2), 316-23. doi: 10.1017/S1041610211001360. Papastavrou, E., Kalokerinou, A., Papacostas, S.S., Tsangari, H., Sourtzi, P. (2007). Caring for a relative with dementia: Family caregiver burden, Journal of Advanced Nursing, 58 (5), 446-457 Scott, C. B. (2013). Alzheimer's disease caregiver burden: Does resilience matter? Journal of Human Behavior in the Social Environment, 23(8), 879-892 Stoller, E. P., & Pugliesi, K. L. (1989). Other roles of caregivers: Competing responsibilities or supportive resources. Journal of Gerontology: Social Sciences, 44, S231-238. Toseland, R. W., Smith, G., & McCallion, P. (2001). Family caregivers of the frail elderly. In A. Gitterman (Ed.), Handbook of social work practice with vulnerable and resilient populations. New York: Columbia University Press. [http://www:aoa.gov/carenetwork/fcfe.html] Yikilkan, H., Aypak, C., & Görpelioǧlu, S. (2014). Depression, Anxiety and Quality of Life in Caregivers of Long-Term Home Care Patients, Archives of Psychiatric Nursing, 28 (3), 193-196.
ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!