Carbon footprint ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΙΚΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ TERRA NOVA Ανδρέας Σωτηρόπουλος, Περιβαλλοντολόγος, MSc. Ωκεανογραφίας Ρούλα Χανδρινού, Περιβαλλοντολόγος, MSc. Χημείας και Τεχνολογίας Περιβάλλοντος 31/08/2013
Το έργο LIFE AMMOS Ολοκληρωμένη εκστρατεία ενημέρωσης για τον περιορισμό των απορριμμάτων καπνιστών στις παραλίες (LIFE12 INF/GR/000985) συγχρηματοδοτείται από το Περιβαλλοντικό Χρηματοδοτικό Πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης LIFE+ Information & Communication. Διάρκεια υλοποίησης έργου: 1.7.2013 έως 31.3.2015 Προϋπολογισμός έργου: Συνολικός προϋπολογισμός: 599.918 Συμμετοχή Ευρωπαϊκής Ένωσης: 299.709 Φορείς συγχρηματοδότησης υλοποίησης: Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS TERRA NOVA Ε.Π.Ε. Περιβαλλοντική Τεχνική Συμβουλευτική Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα Γεωλογίας Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας & Φυσικής Ωκεανογραφίας MARC Α.Ε. ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΡΕΥΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 2
Πίνακας περιεχομένων Εισαγωγή... 4 Πεδίο Εφαρμογής... 5 Ορισμοί... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Περιγραφή διαδικασίας... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Χρονοδιάγραμμα Εκθέσεων... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3
Εισαγωγή Το παρόν Εγχειρίδιο περιλαμβάνει την διαδικασία παρακολούθησης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε ισοδύναμες μονάδες διοξειδίου του άνθρακα (ανθρακικό αποτύπωμα) του έργου LIFE AMMOS Ολοκληρωμένη εκστρατεία ενημέρωσης για τον περιορισμό των απορριμμάτων καπνιστών στις παραλίες. Κατά την ανάπτυξη της διαδικασίας υπολογισμού του ανθρακικού αποτυπώματος, η αρμόδια Επιτροπή του έργου (Επιτροπή Ανθρακικού Αποτυπώματος) ακολούθησε τις αρχές που έχουν θεσπιστεί από το Πρωτόκολλο Aερίων του Θερμοκηπίου (GHG Protocol): Αρχή 1: Σημαντικότητα Καθορισμός των ορίων που αντικατοπτρίζουν κατάλληλα τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου του έργου, καθώς και τις ανάγκες όσων πρόκειται να χρησιμοποιήσουν την καταγραφή προκειμένου να λάβουν αποφάσεις. Αρχή 2: Πληρότητα Παρουσίαση όλων των πηγών εκπομπών και δραστηριοτήτων εντός των επιλεγμένων ορίων του έργου. Αρχή 3: Συνέπεια Για την ουσιαστική παρακολούθηση και σύγκριση του ανθρακικού αποτυπώματος καθ όλη τη διάρκεια υλοποίησης του έργου, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν συγκεκριμένες περίοδοι αναφοράς. Η διάρκεια των περιόδων αυτών έχει οριστεί σε 6 μήνες. Αρχή 4: Διαφάνεια Αντιμετώπιση όλων των ουσιαστικών θεμάτων με έναν ρεαλιστικό και συνεκτικό τρόπο, βασισμένο σε μια σαφή διαδρομή ελέγχου. Δημοσιοποίηση οποιονδήποτε σημαντικών παραδοχών και αναφορά στις μεθόδους υπολογισμού που χρησιμοποιούνται. Αρχή 5: Ακρίβεια Προσπάθεια εφαρμογής ακριβών υπολογισμών εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου και επιδίωξη παροχής μιας εύλογης διασφάλισης της ακεραιότητας των αποτελεσμάτων. 4
Πεδίο Εφαρμογής Το παρόν Εγχειρίδιο θα εφαρμοστεί καθ όλη τη διάρκεια υλοποίησης του έργου LIFE AMMOS, με αρχικό σκοπό την εκτίμηση, μέτρηση και παρακολούθηση του ανθρακικού αποτυπώματος και στη συνέχεια την αξιολόγησή του με απώτερο σκοπό τη λήψη των απαιτούμενων μέτρων για τη μείωσή του. Αρμόδια για την εφαρμογή των ανωτέρω, σύμφωνα με το οργανόγραμμα διαχείρισης του έργου είναι η Επιτροπή Ανθρακικού Αποτυπώματος. Η Επιτροπή αυτή απαρτίζεται από μέλη όλων των φορέων υλοποίησης του έργου διασφαλίζοντας κατ αυτόν τον τρόπο την δέσμευση της συμμετοχής τους: Κλειώ Μονοκρούσου MedSOS Σταυρούλα Μπαραφάκα TERRA NOVA Ε. Γεράκη MARC Σταυρούλα Κορδέλλα Πανεπιστήμιο Πατρών Ορισμοί Ανθρακικό αποτύπωμα είναι το σύνολο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, οι οποίες προκαλούνται άμεσα ή έμμεσα από ένα άτομο, οργανισμό, εκδήλωση ή προϊόν σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Το ανθρακικό αποτύπωμα εκφράζεται σε τόνους ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα (tco 2 e). Άμεσες Εκπομπές είναι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προκύπτουν από πηγές που ανήκουν ή ελέγχονται από τους συμμετέχοντες στο έργο (π.χ. εκπομπές καυσίμων για τη μετακίνηση των συμμετεχόντων με ιδιόκτητα οχήματα κατά τη διάρκεια ταξιδιών για τους σκοπούς του έργου). Έμμεσες Εκπομπές είναι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προκύπτουν ως συνέπεια των δραστηριοτήτων των συμμετεχόντων στο έργο, αλλά δεν ανήκουν ή 5
ελέγχονται από αυτούς (χρήση καυσίμων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία καταναλώνεται στα γραφεία των συμμετεχόντων φορέων). Η κατηγοριοποίηση των εκπομπών αερίων ρύπων σε άμεσες και έμμεσες είναι απαραίτητη στην εκτίμηση, μέτρηση και παρακολούθηση του ανθρακικού αποτυπώματος. Η διαδικασία και τα βήματα υπολογισμού του ανθρακικού αποτυπώματος από την υλοποίηση του έργου αναλύονται στη συνέχεια. Περιγραφή διαδικασίας Θέτοντας ως στόχο την εκτίμηση, μέτρηση και παρακολούθηση καθώς και την κατά το δυνατό μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που προκύπτουν από τη υλοποίηση του έργου, τα βήματα που ακολουθούνται είναι: Βήμα 1: Βήμα 2: Βήμα 3: Βήμα 4: Διασφάλιση της υποστήριξης όλων των συμμετεχόντων. Συλλογή των ποσοτικών πρωτογενών στοιχείων σχετικά με τις αναγνωρισμένες πηγές άμεσων και έμμεσων εκπομπών που απαιτούνται για τον υπολογισμό του ανθρακικού αποτυπώματος. Υπολογισμός του ανθρακικού αποτυπώματος που προκύπτει από την υλοποίηση του έργου και σύνταξη Έκθεσης Παρακολούθησης & Ελέγχου Ανθρακικού Αποτυπώματος. Ανάληψη δράσης. Προσδιορισμός προτάσεων και μέτρων, προκειμένου να επιτευχθεί μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος. Αναλυτικότερα: Βήμα 1 Όπως έχει προαναφερθεί, για την εκτίμηση, μέτρηση και παρακολούθηση του ανθρακικού αποτυπώματος από την υλοποίηση του έργου έχει δημιουργηθεί η Επιτροπή Ανθρακικού Αποτυπώματος. Μέσω της ενεργούς συμμετοχής εκπροσώπων όλων των φορέων υλοποίησης του έργου στην εν λόγω Επιτροπή διασφαλίζεται η υποστήριξη των φορέων αυτών. 6
Βήμα 2 Για την εκτίμηση, μέτρηση και παρακολούθηση του ανθρακικού αποτυπώματος, βασικό στοιχείο αποτελεί η αναγνώριση όλων των πηγών άμεσων και έμμεσων εκπομπών αεριών του θερμοκηπίου κατά τις διάφορες δραστηριότητες του κάθε συμμετέχοντα φορέα που σχετίζονται με την υλοποίηση του έργου καθώς και η συλλογή των πρωτογενών στοιχείων που απαιτούνται για τους υπολογισμούς. Οι πηγές εκπομπών που σχετίζονται με την υλοποίηση του έργου είναι: Άμεσες Πηγές Εκπομπής καύση καύσιμης ύλης (π.χ. πετρέλαιο, φυσικό αέριο, κλπ) σε λέβητες για τη θέρμανση των γραφείων των συμμετεχόντων φορέων χρήση καυσίμων (π.χ. πετρέλαιο, αμόλυβδη βενζίνη, κλπ) για τη μετακίνηση, με ιδιόκτητα οχήματα, των εργαζομένων που σχετίζονται με την υλοποίηση των δράσεων του έργου. Έμμεσες Πηγές Εκπομπής καύση καύσιμης ύλης (λιγνίτης, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία καταναλώνεται στα γραφεία των συμμετεχόντων φορέων χρήση καυσίμων (π.χ. πετρέλαιο, αμόλυβδη βενζίνη, κλπ) για τη μετακίνηση των εργαζομένων που σχετίζονται με την υλοποίηση των δράσεων του έργου με μισθωμένα οχήματα καθώς και με μέσα μαζικής μεταφοράς όπως τρένα, λεωφορεία, πλοία, αεροπλάνα κλπ κατανάλωση υλικών και πόρων που χρησιμοποιούνται για την οργάνωση γραφείου, όπως έπιπλα, χαρτί, εξοπλισμός, toners κλπ., καθώς και για την παραγωγή των παραδοτέων του έργου. Βήμα 3 Προκειμένου να υπολογιστεί το ανθρακικό αποτύπωμα σε τόνους ισοδύναμου CO 2 θα εφαρμοστεί η ακόλουθη εξίσωση, η οποία έχει ενσωματωθεί σε διεθνώς αναγνωρισμένα υπολογιστικά εργαλεία: Εκπομπές CO 2 = (Δεδομένα της δραστηριότητας) x (Συντελεστής εκπομπών) 7
Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία των υπολογισμών, τα αποτελέσματά τους θα καταγράφονται στην Έκθεση Παρακολούθησης & Ελέγχου Ανθρακικού Αποτυπώματος, η οποία θα περιέχει ανάλυση του ανθρακικού αποτυπώματος για κάθε συμμετέχοντα φορέα. Βήμα 4 Η Επιτροπή Ανθρακικού Αποτυπώματος θα ενημερώνει τον Συντονιστή του έργου για τα αποτελέσματα του ανθρακικού αποτυπώματος, ο οποίος με τη σειρά του θα κοινοποιεί τα αποτελέσματα της Έκθεσης Παρακολούθησης & Ελέγχου Ανθρακικού Αποτυπώματος στους συμμετέχοντες φορείς. Παράλληλα, με βάση τα αποτελέσματα των υπολογισμών, η Επιτροπή Ανθρακικού Αποτυπώματος θα προτείνει δράσεις και μέτρα μείωσης των εκπομπών. Ορισμένα ενδεικτικά μέτρα και προτάσεις για τη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος, τα οποία είτε έχουν ήδη ληφθεί υπόψη κατά τον σχεδιασμό του έργου είτε θα υιοθετηθούν κατά την υλοποίησή του, παρουσιάζονται στη συνέχεια: Λαμπτήρες Σβήσιμο των λαμπτήρων στους χώρους που δεν χρησιμοποιούνται Αξιοποίηση στο έπακρο του φυσικού φωτισμού Αντικατάσταση των λαμπτήρων με λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας Θέρμανση και ψύξη Αποφυγή άσκοπης χρήσης κλιματιστικών μονάδων Ρύθμιση του θερμοστάτη σε μια μέση θερμοκρασία και όχι σε ακραίες θερμοκρασίες. Θερμική άνεση επιτυγχάνεται όταν η θερμοκρασία στον εσωτερικό χώρο είναι μεταξύ 23 και 26 0 C κατά τους θερινούς μήνες και μεταξύ 20 και 24 0 C κατά τους χειμερινούς μήνες Σωστή συντήρηση του εξοπλισμού θέρμανσης και ψύξης Ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισμός Ενεργοποίηση της δυνατότητας εξοικονόμησης ενέργειας σε όσες συσκευές διαθέτουν την επιλογή 8
Απενεργοποίηση του εξοπλισμού όταν δε χρησιμοποιείται από τον κεντρικό διακόπτη (αποφυγή της επιλογής της λειτουργίας stand by) Κατανάλωση χαρτιού Χρήση της επιλογής "προεπισκόπηση εκτύπωσης", για τον εντοπισμό σφαλμάτων πριν από την εκτύπωση και την αποφυγή άσκοπων εκτυπώσεων Δημιουργία, κατά το δυνατόν, ασπρόμαυρων αντιτύπων Αποφυγή περιττών εκτυπώσεων Χρήση, κατά το δυνατόν, ανακυκλωμένου χαρτιού Εκτύπωση, κατά το δυνατόν, σε διπλή όψη Μεγιστοποίηση χρήσης e-mail για τα υπομνήματα και τα κοινά έγγραφα Επαναχρησιμοποίηση χαρτιού που έχει εκτυπωθεί μόνο στην μία όψη του Μετακινήσεις Αποφυγή μετακίνησης με αεροπλάνο και προτίμηση άλλων μέσων μετακίνησης, στον βαθμό που είναι πρακτικά και χρονικά εφικτό Οργάνωση των μετακινήσεων κατά τέτοιο τρόπο ώστε να δίνεται η δυνατότητα να πραγματοποιούνται περισσότερες από μία εργασίες στο πλαίσιο του έργου σε κάθε μετακίνηση ή ταξίδι Εφαρμογή εναλλακτικών λύσεων αντί της μετακίνησης, όπως χρήση τηλεφώνου, e-mail και τηλεδιάσκεψης Ενθάρρυνση car pooling Ενθάρρυνση μετακίνησης με τη χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς 9
Χρονοδιάγραμμα εκθέσεων 1 η Έκθεση Παρακολούθησης & Ελέγχου Ανθρακικού Αποτυπώματος 1 2 η Έκθεση Παρακολούθησης & Ελέγχου Ανθρακικού Αποτυπώματος 2 3 η Έκθεση Παρακολούθησης & Ελέγχου Ανθρακικού Αποτυπώματος 3 Τελική Έκθεση Παρακολούθησης & Ελέγχου Ανθρακικού Αποτυπώματος 4 2013 2014 2015 I II III IV I II III IV I II III IV Περίοδος αναφοράς υπολογισμών Περίοδος σύγκρισης αποτελεσμάτων υπολογισμών 1 Η 1 η Έκθεση Παρακολούθησης & Ελέγχου του Ανθρακικού Αποτυπώματος θα υποβληθεί με το Inception Report του έργου έως 31.3.2014 2 Η 2 η Έκθεση Παρακολούθησης & Ελέγχου του Ανθρακικού Αποτυπώματος θα υποβληθεί με το Progress Report του Έργου έως 30.9.2014 3 Η 3 η Έκθεση Παρακολούθησης & Ελέγχου του Ανθρακικού Αποτυπώματος θα υποβληθεί με την τελική έκθεση του Έργου έως 30.6.2015 4 Η Τελική Έκθεση Παρακολούθησης & Ελέγχου του Ανθρακικού Αποτυπώματος (απολογιστική) θα υποβληθεί με την τελική έκθεση του Έργου έως 30.6.2015 10