ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Βιβλιογραφία... 23 Εισαγωγή... 27 ΤΜΗΜΑ ΠΡΩΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΓΕΝΙΚΑ ΕΝΝΟΙΑ - ΠΗΓΕΣ 1. Έννοια κ.λ.π... 29 Α. Εισαγωγικά... 29 Β. Εξωτερική συμπεριφορά... 30 Γ. Διατάξεις... 31 Δ. Εγγυημένη εφαρμογή... 32 2. Πηγές... 33 Α. Γενικά... 33 Β. Νομικός θετικισμός... 33 ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 3. Δικαιοσύνη - ευνομία - εθνικό δίκαιο κ.λ.π... 35 Α. Δικαιοσύνη (ορθό δίκαιο)... 35 Β. Ευνομία... 35 Γ. Εθνικό δίκαιο κ.λ.π... 36 3α. Ηθική... 36 Α. Γενικά... 36 Β. Διαφορές... 37 Γ. Επίδραση δικαίου... 37 Δ. Επίδραση ηθικής... 37
4. Επανάσταση - αντίσταση... 38 Α. Επανάσταση... 38 Β. Αντίσταση... 39 5. Πολιτικός ρεαλισμός (μακιαβελλισμός - λογική του κράτους)... 40 Α. Μακιαβελλισμός... 40 Β. Λογική του κράτους... 41 5α. Αναρχισμός (κοσμοπολιτισμός - αντιεξουσίαση)... 42 Α. Γενικά... 42 Β. Κοσμοπολιτισμός... 42 Γ. Αντιεξουσίαση... 43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΦΥΣΗ - ΙΣΧΥΣ ΦΥΣΗ 6. Ορθότητα... 44 Α. Γενικά - κρατούσα άποψη... 44 Β. Ταύτιση δικαίων - Άγια γραφή... 45 Γ. Κριτική... 46 6α. Φόρμουλα-Ράντμπρουχ... 47 Α. Έννοια κ.λ.π... 47 Β. Επικράτηση... 48 Γ. Κριτική... 48 7. Σχετικότητα - ζωντανή δύναμη (λαϊκό πνεύμα)... 49 Α. Σχετικότητα... 49 Β. Ζωντανή δύναμη (λαϊκό πνεύμα)... 50 ΙΣΧΥΣ 8. Προστακτική... 51 Α. Κανονιστική (Κέλσεν)... 51 Β. Εγγυητική... 52 Γ. Κριτική - θέση... 52 9. Ηθική... 52 Α. Εισαγωγικά... 52 Β. Γενική (κοινωνική)... 53 Γ. Ειδική (ατομική)... 53 12
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 10. Προδεδομένα... 54 Α. Έννοια κ.λ.π... 54 Β. Δεσμευτικότητα - αντιμετώπιση... 55 11. Νομική ανθρωπολογία... 55 Α. Εισαγωγικά... 55 Β. Ανθρωπολογία... 55 Γ. Πολιτισμολογία... 56 Δ. Παρανοϊκότητα - θηριωδίες... 57 12. Συμφεροντοκρατία... 57 Α. Γενετική... 57 Β. Ερμηνευτική... 58 13. Πραγματικές καταστάσεις... 58 Α. Γενικά... 58 Β. Συμπεριφορά δικαιούχου... 59 Γ. Φαινομενικό δικαίωμα... 59 Δ. Νομή... 59 14. Κοινωνικά γεγονότα... 60 Α. Επίδραση δικαίου... 60 Β. Επίδραση κοινωνικών γεγονότων... 60 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΑΣΦΑΛΕΙΑ - ΕΠΙΕΙΚΕΙΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑ 15. Εισαγωγικά... 61 16. Ενεργικότητα - απονομή... 61 Α. Ενεργικότητα... 61 Β. Απονομή... 63 17. Σαφήνεια - διαφάνεια... 64 Α. Σαφήνεια... 64 Β. Διαφάνεια... 65 18. Σταθερότητα... 65 Α. Γενικά... 65 Β. Μεταρρυθμίσεις... 66 13
ΕΠΙΕΙΚΕΙΑ 19. Ταύτιση με δίκαιο... 66 Α. Γενικά... 66 Β. Δικαιολογία (ειδικότερα)... 67 Γ. Σχέση με ασφάλεια... 68 20. Συναφείς έννοιες... 68 Α. Χριστιανική-φιλάνθρωπη επιείκεια... 69 Β. Θεσμοποιημένη επιείκεια... 69 Γ. Χάρη - αμνηστία... 70 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ - ΧΙΟΥΜΟΡ - ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ - ΑΣΜΑΤΑ - ΣΤΙΧΟΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ 21. Αισθητική... 71 Α. Γενικά... 71 Β. Τυπικές μορφές... 72 ΧΙΟΥΜΟΡ 22. Γενικά... 73 23. Δικαστικό... 73 Α. Αριστοφάνης... 73 Β. Σύγχρονη εποχή... 74 24. Δογματικό... 74 Α. Γιέρινγκ... 74 Β. Βιβλιοκρισία - κριτική... 75 ΤΙΤΛΟΣ ΤΡΙΤΟΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ 24α. Παροιμίες... 76 Α. Γενικά... 76 Β. Παραδείγματα... 76 14
ΤΙΤΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΑΣΜΑΤΑ - ΣΤΙΧΟΙ 24β. Άσματα - στίχοι... 77 ΤΜΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ - ΟΡΘΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ 25. Εισαγωγικά... 79 Α. Έννοια - διακρίσεις - απάνθισμα... 79 Β. Προβληματικότητα... 81 Γ. Εποπτική εξέλιξη... 82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 26. Ευρεία έννοια... 83 Α. Περιεχόμενο... 83 Β. Κριτική... 84 26α. Κοσμική τάξη... 85 Α. Λογική... 85 Β. Θεολογική... 86 27. Στενή έννοια... 87 Α. Φύση ανθρώπου... 87 Β. Φύση πράγματος... 88 Γ. Κριτική... 88 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΔΙΚΑΙΟΥ ΑΤΟΜΙΚΟ 28. Γενικά... 90 Α. Έννοια - ηθική συνείδηση... 90 Β. Λειτουργία συνείδησης... 90 Γ. Χειραφέτηση συνείδησης... 91 29. Αξιολογική εμπειρία... 91 Α. Έννοια κ.λ.π... 91 Β. Γεγονότα... 92 30. Ανθρωποβιολογία - πολιτισμός... 92 15
ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ (ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ) 31. Γενικά... 93 Α. Έννοια κ.λ.π... 93 Β. Πηγές... 94 Γ. Διαπίστωση... 94 Δ. Παραπλανήσεις κ.λ.π.... 94 32. Θετικό δίκαιο - νομολογία - ξένα δίκαια... 95 Α. Γενικά... 95 Β. Σύνταγμα - νόμοι... 95 Γ. Νομολογία... 96 Δ. Ξένα δίκαια... 96 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΘΕΩΡΙΕΣ 33. Ανταπόδοση (τιμωρία)... 97 Α. Έννοια κ.λ.π... 97 Β. Κριτική... 98 Γ. Καινή διαθήκη - χρυσός κανόνας... 99 34. Ισότητα... 99 Α. Γενικά... 99 Β. Απόλυτη... 100 Γ. Σχετική... 101 35. Συνύπαρξη ελευθεριών (Καντ)... 102 Α. Έννοια κ.λ.π... 102 Β. Κριτική... 103 36. Λογική ιστορίας (Χέγκελ)... 103 Α. Έννοια κ.λ.π... 103 Β. Κριτική... 104 37. Διαλεκτικός υλισμός (Μαρξ-Ένγκελς-Λένιν)... 104 Α. Έννοια - παραδοχές... 104 Β. Δίκαιο... 106 Γ. Κριτική... 106 37α. Έντιμη ρύθμιση (fairness Ρωλς)... 107 Α. Έννοια... 107 Β. Κριτική... 107 16
37β. Αυτοδιοργάνωση του δικαίου (Λούμαν)... 108 Α. Έννοια... 108 Β. Κριτική... 108 38. Γενικό καλό... 109 Α. Έννοια κ.λ.π... 109 Β. Κριτική... 109 39. Ατομισμός - υπερατομισμός - πολιτισμικότητα... 110 Α. Γενικά... 110 Β. Διακρίσεις... 111 ΤΜΗΜΑ ΤΡΙΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ - ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΝΟΜΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΓΕΝΙΚΑ 40. Έννοια κ.λ.π... 112 Α. Περιεχόμενο κ.λ.π... 112 Β. Περιορισμοί... 113 41. Σχέση με ελευθερία βούλησης... 113 Α. Κρατούσα άποψη... 113 Β. Απόψεις που αποκλίνουν... 114 ΜΟΡΦΕΣ 42. Δημοκρατισμός - φιλελευθερισμός... 115 Α. Δημοκρατισμός... 115 Β. Φιλελευθερισμός... 116 43. Ατομικισμός - κοινωνικισμός... 116 Α. Γενικά... 116 Β. Ουσιαστική ελευθερία... 117 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΡΑΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 44. Γενικά... 117 17
45. Ενότητα δικαίου... 119 Α. Γενικά... 119 Β. Εννοιολογική... 120 46. Τάξη αρμοδιοτήτων... 120 Α. Γενικά... 120 Β. Ειδικότερα... 120 ΤΜΗΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟ ΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΝΟΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΕΝΝΟΙΕΣ 47. Σύστημα... 122 Α. Σύνθεση... 122 Β. Πληρότητα... 48. Έννοιες... 123 Α. Γενικά... 123 Β. Διακρίσεις - πυραμίδα... 123 Γ. Πηγή... 124 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΡΜΗΝΕΙΑ 49. Εξηγητική - πληρωτική... 125 Α. Εξηγητική... 125 Β. Πληρωτική... 126 50. Ιστορική - αντικειμενική - συνδυαστική... 127 Α. Ιστορική... 127 Β. Αντικειμενική... 127 Γ. Συνδυαστική... 127 51. Συστηματική... 128 Α. Έννοια κ.λ.π... 128 Β. Πλεονεκτήματα... 128 Γ. Μειονεκτήματα... 129 52. Εννοιοκρατική - λογική - δεοντο-λογική... 130 Α. Εννοιοκρατική... 130 Β. Λογική (λογιστική)... 130 Γ. Δεοντο-λογική... 131 18
53. Τελολογική (συμφέροντα - αξίες)... 131 Α. Έννοια κ.λ.π... 131 Β. Συμφέροντα - αξίες... 132 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ 54. Επιχειρηματολογική (τοπική)... 132 Α. Έννοια κ.λ.π... 132 Β. Επιχειρήματα... 133 55. Συγκριτική... 133 Α. Έννοια κ.λ.π... 133 Β. Ένταξη... 134 56. Δοκιμαστική (πειραματική)... 135 Α. Έννοια κ.λ.π... 135 Β. Κριτική... 136 ΤΜΗΜΑ ΠΕΜΠΤΟ ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ 57. Δημοκρατικότητα... 137 58. Δικαιοκρατικότητα... 138 Α. Τυπική... 138 Β. Ουσιαστική... 139 59. Κοινωνικοκρατικότητα... 139 ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ 60. Γενικά... 141 Α. Δικαιώματα... 141 Β. Υποχρεώσεις... 141 19
61. Δικαιώματα (ειδικότερα)... 142 Α. Περιεχόμενο - σκοπός... 142 Β. Έκταση ισχύος - κατάχρηση... 142 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΑΣΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ 62. Φυσικά... 143 Α. Γενικά... 143 Β. Ικανότητα δικαίου... 143 Γ. Ικανότητα πράξης... 144 Δ. Δικαίωμα στην προσωπικότητα... 144 63. Νομικά... 145 Α. Γενικά... 145 Β. Είδη... 146 ΔΙΚΑΙΩΜΑ 64. Γενικά... 146 Α. Έννοια κ.λ.π... 146 Β. Προσδοκία... 147 Γ. Άσκηση... 147 Δ. Κατάχρηση... 148 65. Είδη... 148 ΤΙΤΛΟΣ ΤΡΙΤΟΣ ΣΥΜΒΑΣΗ 66. Γενικά... 149 Α. Έννοια - σημασία... 149 Β. Θεμελίωση... 150 Γ. Οιονεί συμβάσεις... 150 67. Αρχή σύμβασης (συμβατική ελευθερία)... 151 Α. Έννοια κ.λ.π... 151 Β. Εξαιρέσεις... 152 20
ΤΙΤΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΖΗΜΙΑ - ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ 68. Γενικά... 152 69. Υποκειμενική ευθύνη... 152 70. Αντικειμενική ευθύνη... 153 Α. Έννοια κ.λ.π... 153 Β. Δικαιολογία κ.λ.π... 154 71. Αποζημίωση... 154 Α. Γενικά... 154 Β. Όρια - περιορισμοί... 155 ΤΙΤΛΟΣ ΠΕΜΠΤΟΣ ΑΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΤΟΣ ΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ 72. Αδικαιολόγητος πλουτισμός... 155 Α. Έννοια κ.λ.π... 155 Β. Ρύθμιση... 156 Γ. Απόδοση... 156 ΤΙΤΛΟΣ ΕΚΤΟΣ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑ 73. Γενικά... 157 Α. Έννοια... 157 Β. Ατομικό δικαίωμα... 157 74. Περιορισμοί - προσδιορισμοί - βάρη... 158 Α. Περιορισμοί... 158 Β. Προσδιορισμοί... 159 Γ. Βάρη... 159 75. Προβληματισμοί... 160 Α. Εισαγωγικά... 160 Β. Απόψεις... 160 ΤΙΤΛΟΣ ΕΒΔΟΜΟΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗ - ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ 76. Συμβίωση... 163 Α. Έννοια κ.λ.π... 163 Β. Γάμος... 163 21
77. Συγγένεια... 164 Α. Έννοια κ.λ.π... 164 Β. Κτήση... 165 Γ. Απώλεια... 165 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΠΟΙΝΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΟΙΝΙΚΗ 78. Αξιόποινη πράξη... 166 Α. Έννοια κ.λ.π... 166 Β. Φυσικό έγκλημα... 166 Γ. Πρόβλεψη... 166 79. Ποινή... 167 Α. Είδος - ύψος... 167 Β. Σκοπός... 168 ΔΙΑΔΙΚΑΣΤΙΚΗ 80. Διαδικαστική... 169 Α. Ουδετερότητα δικαστή... 169 Β. Ισότητα ευκαιριών... 170 Γ. Δημοσιότητα δίκης... 170 Ευρετήριο προσώπων... 171 Ευρετήριο ύλης... 175 22