ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ Γιώργης Σιγάλας Ζωγράφος, Σύμβουλος Καλλιτεχνικών Μαθημάτων Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ Γιώργης Σιγάλας Ζωγράφος, Σύμβουλος Καλλιτεχνικών Μαθημάτων Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Ολοκληρώθηκε η συγγραφή των νέων βιβλίων του μαθήματος των Εικαστικών. Η πρώτη σκέψη που αναδύεται σε όσους ασχολούνται με την Αισθητική Αγωγή είναι μια απορία για τη χρησιμοποίηση σχολικών εγχειριδίων στη διδασκαλία της τέχνης. Ορισμένοι δεν έχουν δώσει ακόμη απάντηση στο ερώτημα εάν μπορεί να διδαχτεί η τέχνη και καλούνται τώρα να απαντήσουν εάν μπορεί να διδαχτεί μέσα από ένα βιβλίο. Το εύλογο ερώτημα απασχόλησε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο πριν τελικά υιοθετήσει την άποψη να συγγραφούν σχολικά εγχειρίδια για το μάθημα των Εικαστικών. Να αναφέρουμε ότι σε ορισμένες προηγμένες χώρες κυκλοφορούν αντίστοιχα βιβλία (Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιαπωνία κτλ. 1 ), τα οποία και μελετήθηκαν. Αρχικά θα εξετάσουμε με σύντομο τρόπο το σκοπό της ύπαρξης αυτών των βιβλίων και στη συνέχεια πώς οι συγγραφείς των συγκεκριμένων βιβλίων επιχειρούν σήμερα να πραγματοποιήσουν αυτό το σκοπό. Η διδασκαλία της τέχνης στα ελληνικά σχολεία τα τελευταία χρόνια επιχειρεί μια στροφή. Από εμπειρική προσπαθεί να γίνει επιστημονική, όσον αφορά την παιδαγωγική, τη μεθοδολογική, τη θεματολογική κτλ. διάσταση, ώστε να επιτυγχάνει ποιοτικότερα αποτελέσματα. Αυτό ξεκίνησε με την εκπόνηση των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών του 1999 2, τα οποία ήταν σύγχρονα και ανοιχτά. Τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών για τα Εικαστικά δεν παρουσιάζουν σαφώς προκαθορισμένη ύλη, αλλά προτείνουν διάφορους άξονες περιεχομένων τους οποίους ο εκπαιδευτικός διαπλέκει στη διδασκαλία του, σχεδιάζοντας κάθε φορά πρωτότυπα μαθήματα. Ο εκπαιδευτικός που ενδιαφέρονταν να προετοιμάσει τα μαθήματα της τέχνης, έπρεπε να δημιουργήσει μόνος του ή και να συλλέξει το κατάλληλο και χρήσιμο κάθε φορά υλικό για τον ίδιο και για τους μαθητές του, να σχεδιάσει το μάθημα, να βρει μεθόδους, τεχνικές, υποδείγματα από έργα μαθητών ή καλλιτεχνών, σχετικά κείμενα, εικόνες έργων τέχνης, φωτογραφίες, υλικά 1 Ενδεικτικά αναφέρουμε: Hermite, S. L & Parrington, C. Arts Plastiques. Magnard, Paris, 1982. 2 ΦΕΚ 1535/28 Ιουλίου 1999. Προγράμματα Σπουδών της Αισθητικής Αγωγής των Ε και Στ τάξεων του Δημοτικού Σχολείου και ΦΕΚ 1645/24 Αυγούστου 1999 για το Γυμνάσιο και Ενιαίο Λύκειο. 1

(μολύβια, χρώματα, χαρτιά κ.ά.), εργαλεία, βιβλία τέχνης, καταλόγους εκθέσεων, αφίσες, πιθανώς μηχανήματα για προβολή διαφανειών κτλ. Με τις γνωστές και δεδομένες συνθήκες αυτό ήταν αρκετά δύσκολο, καθώς προαπαιτούσε ειδικές γνώσεις, αφιέρωση προσωπικού χρόνου, διάθεση, θετικό περιβάλλον, ύπαρξη εργαστηρίων κ.τ.λ. Παραθέτουμε μια σταχυολόγηση από εκθέσεις Σχολικών Συμβούλων με αποκαλυπτικές παρατηρήσεις που αφορούν στα Εικαστικά Δημοτικού 3. «Η πραγματοποίηση του εκπαιδευτικού έργου δεν βασίστηκε σε ένα συστηματικό κατά τάξη και σχολική μονάδα προγραμματισμό και γι αυτό χρειάστηκε να παρέμβουμε αρκετές φορές. Με δικιά μας παρέμβαση μοιράστηκαν τα βιβλία για το δάσκαλο Μουσικής Αγωγής, Θεατρικής Αγωγής και Εικαστικής Αγωγής. Αυτά τα βιβλία δεν αξιοποιήθηκαν όπως έπρεπε». Να σημειώσουμε εδώ με την ευκαιρία αυτή ότι από το 1980 πρωτοκυκλοφόρησαν ορισμένα βιβλία δασκάλου για τη διδασκαλία των τεχνών στα σχολεία 4. «Η Αισθητική Αγωγή πρέπει να διδάσκεται από εκπαιδευτικούς ειδικότητας». «Η έλλειψη ειδικοτήτων είναι ένας άλλος παράγοντας δυσκολίας». «Αισθητική Αγωγή: Εφοδιασμός με το απαραίτητο υλικό». «Τα βιβλία της Εικαστικής Αγωγής και της Θεατρικής Αγωγής είναι πολύ καλά και χρήσιμα, αλλά καθίστανται ανενεργά χωρίς επιμόρφωση των δασκάλων», «Συχνά ο διδακτικός χρόνος χρησιμοποιείται για τη διδασκαλία των άλλων μαθημάτων Γλώσσας, Μαθηματικών, Ιστορίας κτλ. ως αποτέλεσμα της υπερβολικής σε ποσότητα ύλης των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών» 5. Συμπερασματικά, διαπιστώνεται η ανάγκη μιας πολυδιάστατης στήριξης του διδακτικού έργου για ένα ποιοτικό μάθημα στα Εικαστικά. Το 2003 προγραμματίστηκε στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο η συγγραφή βιβλίων και η παραγωγή εποπτικών υλικών, όπως CDROM, DVD, αφισών κ.ά., από τα οποία τα περισσότερα υλοποιήθηκαν ήδη και ορισμένα βρίσκονται σήμερα στη διαδικασία υλοποίησης. Ειδικότερα συγγράφτηκαν για το Δημοτικό και βρίσκονται ήδη στις προεκτυπωτικές εργασίες τρία διδακτικά πακέτα που περιλαμβάνουν βιβλίο μαθητή, τετράδιο εργασιών και βιβλίο δασκάλου για τις τάξεις Α - Β, Γ - Δ και Ε - Στ. Οι συνθήκες της διδασκαλίας των Εικαστικών στο Γυμνάσιο και Λύκειο είναι διαφοροποιημένες από το Δημοτικό. Εκεί διδάσκουν καθηγητές ειδικότητας, απόφοιτοι Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών και έχει ήδη κυκλοφορήσει διδακτικό πακέτο (βιβλίο μαθητή και βιβλίο 3 Τυχαίο δείγμα από τις εκθέσεις Σχολικών Συμβούλων της Νομαρχίας Πειραιά το 1999. 4 Ενδεικτικά αναφέρουμε: Αλεξανδράκης, Α. κ.ά. Εικαστική Αγωγή. Βιβλίο για το Δάσκαλο. ΟΕΔΒ. Αθήνα. Κουρετζής, Λ. & Κοντογιάννη, Α. Θεατρική Αγωγή. ΟΕΔΒ. Αθήνα. 5 Τυχαίο δείγμα από τις εκθέσεις Σχολικών Συμβούλων από την 5 η Περιφέρεια Νομού Πέλλας 1999. 2

καθηγητή) για την Α Λυκείου από το 1998 6. Αυτό έχει γίνει συνολικά δεκτό και έχει ενσωματωθεί στη διαδικασία της διδασκαλίας από την πλειονότητα των διδασκόντων 7. Σε ό,τι αφορά το Γυμνάσιο, έχουν ήδη συγγραφεί τα διδακτικά πακέτα (βιβλίο μαθητή, καθηγητή και τετράδιο εργασιών) της Α τάξης και Γ τάξης, ενώ το αντίστοιχο της Β τάξης βρίσκεται στη διαδικασία της συγγραφής. Τα βιβλία Εικαστικών Δημοτικού και Γυμνασίου βασίστηκαν στο ισχύον Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών 8. Τα βιβλία αυτά αποτελούν μια ερμηνευτική προσέγγιση του προγράμματος από τους συγγραφείς. Προφανώς κάθε συγγραφική ομάδα που θα βασιζόταν σε αυτό το ανοιχτό πρόγραμμα σπουδών, θα συνέγραφε ένα αρκετά διαφορετικό βιβλίο. Ωστόσο, τα βασικά στοιχεία είναι κοινά και εμφανή. Τα βιβλία αυτά δεν αποβλέπουν να μετατρέψουν ένα εμπειρικό, βιωματικό και δημιουργικό μάθημα που στηρίζεται στο εργαστήριο και στη δημιουργική πράξη, σε βιβλιοκεντρικό και αυτό τονίζεται από τους συγγραφείς, τους υπευθύνους, αλλά και διαφαίνεται στην ύλη και τη μεθοδολογία κάθε βιβλίου. Αντίθετα, έχουν ως σκοπό να προσφέρουν ένα πλούσιο και ποικίλο υλικό στον διδάσκοντα και στους μαθητές και να προτείνουν σύγχρονες και αποτελεσματικές μεθόδους εφαρμογής και μάθησης στην Εικαστική Τέχνη. Αυτό το καλά μελετημένο και έτοιμο υλικό είναι αυτό που μέχρι τώρα συνέλεγε, συνέτασσε και δημιουργούσε μόνος του, όπως ήδη τονίσαμε προηγουμένως, κάθε δημιουργικός εκπαιδευτικός. 6 Ζιρώ, Ολ. κ.ά. Εικαστικά Α Ενιαίου Λυκείου. ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1998. 7 Σιγάλας, Γ., Κατσαρός, Γ. & Γαλάνη, Λ. «Αξιολογική έρευνα του βιβλίου του μαθητή και του καθηγητή για το μάθημα Εικαστικά της Α Ενιαίου Λυκείου», Εικαστική Παιδεία, Ένωση Καθηγητών Μαθημάτων Μέσης Εκπαίδευσης. σσ. 82-90, Τεύχος 2 ο, Αθήνα, 2004. 8 ΦΕΚ 303/13 Μαρτίου 2003. 3

Τώρα του δίνεται πλέον έτοιμο, ώστε να μπορεί να το χρησιμοποιήσει όπως είναι, να συμπληρώνει το δικό του υλικό σε μεγάλο ή μικρότερο βαθμό, ή απλώς και μόνο να το συμβουλεύεται για ενημέρωση. Το βιβλίο του μαθητή απευθύνεται στο μαθητή, αλλά καλείται ο δάσκαλος να το ενσωματώσει στη διδασκαλία του με λειτουργικό και αποτελεσματικό τρόπο. Δεν υπάρχουν κείμενα προς αποστήθιση, δεν είναι ένα θεωρητικό βιβλίο, δεν υπάρχουν πληροφορίες τις οποίες καλούνται οι μαθητές να μάθουν απαραίτητα ώστε να εξεταστούν κατόπιν σε αυτές. Ο στόχος κάθε κεφαλαίου του βιβλίου του μαθητή είναι να δώσει ερεθίσματα και εναύσματα στους μαθητές. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από ένα πλούσιο υλικό που περιλαμβάνει φωτογραφίες και εικόνες της φύσης, δηλαδή του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος σχετικές με έναν τομέα ή θέμα της τέχνης που επιλέγει να διδάξει ο δάσκαλος και εκδηλώνει ενδιαφέρον ο μαθητής. Κάθε κεφάλαιο περιλαμβάνει σχετικές πληροφορίες και τις απαραίτητες διευκρινίσεις. Ακολουθεί μια ομάδα εικόνων σχετικών με τον ίδιο τομέα ή θέμα και παρατίθενται κατάλληλα έργα τέχνης για να διαπιστώσει ο μαθητής με ποιον τρόπο οι διάφοροι καλλιτέχνες, σύγχρονοι ή παλαιότεροι, έχουν αποδώσει το προς επεξεργασία θέμα. Το κεφάλαιο του βιβλίου ολοκληρώνεται με προτάσεις για τη δημιουργία έργων τέχνης από τους ίδιους τους μαθητές. Ειδικά εδώ το βιβλίο επεκτείνεται στο να πληροφορήσει για υλικά, τεχνικές και μεθόδους, να δώσει παραδείγματα ολοκληρωμένων έργων από άλλους μαθητές, να δώσει με εικόνες την πορεία κατασκευής ενός έργου ανάλογα με την εκάστοτε τεχνική. Το κεφάλαιο μπορεί να έχει σαν κύριο άξονα και αφορμή ένα θέμα από την Ιστορία της Τέχνης, τη διδασκαλία ενός μορφικού στοιχείου, ένα θεματικό περιεχόμενο, ένα στιλ, έναν καλλιτέχνη, ένα έργο τέχνης κτλ. Το κεφάλαιο συμπληρώνεται ανάλογα και διανθίζεται με απόψεις καλλιτεχνών, με ανάλυση έργων τέχνης, με κριτικές, με ερωτήσεις για πρόκληση συζητήσεων και έκφραση απόψεων, με προτάσεις και ιδέες για δημιουργία νέων έργων ή εργασιών κτλ. Από τάξη σε τάξη τα βιβλία γίνονται πιο σύνθετα, ακολουθώντας την ανάπτυξη του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγράμματος Σπουδών των Εικαστικών 9. Στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, τα θέματα είναι ευχάριστα και χαρούμενα και ανάλογα με την ηλικία και τα ενδιαφέροντα των μικρών παιδιών. Στις επόμενες τάξεις, καθώς τα παιδιά είναι μεγαλύτερα, έχουν διαφορετικά ενδιαφέροντα και ευρύτερη αντίληψη, οι προτεινόμενες τεχνικές απαιτούν μεγαλύτερες δεξιότητες, οι έννοιες είναι συνθετότερες, τα έργα τέχνης πλουσιότερα σε νοήματα και οι μορφές τους πιο πολύπλοκες. 9 Ό.π. 8. 4

Το τετράδιο εργασιών και ασκήσεων είναι περιορισμένο σε αριθμό σελίδων, με πολλούς διαθέσιμους χώρους για σκίτσα, προσχέδια και σημειώσεις. Δεν αντικαθιστά το γνωστό μπλοκ και τα άλλα υλικά. Δεν είναι ο στόχος του να περιορίσει μέσα σε ορισμένα τυποποιημένα φύλλα τις δημιουργίες των παιδιών. Είναι ένα συμπληρωματικό υλικό με διαφορετική αντίληψη από το βιβλίο του μαθητή, αλλά θα μπορούσε να είναι ενσωματωμένο σ αυτό. Κάθε κεφάλαιο του βιβλίου του μαθητή συνεχίζεται μέσα στο τετράδιο. Ο μαθητής αρχίζει να παρεμβαίνει ο ίδιος με ενεργητικό τρόπο, σχεδιάζει, τσεκάρει, αντιστοιχίζει, απαντά, σημειώνει ιδέες για τα έργα του κτλ. Το επόμενο στάδιο είναι αυτό της πραγματικής δημιουργίας έργων ή εργασιών από τους μαθητές. Είναι το εργαστήρι. Σε ένα γνωσιοκεντρικό εκπαιδευτικό σύστημα, η ώρα της Αισθητικής Αγωγής πρέπει να παραμείνει η ώρα της δημιουργίας, η ώρα του ματιού και του χεριού. Η τέχνη βέβαια είναι πολυδιάστατο φαινόμενο. Κάθε μαθητής πρέπει να είναι παράλληλα θεατής και δημιουργός, όπως τονίζει το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών. Στο βιβλίο του εκπαιδευτικού εξηγείται η ύλη του βιβλίου του μαθητή, προσδιορίζονται οι στόχοι, οι κατάλληλες μέθοδοι, τα απαραίτητα υλικά, οι σχετικές πηγές, δίνονται επιπλέον πληροφορίες για να στηθεί ένα εργαστήριο, για να μεθοδευτεί η γνώση και η δημιουργία έργων για να αξιολογηθούν οι μαθητές, τα έργα, οι δράσεις, η διδακτική πορεία και η πορεία της μάθησης. Επεξηγείται επίσης η δομή του βιβλίου του μαθητή, η οποία έχει βασιστεί σε επιστημονικές διδακτικές μεθόδους, όπως η συνθετική ή η αναλυτικοσυνθετική μέθοδος κ.ά. ανάλογα με το προς διδασκαλία θέμα. Τα βιβλία των Εικαστικών, όπως και όλα τα νέα βιβλία των άλλων γνωστικών αντικειμένων, έχουν αφιερώσει ένα ποσοστό της ύλης τους στη διαθεματική προσέγγιση. Διαπραγματεύονται μια έννοια που διδάσκεται και σε άλλα αντικείμενα, ώστε το παιδί να την αντιληφθεί σφαιρικά και όχι αποσπασματικά, όπως γινόταν μέχρι σήμερα. Πρόσφορες τέτοιες έννοιες μπορεί να είναι η ισορροπία, ο χώρος, ο χρόνος, η σύνθεση, η μεταβολή κτλ. Το ίδιο μπορεί να γίνει με (από κοινού) επεξεργασία με άλλα γνωστικά αντικείμενα και με θέματα όπως το νερό, η ελιά, η ανακύκλωση κτλ. Ας δούμε ορισμένα συγκεκριμένα παραδείγματα μέσα από τα νέα βιβλία. Από το βιβλίο μαθητή Εικαστικών Α - Β Δημοτικού 10 εξετάζουμε την ενότητα με τίτλο «Ο κόσμος όλος με σχήματα». Οι πλούσιες από εικόνες σελίδες του ξεκινούν με μια επιλεγμένη φωτογραφία ενός δέντρου και ενός σπιτιού και δίπλα ακριβώς παρατίθεται το απλοποιημένο σχήμα τους. Κάτω, μια φωτογραφία διάφορων μικρών στρογγυλών αντικειμένων και μια άλλη φωτογραφία, στην οποία 10 Ζωγράφος, Θ., Μπέσσας, Δ. & Μπέσσα, Ε. Εικαστικά Α - Β Δημοτικού. (Διδακτικό Πακέτο). ΥΠΕΠΘ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Υπό έκδοση από ΟΕΔΒ. 5

φαίνεται πώς έχει αντιγραφεί το σχήμα αυτών των αντικειμένων. Ένα παιδί κόβει αυτά τα σχήματα. Παρακάτω προτρέπεται ο μαθητής να βρει και να κόψει δικά του σχήματα. Το κεφάλαιο συνεχίζεται με την πρόταση «Ψάχνουμε σχήματα» και παρατίθενται έργα παιδιών με διάφορα σχήματα. Το ίδιο γίνεται και με το ανθρώπινο σχήμα. Οι φωτογραφίες των ίδιων των παιδιών που επεξεργάζονται το θέμα σε συνδυασμό με πρωτότυπα και εντυπωσιακά έργα που έχουν φτιάξει τα παιδιά ενθαρρύνουν το μικρό μαθητή και του εξηγούν τυχόν απορίες του. Παράλληλα δίνουν ιδέες στο δάσκαλο για να επεξεργαστεί ένα παρόμοιο θέμα με τους μαθητές του. Για την αντίστοιχη ενότητα στο τετράδιο του μαθητή υπάρχει διαθέσιμο κατάλληλο εικονιστικό υλικό με αντικείμενα έντονα σχηματοποιημένα. Δίπλα υπάρχει χώρος ώστε να σχεδιάζουν και να χρωματίζουν τα γεωμετρικά σχήματα που διακρίνουν στη δομή των πραγματικών αντικειμένων. Στο βιβλίο του εκπαιδευτικού εξηγείται πώς συνδυάστηκαν οι διάφοροι άξονες του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών, ώστε να συγγραφεί το γενικότερο κεφάλαιο με τίτλο «Μορφές από γραμμές, σχήματα και χρώματα», η μία ενότητα του οποίου είναι τα σχήματα. Προσδιορίζεται ο βασικός στόχος, να «αναγνωρίσουν τα παιδιά εικόνες από τη φύση και το δομημένο περιβάλλον που έχουν έντονη γεωμετρική δομή και να κατασκευάσουν τα δικά τους έργα». Προσδιορίζονται οι επιμέρους στόχοι, ο διδακτικός χρόνος, τα κίνητρα και προτείνεται διδακτική μέθοδος μέσω παρατηρήσεων, συζητήσεων και εφαρμογής. Περιγράφονται οι δραστηριότητες και τα απαραίτητα υλικά και επεξηγείται η χρήση του τετραδίου εργασιών. Τέλος δίνονται πηγές, βιβλιογραφία, γλωσσάρι και προτάσεις διαθεματικής προσέγγισης. Τα σχήματα μπορούν να συνδεθούν με τα Μαθηματικά (επίπεδα σχήματα), τη Μελέτη Περιβάλλοντος (παρατήρηση περιβάλλοντος) και τη Φυσική Αγωγή (παραδοσιακά παιχνίδια). Στο βιβλίο του μαθητή για τα Εικαστικά Γ Γυμνασίου 11 ξεχωρίζουμε ένα κεφάλαιο με τίτλο «Εφαρμοσμένες Τέχνες» και την ενότητα «Σχέδιο Γραφιστικής». Το κεφάλαιο ξεκινά με τη φωτογραφία ενός πολυσύχναστου δρόμου μιας πόλης γεμάτης σήματα και πινακίδες. Παρατίθενται λογότυπα εταιριών, ανάλυση εικόνας μιας ιστοσελίδας και δίνονται σύντομες και εισαγωγικές πληροφορίες. Κατόπιν επεξηγείται με εικόνες σε σειρά η διαδικασία σχεδιασμού μιας ιδέας και η σχεδίαση γραμμάτων. Παρατίθενται εικόνες εντύπων, σχέδια της δομής της σελίδας σε 11 Ζωγράφος, Θ., Μπέσσας, Δ. & Μπέσσα, Ε. Εικαστικά Γ - Δ Δημοτικού. (Διδακτικό Πακέτο). ΥΠΕΠΘ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Υπό έκδοση από ΟΕΔΒ. Επίσης συγγράφηκαν τα παρακάτω: Μαγουλιώτης, Α., κ.ά. Εικαστικά Ε - Στ Δημοτικού. (Διδακτικό Πακέτο). ΥΠΕΠΘ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Υπό έκδοση από ΟΕΔΒ. Ανούση, Ε., Ράπτης, Η. & Ροδοπούλου, Ε. Εικαστικά Α Γυμνασίου. (Διδακτικό Πακέτο). ΥΠΕΠΘ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Υπό έκδοση από ΟΕΔΒ. Εικαστικά Β Γυμνασίου. (Διδακτικό Πακέτο). Υπό συγγραφή. Αντωνόπουλος, Γ. & Δουκάκη, Μ. Εικαστικά Γ Γυμνασίου. (Διδακτικό Πακέτο). ΥΠΕΠΘ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Υπό έκδοση από ΟΕΔΒ. 6

ένα έντυπο και επεξηγείται το έντυπο και η σελιδοποίηση. Το ίδιο γίνεται με τις αφίσες και η ενότητα καταλήγει με ιδέες και προτάσεις για εργασίες. Δίνεται ο κατάλογος των απαραίτητων υλικών, καθώς και γλωσσάρι εννοιών, και αναπτύσσονται σύντομα ορισμένες κατάλληλες διαθεματικές έννοιες. Στο αντίστοιχο τετράδιο εργασιών παρατίθεται ποικιλία εικόνων, πρόσφορων για το θέμα της γραφιστικής (διαφημιστικά έντυπα, αφίσες κτλ.) και ζητείται από το μαθητή να περιγράψει τη μορφή και τον τρόπο σύνθεσης κάθε εικόνας στο διαθέσιμο χώρο. Κατόπιν ζητείται από τους μαθητές να βρουν εμπορικά σήματα και λογότυπα από περιοδικά, να τα επεξεργαστούν σχεδιαστικά και να δημιουργήσουν δικά τους λογότυπα στο τετράδιο, να γίνουν τα προσχέδια τα οποία θα αναπτυχθούν κατόπιν σε μακέτες. Στο βιβλίο του καθηγητή προσδιορίζεται ότι ο στόχος είναι να έρθει ο μαθητής σε μια πρώτη επαφή με τις εφαρμοσμένες τέχνες. Κατόπιν προσδιορίζεται ο τρόπος σύνδεσης της ενότητας με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών, επεξηγούνται τα διάφορα θέματα της ενότητας, προτείνεται η χρονική διάρκεια, οι επιμέρους στόχοι, ώστε να γίνει ο συσχετισμός Καλών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, να μάθουν οι μαθητές να σχεδιάζουν γράμματα, να παρατηρούν και να αναλύουν αφίσες και έντυπα. Προσδιορίζονται τα αναμενόμενα αποτελέσματα, η αξιολόγηση της επίδοσης των μαθητών, τα υλικά, τα μέσα, οι πηγές και δίνεται διεξοδικά η μεθοδολογική ανάπτυξη της πρώτης και δεύτερης διδακτικής ώρας με τα κίνητρα, την παρουσίαση κτλ. Επεξηγείται το βιβλίο του μαθητή και οι τρόποι επεξεργασίας του. Το ίδιο γίνεται και σε ό,τι αφορά στη χρησιμοποίηση του τετραδίου εργασιών. Για τα βιβλία αυτά έχει προγραμματιστεί να γίνει ποιοτική αξιολόγηση από τους χρήστες τους στο τέλος της πρώτης σχολικής χρονιάς που θα διδαχτούν στα σχολεία. Κατόπιν θα βελτιωθούν ανάλογα με τα αποτελέσματα της αξιολόγησης. 7

Βιβλιογραφία Διδακτικό Βιβλίο και Εκπαιδευτικό Υλικό στο Σχολείο: Προβληματισμοί Δυνατότητες - Προοπτικές. ΥΠΕΠΘ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Πρακτικά Πανελλήνιου Συνεδρίου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 17-19 Φεβρουαρίου 2005. Δούκας, Χ. κ.ά. Πλαίσιο Αξιολόγησης Διδακτικών Εγχειριδίων. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Αθήνα, 1999. Επιμορφωτικό Υλικό Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. ΥΠΕΠΘ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Αθήνα, Δεκέμβριος 2005. Καψάλης, Α., Χαραλάμπους, Δ. Σχολικά Εγχειρίδια Θεσμική Εξέλιξη και Σύγχρονη Προβληματική. Έκφραση. Αθήνα, 1995. Le Metais, J. Control and Supply of Textbooks. International Review of Curriculum Frameworks. Thematic Probe, NFER, 1996. Μπονίδης, Κ. Το Περιεχόμενο του Σχολικού Βιβλίου ως Αντικείμενο Έρευνας. Μεταίχμιο. Αθήνα, 2004. Μπονίδης, Κ. & Χοντολίδου, Ε. Έρευνα Διδακτικών Εγχειριδίων: από την Ποσοτική Ανάλυση Περιεχομένου σε Ποιοτικές Μεθόδους Ανάλυσης Το παράδειγμα της Ελλάδας. Στο Μ. Ι. Βάμβουκας & Α. Γ. Χουρδάκης (επιμ.). Πρακτικά Ζ Διεθνούς Συνεδρίου της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδας. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα. Αθήνα, 1997. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Προδιαγραφές Εκπαιδευτικών Βοηθητικών Μέσων. Γραφείο Προτυποποίησης. Αθήνα, 1999. Πρακτικά Διημέρου Συνεδρίου. Σχολικό Βιβλίο. Πατάκης. Αθήνα, 1990. Robinson, K. The Arts in Education: A Survey. Culture, Creativity and the Young. Council of Europe, 1995. Simpson, I. Complete Drawing Course/A Comprehensive Learning Guide and Reference Manual. Running Pr., 1993. Φραγκουδάκη, Α. Τα Αναγνωστικά Βιβλία του Δημοτικού Σχολείου. Ιδεολογικός Πειθαναγκασμός και Παιδαγωγική Βία. Θεμέλιο, γ έκδοση. Αθήνα, 1979. Fritzsche, K. P. Τα Σχολικά Εγχειρίδια ως Αντικείμενο Έρευνας. Παιδαγωγική Επιθεώρηση 17/92. Εκδ. Αφοί Κυριακίδη. Θεσσαλονίκη. 8