ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΜΕΛΕΤΗ «ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΑΤΟΜΩΝ 18-25 ΕΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟΝ ΤΥΠΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ» ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Α.Μ.:20230 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Επίκουρος καθηγητής ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: ΚΑΣΣΩΤΑΚΗ-ΜΑΡΙΔΑΚΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Αντιπρύτανης Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ψυχολογίας ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ Λέκτορας Βιοστατιστικής - Επιδημιολογίας
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω για την πολύτιμη βοήθειά τους στην πραγματοποίηση της παρούσας πτυχιακής τον καθηγητή μου κύριο Πολυχρονόπουλο Ευάγγελο, τον λέκτορα βιοστατιστικής κύριο Παναγιωτάκο Δημοσθένη και τον κύριο Τσίτσα Γεώργιο. 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ... ΣΕΛΙΔΕΣ 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ...4 2 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ...5 2.1 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ...5 2.2 ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΡΟΣΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΕΙ...6 2.2.1 Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΧΩΡΩΝ...6 2.2.2 Διατροφικές διαφορές μεταξύ των χωρών της Μεσογείου και του γερμανικού πληθυσμού...7 2.2.3 ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΙΤΑ...10 2.2.4 ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ...17 2.2.4.1 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ...21 2.2.5 ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΙΣ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ...22 2.2.6 ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ ΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ...23 2.2.7 Η ΕPIC μελέτη και η σύγκριση των ευρωπαϊκών διαιτητικών προτύπων...24 2.2.7.1 Διατροφή στην Ολλανδία...25 2.2.7.2 Διατροφή στο Ηνωμένο Βασίλειο...26 2.2.7.3 Διατροφή στις Σκανδιναβικές χώρες...26 2.2.7.4 Διατροφή στην Δανία...26 2.2.7.5 Διατροφή στην Σουηδία...27 2.2.7.6 Διατροφή στην Νορβηγία...27 2.2.8 Διαιτητικό πρότυπο Ιαπωνίας...27 2.2.8.1 Διατροφικές αναφορές για τον πληθυσμό Ιαπωνίας και Κορέας...28 2.2.9 Διατροφή στην Ινδία...29 3 ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ...30 3.1 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ...30 2
3.2 Η λίστα ελέγχου προσωπικότητας...31 3.3 ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΩΝ ΠΕΝΤΕ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ...32 3.3.1 Συσχέτιση του μοντέλου των πέντε παραγόντων με τις διατροφικές συνήθειες...34 3.4 Διαμόρφωση διατροφικών προτιμήσεων...35 3.5 Η αυτοεκτίμηση- αυτοπεποίθηση ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας...37 3.5.1 Αυτοεκτίμηση και φύλο...37 4 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ...39 5 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ...41 5.1 Διατροφική πρόσληψη και φύλο...41 5.2 Το μεσογειακό διατροφικό σκορ...41 5.3 Οι τέσσερις τύποι προσωπικότητας και φύλο...44 5.4 Διατροφική συμπεριφορά και τύποι προσωπικότητας...45 Βιβλιογραφία...47 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...50 3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα έρευνα μελετήθηκε η διατροφική πρόσληψη 200 ενηλίκων ηλικίας 18 έως 25 ετών στην Ελλάδα και έγινε σύγκριση της διατροφικής κατανάλωσης με το μεσογειακό διατροφικό σκορ. Έτσι διαπιστώθηκε κατά πόσο ακολουθείται η μεσογειακή διατροφή σ αυτή την ηλικιακή ομάδα, ανάλογα με τις απαντήσεις που δόθηκαν στα ερωτηματολόγια που μοιράστηκαν. Στη συνέχεια, μελετήθηκε ο ρόλος τεσσάρων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας στη διαμόρφωση της διατροφικής συμπεριφοράς. Συγκεκριμένα, αναλύθηκε ο ρόλος της ικανότητας του ατόμου να πετυχαίνει το σκοπό του, της υπεροχής, της αυτοπεποίθησης και του αυτοελέγχου σε σχέση με τη διατροφική συμπεριφορά. Οι αναλύσεις έγιναν με το πρόγραμμα spss και διαπιστώθηκε πως το μεσογειακό διατροφικό σκορ δεν επηρεάστηκε ούτε θετικά ούτε αρνητικά από τους τέσσερις αυτούς τύπους προσωπικότητας. 4
ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ 2.1)Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ «Η εξασφάλιση της τροφής είναι πρώτιστης ανάγκης επιβίωση μια και όλες οι βιολογικές λειτουργίες συντήρησης και ανάπτυξης του ανθρώπου υποστηρίζονται μέσω της διατροφής. Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν τις επιλογές τροφής και διαμορφώνουν τις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων. Οι δίαιτες που επικρατούν στους διάφορους πληθυσμούς έχουν διαμορφωθεί μέσα από αλληλεπιδράσεις βιολογικών μηχανισμών και πολιτισμικών παραγόντων. Η κατανόηση και η ερμηνεία των παραγόντων αυτών όμως, συχνά είναι περίπλοκη. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο άνθρωπος δεν διαθέτει την έμφυτη ικανότητα να αναγνωρίζει αμέσως τα είδη που είναι απαραίτητα για να υποστηρίξουν τις διατροφικές του ανάγκες, με άλλα λόγια η τροφική επιλογή είναι μια διαδικασία που μαθαίνεται. Οι διατροφικές συνήθειες αποτελούν μέρος της κουλτούρας και της πολιτισμικής ταυτότητας του ατόμου. Μέσω της συμμετοχής τους σε μια δεδομένη κουλτούρα, τα άτομα μυούνται στις διατροφικές συνήθειες που αυτή έχει προκρίνει. Η διαιτητική ταυτότητα του κάθε ατόμου μπορεί να αποκαλύψει πολύτιμες πληροφορίες για τις πολιτισμικές καταβολές του, όσο και για τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιρροές που έχει δεχτεί. Το άτομο μαθαίνει πως να επιλέγει την τροφή του μέσω της έκθεσης στη συμπεριφορά των συνανθρώπων του καθώς και από τις προσωπικές του εμπειρίες. Με την έννοια αυτή οι διαιτητικές συνήθειες αποτελούν μέρος της κουλτούρας και «κληρονομούνται» μαζί με τα άλλα πολιτισμικά στοιχεία. Η υγεία του ατόμου και του πληθυσμού γενικά είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης της γενετικής και ενός αριθμού περιβαλλοντικών παραγόντων. Η διατροφή είναι ένας παράγοντας υψίστης σημασίας. Το γενετικό προφίλ των ανθρώπων δεν έχει αλλάξει εδώ και 10000 χρόνια. Aντιθέτως μεγάλες αλλαγές έχουν συμβεί στις διατροφικές προσλήψεις, στην κατανάλωση ενέργειας και στη φυσική άσκηση. Σήμερα οι βιομηχανικές κοινωνίες χαρακτηρίζονται από τα εξής: 1) αύξηση στην πρόσληψη 5
ενέργειας και μείωση της κατανάλωσής της 2) αύξηση κατανάλωσης στα κορεσμένα λίπη και στα λιπαρά οξέα 3) μείωση στη λήψη των πολύπλοκων υδρογονανθράκων 4)αύξηση στα δημητριακά και μείωση στα φρούτα και τα λαχανικά και 5) μείωση στη λήψη πρωτεϊνών, αντιοξειδωτικών και ασβεστίου.»[1] 2.2) ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΡΟΣΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΕΙ 2.2.1)Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΧΩΡΩΝ Η έρευνα των Επτά Χωρών ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του '40 από τις ΗΠΑ - εμπνευστής και δημιουργός της ήταν ο διάσημος καθηγητής Άνσελ Κις. Αποτελεί μια κλασική έρευνα-ορόσημο, τη μεγαλύτερη σε διάρκεια από όλες του είδους της, μαζί με εκείνη του Φράμιγχαμ των ΗΠΑ. Κάλυψε απαρχής 12.500 άτομα μεταξύ 40 και 60 ετών. Στην έρευνα αυτή παρακολουθήθηκε η υγεία των εθελοντών, κυρίως σε ότι αφορούσε τα καρδιαγγειακά νοσήματα αλλά και τις κακοήθειες. Η έρευνα συμπεριέλαβε χώρες με διαφορετικά χαρακτηριστικά, διαφορετική κουλτούρα και διαφορετικό τρόπο ζωής. Στην έρευνα περιελήφθησαν η Η.Π.Α., η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ολλανδία, η Φιλανδία, η Ιαπωνία και η τότε Γιουγκοσλαβία-νυν Σερβία. H επιλογή του δείγματος στην Ελλάδα έγινε με το εξής σκεπτικό: οι περιοχές έπρεπε να είναι μακριά από το κέντρο, ώστε να μην έχουν την επίδραση της ζωής του κέντρου. Επελέγη τελικώς μια αγροτική περιοχή 50 χλμ. έξω από το Ηράκλειο, το Καστέλλι Πεδιάδας. Το δείγμα ήταν της τάξεως των 620 ατόμων στην Κρήτη και έναν χρόνο αργότερα που ξεκίνησε η έρευνα και στην Κέρκυρα - σε μια περιοχή 45 χλμ. έξω από την πόλη της Κέρκυρας - περιελήφθησαν άλλα τόσα άτομα. Από τη μεγάλη αυτή έρευνα προέκυψε - κυρίως σε ότι αφορούσε το δείγμα της Κρήτης, αφού οι Κρητικοί ήταν και οι πιο συνεπείς στην εξέτασή τους επί τόσα έτη - ότι ο τρόπος ζωής των κατοίκων της Μεγαλονήσου αποτελεί σημαντικό παράγοντα μακροζωίας. Φάνηκε ότι από όλες τις χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα ο πληθυσμός της Κρήτης είχε τη μικρότερη νοσηρότητα και θνησιμότητα από καρδιαγγειακές παθήσεις. Οι διαφορές ήταν τόσες που όλοι έκαναν λόγο για 6
«φαινόμενο Κρήτης». Το φαινόμενο αυτό αποδόθηκε στη διατροφή και στον γενικότερο τρόπο ζωής. Η έρευνα των Επτά Χωρών προσέφερε στην επιστημονική - και μη - κοινότητα έναν διάσημο όρο. Αυτόν της «μεσογειακής διατροφής». Πρόκειται για τον πλέον προσφιλή όρο που έχει χρησιμοποιηθεί σε ό,τι αφορά τη διατροφή. Και αυτό συνέβη επειδή πράγματι η έννοια της μεσογειακής διατροφής είχε αντικειμενική αξία. H διατροφή αυτή μπορεί να έχει πολύ λίπος - αλλά πρόκειται για ελαιόλαδο, το οποίο ως γνωστό έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: α)δεν αυξάνει τη χοληστερόλη και β)έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες χάρη στην περιεκτικότητά του σε βιταμίνη E. Περιλαμβάνει συγχρόνως φρούτα και λαχανικά πλούσια σε φυτικές ίνες, λίγο κόκκινο κρέας και περιορισμένη κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων. Στη διατροφή αυτή γίνεται και μέτρια κατανάλωση κρασιού, περίπου ένα με δύο ποτήρια κατά το γεύμα. Συγχρόνως το δεύτερο «μυστικό» της μακροζωίας των μεσογειακών λαών και κυρίως των Κρητών ήταν η σκληρή άσκηση. Οι θερμίδες που κατανάλωναν οι άνθρωποι αυτοί ενώ εργάζονταν τόσο σκληρά ήταν 2.500-2.800. Γι' αυτό και ο δείκτης μάζας σώματος ήταν πολύ χαμηλός σε σύγκριση με τους άλλους λαούς που εξετάστηκαν. Μαζί με τον όρο της μεσογειακής δίαιτας εισήχθη για πρώτη φορά και εκείνος του παράγοντα κινδύνου. Ο όρος αυτός πρωτοεμφανίστηκε το 1961 συγχρόνως σε δύο έγκριτα αμερικανικά επιστημονικά έντυπα: στο «JAMA» («Journal of the American Medical Association») και στο «Circulation». Στο ένα έντυπο εισήχθη μέσω της έρευνας των Επτά Χωρών ως προδιαθετικός παράγοντας (pre-desposing factor) για τη νόσο και στο δεύτερο μέσω της μελέτης του Φράμιγχαμ ως παράγοντας κινδύνου (risk factor).[25] 2.2.2) Διατροφικές διαφορές μεταξύ των χωρών της Μεσογείου και του γερμανικού πληθυσμού Στις αρχές του 60 στις Μεσογειακές χώρες, οι ασθένειες και οι διάφορες μορφές καρκίνου είχαν παρουσιάσει μείωση σε σχέση με άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Το όριο ζωής εμφανιζόταν αυξημένο παρόλο που η ιατρική μέριμνα ήταν χειρότερη από ότι στις δυτικές χώρες. Αυτό οφειλόταν τόσο στον τρόπο ζωής όσο και στην δίαιτα που ακολουθούσαν οι μεσογειακοί πληθυσμοί. 7
Οι κάτοικοι της Γερμανίας καταναλώνουν μικρότερες ποσότητες χορταρικών, λαχανικών καθώς και δημητριακών, ενώ έχουν αυξημένη κατανάλωση ζωικών προϊόντων σε κάθε γεύμα. Τα διαιτητικά πρότυπα στη Γερμανία όπως και στις Μεσογειακές χώρες επηρεάζονται από τον τρόπο ζωής, την κουλτούρα αλλά και από τα πολιτισμικά στοιχεία. Το διαιτητικό πρότυπο της Μεσογείου προϋπήρχε στις ελαιοπαραγωγούς χώρες στα τέλη της δεκαετίας του 50 και στις αρχές τις δεκαετίας του 60 πριν αρχίσει η κουλτούρα των fast food να επιδρά στις διαιτητικές συνήθειες των μεσογειακών λαών. Εκτός από τις ελιές και το ελαιόλαδο, που αποτελούν σημαντικά στοιχεία της μεσογειακής διατροφής, κυρίαρχο ρόλο κατέχουν και τα φρούτα, τα λαχανικά, τα θαλασσινά και τα ψάρια. Το 1961 ήταν η χρονιά της «αυθεντικής» μεσογειακής δίαιτας, η οποία παρέμενε ανεπηρέαστη από τις δυτικές δίαιτες, κάτι που έχει αλλάξει σήμερα καθώς η διατροφή της δύσης έχει εισβάλλει και στους μεσογειακούς λαούς. Κατά την περίοδο 1961-1999 παρατηρείται αύξηση στην κατανάλωση κρέατος ιδιαίτερα στην Ελλάδα, στην Ισπανία και την Ιταλία. Η αύξηση στην κατανάλωση κρέατος στην Γερμανία και στην Γαλλία είναι μικρότερη γιατί ήδη οι χώρες αυτές είχαν περισσότερη κατανάλωση κρέατος από το 1961. Η αύξηση της συνολικής κατανάλωσης κρέατος οφείλεται στην αύξηση του χοιρινού και του μοσχαρίσιου κρέατος. Η κατανάλωση ψαριού παρουσιάζεται αυξημένη στη Μεσόγειο σε σχέση με τη Γερμανία. Η μεγαλύτερη κατανάλωση ψαριού εμφανίζεται στην Ισπανία το 1961 και παρέμεινε μέχρι το 1999. Η κατανάλωση αυτή της Ισπανίας είναι 3 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με αυτή της Γερμανίας. Τόσο στις μεσογειακές χώρες, όσο και στη Γερμανία τα ψάρια της θάλασσας παρουσιάζουν σημαντικότερη κατανάλωση από αυτά του γλυκού νερού. Τα θαλασσινά παρόλα αυτά δεν καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες στη Γερμανία, όπως στις μεσογειακές χώρες. Οι Έλληνες είχαν την περίοδο αυτή (1961-1999) τη μεγαλύτερη κατανάλωση φρούτων (500g φρούτων/ημέρα) σε σχέση με την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και τη Γερμανία. Στην Ιταλία το κλασσικό επιδόρπιο αποτελούν τα φρέσκα φρούτα και από το 1961 έχουμε μια συνεχή αύξηση στην κατανάλωση φρούτων. Το 1961 και 1980 στη Γερμανία η κατανάλωση φρούτων ήταν μεγαλύτερη από ότι στη Γαλλία και την Ισπανία. 8
Οι Γερμανοί, λόγω γεωγραφικής θέσης, δεν καταναλώνουν τόσο τα εσπεριδοειδή όσο οι μεσογειακοί λαοί. Επίσης, οι κάτοικοι της Γερμανίας καταναλώνουν μόνο το 64% των φρούτων που καταναλώνουν οι Έλληνες. Στην Γερμανία, σημαντικές διαφορές παρατηρούνται και στην κατανάλωση λαχανικών σε σχέση με τις χώρες της Μεσογείου. Τα τελευταία σαράντα χρόνια οι μεσογειακοί πληθυσμοί έχουν διπλάσια και τριπλάσια κατανάλωση λαχανικών σε σχέση με τους Γερμανούς παρά το γεγονός ότι έχει παρουσιαστεί κάποια αύξηση και στη Γερμανία. Ειδικά η κατανάλωση τομάτας και πράσινων λαχανικών, πλούσιων σε ιχνοστοιχεία, βιταμίνες και άλλα θρεπτικά συστατικά που μειώνουν την εμφάνιση καρκίνου είναι πολύ λιγότερη στη Γερμανία σε σχέση με την Ελλάδα και τις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες. Στη Γερμανία η κατανάλωση επεξεργασμένων λαχανικών είναι πολύ αυξημένη σε σχέση με τις μεσογειακές χώρες. Η κατανάλωση δημητριακών είναι αυξημένη στη Μεσόγειο σε σχέση με τη Γερμανία. Οι μεσογειακές χώρες καταναλώνουν κυρίως ψωμί ως τυπικό στοιχείο των γευμάτων ενώ οι Γερμανοί το καταναλώνουν ως πρωινό και βραδινό. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι Γερμανοί καταναλώνουν 60 kg ψωμιού και είδη φούρνου ανά άτομο το χρόνο ενώ οι Έλληνες 15kg και αυτό οφείλεται στο ότι οι Γερμανοί τα χρησιμοποιούν ως υποκατάστατο του μεσημεριανού στη θέση κανονικού γεύματος. Στις μεσογειακές χώρες, η πρόσληψη θερμίδων αφορά κυρίως δημητριακά και λάδι. Στους Έλληνες και τους Ιταλούς η μισή ενεργειακή πρόσληψη προέρχεται από τα δημητριακά ενώ στους Ισπανούς το 40%.Το 13% προέρχεται από λίπη κυρίως ελαιόλαδο για τους μεσογειακούς πληθυσμούς ενώ στη Γερμανία από το σογιέλαιο. Στην Γερμανία έχουμε αυξημένη κατανάλωση ζωικών προϊόντων. Το 13% της ενέργειας προέρχεται από το γάλα, το 11% της ενέργειας από το κρέας. Στη Γερμανία υπάρχει επίσης αυξημένη κατανάλωση ζάχαρης, μελιού καθώς και αλκοόλ παρότι στη Μεσόγειο ένα ποτήρι κρασί ανήκει στο γεύμα.αντιθέτως έχουμε χαμηλότερη κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και ξηρών καρπών σε σχέση με τη Μεσόγειο ενώ έχουμε αυξημένη κατανάλωση λίπους. Η αναλογία ζωικού λίπους σε σχέση με το φυτικό ήταν πολύ μικρότερη στη Μεσόγειο σε σχέση με τη Γερμανία. Τα φυτικά λίπη έχουν λιγότερη χοληστερόλη και κορεσμένα λιπαρά οξέα. 9
Στην Ελλάδα και την Ιταλία το 70% των υδατανθράκων προέρχεται από δημητριακά ενώ στη Γερμανία το 45%. Στους Γερμανικούς πληθυσμούς οι υδατάνθρακες προσλαμβάνονται κυρίως από ζάχαρη, μέλι και πατάτες. Τέλος είναι σημαντικό να αναφερθεί πως στην Ευρώπη η ώρα που διατίθεται για το μεσημεριανό γεύμα έχει μειωθεί και αυτό το γεγονός έχει οδηγήσει στη αύξηση της κατανάλωσης έτοιμου και γρήγορου φαγητού ενώ παράλληλα έχει μειωθεί και η επικοινωνία του μεσημεριανού τραπεζιού.[2] 2.2.3.)ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΙΤΑ Η μεσογειακή λεκάνη έχει υπάρξει για χιλιετίες σταυροδρόμι ανθρώπων και πολιτισμών, και αυτό αντικατοπτρίζεται στην κουλτούρα, την πανίδα και τις τροφικές πηγές. Κάποια φυτά όπως η ελιά, το στάρι, τα σταφύλια υπάρχουν στην περιοχή από τα μυθολογικά χρόνια.τα πορτοκάλια και τα λεμόνια όμως, καθώς και οι τομάτες, το καλαμπόκι, το ρύζι, οι μελιτζάνες, τα φασόλια και οι πατάτες εισήχθησαν σε διάφορες χρονικές περιόδους. Όλα τα παραπάνω όμως έχουν βρει το δρόμο τους στη μεσογειακή δίαιτα, η οποία είναι η πιο χαρακτηριστική έκφραση ενός ισορροπημένου οικοσυστήματος που υποστηρίζεται από το ευεργετικό κλίμα της περιοχής. Ο όρος μεσογειακή δίαιτα βασίζεται στις διατροφικές συνήθειες και παραδόσεις της Κρήτης και της Νοτίου Ιταλίας την περίοδο του 1960 και αποδίδεται σχηματικά με τη μορφή πυραμίδας για να χαρακτηρίσει έτσι την απαιτούμενη ποσότητα σε μηνιαία, εβδομαδιαία και καθημερινή βάση των ειδών διατροφής. Διαφορετικές περιοχές και χώρες της Μεσογείου έχουν τις δικές τους διατροφικές παραδόσεις, αλλά σε όλες το ελαιόλαδο διαδραματίζει έναν κεντρικό ρόλο. Το λάδι πέρα από τα ευεργετικά χαρακτηριστικά του βοηθάει και στην μεγάλη κατανάλωση όσπριων και λαχανικών στη μορφή σαλάτας με ωμά λαχανικά και μαγειρεμένου φαγητού. Χωρίς να βασιστούμε σε κάποιο επιστημονικό ορισμό, η μεσογειακή δίαιτα μπορεί να θεωρηθεί ως ένα διαιτητικό πρότυπο που βρίσκεται στις ελαιοπαραγωγούς περιοχές της Μεσογείου στα τέλη της δεκαετίας του 50 και αρχές του 60 πριν από την εισβολή της κουλτούρας των fast food στην περιοχή. Εκτός από τις ελιές και το ελαιόλαδο η μεσογειακή δίαιτα χαρακτηρίζεται και από κατανάλωση σιταριού, σταφυλιών, και των παραγώγων τους. Η 10
συνολική πρόσληψη λίπους ίσως είναι υψηλή, 40% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης όπως στην Ελλάδα, ή μέτρια, 30% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης όπως στην Ιταλία, σε κάθε περίπτωση το ποσοστό των μονοακόρεστων λιπών είναι υψηλότερο σε σχέση με άλλες περιοχές, κυρίως βόρειας Ευρώπης και βόρειας αμερικής.στην Ιταλία τα μακαρόνια καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες, ενώ στην Ισπανία και την Πορτογαλία η κατανάλωση ψαριών είναι ιδιαίτερα υψηλή. Πρόσφατες έρευνες των διατροφικών προτύπων και της υγείας των χωρών της Μεσογείου έχουν δείξει μεγάλες διαφορές μεταξύ τους τόσο στα διατροφικά πρότυπα όσο και στην κατάσταση της υγείας των κατοίκων. Για αυτό και ο όρος μεσογειακή δίαιτα είναι παραπλανητικός. Δεν υπάρχει μόνο ένα πρότυπο μεσογειακής δίαιτας αλλά πολλά γεγονός που δεν είναι περίεργο καθώς οι χώρες της Μεσογείου έχουν διαφορετικές κουλτούρες, θρησκείες, οικονομίες, και διατροφικές συνήθειες. Αν και η Ελλάδα και οι υπόλοιπες μεσογειακές χώρες θεωρούνται περιοχές με υψηλό ποσοστό θνησιμότητας (14-18 τοις χιλίοις) στην Κρήτη η θνησιμότητα παραμένει σταθερά σε χαμηλότερα επίπεδα. Καμία άλλη περιοχή της Μεσογείου δεν έχει τόσο χαμηλά επίπεδα θνησιμότητας. Η δίαιτα της Κρήτης αντιπροσωπεύει την ελληνική δίαιτα πριν το 1960. Γενικά, η παραδοσιακή μεσογειακή δίαιτα έχει οχτώ συστατικά: 1) Υψηλή αναλογία μονοακόρεστων, 2) μέτρια κατανάλωση αιθανόλης, 3) υψηλή κατανάλωση όσπριων, 4) υψηλή κατανάλωση δημητριακών, 5) υψηλή κατανάλωση φρούτων, 6) υψηλή κατανάλωση λαχανικών, 7) χαμηλή κατανάλωση κρέατος και ζωικών προϊόντων, 8) μέτρια κατανάλωση γάλατος και γαλακτοκομικών. Στη μεσογειακή δίαιτα όλα τα γεύματα συνοδεύονται από μεγάλες ποσότητες ψωμιού ολικής αλέσεως. Όσπρια και λαχανικά καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες σε μαγειρευτά φαγητά, σούπες και σε σαλάτες με ελαιόλαδο. Η κατανάλωση γάλακτος είναι μέτρια αλλά των τυριών και των γιαουρτιών είναι υψηλή, η φέτα προστίθεται συχνά στις σαλάτες. Το κρασί καταναλώνεται σε μέτρια ποσότητα αλλά σχεδόν σε όλα τα γεύματα. Η υψηλή περιεκτικότητα της δίαιτας σε λαχανικά, φρέσκα φρούτα, δημητριακά και ελαιόλαδου εξασφαλίζει υψηλή πρόσληψη βιταμίνης C, τοκοφερόλης, β- καροτένιου, μέταλλα, πολυφαινόλες και ανθοκυανίνες. Οι διατροφικές οδηγίες της Μεσογειακής διατροφής παρουσιάζονται με τη μορφή της παραδοσιακής διατροφικής πυραμίδας της οποίας η βάση έχει τα τρόφιμα τα οποία 11
καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες και όσο ανεβαίνουμε στον κορμό της τόσο οι ποσότητες αυτές μειώνονται. Έτσι στην βάση της πυραμίδας έχουμε τα δημητριακά και τα προϊόντα τους, ακολουθούν τα λαχανικά με τα φρούτα, το ελαιόλαδο, τα γαλακτοκομικά, το ψάρι, τα πουλερικά, τα όσπρια, οι πατάτες, τα αυγά, τα γλυκά και στην κορυφή της πυραμίδας έχουμε το κόκκινο κρέας. Οι ποσότητες μετριούνται σε μικρομερίδες (Μια μικρομερίδα= περίπου το ½ μιας μερίδας όπως το καθορίζουν οι Ελληνικές αγορανομικές διατάξεις). 12
13
Με βάση την πυραμίδα αυτή που αποτελεί πρότυπο για όλες τις χώρες του κόσμου στα διατροφικά προγράμματα που καταρτίζονται θα πρέπει να καταναλώνουμε : - Λίγες φορές το μήνα ( ή λίγο συχνότερα σε μικρές ποσότητες ) κόκκινο κρέας. - Λίγες φορές την εβδομάδα με ιεραρχική σειρά : ψάρια, πουλερικά, αβγά και γλυκίσματα. - Καθημερινώς, πάλι με ιεραρχική σειρά : α) Φρούτα - φασόλια, άλλα όσπρια και ξηρούς καρπούς, λαχανικά β) Ψωμί, ζυμαρικά, ρύζι, πλιγούρι, άλλα δημητριακά και πατάτες γ) Ελαιόλαδο και ελιές δ) Τυρί και γιαούρτι. Η μεσογειακή δίαιτα συμβαδίζει με συστηματική σωματική άσκηση ενώ προβλέπει και την μέτρια κατανάλωση κρασιού. Η περιγραφή της πρότυπης παραδοσιακής μεσογειακής δίαιτας με βάση τις συνήθειες της Κρήτης και της Νοτίου Ιταλίας ως η ιδανικότερη σύγχρονη διατροφή προέκυψε από την αξιολόγηση τριών παραγόντων : 1) Την αποδοχή ότι η νοσηρότητα από χρόνια νοσήματα σε αυτούς τους πληθυσμούς κατά την συγκεκριμένη χρονική περίοδο ήταν χαμηλότερες στον κόσμο και το προσδόκιμο επιβίωσης για τους ενήλικες των πληθυσμών αυτών ήταν από τα υψηλότερα ( παρά το γεγονός ότι η παροχή ιατρικών υπηρεσιών δεν ήταν ικανοποιητική εκείνη την περίοδο ). 2) Τη διαθεσιμότητα δεδομένων που πιστοποιούν το χαρακτήρα των διατροφικών συνηθειών στις περιοχές αυτές στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. 3) Την ταύτιση των διατροφικών προτύπων που αποκαλύπτονται από τα στοιχεία αυτά και της σύγχρονης αντίληψης για την άριστη διατροφή, όπως προκύπτει από επιδημιολογικές και κλινικές μελέτες που πραγματοποιούνται ανά τον κόσμο. Παραλλαγές αυτής της πρότυπης μεσογειακής δίαιτας υπάρχουν παραδοσιακά σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, της Νότιας Γαλλίας, της Βόρειας Αφρικής, της Τουρκίας. Η γεωγραφική κατανομή αυτής της δίαιτας συνδέεται στενά με τις περιοχές της Μεσογείου όπου παραδοσιακά καλλιεργείται η ελιά.[3],[4],[5],[6] 14
«Βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη μεσογειακή δίαιτα:[23] Ακολουθώντας τη μεσογειακή παράδοση το κρασί μπορεί να το απολαμβάνει κανείς με μέτρο ( 1-2 ποτήρια την ημέρα για γυναίκες και άνδρες ), κυρίως κατά τα γεύματα. Θα πρέπει να θεωρείται προαιρετικό και ν αποφεύγεται όταν η κατανάλωσή του θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο το άτομο ή άλλους. Η λογική κατανάλωση κρασιού φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο των καρδιαγγειακών νοσημάτων και να ελαττώνει τη γενική θνησιμότητα. Με βάση τα δεδομένα σύγχρονων εκτεταμένων επιδημιολογικών μελετών φαίνεται απίθανο το ότι η μεσογειακή δίαιτα θα ήταν το ίδιο προστατευτική κατά των χρόνιων νοσημάτων αν η μέτρια κατανάλωση κρασιού δεν αποτελούσε τμήμα της δίαιτας αυτής. Το ελαιόλαδο είναι το παραδοσιακό λάδι της περιοχής και αντικαθιστά όλα τα άλλα λίπη και έλαια στη διατροφή της Ελλάδας, της Νότιας Ιταλίας και άλλων μεσογειακών περιοχών. Ανάλογα για τους Βορειοαμερικανούς και τους άλλους που επιθυμούν να ακολουθήσουν μια δίαιτα μεσογειακού τύπου, το ελαιόλαδο πρέπει να αντικαθιστά και όχι να προστίθεται σε άλλα υπάρχοντα λίπη, ιδιαίτερα κορεσμένα και υδρογονωμένα. Συνιστάται η κατανάλωση δημητριακών κατά μέσο όρο σε 8 μικρομερίδες/ ημέρα. Για παράδειγμα μια μικρομερίδα είναι μια φέτα ψωμί περίπου 25 γρ. Το ψωμί και οι φρυγανιές πρέπει να είναι κατά προτίμηση ολικής άλεσης γιατί οι φυτικές ίνες που περιέχουν είναι απαραίτητες για την καλή λειτουργία του εντέρου. Επίσης οι διαλυτές φυτικές ίνες μπορούν να κρατήσουν την ολική χοληστερόλη καθώς και το σάκχαρο του αίματος σε χαμηλά επίπεδα. Συνιστάται η κατανάλωση 6 μικρομερίδων/ ημέρα λαχανικών και 3 φρούτων. Τα λαχανικά και τα φρούτα περιέχουν μεγάλες ποσότητες βιταμινών (βιταμίνη C, βιταμίνη E) οι οποίες είναι απαραίτητες για τον οργανισμό καθώς και φυτικών ινών που προηγουμένως αναλύσαμε τις ευεργετικές επιδράσεις τους. Καλό είναι να καταναλώνονται όσο πιο φρέσκα γίνεται γιατί με την πάροδο του χρόνου και με την επεξεργασία χάνουν σημαντικό μέρος των βιταμινών τους. Στην Κρήτη του 1960 το κόκκινο κρέας καταναλωνόταν μια φορά κάθε μία ή δύο εβδομάδες. Μια τέτοια χαμηλή συχνότητα κατανάλωσης κρέατος ήταν χαρακτηριστική για το χώρο της Μεσογείου πριν από τριάντα χρόνια. Παρ όλο 15
που τα διαθέσιμα στοιχεία δεν μπορούν να θεωρηθούν καταληκτικά, υπάρχουν ενδείξεις, από ένα σημαντικό αριθμό επιστημονικών μελετών, ότι η υψηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο στεφανιαίας νόσου, καρκίνου του εντέρου και πιθανόν άλλων καρκίνων. Προς το παρόν δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι σχέσεις οφείλονται απλά στην υψηλή σε λίπος περιεκτικότητα του κόκκινου κρέατος. Για παράδειγμα, η χοληστερόλη περιέχεται σε μεγάλο ποσοστό στο άπαχο μέρος του κρέατος. Επιπλέον, ο σίδηρος που υπάρχει σε μεγάλες ποσότητες στο κρέας ή οι καρκινογόνες ουσίες που σχηματίζονται κατά το μαγείρεμα του κρέατος μπορεί να συνεισφέρουν στον κίνδυνο καρκινογένεσης. Καθώς τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά που περιέχονται στο κόκκινο κρέας παρέχονται και από άλλα τρόφιμα, το κρέας δεν είναι απαραίτητη τροφή. Το χαμηλότερο επίπεδο κατανάλωσης κόκκινου κρέατος στις παραδοσιακές μεσογειακές δίαιτες αποτελεί μια πιο υγιεινή επιλογή για τους ενήλικες. Άλλα τρόφιμα από ζωικές πηγές - γαλακτοκομικά προϊόντα, ψάρια και πουλερικά καταναλώνονταν πιο συχνά από το κόκκινο κρέας στο μεγαλύτερο μέρος της Μεσογείου γύρω στο 1960 αλλά συνολικά σε χαμηλότερα επίπεδα απ ότι παρατηρείται σήμερα στις Η.Π.Α. ή τη Βόρειο Ευρώπη. Θα μπορούσαμε να πούμε περιγράφοντας την ιδανική μεσογειακή δίαιτα ότι τρόφιμα φυτικής προέλευσης θα πρέπει να αποτελούν τον κορμό της δίαιτας, ενώ τρόφιμα ζωικής προέλευσης θα πρέπει να αποτελούν την << περιφέρεια >>. Η κατανάλωση γαλακτοκομικών και προϊόντων συνίσταται σε 2 μικρομερίδες την ημέρα. Είναι απαραίτητα για τη καθημερινή πρόσληψη του ασβεστίου στις αναγκαίες ποσότητες. Συνίσταται η κατανάλωση των χαμηλών σε λιπαρά γαλακτοκομικών. Συνιστάται η κατανάλωση ψαριών σε 6 μικρομερίδες την εβδομάδα. Είναι πλούσια σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα τα οποία έχουν ευεργετική επίδραση και μειώνουν τα επίπεδα χοληστερόλης στον οργανισμό. Συστήνεται η κατανάλωση πουλερικών σε 4 μικρομερίδες την εβδομάδα. Χαρακτηριστικό τους είναι η μικρή περιεκτικότητά τους σε λιπαρά και θερμίδες κάποιων συγκεκριμένων τμημάτων τους (πχ. Στήθος). 16
Συνιστάται η κατανάλωση ελιών, οσπρίων και ξηρών καρπών σε 3-4 μικρομερίδες ανά ημέρα. Τα όσπρια περιέχουν πρωτεΐνες μέτριας βιολογικής αξίας ενώ οι ανάλατοι ξηροί καρποί και οι ελιές περιέχουν μονοακόρεστα λιπαρά οξέα και είναι ευεργετικοί για τον οργανισμό. Συνιστάται η κατανάλωση πατάτας σε 3 μικρομερίδες την ημέρα. Το 1960 οι δίαιτες στις αγροτικές περιοχές της Ελλάδας, τη Νότιο Ιταλία και αλλού στη Μεσόγειο βασίζονταν, όποτε ήταν δυνατόν, σε φρέσκα ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα, αν και είναι δύσκολο να διευκρινιστεί σε κάθε περίπτωση αν η απουσία τροποποίησης των τροφίμων θα μπορούσε να ερμηνεύσει την προστατευτική επίδραση των αντιοξειδωτικών και άλλων βιταμινών που προφανώς υπήρχαν σε αυτές τις δίαιτες.» 2.2.4. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η Ελλάδα, καθώς ανήκει στη μεσογειακή λεκάνη, ακολουθεί ως επί το πλείστον το πρότυπο της μεσογειακής διατροφής. Οι ελληνικές οικογένειες έχουν υιοθετήσει τη μεσογειακή διατροφή, που όπως αναφέρθηκε πρωτοεμφανίστηκε στην Κρήτη. Βέβαια, οι περισσότεροι νέοι 15-25 ετών ακολουθούν τον αμερικάνικο τρόπο διατροφής και τα αμερικάνικα πρότυπα ζωής. Και αυτό φυσικά συμβαίνει διότι η ζωή τους βομβαρδίζεται συνεχώς με λανθασμένα διατροφικά πρότυπα, παράλληλα με τον σύγχρονο τρόπο ζωής ο οποίος επιβάλει τη συχνή κατανάλωση έτοιμου φαγητού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι νεαρές ηλικίες να πλήττονται από προβλήματα παχυσαρκίας. Τα αποτελέσματα της έρευνας των εφτά χωρών είναι ενδιαφέροντα καθώς έδειξαν πως η Κρήτη είχε το χαμηλότερο ποσοστό εμφάνισης καρκίνου και καρδιαγγειακών νοσημάτων. Οι ερευνητές κατέληξαν πως η αιτία αυτού του ποσοστού είναι η υψηλή πρόσληψη ελαιόλαδου και η χαμηλή κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών οξέων. Επιπλέον οι κάτοικοι της Κρήτης κατανάλωναν μεγάλες ποσότητες λαχανικών, φρούτων, καρπών, όσπριων και πηγές πλούσιες σε φολικό οξύ, ασβέστιο, γλουταθειώνη, αντιοξειδωτικά, βιταμίνης Ε και C και μετάλλων. Ακόμα Ο πληθυσμός της Κρήτης καταναλώνει σαλιγκάρια τα οποία είναι πλούσια σε ω3 λιπαρά οξέα παρά σε ω6. 17
Η παραδοσιακή δίαιτα της Κρήτης περιλαμβάνει άγρια φυτά, τα οποία είναι πλούσια σε ω3 λιπαρά οξέα και σε αντιοξειδωτικά. Έτσι λοιπόν γίνεται εμφανές πως η δίαιτα της Κρήτης περιλαμβάνει ω-3 λιπαρά οξέα σε όλα τα γεύματα. Ακόμα ένα συνηθισμένο σνακ είναι σύκα που είναι πλούσια LNA. Η δίαιτα της Κρήτης λοιπόν είναι πλούσια σε βιταμίνες Ε και C, ισορροπημένη σε λιπαρά οξέα, χαμηλή σε κορεσμένα λιπαρά οξέα και πολύ χαμηλή σε trans λιπαρά οξέα. Το διαιτητικό πρότυπο αυτό έθεσε τη βάση για το αντίστοιχο των Lorgeril και Renaud στην γνωστή Lyon heart μελέτη. Η έρευνα αυτή συνέκρινε τα αποτελέσματα της κρητικής δίαιτας εμπλουτισμένης με LNA και της αμερικανικής. Η έρευνα έδειξε μείωση της θνησιμότητας κατά 70% στην πρώτη περίπτωση. H κρητική δίαιτα είναι χαμηλότερη σε κορεσμένα λιπαρά οξέα σε σχέση με άλλες μεσογειακές και δυτικές δίαιτες. Επιπλέον λόγω της κατανάλωσης άγριων φυτών υπάρχει υψηλή πρόσληψη σε LNA, βιταμίνη C, E και γλουταθειώνης. Η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών από τους Έλληνες φαίνεται να έχει υπογλυκαιμική, υποχοληστεριναιμική και αντικαρκινική δράση. Τέλος έρευνες έδειξαν ότι η κρητική δίαιτα είναι πιο κοντά στη δίαιτα των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της εξέλιξης τους σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη. Συμπερασματικά αυτό που κάνει ιδιαίτερη την Κρητική δίαιτα σε σχέση με τις υπόλοιπες μεσογειακές δίαιτες είναι το γεγονός ότι περιλαμβάνει: 1) ισορροπημένη πρόσληψη ω3 και ω6 λιπαρών οξέων από φρούτα, ψάρια και κρέατα και 2) μια δίαιτα πλούσια σε αντιοξειδωτικά όπως βιταμίνες Ε και C, β-καροτένιο, γλουταθειώνη, σελήνιο.[7] Τα συστατικά της κρητικής δίαιτας:[24] Οι επιστημονικές ενδείξεις για τα οφέλη του ελαιολάδου δεν περιορίζονται μόνο στην πρόληψη της στεφανιαίας νόσου, της υπέρτασης, της θρόμβωσης, του διαβήτη και της παχυσαρκίας. Η υψηλή περιεκτικότητά του σε αντιοξειδωτικά φαίνεται ότι συμβάλλει σημαντικά στη μακροζωία. Είναι χαρακτηριστικό ότι η προσδοκώμενη διάρκεια ζωής είναι μεγαλύτερη στην Ελλάδα από ότι στη Βόρεια Ευρώπη, παρά τον σταθερά μεγαλύτερο αριθμό καπνιστών. Η προστατευτική επίδραση του ελαιολάδου κατά των καρδιαγγειακών παθήσεων και της απώλειας 18
των γνωστικών λειτουργιών οφείλεται κυρίως σε δύο βασικά συστατικά του: στα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα και στις αντιοξειδωτικές ουσίες. Το ελαιόλαδο είναι πολύ πλούσιο σε ολεϊκό οξύ (55%ο ως 83%ο του συνόλου των λιπαρών οξέων) που είναι ένα μονοακόρεστο λιπαρό οξύ και σε αντιοξειδωτικά όπως η βιταμίνη Ε και οι φαινολικές ενώσεις. Τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα μεταξύ των άλλων μειώνουν τα επίπεδα της LDL (κακής) χοληστερίνης στο αίμα ενώ δεν επηρεάζουν τα επίπεδα της HDL (καλής) χοληστερίνης. Στην κρητική δίαιτα το ελαιόλαδο αποτελεί την κύρια πηγή του λίπους της συνολικής ενέργειας που λαμβάνεται ημερησίως σε ποσοστό που φθάνει το 27%. Σύμφωνα με την κρητική δίαιτα, δύο ποτήρια κρασί την ημέρα μαζί με το γεύμα δίνουν καλή υγεία. Βασικό στοιχείο της κρητικής διατροφής αποτελούν οι φυτικές ίνες που περιέχονται στα φρούτα, στα λαχανικά; στα όσπρια και στα δημητριακά. Σύμφωνα με πολλές επιστημονικές αναφορές, τα φρούτα και τα λαχανικά προστατεύουν από στεφανιαία νόσο και συμβάλλουν στην προστασία κατά του καρκίνου. Τα όσπρια μαγειρεμένα με ελαιόλαδο, όπως συνηθίζεται στην ελληνική κουζίνα, δημιουργούν εύγευστα πιάτα τα οποία συγχρόνως παρέχουν πρωτεΐνες, ιχνοστοιχεία και βιταμίνες. Ιδιαίτερος λόγος χρειάζεται να γίνει για τις «ύποπτες» για εμφάνιση διαβήτη τύπου 2 πατάτες. Στις διατροφικές οδηγίες στη χώρα μας η κατανάλωση της πατάτας συστήνεται λίγες φορές την εβδομάδα. Αποτελεί πηγή βιταμίνης C αλλά, όπως συμβαίνει και με το λευκό ψωμί, δίνει γρήγορα ποσότητες γλυκόζης μετά την κατανάλωσή της. Σύμφωνα με το πρότυπο της κρητικής δίαιτας, είναι απαραίτητη η πρόσληψη τουλάχιστον 30 γραμμαρίων διαιτητικών ινών ημερησίως και 400 γραμμαρίων φρούτων και λαχανικών. Το ανησυχητικό είναι ότι και στη χώρα μας οι σύγχρονοι έφηβοι, θεωρώντας ξεπερασμένα τα παραδοσιακά ελληνικά και υγιεινά διατροφικά μοντέλα, δεν λαμβάνουν περισσότερα από 300 γραμμάρια φρούτων και λαχανικών ημερησίως. Το ψάρι και ιδιαίτερα τα λιπαρά ψάρια αποτελούσαν βασική τροφή των Κρητών και μπορούν να βρεθούν σε αφθονία σε μια χώρα όπως η δική μας. Εκτός από πρωτεΐνη άριστης ποιότητας, τα ψάρια προσφέρουν και τα ω-3 λιπαρά οξέα που είναι απαραίτητα για τη σωματική και ψυχοκινητική ανάπτυξη των παιδιών και 19
για την πρόληψη των χρόνιων νοσημάτων. Τα μικρά ψάρια είναι επίσης πολύ καλές πηγές ασβεστίου. Έχουν πλέον επιβεβαιωθεί οι αντιοξειδωτικές ιδιότητες ενός χόρτου της ελληνικής παραδοσιακής κουζίνας, της τσουκνίδας. Υποστηρίζεται πως δρα προληπτικά κατά της ανάπτυξης των καρκινικών κυττάρων και κατά των καρδιαγγειακών νοσημάτων αφού είναι πλούσια σε καροτίνη Β. Η γλιστρίδα (αντράκλα), σύμφωνα με διατροφικές μελέτες, είναι πλούσια σε λινολενικό οξύ, το οποίο αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες για το χαμηλό ποσοστό καρδιοπαθειών των κατοίκων των νοτίων περιοχών της Ευρώπης. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ελληνική γη παράγει περισσότερα από 150 βρώσιμα χόρτα. Το κόκκινο κρέας αλλά και τα αυγά και το τυρί μπορεί να είναι πλούσια σε βιταμίνες (D, Β1, Β2, Β6, φυλλικό οξύ, βιοτίνη) αλλά περιέχουν παράλληλα και κορεσμένα λίπη, υπαίτια για αθηρωμάτωση, καρδιαγγειακά νοσήματα, ακόμη και καρκίνο. Στους Κρήτες αγρότες τα κορεσμένα λίπη δεν αποτελούσαν περισσότερο από το 7% της ημερήσιας πρόσληψης. Στη διατροφή ενός σύγχρονου εφήβου τα κορεσμένα λίπη αποτελούν τουλάχιστον το 15% της ημερήσιας κατανάλωσης. Το μεγάλο πλεονέκτημα της κρητικής δίαιτας ήταν η πλήρης απουσία trans λιπαρών οξέων, τα οποία χρησιμοποιούνται σήμερα άφθονα στη σύγχρονη διατροφή μας. Κύριες πηγές τους θεωρούνται οι πάστες, τα γλυκά, οι μακαρονάδες και γενικά το γρήγορο και έτοιμο φαγητό. Τα βλαβερά αυτά οξέα στην κρητική δίαιτα δεν περιέχονται ούτε στο 0,1% της ημερήσιας κατανάλωσης, ενώ στην Αμερική αποτελούν τουλάχιστον το 4%-5% της συνολικής ημερήσιας κατανάλωσης. Χαρακτηριστικό της κρητικής δίαιτας, που δεν συναντάται σε καμία άλλη μεσογειακή χώρα, είναι οι νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι Κρήτες ακολουθούσαν πιστά τις νηστείες που άλλοτε απαγόρευαν την κατανάλωση θαλασσινών και άλλοτε κρέατος, γαλακτοκομικών και αυγών. Γύρω στις 180-200 ημέρες τον χρόνο βρίσκονταν σε περίοδο νηστείας προσφέροντας έτσι στον οργανισμό τους την απαραίτητη αποφυγή τοξινών. [26] 20
2.2.4.1. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Το παραδοσιακό ελληνικό μεσογειακό διαιτητικό πρότυπο προωθείται για τις ευεργετικές του συνέπειες στην υγεία. Παρά το διατροφικό υπόβαθρο, οι διαιτητικές συνήθειες του ελληνικού πληθυσμού έχουν αλλάξει με αποτέλεσμα να έχει υιοθετηθεί ένα δυτικό διατροφικό πρότυπο το οποίο χαρακτηρίζεται από αυξημένη κατανάλωση ζωικών προϊόντων και μειωμένη κατανάλωση δημητριακών, φρούτων, οσπρίων και λαχανικών. Οι διατροφικές συνήθειες έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται από νωρίς στη ζωή του ανθρώπου και αλλάζουν παράλληλα με τις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή του ανθρώπου. Η πανεπιστημιακή ζωή είναι μια σημαντική στιγμή στη ζωή του ατόμου όπου οι διατροφικές επιλογές στηρίζονται στην έλλειψη γνώσης προετοιμασίας των γευμάτων, στην αυξανόμενη διαθεσιμότητα των έτοιμων και γρήγορων φαγητών, στις οικονομικές πηγές και στην κουλτούρα που έχει υιοθετηθεί από το άτομο. Γενικά, ισχύει η άποψη ότι η δίαιτα που ακολουθούν οι φοιτητές που μένουν μακριά από την οικογενειακή εστία τους έχει μεταβληθεί σε μια λιγότερο υγιεινή κατεύθυνση σε σύγκριση με αυτούς που μένουν με τις οικογένειές τους. Ο αριθμός των μαγειρεμένων φαγητών την εβδομάδα μειώνεται κατά τη διάρκεια της φοιτητικής ζωής, καθώς η αγορά του φαγητού και το μαγείρεμα γινόταν από τα μέλη της οικογένειας. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι στην Ελλάδα ενώ οι φοιτητές υιοθετούν μια νέα ζωή, η επιρροή της οικογένειας παραμένει ισχυρή όσο αφορά την υγιεινή διατροφή. Πράγματι η Ελλάδα έχει μια ισχυρή πολιτισμική ταυτότητα με το φαγητό να παίζει σημαντικό ρόλο στη καθημερινές δραστηριότητες. Είναι όμως προφανές, ότι η επιρροή της οικογένειας είναι λιγότερο ισχυρή για φοιτητές που σπουδάζουν μακριά από την οικογενειακή τους εστία. Από τη στιγμή που ξεκινά η φοιτητική ζωή μακριά από την οικογενειακή εστία μειώνεται η κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, όσπριων, ψαριών και ελαιόλαδου που είναι τα πιο σημαντικά συστατικά της μεσογειακής δίαιτας. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει το σημαντικό ρόλο της οικογένειας στην υγιεινή διατροφή. Επιπλέον έχει προταθεί πως η έλλειψη εμπειρίας στην προετοιμασία γευμάτων και η έλλειψη χρόνου οδηγεί σε μια λιγότερο υγιεινή δίαιτα.[8] 21
2.2.5. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΙΣ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ Οι Ηνωμένες πολιτείες Αμερικής, όντας η μεγαλύτερη δύναμη στη παραγωγή τροφίμων, ασκεί επιρροή στις βιομηχανίες τροφίμων κυρίως των ευρωπαϊκών χωρών. Η βιομηχανία τροφίμων και ποτών στις ΗΠΑ στηρίζει τη δύναμή της σε παιδιά και σε ενηλίκους μέχρι 25 ετών, τους οποίους και χρησιμοποιούν ως στόχο του marketing και της διαφήμισης. Τα περισσότερα τρόφιμα τα οποία διαφημίζονται, προωθούνται στην αγορά και συνεπώς καταναλώνονται είναι συνήθως υψηλής περιεκτικότητας σε απλούς υδατάνθρακες, όπως σάκχαρη και σε λιπαρά, κυρίως κορεσμένα. Το γεγονός αυτό έχει σαν συνέπεια τα διατροφικά πρότυπα πρόσληψης να είναι «φτωχά» και να μην ακολουθούνται οι εθνικές συνιστώμενες διαιτητικές προσλήψεις. Πάνω από το 50% της ημερήσιας πρόσληψης σε θερμίδες των ενηλίκων μέχρι 25 ετών προέρχεται από τρόφιμα πλούσια σε λιπαρά και από σάκχαρη που προστίθεται στα γεύματα. Η κατανάλωση γευμάτων και γευματιδίων στα άτομα αυτών των ηλικιών πραγματοποιείται κυρίως σε χώρους εκτός σπιτιού, σε καταστήματα έτοιμου και γρήγορου φαγητού. Αυτό συμβάλει στην απομάκρυνση των ατόμων από τις διατροφικές συνήθειες της οικογενείας και στην υιοθέτηση λανθασμένων προτύπων διατροφής που ακολουθείται από το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων της ίδιας ηλικίας. Τα τρόφιμα που καταναλώνονται είναι συνήθως υψηλής θερμιδικής αξίας και κυρίαρχο ρόλο κατέχουν τα trans λιπαρά οξέα και οι υδατάνθρακες. Τα φρούτα και τα λαχανικά απουσιάζουν σχεδόν καθημερινά από το διαιτολόγιο των νεαρών ηλικιών. Στους νέους αυτών των ηλικιών παρατηρείται υπερκατανάλωση τροφίμων χαμηλής ποιότητας, με ύπαρξη μεγάλου αριθμού γευματιδίων και snack καθώς και κατανάλωση αρκετών μαλακών ποτών κατά τη διάρκεια της ημέρας. Όλα αυτά σε συνδυασμό με την καθιστική ζωή και την έλλειψη φυσικής δραστηριότητας αποτελούν αίτιο για την ύπαρξη μεγάλου αριθμού υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων στις ΗΠΑ.[9],[10] 22
2.2.6. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ ΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ Η εμφάνιση καρδιαγγειακών προβλημάτων στη Γαλλία είναι σχετικά χαμηλή παρά την παραδοσιακά υψηλή κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών. Αυτό το Γαλλικό παράδοξο έχει συσχετιστεί με την ευρεία κατανάλωση κρασιού. Ενώ στην Ευρώπη υπάρχει μια μείωση της εμφάνισης καρδιακών ασθενειών από το βορά προς το νότο η Γαλλία φαίνεται να αποτελεί εξαίρεση. [11] Έρευνες οι οποίες συσχετίζουν το ποσοστό θανάτων από καρδιαγγειακά νοσήματα με την κατανάλωση λιπών και κρασιού έχουν δείξει πως μια μέση κατανάλωση κρασιού σχετίζεται με τη μειωμένη εμφάνιση των καρδιακών ασθενειών στη Γαλλία. Η κατανάλωση κρασιού φαίνεται να οδηγεί σε χαμηλότερο ποσοστό θανάτων από καρδιαγγειακά νοσήματα σε σχέση με όμοια κατανάλωση μπύρας και άλλων ποτών. Τα φλαβονοειδή είναι συστατικά πολλών φρούτων, λαχανικών, του τσαγιού, του καφέ καθώς και του κρασιού. Πειράματα έχουν δείξει πως τα φλαβινοειδή από το κόκκινο κρασί οδηγούν στην οξείδωση της LDL. Στους άντρες η κατανάλωση κόκκινου κρασιού με τα γεύματα μειώνει την χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεϊνη.. Έρευνες έχουν δείξει πως η συγκέντρωση πολυφαινολών είναι τρεις φορές υψηλότερη σε μια διατροφή με φρούτα και λαχανικά και τέσσερις φορές υψηλότερη αν προστεθεί και κρασί σε σχέση με μια διατροφή χωρίς τα παραπάνω. Φαίνεται πως το κρασί σε συνδυασμό με τη μεσογειακή διατροφή προσφέρουν μια επιπλέον προστασία. Επίσης σημαντικό είναι το γεγονός πως η κατανάλωση του κρασιού στη Γαλλία είναι όμοια όλες τις μέρες της εβδομάδας γεγονός που διατηρεί σταθερή την πίεση του αίματος. Τέλος έρευνα έχει δείξει ότι τα επίπεδα ομοκυστεϊνης σε παχύσαρκους που είχαν μέτρια κατανάλωση κόκκινου κρασιού ήταν 17 φορές χαμηλότερα από αυτούς που δεν κατανάλωναν αλκοόλ. Η ομοκυστεϊνη είναι ένα αμινοξύ του οποίου οι αυξημένες συγκεντρώσεις είναι βλαβερές για το καρδιαγγειακό σύστημα.η μείωση των επιπέδων ομοκυστεϊνης που προκαλεί το κρασί μειώνει τον κίνδυνο για καρδιακά αγγειακά επεισόδια σε παχύσαρκους ασθενείς.[12] 23
2.2.7. Η ΕPIC μελέτη και η σύγκριση των ευρωπαϊκών διαιτητικών προτύπων Η μελέτη EPIC είναι μια έρευνα που ξεκίνησε το 1992 και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας με στόχο να μελετήσει τη σχέση ανάμεσα στη διατροφή και την εμφάνιση του καρκίνου. Στην έρευνα αυτή πήραν μέρος 23 κέντρα που βρίσκονται σε 10 ευρωπαϊκές χώρες. Σκοπός αυτής της ανάλυσης ήταν να περιγράψει και να τονίσει τις διαφορές στα διαιτητικά πρότυπα που παρατηρήθηκαν στα διάφορα κέντρα που μελετήθηκαν, συγκρίνοντας την κατανάλωση των διαφόρων κατηγοριών τροφίμων. Έχει παρατηρηθεί πως ο αριθμός ομάδων τροφίμων αυξάνεται καθώς πηγαίνουμε από το πρότυπο της μεσογειακής δίαιτας στο δυτικό πρότυπο. Γενικά παρατηρείται πως στο μεγαλύτερο μέρος της δυτικής Ευρώπης οι δίαιτες τείνουν να είναι περισσότερο ετερογενείς σε σχέση με τη μεσογειακή δίαιτα, με μεγαλύτερη ποικιλία κατηγοριών τροφίμων που καταναλώνονται, είναι όμως κυρίως ζωικής προέλευσης εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις. Η ανάλυση των δεδομένων της EPIC μελέτης έδειξε πως τα διαιτητικά πρότυπα μπορούν να χωριστούν σε τρεις κύριες κατηγορίες, εξαιρώντας τους κατοίκους της Βρετανίας που είναι συνειδητοποιημένοι στον τομέα της υγείας. Στην Ελλάδα και την Ιταλία υπάρχουν διαφορετικά διατροφικά πρότυπα αλλά και οι δυο χαρακτηρίζονται από αυξημένη κατανάλωση φυτικών τροφών (εξαιρουμένης της πατάτας) και μειωμένη κατανάλωση τροφών ζωικής προέλευσης. Η Γαλλία και σε μεγαλύτερο βαθμό η Ισπανία έχουν ένα πιο ετερογενές διαιτητικό πρότυπο. Για παράδειγμα η Ισπανική δίαιτα χαρακτηρίζεται από υψηλή κατανάλωση τόσο τροφών φυτικής προέλευσης (όσπρια, φυτικά έλαια φρούτα και λαχανικά) όσο και ζωικής όπως φρέσκο κρέας, αυγά, ψάρια, γάλα και αλκοόλ. Αντίθετα η δίαιτα των σκανδιναβικών χωρών, της Γερμανίας, της Ολλανδίας και της Βρετανίας ήταν υψηλή σε πατάτες και σε επεξεργασμένα προϊόντα ζωικής προέλευσης. Επίσης η κατανάλωση λαχανικών και φρούτων ήταν χαμηλή ενώ τα όσπρια και τα φυτικά έλαια δεν αποτελούσαν τυπικό μέρος της δίαιτας. Οι κάτοικοι της Βρετανίας που είναι συνειδητοποιημένοι στα θέματα υγείας παρουσιάζουν ένα διαιτητικό πρότυπο κοντά σε αυτό της Ελλάδας και της Ιταλίας και διαφορετικό από αυτό των υπόλοιπων κατοίκων της Βρετανίας. Όσπρια, λαχανικά και 24
φρούτα καταναλώνονται σε σεβαστές ποσότητες, επιπλέον προϊόντα σόγιας καταναλώνονται σχεδόν αποκλειστικά από τα μέλη αυτής της κατηγορίας. Τέλος έχουμε υψηλή κατανάλωση τσαγιού, κέικ, μαλακών ποτών, μαργαρίνης και βουτύρου. Επίσης είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι τα διαιτητικά πρότυπα παραμένουν σταθερά ανάμεσα στα δυο φύλα με την εξαίρεση ορισμένων κατηγοριών τροφίμων. Τα δεδομένα της EPIC μελέτης έχουν δείξει κάποιες τάσεις στα διάφορα διαιτητικά πρότυπα. Τα μεσογειακά κέντρα δείχνουν μια εξέλιξη της δίαιτας τους προς το δυτικό πρότυπο. Τα τελευταία 30-40 χρόνια αλλαγές τόσο στις χώρες της βόρειας Ευρώπης όσο και της Μεσογείου έχουν ελαττώσει τις διαφορές στα διαιτητικά πρότυπα ιδιαίτερα στις νέες γενιές. Σε αυτή την περίοδο η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία έχουν αυξήσει την κατανάλωση των ζωικών προϊόντων (κρέας, αυγά, γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα) και έχουν μειώσει την κατανάλωση δημητριακών. Στις σκανδιναβικές και κεντροευρωπαϊκές χώρες παρατηρείται αύξηση της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων, φρούτων και λαχανικών και παράλληλη μείωση της κατανάλωσης δημητριακών και πατάτας.[13],[14] 2.2.7.1.)Διατροφή στην Ολλανδία Τα διαιτητικά πρότυπα στη Ολλανδία κυριαρχούνται από μαργαρίνη, τσάι, καφέ, γαλακτοκομικά προϊόντα, προϊόντα ζάχαρης, πατάτες, χυμούς (κυρίως στις γυναίκες) και ποτά με χαμηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ (κυρίως στους άντρες), με κατανάλωση 25-150% παραπάνω από τις αναφορές στην EPIC μελέτη. Όλα τα υπόλοιπα είδη τροφίμων είχαν μια παρόμοια κατανάλωση όπως αναφερόταν στην EPIC μελέτη. Τα φυτικά έλαια, τα όσπρια, τα ψάρια και σε λιγότερο βαθμό τα λαχανικά και τα φρούτα δεν αποτελούν τυπικό τμήμα της διατροφής στην Ολλανδία. [13],[14] 25
2.2.7.2. Διατροφή στο Ηνωμένο Βασίλειο Τα διάφορα αφεψήματα (τσάι, ποτά με χαμηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ και σε λιγότερο βαθμό καφές και αλκοόλ στις γυναίκες), βούτυρο, μαργαρίνη, γάλα, σάλτσες, κέικ, πατάτες και ζάχαρη(κυρίως για τους άντρες) είναι τα κύρια συστατικά της δίαιτας του βρετανικού πληθυσμού. Η κατανάλωση χυμών και γαλακτοκομικών προϊόντων είναι 10-20%πάνω από τις αναφορές στην EPIC μελέτη ενώ στα υπόλοιπα προϊόντα είναι γύρω στις τιμές της EPIC μελέτης.φυτικά έλαια, όσπρια (κυρίως για τους άντρες) και σε λιγότερο βαθμό κρέας και φρούτα είναι ομάδες τροφών που καταναλώνονται σε μικρότερο βαθμό από τον βρετανικό πληθυσμό. Ζωικά προϊόντα όπως φρέσκο κρέας, επεξεργασμένο κρέας, αυγά και ψάρια είναι οι ομάδες τροφών που αντιπροσωπεύονται λιγότερο στον πληθυσμό, αντιθέτως με τα γαλακτοκομικά προϊόντα, γάλα και κυρίως βούτυρο καταναλώνονται σε μεγαλύτερες ποσότητες. Όπως στη Ισπανία και την Ελλάδα υπάρχει αυξημένη κατανάλωση σε όσπρια κυρίως στις γυναίκες. Το τσάι είναι πλούσιο σε φλαβονοειδή και έχει αντιοξειδωτικές ικανότητες. Στο Ηνωμένο βασίλειο πολύ κοινό χαρακτηριστικό αποτελεί η προσθήκη γάλακτος στο τσάι γεγονός που το οποίο αναιρεί τις ωφέλιμες ιδιότητες του τσαγιού. [13],[14] 2.2.7.3.)Διατροφή στις Σκανδιναβικές χώρες: 2.2.7.4. Δανία Στη Δανία ο καφές, τα ποτά με χαμηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ, η μαργαρίνη και το τσάι είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της δίαιτας αλλά με διαφοροποιήσεις ανάλογα με το φύλο. Η κατανάλωση σαλτσών, ζάχαρης, πατάτας και γάλακτος για τους άντρες και των αυγών, των δημητριακών και των δημητριακών προϊόντων, των σαλτσών, πατάτας και προϊόντων ζάχαρης είναι 20-30% πάνω από τα στοιχεία της EPIC μελέτης. Η δανέζικη δίαιτα χαρακτηρίζεται και από κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων, φρέσκου κρέατος, γάλακτος, ψαριού, και αυγών σε ποσοστό 15% πάνω από τα στοιχεία 26
της EPIC μελέτης. Η κατανάλωση των υπόλοιπων τροφικών ομάδων είναι σε χαμηλότερα ποσοστά από τα στοιχεία της EPIC μελέτης κυρίως λαχανικών, φρούτων και σε μικρότερο βαθμό για τα όσπρια και τα φυτικά έλαια. [13],[14] 2.2.7.5.)Σουηδία Στη Σουηδία η μαργαρίνη, οι σάλτσες, ο καφές, οι πατάτες, τα προϊόντα ζάχαρης, το επεξεργασμένο κρέας, και τα κέικ κυριαρχούν στην δίαιτα και στα δυο φύλα. Ο καφές, οι σάλτσες και οι χυμοί καταναλώνονται περισσότερο στο Μάλμο σε σχέση με την Ουμέα. Στη Σουηδία υπάρχει χαμηλή κατανάλωση για φυτικά έλαια, όσπρια, βούτυρο, φρούτα και σε λαχανικά. [13],[14] 2.2.7.6.)Νορβηγία Στη Νορβηγία τα ποτά, ο καφές, η μαργαρίνη, το επεξεργασμένο κρέας, οι χυμοί, οι σάλτσες, και σε μικρότερο βαθμό τα προϊόντα ζάχαρης είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της δίαιτας. Επίσης τα ψάρια και οι πατάτες καταναλώνονται περισσότερο από τις γυναίκες. Τα όσπρια, τα φυτικά έλαια, και σε μικρότερο βαθμό το βούτυρο, τα φρούτα και τα λαχανικά δε συμπεριλαμβάνονται στα κύρια χαρακτηριστικά της Νορβηγικής δίαιτας.[13],[14] 2.2.8.)Διαιτητικό πρότυπο Ιαπωνίας Στην Ιαπωνία παρατηρούνται τρία διακριτά διαιτητικά πρότυπα. Το υγιές πρότυπο χαρακτηρίζεται από υψηλή κατανάλωση λαχανικών, μανιταριών, πατάτας, ψαριών και θαλασσινών, προϊόντων σόγιας, φρούτων, και παστών λαχανικών. Σχετίζεται δε με μειωμένο ρίσκο εμφάνισης παχυσαρκίας (BMI>30kg/m 2 ). Το παραδοσιακό Ιαπωνικό πρότυπο χαρακτηρίζεται από υψηλή πρόσληψη ρυζιού, σούπας και προϊόντων σόγιας. 27
Επιπλέον, έχουμε το δυτικό πρότυπο το οποίο χαρακτηρίζεται από υψηλή περιεκτικότητα σε κρέας, λίπη και έλαια, επεξεργασμένο κρέας και αυγά. Το μη κανονικό σωματικό βάρος, οι διαιτητικές ανησυχίες και οι λανθασμένοι τρόποι απώλειας σωματικού βάρους παρατηρούνται όλο και πιο συχνά στη νεολαία της Ιαπωνίας και ιδιαίτερα στις γυναίκες. Μελέτες, έχουν δείξει, ότι οι Ιαπωνέζες και οι Κινέζες φοιτήτριες έχουν την τάση να επιθυμούν να αδυνατίσουν έχοντας επηρεαστεί από το πρότυπο των δυτικών χωρών. Τα δυο τελευταία πρότυπα σχετίζονται με υψηλό κίνδυνο παχυσαρκίας. Tέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι στην Ιαπωνία, όπου το κυριότερο αφέψημο είναι το τσάι, καταναλώνονται πολύ υψηλές ποσότητες ημερησίως (7 φλιτζάνια/ημέρα). Θεωρείται πως έχει θεραπευτικές ιδιότητες λόγω υψηλής περιεκτικότητας σε αντιοξειδωτικά και φλαβονοειδή.[15] 2.2.8.1.)Διατροφικές αναφορές για τον πληθυσμό της Ιαπωνίας και της Κορέας Η Νότια Κορέα αντιμετώπισε ταχείες και ποικίλες κοινωνικοοικονομικές αλλαγές κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών. Έχει παρατηρηθεί μια αύξηση στην κατανάλωση προϊόντων ζωικής προέλευσης και παράλληλη μείωση στην κατανάλωση δημητριακών. Επίσης αναφέρεται το γεγονός ότι το μεταβολικό σύνδρομο υπερβαίνει το ποσοστό 15% στη Βόρεια Κορέα ανεξάρτητα από τη μικρή εμφάνιση της παχυσαρκίας. Φυσικά, οι διαιτολογικές γνώσεις και οι διατροφικές συνήθειες ποικίλουν ανάλογα με την κουλτούρα του κάθε λαού. Ο σχεδιασμός των γευμάτων έχει βρεθεί ότι είναι πολύ διαφορετικός ανάμεσα στις δυο χώρες. Σε σχέση με τον πληθυσμό της Κορέας ο πληθυσμός της Ιαπωνίας καταναλώνει πιο συχνά γεύματα ενώ είναι πιο πιθανό να καταναλώνει πρωινό καθημερινά. Περισσότεροι από τους μισούς φοιτητές της Κορέας (58,9%) καταναλώνουν δυο γεύματα την ημέρα, ενώ η πλειοψηφία των φοιτητών στην Ιαπωνία καταναλώνουν τρία κανονικά γεύματα την ημέρα. Οι φοιτητές της Κορέας καταναλώνουν πολύ πιο συχνά φρούτα και αλκοόλ σε σχέση με αυτούς της Ιαπωνίας ενώ και οι δυο λαμβάνουν τα γεύματά τους με συγγενείς και φίλους καθημερινά ή 3-4 φορές την εβδομάδα. 28
Η οικονομική ανάπτυξη των τριών τελευταίων δεκαετιών επέφερε αλλαγή του τρόπου ζωής στη Βόρεια Κορέα, η οποία συμπεριλάμβανε και μια μοναδική μεταβολή στις διατροφικές συνήθειες. Παρόλο που το «έτοιμο» φαγητό έγινε πολύ γνωστό μεταξύ των νεαρών ηλικιών, τα παραδοσιακά διαιτητικά πρότυπα και η πρόσληψη των βασικών τροφίμων έχουν διατηρηθεί σε υψηλότερα ποσοστά από ότι στις υπόλοιπες ασιατικές χώρες. Σύμφωνα με το εθνικό διαιτολογικό ινστιτούτο της Ιαπωνίας, η Ιαπωνία «έζησε» μια διαιτολογική αλλαγή από το 1950 μέχρι το 1970 ως αποτέλεσμα της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών η δίαιτα του πληθυσμού της Ιαπωνίας έχει αλλάξει αξιοσημείωτα με τη πρόσληψη του λίπους να κατέχει ποσοστό μεγαλύτερο του 25% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης.[15] 2.2.9.)Διατροφή στην Ινδία «Στην Ινδία η διατροφή επηρεάζεται σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό από την θρησκεία, των ινδουισμό. Ο ινδουισμός δεν επιβάλλει την φυτοφαγία αλλά την προτείνει, υπογραμμίζοντας τα οφέλη από την αποχή από την κατανάλωση κρέατος. Οι διαιτητικές συνήθειες ποικίλουν ανάλογα με την κάστα στην οποία ανήκει ο κάθε Ινδός. Οι Βραχμάνες απέχουν από το κρέας και συνήθως και από τα αυγά. Οι ινδοί των άλλων καστών απέχουν από το βοδινό, ενώ τα μέλη της χαμηλότερης κάστας καταναλώνουν και βοδινό. Ο Ινδουισμός συνιστά την αποφυγή κατανάλωσης του χοιρινού καθώς και ζώων και φυτών που θεωρούνται ακάθαρτα πχ καμήλα, σκόρδο, κρεμμύδι,μανιτάρια και ψάρια χωρίς λέπια. Τέλος υπάρχουν οδηγίες για το ποια τροφή επιτρέπεται να καταναλωθεί ανάλογα με την περίσταση και τον τόπο.»[1] 29