ΜΑΘΖΜΑ ΟΓΓΟΟ: Ζ ΦΤΖ ΣΧΝ ΠΟΛΤΔΘΝΗΚΧΝ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΧΝ ΚΑΗ Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΣΖΝ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ

ΜΑΘΖΜΑ ΟΓΓΟΟ: Ζ ΦΤΖ ΣΧΝ ΠΟΛΤΔΘΝΗΚΧΝ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΧΝ ΚΑΗ Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΣΖΝ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ Ζ ΖΜΑΗΑ ΣΧΝ ΠΟΛΤΔΘΝΗΚΧΝ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΧΝ Γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο είλαη απαξαίηεην λα γλσξίδνπκε ην ξφιν ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπο ζην πιαίζην ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο. Θα πξέπεη λα ηηο δνχκε ζε ζρέζε κε ηε ιεηηνπξγία θαη ηελ εμέιημε ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν θαη λα εμεγήζνπκε ηα λέα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ εκθαλίδνληαη ζηελ νηθνλνκία ζε ζρέζε κε ην παξειζφλ. Μεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν παξαηεξείηαη κία κεγάιε επέθηαζε ελφο ηχπνπ επηρείξεζεο κε δξαζηεξηφηεηεο ζε εθηεηακέλε γεσγξαθηθή θιίκαθα πάλσ ζηε γε, νη νπνίεο ζπλέβαιιαλ απνθαζηζηηθά ζηε δηακφξθσζε πεξηθεξεηαθψλ θαη δηεζλψλ θξαηηθψλ κεραληζκψλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ε Δπξσπατθή Έλσζε (ΔΔ). Δίλαη ζεκαληηθφ φηη πάλσλ απφ ην 50% ησλ παγθφζκησλ αληαιιαγψλ πξαγκαηνπνηείηαη έρνληαο σο κνριφ θίλεζεο φισλ απηψλ ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο (ΠΔΔ). Σν ραξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ είλαη φηη ειέγρνπλ εγθαηαζηάζεηο αθφκε θαη έμσ απφ ηε ρψξα πξνέιεπζεο ηνπο. Παξφηη νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ππάξρνπλ, ήδε, απφ ην ηέινο ηνπ 19 νπ αηψλα, ζεκαίλνπζα ζεκαζία θαη ηδηαίηεξν ξφιν απνθηνχλ κεηά ην ηέινο ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, ε νπνία είλαη κία πεξίνδνο ζηελ νπνία παίδνπλ δηαξθψο θαη πεξηζζφηεξν ελεξγφ ξφιν, εμαηηίαο ησλ ζπζηαηηθψλ ζηνηρείσλ ηεο δνκήο ηεο λέαο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο, έηζη φπσο απηή έρεη δηακνξθσζεί. Ση είλαη ηειηθά πνιπεζληθή επηρείξεζε; Πξνθεηκέλνπ λα έρνπκε έλα νξηζκφ ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ, ζα νξίδακε σο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο εθείλεο πνπ: Πξαγκαηνπνηεί έλα ζεκαληηθφ κέξνο ησλ επηρεηξεκαηηθψλ ηεο δξαζηεξηνηήησλ, δειαδή ηηο δπλαηφηεηεο γηα πψιεζε, εθκεηάιιεπζε, δηαλνκή, έξεπλα, αλάπηπμε, παξαγσγή, θ.ι.π., εθηφο ηεο ρψξαο θαηαγσγήο 95

ηεο. Δπνκέλσο κηιάκε γηα νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ ζπληειείηαη ηνπιάρηζηνλ ζε δχν ή θαη πεξηζζφηεξεο ρψξεο. Έλα άιιν ζηνηρείν αθνξά ηηο απνθάζεηο ηεο δηνίθεζεο κίαο πνιπεζληθήο εηαηξείαο, νη νπνίεο βαζίδνληαη ζε πεξηθεξεηαθέο ή παγθφζκηεο επηινγέο. Δπνκέλσο έρνπκε λα θάλνπκε κε πσιήζεηο πνπ αληηζηνηρνχλ ζε έλα επξχ ρψξν θαη απνηειεί ηε βαζηθή ζηξαηεγηθή επηδίσμε θάζε πνιπεζληθήο επηρείξεζεο. Μία πνιπεζληθή επηρείξεζε κπνξεί λα έρεη ηε δπλαηφηεηα λα εηζαρζεί ζε έλα ή θαη πεξηζζφηεξα ρξεκαηηζηήξηα θαη νη κέηνρνη ηεο λα είλαη ηδηψηεο, αθφκε θαη ζεζκηθνί επελδπηέο, δειαδή ηξάπεδεο, αζθαιηζηηθέο εηαηξείεο, θ.ι.π. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ππάξρνπλ θαη ηδησηηθέο πνιπεζληθέο, νη νπνίεο δελ έρνπλ ηηο κεηνρέο ηνπο ζε ρξεκαηηζηήξηα θαη ζπλήζσο ειέγρνληαη απφ νηθνγέλεηεο. Δθείλν πνπ ραξαθηεξίδεη ηηο επελδχζεηο ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ζε ζρέζε κε ηηο αληίζηνηρεο ηνπ παξειζφληνο, νη νπνίεο ήηαλ θπξίσο επελδχζεηο ηχπνπ ραξηνθπιαθίνπ, είλαη φηη νη λέεο επελδχζεηο πήξαλ ηε κνξθή άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ. εκαληηθή ζέζε ζηελ αλάιπζε ηεο ζεκαζίαο ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ήηαλ νη απφςεηο ηνπ Hymer (1976). Ζ βαζηθή αλαδήηεζε ζηε ζπγθεθξηκέλε αλάιπζε, είλαη ε ηάζε πνπ ππάξρεη ψζηε νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο λα επεθηαζνχλ έμσ απφ ηε ρψξα πξνέιεπζεο ηνπο θαη αθφκε ε ζεκαζία ηνπ ηξφπνπ επέθηαζεο ηνπο δηα κέζνπ ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ (ΑΞΔ). Ο Hymer θαηαλφεζε φηη νη ακεξηθάληθεο επηρεηξήζεηο απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα ήηαλ ππεξεζληθέο επηρεηξήζεηο ζα απνθηνχζαλ κία ζεηξά απφ πιενλεθηήκαηα, φπσο ε νξγαλσηηθή ηνπο κνξθή, ε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζε θεθάιαηα, ε ηερλνγλσζία θαη ηέινο ε δηαθνξνπνίεζε ηνπ πξντφληνο. Απηά ηα πιενλεθηήκαηα πξνζέδσζαλ ζηηο ππεξεζληθέο επηρεηξήζεηο αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα ζε ζρέζε κε ηηο ηνπηθέο επηρεηξήζεηο, κε ηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα ηζνξξνπήζεη ηα φπνηα κεηνλεθηήκαηα πξνέθππηαλ απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ επηρεηξήζεσλ ζην εμσηεξηθφ. Αθφκε ε πξννπηηθή εμαηηίαο ηνπ κεγέζνπο, ησλ δπλαηνηήησλ ηνπο θαη ηεο ηθαλφηεηαο ηνπο λα κειεηήζνπλ θαη λα θαηαλνήζνπλ ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν ιεηηνπξγνχλ, έδσζε ζ απηέο ηηο επηρεηξήζεηο ηε δπλαηφηεηα λα επεθηαζνχλ ζην εμσηεξηθφ. Ζ αλάγθε ησλ επηρεηξήζεσλ θαη θπξίσο ησλ ακεξηθαληθψλ, λα βξνπλ αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα, φπσο γηα παξάδεηγκα θζελή εξγαηηθή δχλακε, λέεο ηερληθέο θαηαζθεπήο πξντφλησλ, ηηο 96

νδήγεζε ζε επελδχζεηο ζην εμσηεξηθφ πνπ ήηαλ ν κφλνο δξφκνο γηα ηελ αλεχξεζε αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο θαη κάιηζηα κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ζα πξνιάβαηλαλ ηηο ππφινηπεο αληαγσλίζηξηεο επηρεηξήζεηο. ην ίδην έξγν ηνπ ν Hymer ζεσξνχζε ηηο ακεξηθάληθεο μέλεο επελδχζεηο ζηελ Δπξψπε ζαλ έλα ακπληηθφ κεραληζκφ γηα ηε ζπγθξφηεζε ηνπ αληαγσληζκνχ αλάκεζα ζηηο ακεξηθαληθέο, ηηο επξσπατθέο, αιιά θαη ηηο ηαπσληθέο επηρεηξήζεηο. ια φζα αλαθέξζεθαλ, απνδεηθλχνπλ γηαηί αλαδείρζεθαλ νη ζχγρξνλεο επηινγέο ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ θαη αθφκε θαλεξψλεη ηελ εμέιημε θαη ηηο αλάγθεο ηνπ ζχγρξνλνπ θαπηηαιηζκνχ. ΜΗΑ ΠΡΧΣΑΡΥΗΚΖ ΘΔΧΡΗΑ ΓΗΑ ΣΖ ΦΤΖ ΣΖ ΔΠΗΥΔΗΡΖΖ Σε βαζηθή ψζεζε γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο θχζεο ηεο επηρείξεζεο ηελ έδσζε ν Coase. ην θιαζηθφ πιένλ έξγν ηνπ πνπ έγξαςε ην 1937, ζεψξεζε φηη ε χπαξμε ηεο επηρείξεζεο ηαπηίδεηαη κε ηνπο ζθνπνχο ηεο. Δθείλν πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ επηρείξεζε είλαη ε πξνζσπηθή ζρέζε εξγαζίαο θαη κάιηζηα ε πνιππξνζσπηθή, δειαδή ε ίδηα ε επηρείξεζε, ε νπνία είλαη ην απνηέιεζκα ησλ απμεκέλσλ σθειεηψλ απφ ηνλ θαηακεξηζκφ ηεο εξγαζίαο θαη απηφ νθείιεηαη ζηηο δπλαηφηεηεο ειέγρνπ εξγαζίαο πνπ ππάξρεη ζηηο επηρεηξήζεηο. Γηα ηνλ ίδην, νη αηηίεο γηα ηελ γέλεζε ηεο επηρείξεζεο, ήηαλ ε απνηπρία ηεο αγνξάο θαη ζπγθεθξηκέλα ην θφζηνο αγνξαίσλ ζπλαιιαγψλ θαη απηφ ζεκαίλεη θφζηνο πνπ νθείιεηαη ζηε ιεηηνπξγία ηνπ κεραληζκνχ ηεο αγνξάο. Έηζη ζεσξνχκε φηη εάλ νη αγνξέο πξνυπάξρνπλ ηφηε ζα έπξεπε ε θαηαλνκή ησλ πφξσλ ζηηο επηρεηξήζεηο λα ήηαλ απνηειεζκαηηθή κέζα απφ ηνλ κεραληζκφ ηεο αγνξάο. Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο γίλεηαη κία πξνζπάζεηα λα δηακνξθσζεί έλα θξηηηθφ πιαίζην θαη κία επέθηαζε ηεο ππάξρνπζαο ζεσξίαο. Μία απφ ηηο αιιαγέο ήηαλ ε αληηθαηάζηαζε ηνπ φξνπ «θφζηνο ηεο αγνξάο» κε ηνλ φξν «θφζηνο ζπλαιιαγψλ». Ο Williamson (1975, 1985) βαζηδφκελνο ζηε ζεσξία ηνπ Coase, αλέπηπμε ηε δηθή ηνπ ζεσξία ε νπνία αθνξνχζε ηελ εμέηαζε ηεο απνηπρίαο ηεο αγνξάο ζην πιαίζην ησλ αλζξψπηλσλ θαη πεξηβαιινληηθψλ βάζεσλ θαη αθφκε ζην πιαίζην ηεο πξνζπάζεηαο ηνπ λα εμεγήζεη ηελ νξγάλσζε, ηελ εμέιημε θαη ηηο ζηξαηεγηθέο ηεο επηρείξεζεο ζε φξνπο εμνηθνλφκεζεο θφζηνπο ζπλαιιαγψλ. 97

Ζ ζεσξία θφζηνπο ζπλαιιαγψλ παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν φηαλ νη αγνξέο πξψησλ πιψλ θαη ελδηάκεζσλ εηζξνψλ ραξαθηεξίδνληαη απφ πςειφ θφζηνο ζπλαιιαγψλ. Απηφ ην θφζηνο ραξαθηεξίδεηαη απφ δχν κνξθέο: 1. Απφ ηνλ αξηζκφ ησλ κεξψλ ζπλαιιαγήο πνπ είλαη κηθξφο, δειαδή ζπλζήθεο κηθξνχ αξηζκνχ. 2. Απφ ηελ δηαθνξά ζηελ πνζφηεηα ηεο πιεξνθφξεζεο πνπ έρνπλ νη δχν πιεπξέο. ζνλ αθνξά ηνλ αξηζκφ ησλ κεξψλ πνπ είλαη κηθξφο, νη ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο θφζηνπο πξνέξρνληαη απφ νηθνλνκίεο θιίκαθαο, πςειφ κεηαθνξηθφ θφζηνο, θπβεξλεηηθά εκπφδηα θαη θπζηθή εμεηδίθεπζε ησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ. Ζ εμεηδίθεπζε ησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ έρεη ηζρχ, φηαλ είηε ην έλα είηε θαη ηα δχν κέξε ηεο ζπλαιιαγήο επελδχζνπλ ζε εμνπιηζκνχο νη νπνίνη ζα έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα πξαγκαηνπνηνχλ ηηο ζπγθεθξηκέλεο ζπλαιιαγέο. Δπεηδή ππάξρεη ε δπλαηφηεηα νη ζπγθεθξηκέλεο ζπλαιιαγέο λα απνηχρνπλ, γηα λα πξνζηαηεπζνχλ ηα δχν κέξε ζπλάπηνπλ ζπκβφιαην θαη δηακνξθψλνπλ θαη απηφλ ηνλ ηξφπν ηνπο φξνπο θαη ηηο ζπλζήθεο εκπνξίνπ γηα κία ρξνληθή πεξίνδν. Σα ζπκβφιαηα είλαη ζεκαληηθά γηαηί κεηψλνπλ ην θφζηνο εθαξκνγήο, κε ηελ έλλνηα φηη αλ παξαβηαζηνχλ νη φξνη εκπνξίνπ θαηαβάιιεηαη απνδεκίσζε απφ ηα δηθαζηήξηα ηα νπνία ηειηθά απνθαζίδνπλ γηα ην αλ έγηλε ή φρη παξαβίαζε θαη αθφκε απνθαζίδνπλ ην χςνο ηεο θαηαβιεζείζεο απνδεκίσζεο. Χζηφζν ηα ζπκβφιαηα έρνπλ έλα πξφβιεκα κε έλα αξηζκφ πεξηνξηζκψλ. Δίλαη πην δαπαλεξά απφ ηηο άκεζεο αγνξέο, γηαηί έλαο κεγάινο αξηζκφο ζπλαιιαζζφκελσλ κνηξάδεηαη ην θφζηνο ησλ ηνπηθψλ αγνξψλ θαη ην θφζηνο ππνγξαθήο ζπκβνιαίσλ ζα πξέπεη λα θαηαβιεζεί απφ ηα ίδηα ηα κέξε πνπ ππνγξάθνπλ ην ζπκβφιαην (Hennart, «ζεσξία ηνπ θφζηνπο ζπλαιιαγψλ» απφ ην ε θχζε ηεο πνιπεζληθήο επηρείξεζεο», ζ. 134). Σν κεγαιχηεξν κεηνλέθηεκα πνπ πξνθχπηεη γηα ηα ζπκβφιαηα είλαη φηη ζπρλά απνηπγράλνπλ θάησ απφ ζπλζήθεο πςειήο αβεβαηφηεηαο. Σα ζπκβφιαηα είλαη απνηειεζκαηηθά κφλν φηαλ ε αβεβαηφηεηα είλαη κηθξή. 98

Ζ ΜΔΓΔΘΤΝΖ ΣΖ ΔΠΗΥΔΗΡΖΖ ΚΑΗ Ο ΡΟΛΟ ΣΖ ΠΟΛΤΔΘΝΗΚΖ ΔΠΗΥΔΗΡΖΖ ΣΟ ΤΓΥΡΟΝΟ ΚΑΠΗΣΑΛΗΜΟ Ζ ζεσξία ηεο επηρείξεζεο ζηε λέα ηεο κνξθή πξσηνδηαηππψζεθε απφ ηελ Edith Penrose (1959). Έηζη ζχκθσλα κε ηελ ίδηα, ε λενθιαζηθή επηρείξεζε απνηεινχζε ηε βάζε γηα κηα γεληθή ζεσξία ηηκψλ θαη έηζη δελ αζρνιείηαη κε ηελ επηρείξεζε ζαλ έλα πνιχπιεπξν νηθνλνκηθφ κεραληζκφ. Δπνκέλσο έρνπκε ηελ έκθαζε ζηνπο εζσηεξηθνχο πφξνπο ηεο επηρείξεζεο, δειαδή φρη κφλν ζηηο αγνξέο πξντφλησλ θαη ζπληειεζηψλ παξαγσγήο, αιιά θαη ζην επίπεδν ηεο επηρείξεζεο. Ζ Penrose (ζ. 53) δηαθξίλεη δχν είδε γλψζεηο: ην πξψην είδνο είλαη ε αληηθεηκεληθή γλψζε, ε νπνία είλαη αλεμάξηεηε απφ νπνηνδήπνηε άηνκν ή νκάδα θαη έρεη ηε δπλαηφηεηα λα κεηαδνζεί ζε φινπο κε ίζνπο φξνπο. Δλψ ε δεχηεξε κνξθή γλψζεο είλαη ε εκπεηξία, ε νπνία βειηηψλεη ηελ παξαγσγηθφηεηα ηεο ρξήζεο πιηθψλ θαη αλζξψπηλσλ πφξσλ αιιά δελ κπνξεί λα κεηαδνζεί. Ζ εκπεηξία έρεη ηε δπλαηφηεηα λα νδεγήζεη ζε αχμεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο αιιά θαη ηεο απνδνηηθφηεηαο ηεο ρξήζεο ησλ πεγψλ θαη ππεξεζηψλ θαη απνθηάηαη κε κία δηαδηθαζία ε νπνία δελ είλαη ζπλεηδεηή ζην ρξφλν. Απηφ φκσο πνπ δελ είλαη ε εκπεηξία, είλαη ε αληηθεηκεληθή γλψζε, ε νπνία είλαη ζθφπηκε θαη ελζπλείδεηε. Καηά ηελ Penrose (ζει. 1), ε κεγέζπλζε ηεο επηρείξεζεο είλαη κία δηαξθήο δηαδηθαζία πνπ ζπλερψο εμειίζζεηαη. Ζ εμέιημε ηεο θαη ε δεκηνπξγηθή ηεο αλάπηπμε βαζίδεηαη ζηε γλψζε ησλ ζπληειεζηψλ, πνπ έρνπλ κεγάιε ζεκαζία γηα ηε ζσξεπηηθή θαη αηηηαηή δηαδηθαζία κεγέζπλζε ηεο. Ζ κεγέζπλζε εμαξηάηαη απφ ηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα θαη θπξίσο απφ ηελ δξαζηεξηφηεηα ησλ επηρεηξεκαηηψλ πνπ έρνπλ σο ζηφρν ην θέξδνο. Ζ δπλαηφηεηα γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί ε κεγηζηνπνίεζε ησλ θεξδψλ εμαξηάηαη απφ ηελ πνηφηεηα ησλ δηνηθεηηθψλ ππεξεζηψλ πνπ έρεη ζηε δηάζεζε ηεο ε επηρείξεζε. Δπνκέλσο ν νξζνινγηζκφο πνπ θπξηαξρεί ζηε λενθιαζηθή ζθέςε πνπ ζηφρν έρεη ηε κεγηζηνπνίεζε ησλ θεξδψλ ζα πξέπεη λα ηξνπνπνηεζεί θαη κ απηφλ ηνλ ηξφπν ν νξζνινγηζκφο απνηειεί ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο ηθαλφηεηαο ηεο δηνίθεζεο ηεο επηρείξεζεο γηα ηελ αλαδήηεζε θεξδψλ (ζει. 99

531). Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ν νξζνινγηζκφο ζηε ινγηθή ηεο Penrose, πεξηιακβάλεη, φπσο ήδε αλαθέξακε, ηελ εκπεηξία πνπ αθνξά ηα δηνηθεηηθά ζηειέρε ηεο εηαηξείαο θαη επνκέλσο πξφθεηηαη γηα κηα κε-ζπλεηδεηή γλψζε ε νπνία δελ κπνξεί λα κεηαδνζεί. Γηα λα κεγεζπλζεί κηα επηρείξεζε απαηηείηαη κία βαζχηεξε δηαδηθαζία δπλακηθήο αιιειεπίδξαζεο αλάκεζα ζηηο δπλαηφηεηεο πνπ παξέρεη ε αγνξά θαη θπξίσο ε ηδησηηθή νηθνλνκία θαη ζηνπο νηθνλνκηθνχο πφξνπο ηεο επηρείξεζεο πνπ είλαη θαη ην θαηεμνρήλ εθφδην γηα ηε κεγέζπλζε θαη ηελ αλάπηπμε κηαο επηρείξεζεο. Οη επηρεηξήζεηο ζεσξνχλ πεξηζζφηεξν πξνζηηφ θαη ιηγφηεξν επηθίλδπλν φηαλ ζπγθεληξψλνληαη ζηα πξντφληα πνπ δηαζέηνπλ θαη φηαλ επεθηείλνληαη ζε λέεο πεξηνρέο, ην θάλνπλ γηαηί επηδηψθνπλ ηε κεγέζπλζε πνπ είλαη ν κφλνο ηξφπνο λα είλαη αληαγσληζηηθέο θαη λα κελ κεηψλεηαη ην πνζνζηφ θέξδνπο, απαξαίηεην γηα πεξαηηέξσ επελδχζεηο θαη επέθηαζε. Γηα λα γίλεη φκσο απηφ ζα πξέπεη ε θχζε ησλ εζσηεξηθψλ πφξσλ λα επεξεαζηνχλ θαηαξρήλ απφ ηηο επθαηξίεο ηνπ εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο ηνπο θαη απφ ηε δπλαηφηεηα ηνπο λα επεθηαζνχλ θαη λα αμηνπνηήζνπλ ηηο ζπγθεθξηκέλεο επθαηξίεο θαη ελλννχκε ην ζχλνιν ησλ αρξεζηκνπνίεησλ δηνηθεηηθψλ πφξσλ πνπ είλαη ζε ζέζε λα βνεζήζνπλ ηελ επέθηαζε ηνπ ζρεδίνπ. Σελ θαιχηεξε πεξηγξαθή γηα ηελ επέθηαζε κηαο επηρείξεζεο δίλεηαη ζηελ αλάιπζε πνπ θάλεη ε Penrose ζηε κειέηε ηεο, Hercules Power Company, 1960). Απηή ήηαλ κία απφ ηη ηξεηο επηρεηξήζεηο πνπ ζρεκαηίζηεθε ην 1913 ζαλ ζπλέπεηα ηεο αληηκνλνπσιηαθήο δηάζπαζεο ηεο E.I. Dupont de Nemours. Γηα ηα επφκελα 40 ρξφληα ε ζπγθεθξηκέλε εηαηξεία επεθηεηλφηαλ δηαξθψο θαη ην 1956 είρε θζάζεη ζηνπο 11.365 εξγαδφκελνπο. Θεσξνχληαλ πνιπεζληθή επηρείξεζε παξά ην γεγνλφο φηη κφλν 3 απφ ηηο 25 παξαγσγηθέο ηεο κνλάδεο βξίζθνληαλ ζην εμσηεξηθφ. Ζ επέθηαζε ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ πξνζδίδνπλ ηα ζηνηρεία εθείλα πνπ ζα ραξαθηεξίδακε ηε ζεκεξηλή θαηάζηαζε ηεο νηθνλνκίαο, σο παγθνζκηνπνίεζε ή δηεζλνπνίεζε. Απηφ πνπ ραξαθηήξηζε ηε δηαδηθαζία επέθηαζεο, ήηαλ ε δηαδηθαζία δηαθνξνπνίεζεο κε ηε πξνζζήθε λέσλ αγνξψλ θαη ηερλνινγηψλ απφ ηε Hercules, απφ ηηο εμεηδηθεπκέλεο ηερλνινγηθέο πεγέο. Έρνληαο μεθηλήζεη κε ηα εθξεθηηθά θαη έρνληαο ζεκαληηθή ηερλνινγία ζηα νξγαληθά ρεκηθά, ε Hercules δηαθνξνπνηήζεθε ζε έλα κεγάιν εχξνο ηερλνινγηψλ θαη αγνξψλ, νη νπνίεο πεξηείραλ πιαζηηθά, πεηξνρεκηθά, γεσξγηθά ρεκηθά θαη ρεκηθά ραξηνπνηίαο. Σν ζπγθεθξηκέλν παξάδεηγκα ήηαλ 100

ην θαιχηεξν απφ ηε ζθνπηά ηεο Penrose, ε νπνία ήζειε λα ζεκειηψζεη ηελ άπνςε ηεο γηα ηε κεγέζπλζε ηεο επηρείξεζεο (Kay, «ε πξνζέγγηζε ησλ πφξσλ γηα ηελ πνιπεζληθή επηρείξεζε», απφ ην «ε θχζε ηεο πνιπεζληθήο επηρείξεζεο», ζ. 209). Ο ιφγνο ήηαλ φηη ζηελ θάζεηε επέθηαζε ζηε δηεζλή βηνκεραλία πεηξειαίνπ, γεληθά ζεσξνχληαλ φηη πεξηζηξέθνληαλ γχξσ απφ ηηο ξνέο αξγνχ πεηξειαίνπ θαη ζηελ πξνζπάζεηα γηα εμαζθάιηζε ηεο πξφζβαζεο ζε πξνκήζεηεο θαη παξαξηήκαηα, κε ζηφρν ηε ζπλέρεηα ηεο δηαηήξεζεο ηεο δηαδηθαζίαο (Kay, ζ. 209). Κακία απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο αηηίεο γηα θάζεηε νινθιήξσζε δελ είρε πξνθαλή ζχλδεζε κε ηα απνζέκαηα αρξεζηκνπνίεησλ πφξσλ. Απφ ηελ άιιε ε νξηδφληηα επέθηαζε, ζην πιαίζην ελφο θάζεηνπ νινθιεξσκέλνπ ζπζηήκαηνο ην νπνίν ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιινχο πεξηνξηζκνχο, εθηείλεηαη ζε άιινπο δηαζέζηκνπο πφξνπο πέξα απφ ηνπο δηνηθεηηθνχο (Kay, ζ. 209). Δάλ επεθηαζεί κφλν έλα κέξνο απφ φιν ην ζχζηεκα, ελψ νη παξαγσγηθνί πφξνη απειεπζεξψλνληαη, φπσο γηα παξάδεηγκα ε δηχιηζε, ηφηε ππάξρεη θίλδπλνο, εάλ ηα ππφινηπα κέξε ηνπ ζπζηήκαηνο δελ επεθηαζνχλ ζηνλ ίδην βαζκφ, λα δεκηνπξγεζεί κία κεηζφξξνπε κεγέζπλζε. Απφ ηελ άιιε δελ ππάξρεη θακία εγγχεζε φηη ηα ππφινηπα κέξε ζα απειεπζεξψζνπλ πφξνπο ζηνλ ίδην βαζκφ. Έηζη ε επέθηαζε ζε νξηζκέλα ζηάδηα ήηαλ ηδηαίηεξα αβέβαηε θαη εμαξηεκέλε απφ ζπληειεζηέο πνπ ήηαλ κφλν σο έλα βαζκφ θάησ απφ ηνλ έιεγρν ηεο επηρείξεζεο, φπσο γηα παξάδεηγκα ε επηηπρία ή ε απνηπρία ζηε δηεξεχλεζε θαη αθφκε ηηο πνιηηηθέο ζρέζεηο κε ηηο ρψξεο ησλ παξαγσγψλ. Σελ επνρή πνπ έγξαθε απηά ε Penrose (1968), επηά εηαηξείεο θαηείραλ πεξηζζφηεξν απφ ην 75% ηεο κε-ακεξηθαληθήο αξγνχ πεηξειαίνπ, πνπ είλαη πεξίπνπ ην 60% ηεο δηπιηζηηθήο ηθαλφηεηαο ηεο Δπξψπεο θαη ζρεδφλ εμίζνπ πςειφ πνζνζηφ ζην ζηάδην ηεο πξνψζεζεο. ηελ πξάμε ε επέθηαζε κίαο επηρείξεζεο κπνξεί λα επεξεαζηεί θαη απφ άιινπο παξάγνληεο. Σε ζέζε ηεο φζνλ αθνξά γηα ηε ζπγαηξηθή εηαηξεία, ε Penrose πηζηεχεη φηη ε ζπγαηξηθή εηαηξεία ζα κπνξνχζε λα αλαπηπρζεί ζε έλα κεγάιν βαζκφ αλεμάξηεηα απφ ηε κεηξηθή. εκαληηθφ ξφιν ζ απηφ παίδεη ε ρξεκαηνδφηεζε θαη ηνλίδεη φηη νη ρξεκαηνδνηηθνί πφξνη, νη νπνίνη παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ επέθηαζε ηεο επηρείξεζεο, βξίζθνληαη ζε έλα κεγάιν βαζκφ κέζα ζηελ ηνπηθή ζπγαηξηθή επηρείξεζε. Απφ φια απηά πξνθχπηνπλ, φηη ε έθηαζε ζηελ νπνία κία ζπγαηξηθή ζην εμσηεξηθφ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο αλεμάξηεηε επηρείξεζε 101

είλαη ακθίβνιε, γηαηί ε ζπγαηξηθή ζην εμσηεξηθφ πνιιέο θνξέο είλαη εμαξηεκέλε θαη κε πεξηνξηζκέλε ηνπηθή ειεπζεξία θαη δηνηθεηηθή ηθαλφηεηα (Kay, s. 211). Ο Kay αλαθέξεη φηη εάλ νη εγρψξηεο θαη νη μέλεο ζπγαηξηθέο κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο μερσξηζηέο επηρεηξήζεηο απφ ηε ζηηγκή πνπ ηδξπζνχλ νη κεηξηθέο εηαηξείεο, ε εζσηεξηθή αγνξά θεθαιαίνπ απνηειεί αζήκαλην ιφγν γηα ηε δηαηήξεζε κηαο ηέηνηαο δνκήο. Ο ιφγνο είλαη φηη κία επηρείξεζε εάλ απνθαζίζεη λα επελδχζεη ζε εγρψξηεο επθαηξίεο αληί λα κεηαβεί ζην εμσηεξηθφ, ζα ήηαλ ινγηθφ λα πεξηκέλεη λα απνθηήζεη πιενλεθηήκαηα εζσηεξηθήο αγνξάο θεθαιαίνπ, ζέινληαο λα απνθχγεη φκσο ηα πιενλεθηήκαηα ηεο επέθηαζεο ζε αγνξέο νη νπνίεο είλαη άγλσζηεο θαη πξνθαλψο δελ έρεη πξνεγνχκελε παξνπζία. Απηφ ην πιαίζην αλάιπζεο γηα ηελ εμέιημε ηεο πνιπεζληθήο επηρείξεζεο, γηα ηνλ kay, δελ ζεσξείηαη ηθαλνπνηεηηθφ. Ο Wolf (1977) ρξεζηκνπνίεζε ην έξγν ηεο Penrose γηα λα δξνκνινγήζεη κία άπνςε γηα ηελ πνιπεζληθή επηρείξεζε πνπ ζα βαζίδεηαη ζηνπο πφξνπο. Τπνζηήξημε φηη κία πνιπεζληθή επηρείξεζε κπνξεί λα επεθηαζεί ζε πνιιέο δηαθνξεηηθέο θαηεπζχλζεηο, φπσο ζηελ εγρψξηα βηνκεραλία, ζηελ εγρψξηα βηνκεραληθή δηαθνξνπνίεζε ή γεσγξαθηθή δηαθνξνπνίεζε ζην εμσηεξηθφ θαη πεξηιακβάλεη θαη εμαγσγέο θαη πνιπεζληθή επέθηαζε. Οδεγήζεθε ζ έλα ζπκπέξαζκα φηη νη εμαγσγέο, νη μέλεο επελδχζεηο θαη ε εγρψξηα δηαθνξνπνίεζε κπνξνχζαλ λα δψζνπλ θαη ελαιιαθηηθνχο ηξφπνπο εθκεηάιιεπζεο ησλ ππναπαζρνινχκελσλ πφξσλ, νη νπνίνη ζα κπνξνχζαλ λα απνηεινχλ πξντφλ ηνπ κεγέζνπο ηεο επηρείξεζεο θαη ηεο ηερληθήο εμεηδίθεπζεο. Σελ εγρψξηα δηαθνξνπνίεζε θαη ηε δηεζλή επέθηαζε ηελ αληηκεησπίδεη ζαλ κηα θνηλή βάζε. Ζ ΔΠΟΥΖ ΣΧΝ ΠΟΛΤΔΘΝΗΚΧΝ ΔΣΑΗΡΔΗΧΝ Με βάζε ηα φζα αλαθέξακε, κπνξνχκε λα παξαηεξήζνπκε φηη νη πνιπεζληθέο εηαηξείεο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα θαη δηεζλνπνηνχλ ηφζν ηελ παξνρή ππεξεζηψλ φζν θαη ηελ ίδηα ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία. Τπάξρνπλ ζεσξεηηθνί πνπ πηζηεχνπλ φηη νη πνιπεζληθέο εηαηξείεο, απφ ηε ζηηγκή πνπ 102

δξαζηεξηνπνηνχληαη έμσ απφ ηα ζηελά φξηα ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ, έρνπλ εμειηρζεί ζε νηθνπκεληθέο επηρεηξήζεηο θαη απνηεινχλ ζεηηθέο δπλάκεηο γηα ηελ πεξαηηέξσ νηθνλνκηθή αλάπηπμε αιιά θαη ηελ επεκεξία φισλ ησλ θνηλσληψλ. Γηα ηνπο λενθηιειεχζεξνπο νηθνλνκνιφγνπο είλαη ε δηάρπηε ε εληχπσζε φηη ε θπξηαξρία ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ απνηειεί ηνλ ζξίακβν ηεο νηθνλνκίαο επί ηεο πνιηηηθήο θαη γη απηφ απαηηείηαη κία νξζνινγηθή δηαρείξηζε ηεο νηθνλνκίαο. Οη αληίπαινη ηνπο πηζηεχνπλ φηη νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο δηεζλείο ρξεκαηννηθνλνκηθέο ζρέζεηο, εθθξάδνπλ ηελ νπζία ηνπ παγθφζκηνπ θαπηηαιηζκνχ θαη κάιηζηα ζηε ρεηξφηεξε έθθξαζε ηνπ, απφ ηε ζηηγκή πνπ δξαζηεξηνπνίεζε ηνπο είλαη αλεμέιεγθηε θαη εθκεηαιιεχνληαη ρσξίο δηάθξηζε φινπο ηνπο εξγαδφκελνπο, πνπ ηνπο ππνηάζζνπλ ζηε ινγηθή ηεο αχμεζεο ηνπ θαζαξνχ θέξδνπο ησλ πνιπεζληθψλ εηαηξεηψλ. Δλψ ζεκαληηθή είλαη θαη ε άπνςε (Hirst, Thompson, Βεξγφπνπινο θαη άιινη), ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο δελ είλαη παγθφζκηεο επηρεηξήζεηο, αιιά πξφθεηηαη γηα εηαηξείεο ζπγθεθξηκέλεο εζληθφηεηαο, νη νπνίεο έρνπλ νξγαλψζεη ηελ παξαγσγή, ηε δηαλνκή θαη ηηο άιιεο δξαζηεξηφηεηεο κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα επεθηείλνληαη ζε πνιιά θξάηε. Οη ππνζηεξηθηέο ηεο ίδηαο άπνςεο πηζηεχνπλ φηη ε ζπκπεξηθνξά κηαο πνιπεζληθήο επηρείξεζεο θαζνξίδεηαη θπξίσο απφ ηηο νηθνλνκηθέο πνιηηηθέο, ηηο νηθνλνκηθέο δνκέο θαη ηα θπξίαξρα ζπκθέξνληα, πνιηηηθά θαη νηθνλνκηθά, ηεο θνηλσλίαο απφ ηελ νπνία θαη θαηάγνληαη. Γηα ηελ χπαξμε πιαηζίνπ ιεηηνπξγίαο ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ, απαηηνχληαη νη δηεζλείο θαλφλεο πνπ θαζνξίδνπλ ηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηηο εζληθέο θπβεξλήζεηο. Οη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο έπαημαλ ζεκαληηθφ ξφιν θαη επηηάρπλαλ ηε δηαδηθαζία νινθιήξσζεο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο. Έρνπκε ήδε αλαθέξεη γηα ην ξφιν ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν θαη ηε ζρέζε ηνπο κε ην δηεζλέο εκπφξην. Πξάγκαηη, νη δεθαεηίεο ηνπ 50 θαη ηνπ 60 είραλ ραξαθηεξηζηεί απφ ηελ κεγάιε αλάπηπμε ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ, πνπ ζπλέβαιιε ζηε κεγάιε άλζεζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη παξάιιεια επέβαιιε ηνλ θξαγκφ ησλ εηζαγσγψλ (R. Gilpin, The Challenge of Global Capitalism ). Ήηαλ ε πεξίνδνο ζηελ νπνία ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηε κεηξνχζαλ κε βάζε ηε δηείζδπζε ησλ εηζαγσγψλ ζηηο εζληθέο νηθνλνκίεο θαη αθφκε κε βάζε ην κεξίδην ηεο αγνξάο πνπ αληηζηνηρνχζε ζε θάζε ρψξα. Έρνπκε ήδε αλαθέξεη, φηη νη άκεζεο μέλεο επελδχζεηο έπαημαλ ζεκαληηθφ 103

ξφιν απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70, νη νπνίεο ζπλέβαιιαλ απνθαζηζηηθά ζηελ ππεξπφληηα αλάπηπμε ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ θαη θπξίσο ησλ ακεξηθαληθψλ. ΟΗ ακεξηθαληθέο επηρεηξήζεηο δεκηνπξγνχζαλ απηφλνκα αληίγξαθα ησλ εαπηψλ ηνπο ζε δηάθνξεο ππεξπφληηεο ρψξεο, δειαδή εθάξκνδαλ απηφ πνπ ιέγεηαη νξηδφληηα επέλδπζε, θαη ε δηεζλήο αληαγσληζηηθφηεηα κεηξνχληαλ κε βάζε ην πνζνζηφ ησλ παγθφζκησλ πσιήζεσλ πνπ αλαινγνχζαλ ζηελ παξαγσγή ησλ κνλάδσλ ηνπ εμσηεξηθνχ. ηε δεθαεηία ηνπ 90 επηρεηξήζεηο απφ φιεο ηηο αλεπηπγκέλεο βηνκεραληθέο ρψξεο αιιά θαη απφ θάπνηεο αλαπηπζζφκελεο επεθηείλνληαλ έμσ απφ ηα ζχλνξα ηνπο. Ζ κεηάβαζε απφ ην αξρηθφ ζχζηεκα ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ ε νπνία ραξαθηεξίζηεθε απφ ηελ ακεξηθαληθή θπξηαξρία ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ζε,έλα ζχζηεκα πεξηζζφηεξν αλνηθηφ θαη κε κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή, ήηαλ απφ ηηο πιένλ ζεκαληηθέο ζηξνθέο ζηε ζηξαηεγηθή ησλ επηρεηξήζεσλ. Οη ακεξηθαληθέο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο είραλ αθνινπζήζεη κία ζηξαηεγηθή νξηδφληηαο επέλδπζεο θαη είραλ ηδξχζεη ζπγαηξηθέο εηαηξείεο ζε δπλακηθέο αγνξέο έμσ απφ ηε ρψξα ηνπο, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηελ Δπξψπε. Ο ζπγθεθξηκέλνο ηχπνο επέλδπζεο έρεη ηελ ηάζε λα πεξηνξίδεη ην εκπφξην, εμαηηίαο ηνπ φηη ε εηαηξεία πνπ επελδχεη ζπλήζσο αγνξάδεη απφ ηνπηθνχο πξνκεζεπηέο θαη φρη απφ ηε ρψξα απφ ηελ νπνία πξνέξρεηαη. Με ηελ πάξνδν φκσο ησλ ρξφλσλ νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο φισλ ησλ εζληθνηήησλ πέξαζαλ απφ ηηο νξηδφληηεο επελδχζεηο ζηε ζηξαηεγηθή ησλ θάζεησλ επελδχζεσλ θαη ζε κηα εθηεηακέλε πξνζθπγή ζε εμσηεξηθέο αλαζέζεηο ζε νιφθιεξν ηνλ θφζκν, ζηηο νπνίεο νη δηεζπαξκέλεο, ζε νιφθιεξν ηνλ θφζκν, παξαγσγηθέο δηαδηθαζίεο νινθιεξψλνληαλ θαη εμνξζνινγίδνληαλ (Gilpin). Καηά ηνλ ίδην, απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1980 θαη κεηά νη ππεξπφληηεο επελδχζεηο πνπ παξνπζηάδνπλ νη πνιπεζληθέο εηαηξείεο απφ πνιιέο εζληθφηεηεο παξνπζηάδνπλ κία ζεκαληηθή αχμεζε. Οη επξσπατθέο θαη νη ηαπσληθέο εηαηξείεο, φπσο θαη νη εηαηξείεο νξηζκέλσλ εθβηνκεραληδφκελσλ ρσξψλ, φπσο ηεο Σατβάλ θαη ηεο Νφηηαο Κνξέαο, αλαδείρζεθαλ ζε πνιχ δπλακηθέο εηαηξείεο θαη θαηάθεξαλ λα επελδχζνπλ ηεξάζηηα πνζά ζε άιιεο νηθνλνκίεο. Ο ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ εηαηξεηψλ πνπ επέλδπζαλ ζε μέλεο ρψξεο απμήζεθαλ ζεκαληηθά. Ζ θχζε θαη ε έθηαζε ησλ αιιαγψλ ήηαλ ηέηνηεο ψζηε λα επαλαζηαηηθνπνηήζνπλ ηε θχζε ησλ δηεζλψλ επηρεηξεκαηηθψλ 104

δξαζηεξηνηήησλ (Gilpin). Ο ζχκβνπινο επηρεηξήζεσλ K. Ohmae, ζεσξεί φηη ν ζπγθεθξηκέλνο επεθηαηηζκφο πξνέθπςε απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ εηαηξεηψλ αιιά θαη ηελ αλάγθε ηνπο λα επηηχρνπλ κία ηζρπξή παξνπζία ζην πιαίζην ηεο ησλ ηξηψλ πφισλ, δειαδή Δπξσπατθή Έλσζε, Βφξεηνο Ακεξηθή θαη Ηαπσλία, κε ζθνπφ λα γίλνπλ θαη λα παξακείλνπλ αληαγσληζηηθέο (K. Ohmae, Triad Power: The Coming Shape of Global Competition ). Ζ Ηαπσλία ζηελ αξρηθή ηεο θάζε είρε αξλεηηθή δηάζεζε ζηε ινγηθή ησλ ππεξπφληησλ επελδχζεσλ, φκσο ζηελ πνξεία εμαηηίαο ηεο αλάγθεο ηνπο λα επηβηψζνπλ ζηνλ αληαγσληζκφ, ε ζηξαηεγηθή ηεο Ηαπσλία ζηνλ ηνκέα ησλ εηαηξεηψλ άιιαμε θαηεχζπλζε. Οη ηαπσληθέο άκεζεο μέλεο επελδχζεηο γλψξηζαλ κεγάιε άλζεζε θαη κε ηελ αλαηίκεζε ηνπ γελ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1985, ε Ηαπσλία έγηλε έλαο απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο παγθφζκηνπο επελδπηέο. Ζ πιεηνςεθία ησλ επελδχζεσλ απφ ηηο άκεζεο μέλεο επελδχζεηο θαηεπζχλζεθε ζηηο ΖΠΑ, ζηε Γπηηθή Δπξψπε θαη εηδηθά ζηε Μεγάιε Βξεηαλία θαη ηέινο ζηελ Αλαηνιηθή θαη ΝΑ Αζία θαη ηδηαίηεξα ζηε Νφηην Κίλα, κέρξη ηε κεγάιε θξίζε ησλ ρσξψλ ηεο Αζίαο ηνπ Δηξεληθνχ. Ζ πάγηα ηαθηηθή ησλ ηαπσληθψλ εηαηξεηψλ ήηαλ λα παξάγνπλ ηα πξντφληα ζηελ ρψξα ηνπο θαη λα ηα εμάγνπλ ζηηο δηεζλείο αγνξέο. Κάησ απφ ην θάζκα ηεο απεηιήο ησλ μέλσλ εκπνξηθψλ θξαγκψλ, ε αλαηίκεζε ηνπ γελ θαη ηειηθά ε άλνδνο ησλ κηζζψλ θαη ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο ζην εζσηεξηθφ ηεο Ηαπσλίαο, ππνρξέσζε ηηο ηαπσληθέο εηαηξείεο λα επεθηείλνπλ ηηο επελδχζεηο ηνπο θαη βηνκεραληθέο ηνπο δξαζηεξηφηεηεο ζην εμσηεξηθφ. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ζηξαηεγηθφο ζηφρνο επέθηαζεο ηεο Ηαπσλίαο ήηαλ ηειηθά νη ρψξεο ηεο ΝΑ Αζίαο πνπ ραξαθηεξίδνληαλ απφ ηνπο ρακεινχο κηζζνχο. Σηο πξνυπνζέζεηο γηα ηηο αιιαγέο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ, φζνλ αθνξά ην ξφιν πνπ παίδνπλ πιένλ νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία, ζπλέβαιιε απνθαζηζηηθά ε εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο. Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ππήξμε ηεξάζηηα πξφνδνο, αξθεηνί ηελ νλφκαζαλ «Σξίηε Βηνκεραληθή Δπαλάζηαζε», ζηηο επηθνηλσλίεο, ζηηο κεηαθνξέο, ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ην Γηαδίθηπν, πνπ έδσζαλ εθείλα ηα ηερληθά κέζα πνπ βνήζεζαλ ηηο επηρεηξήζεηο ζπλνιηθά, λα νξγαλψζνπλ θαη λα θαηεπζχλνπλ ηα παγθφζκηα ζπζηήκαηα ηεο βηνκεραλίαο θαη αθφκε ηα ζπζηήκαηα δηαλνκήο. πνπδαίν ξφιν έπαημε θαη ε εμέιημε ησλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ αγνξψλ, φπσο θαη άιισλ ππεξεζηψλ, νη νπνίεο ζπλέβαιιαλ απνθαζηζηηθά ζηε δπλακηθή 105

πνξεία ησλ δηεζλψλ επελδχζεσλ. ιεο απηέο νη αιιαγέο βνήζεζαλ ηηο πνιπεζληθέο εηαηξείεο λα επηιέγνπλ ηηο πεγέο αλεθνδηαζκνχ, επίζεο λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα ηεο ηνπνζεζίαο ησλ εγθαηαζηάζεσλ ησλ παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ ιακβάλνληαο ππφςε ην ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα, φπσο θαη άιινπο παξάγνληεο. Πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν έπαημαλ θαη νη κέζνδνη παξαγσγήο θαη ε βηνκεραληθή νξγάλσζε, πνπ ήηαλ θαζνξηζηηθά ζηνηρεία γηα ηελ πνξεία ηεο δηεζλνπνίεζεο ησλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Πνιχ ζεκαληηθή πεγή γηα ηελ πιεξνθφξεζε ηεο πνξείαο ησλ πνιπεζληθψλ εηαηξεηψλ είλαη ε έθδνζε ηνπ Κέληξνπ Τπεξεζληθψλ Δηαηξεηψλ ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ (World Investment Rublication, Vol. III: Developed Countries, 1993d), πνπ πεξηιακβάλεη πιήξε ζηνηρεία γηα ηηο άκεζεο μέλεο επελδχζεηο. Πξνθεηκέλνπ λα απνδείμνπλ ηελ επέθηαζε νη πνιπεζληθέο εηαηξείεο βαζίδνληαη ζηα δεδνκέλα γηα ηε ξνή ηνπ ηζνδπγίνπ πιεξσκψλ, δίλνληαο έκθαζε ζηελ αχμεζε ησλ επελδχζεσλ ζην εμσηεξηθφ απφ ηε κία κεξηά θαη ηελ αχμεζε ησλ ξνψλ πξνο ηε ρψξα πξνέιεπζεο απφ ηελ άιιε. Τπάξρεη αθφκε κία αλάιπζε ηνπ Dicken ε νπνία πεξηιακβάλεη πιεξνθνξίεο πνπ αθνξνχλ ηα γεσγξαθηθά θαη θιαδηθά πξφηππα ησλ πνιπεζληθψλ εηαηξεηψλ θαη ηδηαίηεξα ηεο Γεξκαλίαο θαη ηεο Ηαπσλίαο. Πνιχ ζεκαληηθή ζεσξείηαη θαη ε κειέηε ηνπ Dunning πνπ αθνξά ηε δξαζηεξηνπνίεζε ησλ πνιπεζληθψλ εηαηξεηψλ θαη ιεηηνπξγεί θαη απηή κε βάζε ηα δεδνκέλα πνπ ππάξρνπλ γχξσ απφ ηε ξνή ηνπ ηζνδπγίνπ πιεξσκψλ θαη αθφκε ηελ εζσηεξηθή θαη εμσηεξηθή επέλδπζε. ΔΝΑ ΤΓΥΡΟΝΟ ΣΡΟΠΟ ΠΡΟΔΓΓΗΖ Ζ γεληθή ηάζε πνπ επηθξαηεί είλαη φηη νη ππεξεζίεο πξνζειθχνπλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ άκεζσλ επελδπηηθψλ εθξνψλ, παξφηη ν ηνκέαο ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο είλαη ην ζεκαληηθφηεξν ηκήκα ηνπ ΑΔΠ θαη ε μέλε δηείζδπζε ζην ζπγθεθξηκέλν ηνκέα εμαθνινπζεί λα παξακέλεη πεξηζζφηεξν ζεκαληηθή ζε ζρέζε κε ηηο ππεξεζίεο. Ζ θαηαλνκή ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ ζηε βηνκεραληθή παξαγσγή απνδεηθλχεη φηη νη άκεζεο μέλεο επελδχζεηο θαηεπζχλνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηε ζχγρξνλε βηνκεραληθή παξαγσγή πνπ έρεη πςειή πξνζηηζέκελε αμία, φπσο είλαη ηα ρεκηθά, ηα 106

απηνθίλεηα θαη ηα ειεθηξνληθά θαη απνκαθξχλεηαη απφ επελδχζεηο ζε βηνκεραλίεο νη νπνίεο έρνπλ ρακειή πξνζηηζέκελε αμία θαη εηδηθφηεξα είλαη έληαζεο εξγαζίαο, φπσο είλαη ηα πθάζκαηα, ν ξνπρηζκφο, ηα δέξκαηα θαη ε επεμεξγαζία ηξνθίκσλ (Hirst-Thompson).. Δπίζεο ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 παξνπζηάδνληαλ θαζεκεξηλά ζηξαηεγηθέο πνπ ζπγθεληξψλνληαλ ζηελ νξηδφληηα ελνπνίεζε. Σν 1993 νη έμη ζεκαληηθφηεξνη επελδπηέο ζην εμσηεξηθφ ήηαλ νη ΖΠΑ (50.244 εθαη. δνιάξηα), ε Μεγάιε Βξεηαλία (25.332 εθαη. δνιάξηα), ε Ηαπσλία (13.600 εθαη. δνιάξηα), ε Γαιιία (12.166 εθαη. δνιάξηα), ε Γεξκαλία (11.763 εθαη. δνιάξηα) θαη νη Κάησ Υψξεο (12.404 εθαη. δνιάξηα) (ΟΟΑ 1993, Πίλαθαο 1). Πνιιέο θνξέο ζήκεξα ππνζηεξίδεηαη φηη ην κφλν παγθφζκην είλαη ε αγνξά. Τπφ ηελ έλλνηα απηή νη επηρεηξήζεηο επεθηείλνπλ ζην εμσηεξηθφ εθείλεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηηο πσιήζεηο. Οη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο δελ αληηπξνζσπεχνπλ άκεζα απηή ηελ ηάζε απφ ηε ζηηγκή πνπ ζεσξείηαη φηη είλαη ππεξάθηηεο θαη φηη κπνξνχλ λα παξάγνπλ ζε νπνηαδήπνηε πεξηνρή ηνπ θφζκνπ θαη λα πξαγκαηνπνηνχλ απφ εθεί ηηο εμαγσγέο ηνπο. ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, νη πσιήζεηο ηεο ρψξαο θαηαγσγήο εμαθνινπζνχλ λα θπξηαξρνχλ ζηε δξαζηεξηφηεηα ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ. Σν θπξίαξρν ζηνηρείν είλαη, φηη νη πσιήζεηο ηεο ρψξαο θαηαγσγήο θαηέρνπλ ηα 2/3 ή θαη πεξηζζφηεξν απφ ηηο ζπλνιηθέο πσιήζεηο ησλ εηαηξεηψλ (Hirst- Thompson). Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ επνκέλσο είλαη κία ηάζε πφισζεο ησλ πνιπεζληθψλ εηαηξεηψλ ζηελ πεξηθέξεηα ηεο ρψξαο θαηαγσγήο θαη ε ηάζε πφισζεο αθνξά ηηο εηαηξείεο ηεο Γεξκαλίαο, ησλ ΖΠΑ, ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο θαη ηεο Ηαπσλίαο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη φηη νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο θαη ηεο Γεξκαλίαο θηλνχληαη θπξίσο ζηνλ γεσγξαθηθφ νξίδνληα ηνπ ηξηγψλνπ «Δπξψπε-Μέζε Αλαηνιή- Αθξηθή», νη ηαπσληθέο εηαηξείεο θηλνχληαη ζηελ πεξηνρή Αζία-Δηξεληθφο, ελψ νη πνιπεζληθέο εηαηξείεο ησλ ΖΠΑ ζηε Βφξεην Ακεξηθή θαη ζηελ πεξηνρή ΝΑ Αζία-Δηξεληθφο. Έηζη, επνκέλσο, φπσο βαδίδνπλ ηα πξάγκαηα νδεγνχληαη ζε έλα ζρήκα πνπ θάλνπλ πιένλ εκθαλή ηελ πεξηθεξεηνπνίεζε ησλ αγνξψλ (Hirst-Thompson). Βάζεη ησλ ζηνηρείσλ πνπ δηαζέηνπλ νη ζπγγξαθείο, νδεγνχληαη ζην ζπκπέξαζκα φηη έρνπκε ηελ θπξηαξρία «πεξηθέξεηαο-ρψξαο θαηαγσγήο». 107

ζνλ αθνξά ηηο ζπγαηξηθέο ζπλδεδεκέλεο, ηελ ίδηα πεξίνδν, πξνθχπηνπλ νξηζκέλεο ελδηαθέξνπζεο δηαθνξέο αλάκεζα ζηηο ρψξεο: Ζ πξψηε δηαθνξά είλαη φηη κφλν ην 45% ησλ ηαπσληθψλ ζπγαηξηθψλ θαη ζπλδεδεκέλσλ έρνπλ ηελ έδξα ηνπο ζηε ρψξα θαηαγσγήο, ελψ ην 68% ησλ γεξκαληθψλ ζπγαηξηθψλ θαη ζπλδεδεκέλσλ βξίζθνληαη ζηελ Δπξψπε. Δθηφο απφ απηή ηε δηαθνξά, εκθαλίδνληαη μαλά ζπγαηξηθέο θαη ζπλδεδεκέλεο πνπ έρνπλ ηελ έδξα ηνπο ζηε ρψξα θαηαγσγήο, παξά ην γεγνλφο, ζηελ πεξίπησζε ησλ ακεξηθαληθψλ θαη θαλαδηθψλ επηρεηξήζεσλ, ε Δπξψπε απνηειεί κία ζεκαληηθή πεξηνρή γηα ηηο ζπγαηξηθέο θαη ηηο ζπλδεδεκέλεο (Hirst-Thompson). Ζ Λαηηληθή Ακεξηθή παξνπζηάδεηαη ζαλ έλαο ζρεηηθά ζεκαληηθφο πξννξηζκφο ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε. Απφ ηελ άιιε νη εηαηξείεο πνπ αλήθνπλ ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξε δηαζπνξά. Οη γεξκαληθέο ζπγαηξηθέο θαη ζπλδεδεκέλεο εηαηξείεο ππεξεζηψλ είλαη ζεκαληηθέο ζηελ Αθξηθή. κσο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα απηφ ηζρχεη κφλν ζηε Νφηην Αθξηθή (Hirst-Thompson). Έλα άιιν ραξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη ε Ηαπσλία δελ απνηειεί ζεκαληηθή ηνπνζεζία γηα ηηο ζπγαηξηθέο θαη ζπλδεδεκέλεο εηαηξείεο ππεξεζηψλ, εθηφο απφ ηηο ακεξηθαληθέο εηαηξείεο. Απηφ ην ζηνηρείν αλαηξέπεη ηε ινγηθή πνπ ήζειε φηη Ηαπσλία ήηαλ κία θιεηζηή νηθνλνκία γηα ηηο επηρεηξήζεηο ησλ ΖΠΑ. Υξεζηκνπνηψληαο πάληα ηα ζηνηρεία ησλ ζπγγξαθέσλ, γηα ηελ πεξίνδν 1992-93 έρνπκε ηελ θπξηαξρία ησλ πσιήζεσλ ζηε ρψξα θαηαγσγήο. Απηφ ζπκβαίλεη θπξίσο ζηελ πεξίπησζε ηνπ πξσηνγελνχο θαη ηνπ δεπηεξνγελνχο ηνκέα, παξά ην γεγνλφο φηη ηζρχεη ζε κηθξφηεξν βαζκφ θαη γηα ηνλ ηνκέα ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο θαη ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ, κε εμαίξεζε ηηο θάησ ρψξεο. Δθηφο απφ ηελ θπξηαξρία ηεο ρψξαο θαηαγσγήο, έλα άιιν πνιχ ζεκαληηθφ ζηνηρείν είλαη ε ζπγθέληξσζε ησλ πσιήζεσλ ζε πνιχ ιίγεο γεσγξαθηθέο πεξηνρέο. Υαξαθηεξηζηηθφ, αλ θαη αθξαίν παξάδεηγκα, είλαη νη ηαπσληθέο εηαηξείεο, φπνπ ηα δεδνκέλα αλαθέξνληαη κφλν ζηελ ίδηα ηελ Ηαπσλία, ηελ Δπξψπε, ηηο ΖΠΑ-Καλαδά θαη ζηνλ ππφινηπν θφζκν. ια απηά αλαθέξνληαη ζαλ απφδεημε γηα ηε καδηθά πςειή ζπγθέληξσζε ησλ πσιήζεσλ ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ. Οη Κάησ Υψξεο, ε Μεγάιε Βξεηαλία θαη νη ΖΠΑ εκθαλίδνπλ ηελ επξχηεξε δηαζπνξά κε βάζε ηηο γεσγξαθηθέο πεξηνρέο, ελψ παξάιιεια παξνπζηάδνπλ 108

ηελ εμσηεξηθή δπλαηφηεηα γηα ην άλνηγκα ησλ ζπγθεθξηκέλσλ νηθνλνκηψλ (Hirst-Thompson). Ζ εηθφλα ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο είλαη πην πνηθίιε θαη απφ ηελ άιιε ν πξσηνγελήο ηνκέαο παξνπζηάδεη αθξαία ηάζε πφισζεο ζηε ρψξα θαηαγσγήο, αιιά δελ είλαη απφιπηα ζεκαληηθφο ηνκέαο. Ζ δξαζηεξηφηεηα ησλ πσιήζεσλ ησλ εηαηξεηψλ ησλ ΖΠΑ ζπγθεληξψλνληαη ζηηο ΖΠΑ θαη ζηηο γεηηνληθέο ρψξεο (ΖΠΑ, Καλαδά, Λαηηληθή Ακεξηθή θαη ηα ππφινηπα ηκήκαηα ηεο Ακεξηθήο), ελψ απφ ηελ άιιε ε Δπξψπε είλαη ε κνλαδηθή πεξίπησζε απφ ηηο άιιεο πνπ είλαη ζεκαληηθή. Οη επξσπατθέο δπλάκεηο, ελψ ζπγθεληξψλνληαη ζε άιια επξσπατθά θξάηε, θαίλεηαη λα έρνπλ ειαθξά επξχηεξε γεσγξαθηθή δηαζπνξά ηεο δξαζηεξηφηεηαο θαη δελ είλαη ηφζν εκθαλψο εγθισβηζκέλεο αλά πεξηθέξεηα (Hirst-Thompson). ζνλ αθνξά ηα πεξηνπζηαθά ζηνηρεία γηα ηελ πεξίνδν 1992-93, παξαηεξνχκε κία αθξαία ζπγθέληξσζε πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ ζηε ρψξα θαηαγσγήο γηα ηελ Ηαπσλία θαη ηηο ΖΠΑ. Ζ Γαιιία έρεη ηελ πιένλ νκνηφκνξθε θαηαλνκή κεηαμχ ησλ ηνκέσλ βηνκεραληθήο παξαγσγήο θαη ππεξεζηψλ. Ζ Μεγάιε Βξεηαλία έρεη ηελ επξχηεξε γεσγξαθηθή δηαζπνξά ησλ πεξηνρψλ πνπ ππάξρνπλ πεξηνπζηαθά ζηνηρεία. Οη θάησ ρψξεο είλαη ε πεξηνρή πνπ θαίλεηαη λα αληηζηνηρεί ζηελ έλλνηα ηεο πνιπεζληθνπνίεζεο ηεο βηνκεραληθήο ηεο βάζεο, απφ ηε ζηηγκή πνπ ε ρψξα θαηαγσγήο θαηέρεη κφλν ην 1% ησλ πεξηνπζηαθψλ ηεο ζηνηρείσλ θαη ε ππφινηπε Δπξψπε ην 38%. ηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ νη Κάησ Υψξεο έρνπλ ηελ πιένλ θπξίαξρε ηάζε πφισζεο ζηε ρψξα θαηαγσγήο. ε γεληθέο γξακκέο ηα πεξηνπζηαθά ζηνηρεία ηνπ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ έρνπλ ηε βάζε ηνπο ζηε ρψξα θαηαγσγήο απφ φηη ηα πεξηνπζηαθά ζηνηρεία ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο. πγθεληξψλνληαο ηα αλσηέξσ ζηνηρεία, νη Hirst-Thompson ζεσξνχλ φηη νη πνιπεζληθέο εηαηξείεο εμαθνινπζνχλ λα βαζίδνληαη ζηε ρψξα θαηαγσγήο ζαλ ην θέληξν ησλ νηθνλνκηθψλ ηνπο δξαζηεξηνηήησλ, παξά ην γεγνλφο φηη ζέινπλ λα πηζηεχνπλ φηη ε ζεκεξηλή επνρή, είλαη ε επνρή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. ην ζχλνιν ηνπο, πηζηεχνπλ, εμαθνινπζνχλ λα παξακέλνπλ πνιπεζληθέο εηαηξείεο θαη φρη ππεξεζληθέο εηαηξείεο. Ζ ζπγθεθξηκέλε ζπγθέληξσζε ζηε ρψξα θαηαγσγήο έρεη δχν πιεπξέο: Ζ πξψηε είλαη ν ξφινο ηεο ρψξαο θαηαγσγήο θαη ε δεχηεξε είλαη ν ξφινο ηεο πεξηθέξεηαο θαηαγσγήο. πγθξίλνληαο κε ηελ αλάιπζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1987, πξνθχπηεη φηη ηελ πεξίνδν 1992-109

93 νη ηάζεηο πφισζεο ζηε ρψξα θαηαγσγήο ήηαλ ην ίδην ζεκαληηθέο κε ηηο ηάζεηο πφισζεο ζηελ πεξηθέξεηα θαηαγσγήο ην 1987. ΜΗΑ ΑΝΣΗΘΔΣΖ ΑΠΟΦΖ: ΣΔΡΑΣΑ Ή ΠΖΓΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ Οη θαπηηαιηζηέο ησλ 1.000 κεγαιχηεξσλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ζηνλ θφζκν ειέγρνπλ ηα 4/5 ηεο παγθφζκηαο βηνκεραληθήο παξαγσγήο (Economist, 29/1/2000). Οη 500 κεγαιχηεξεο επηρεηξήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζην Global ειέγρνπλ ην 25% ηνπ παγθφζκηνπ ΑΔΠ θαη νη 500 κεγαιχηεξεο εηαηξείεο ηνπ Fortune ην 42% ηνπ ακεξηθαληθνχ ΑΔΠ. Ζ παγθφζκηα νηθνλνκία αλαπηχζζεηαη κε 2%-3% ην ρξφλν, ελψ νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο κε 8%-10% ην ρξφλν. Σα έζνδα ησλ δέθα κεγαιχηεξσλ πνιπεζληθψλ θζάλνπλ ηα 801 δηο. δνιάξηα θαη ηα νπνία αληηζηνηρνχλ ζε κεγαιχηεξα πνζά απφ ηα έζνδα πνπ εηζπξάηηνπλ πεξηζζφηεξν απφ 100 ρψξεο καδί. Σξεηο δεθαεηίεο πξηλ, νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ζεσξνχληαλ αλεχζπλεο θαη επηθίλδπλεο εμαηηίαο ηεο ηεξάζηηαο κνλνπσιηαθήο ηνπο δχλακεο. ηε δεθαεηία ηνπ 90 ζεσξήζεθαλ, καδί κε ηνπο εγέηεο ηνπ Σξίηνπ Κφζκνπ ζην Νηαβφο, ζαλ θνξείο μέλνπ θεθαιαίνπ, ηερλνινγίαο θαη ηερλνγλσζίαο. ηα ηέιε ηνπ 20 νπ θαη ζηηο αξρέο ηνπ 21 νπ αηψλα απνηεινχλ ηελ πην νξαηή πιεπξά ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη θχξηεο ππεχζπλεο γηα ηε εμαγνξά εγρψξησλ επηρεηξήζεσλ, καδί κε ηελ εθηφπηζε θάπνησλ άιισλ απφ ηελ αγνξά. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη αθφκε θαη νη επεκεξνχζεο ρψξεο ζεσξνχλ ηηο πνιπεζληθέο εηαηξείεο επηθίλδπλεο γηα ηελ χπαξμε ηνπο, εμαηηίαο ηνπ ππεξβνιηθνχ ηνπο κεγέζνπο (Economist, 29/1/2000). Οη 100 κεγαιχηεξεο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο είραλ πσιήζεηο ζε πξντφληα ην 1997 2,1 ηξηο. δνιάξηα, ην νπνίν αληηζηνηρεί 13 θνξέο ην ειιεληθφ ΑΔΠ. Οη επελδχζεηο ηνπο ζην εμσηεξηθφ αγγίδνπλ ζην 2,1 ηξηο. δνιάξηα θαη καδί κε ηηο ζπγαηξηθέο ηνπο απαζρνινχλ έμη εθαη. άηνκα. Οη πεξηζζφηεξεο απφ απηέο έρνπλ έδξα ηηο ΖΠΑ θαη ηελ Δπξψπε. (Έθζεζε ηεο Γηάζθεςεο ησ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ην Δκπφξην θαη ηελ Αλάπηπμε, «UNCTAD», 2000). Πέξα απφ ηηο 100 κεγάιεο πνιπεζληθέο ππάξρνπλ αθφκε θαη 60.000 αθφκε πνιπεζληθέο κε 500.000 ζπγαηξηθέο εηαηξείεο ζε νιφθιεξε ηε γε. Οη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ειέγρνπλ ζήκεξα ην 25% ηεο παγθφζκηαο παξαγσγήο. Ο θχθινο εξγαζηψλ 110

γηα ην έηνο 1998, έθζαζε ηα 11 ηξηο. δνιάξηα, φηαλ ε ζπλνιηθή αμία ησλ παγθφζκησλ εμαγσγψλ θζάλεη ηα 7 ηξηο. δνιάξηα. Γηα λα γίλνπλ πεξηζζφηεξν θαηαλνεηά ηα αλσηέξσ ζα αλαθέξνπκε ην εμήο παξάδεηγκα: Οη πσιήζεηο ηεο Mitsui θαη ηεο General Motors καδί, μεπεξλνχλ ην ΑΔΠ ηεο Πνξηνγαιίαο, ηεο Γαλίαο θαη ηεο Σνπξθίαο καδί, ελψ νη πσιήζεηο νη νπνίεο μεπεξλνχλ ηα 50 δηο. δνιάξηα, είλαη κεγαιχηεξεο απφ ην ΑΔΠ φισλ ησλ αθξηθαληθψλ ρσξψλ, πνπ βξίζθνληαη θάησ απφ ηε αράξα θαη είλαη νη θησρφηεξεο ζηνλ θφζκν. Αθφκε, πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζνπκε ηελ ηιηγγηψδε πξαγκαηηθφηεηα, ζα επηκείλνπλε ζηα κεγέζε θαη ηνπο αξηζκνχο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαιάβνπκε, πφζε, ηειηθά, ζεκαζία έρεη ε πεξηθεξεηνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ, πξνθεηκέλνπ λα δερζνχκε ηελ χπαξμε ή κε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ή έζησ ηελ ηάζε γηα ηελ παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο θνηλσλίαο. Οη πέληε κεγαιχηεξεο απηνθηλεηνβηνκεραλίεο θαη θαηαζθεπάζηξηεο θνξηεγψλ απηνθηλήησλ, ζπγθεληξψλνπλ ην 60% ησλ πσιήζεσλ ησλ ηξνρνθφξσλ ζηνλ θφζκν. Οη πέληε κεγαιχηεξεο πεηξειαηνβηνκεραλίεο ειέγρνπλ πεξηζζφηεξν απφ ην 40% ηεο παγθφζκηαο παξαγσγήο πεηξειαίνπ. Ο ειβεηηθφο φκηινο ειεθηξνληθψλ κεραλεκάησλ ΑΒΒ δηαζέηεη δηεπθνιχλζεηο ζε 140 ρψξεο, ελψ απφ ηελ άιιε ε Royal Dutch/Shell, πξαγκαηνπνηεί έξεπλεο γηα ηελ εχξεζε πεηξειαίνπ ζε 50 ρψξεο, έρεη δηπιηζηήξηα ζε 34 ρψξεο θαη ειέγρεη ηελ αγνξά 100 ρσξψλ. Σν 1970 ππήξραλ πεξίπνπ 7.000 κεηξηθέο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο. ήκεξα ν αξηζκφο ηνπο θζάλεη ζηηο 38.000 θαη ην 90% απφ απηέο εδξεχεη ζηηο βηνκεραληθέο ρψξεο θαη ειέγρεη πάλσ απφ 207.000 μέλεο ζπγαηξηθέο εηαηξείεο. Απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, νη δηεζλείο πσιήζεηο ησλ ζπγαηξηθψλ εηαηξεηψλ μεπέξαζαλ ηηο εκπνξηθέο εμαγσγέο θαη έγηλαλ ην βαζηθφ φρεκα γηα ηελ πψιεζε αγαζψλ θαη ηελ παξνρή ππεξεζηψλ ζηηο μέλεο αγνξέο. Δδψ ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ν κεγάινο αξηζκφο ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ζα κπνξνχζε λα νδεγήζεη ζε ιαλζαζκέλα ζπκπεξάζκαηα. Καη ηνχην γηαηί ζα πξέπεη λα γίλεη θαηαλνεηφ, φηη ν θχξηνο φγθνο ηνπ πινχηνπ βξίζθεηαη ζηελ θαηνρή ησλ 100 κεγαιχηεξσλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ζηνλ θφζκν, νη νπνίεο ην 1992 είραλ ελεξγεηηθφ 3,4 ηξηο. δνιάξηα, απφ ηα νπνία ην 1,3 ηξηο. δνιάξηα βξίζθνληαη εθηφο ησλ ρσξψλ πξνέιεπζεο ηνπο. 111

Οη 100 κεγαιχηεξεο επηρεηξήζεηο ζηνλ πιαλήηε πξαγκαηνπνηνχλ ην 1/3 ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ ησλ ρσξψλ απφ ηηο νπνίεο θαη πξνέξρνληαη. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 παξαηεξείηαη κία ηεξάζηηα αχμεζε ησλ επελδχζεσλ ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ζηηο ιηγφηεξν βηνκεραληθά αλεπηπγκέλεο ρψξεο. Αλάκεζα ζην 1992-95, ν θχθινο εξγαζηψλ ησλ κεγαιχηεξσλ 200 πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ζηνλ πιαλήηε απμήζεθε θαηά 10,3%. Παξαηεξνχκε, δειαδή, φηη έρνπκε λα θάλνπκε κε κία αχμεζε πνπ είλαη ζρεδφλ δηπιάζηα απφ ην 5,2% ηνπ ΑΔΠ ησλ 150 ρσξψλ κειψλ ηα νπνία δελ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ, θαη αθφκε πην κεγάιε αχμεζε απφ ην 6,4% πνπ ήηαλ ε αχμεζε ηνπ παγθφζκηνπ ΑΔΠ (Le Monde Diplomatique., Κπξηαθάηηθε Διεπζεξνηππία, 16/1/2000). Σίπνηα απφ φια απηά δελ απνδεηθλχεη ηα νθέιε πνπ ζα είραλ νη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο απφ ηηο πνιπεζληθέο εηαηξείεο, νη νπνίεο ζα επέλδπαλ ζηηο πεξηνρέο ηνπο. Γελ επηβεβαηψζεθε επνκέλσο ε αηζηνδνμία φηη γηα ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο θαη ηδηαίηεξα ζηε ΝΑ Αζία θαη ηε Λαηηληθή Ακεξηθή, ην πνιπεζληθφ θεθάιαην ζα ηηο νδεγνχζε ζηελ νκάδα ησλ ιεγφκελσλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ. (Θα αλαπηχμνπκε πεξηζζφηεξα πην θάησ). Δπνκέλσο ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη θάησ απφ ηηο πξνυπνζέζεηο πνπ αλαθέξακε, νη πνιπεζληθέο εηαηξείεο είλαη ζε έλα βαζκφ πξντφλ ηεο λέαο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο θαη ηεο αλαδπφκελεο παγθνζκηνπνίεζεο, παξά ηηο αληηξξήζεηο γηα πεξηθεξεηνπνίεζε πνπ απνκαθξχλεη απφ ηελ πξννπηηθή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. 112