Η ιεθνής Οικονοµική Συγκυρία & οι επιπτώσεις της στην Ελληνική Οικονοµία Γκίκας A. Χαρδούβελης* 15 Απριλίου 2008 Παρουσίαση στο Ινστιτούτο «Κωνσταντίνος Καραµανλής» * Καθηγητής, Τµήµα Χρηµατοοικονοµικής & Τραπεζικής ιοικητικής Παν. Πειραιώς & Οικονοµικός Σύµβουλος Οµίλου Eurobank EFG 1
ΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Προοίµιο: Η ισχυρότερη πενταετία των τελευταίων 40 ετών φτάνει στο τέλος της I. Αύξηση διεθνούς πληθωρισµού 1. Πετρέλαιο, εµπορεύµατα & πρώτες ύλες 2. Εισαγόµενη επίπτωση στην Ελλάδα ΙΙ. Παγκόσµια χρηµατοοικονοµική κρίση 1. Ησηµερινή κρίση σε σχέση µε τοπαρελθόν 2. Αύξηση κόστους χρήµατος 3. Μείωση πλούτου 4. Μείωση διεθνούς οικονοµικής δραστηριότητας 5. Εισαγόµενη επίπτωση στην Ελλάδα ΙΙΙ. Ανταγωνιστικότητα: Το ελληνικό µακροχρόνιο έλλειµµα, που δεν είναι εισαγόµενο 2
Υψηλοί παγκόσµιοι ρυθµοί ανάπτυξης 2003 2007: Πενταετία υψηλών ρυθµών ανάπτυξης, ιδίως για τις αναδυόµενες οικονοµίες 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 % Ρυθµός Αύξησης Πραγµατικού ΑΕΠ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Παγκόσµιος Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες 1973-1977: 4,2% 1978-1982: 2,6% 1983-1987: 3,6% 1988-1992: 2,9% 1993-1997: 3,3% 1998-2002: 3,1% 2003-2007: 4,6% Προβλέψεις IMF Ανεπτυγµένες Οικονοµίες 3
Ελαττώνονται οι ρυθµοί ανάπτυξης Αναθεώρηση προβλέψεων για το 2008 IMF για παγκ. ανάπτυξη 10/2007: 4,8%, 4/2008: 3,7% ΥΠΟΙΚΟ για Ελλάδα: 10/2007: 4,0%, 4/2008: 3,6% ύο οι κυριότεροι αρνητικοί διεθνείς παράγοντες: Άνοδος πληθωρισµού, προερχόµενη από τιµές πετρελαίου & πρώτων υλών Χρηµατοοικονοµική κρίση µε αφετηρία τις ΗΠΑ Το δίληµµα των κεντρικών τραπεζών: Ηκαταπολέµηση του πληθωρισµού απαιτεί περιοριστική νοµισµατική πολιτική και άνοδο επιτοκίων παρέµβασης (και περιοριστική δηµοσιονοµική πολιτική) Ηεκτόνωσητηςπιστωτικήςκρίσηςαπαιτείεπεκτατική νοµισµατική πολιτική και πτώση επιτοκίων παρέµβασης (και επεκτατική δηµοσιονοµική πολιτική) 4
ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ 1. Πετρέλαιο, Εµπορεύµατα & Πρώτες Ύλες 2. ΕισαγόµενηεπίπτωσηστηνΕλλάδα 5
Ι. ιεθνής Πληθωρισµός Έντονες πληθωριστικές πιέσεις, ιδίως στις αναδυόµενες οικονοµίες Σταθερός ο πυρήνας πληθωρισµού 7 6 5 4 3 2 1 0 % ιεθνής Πληθωρισµός 2/2008: 6,5% 4,4% 1/2002 4/2002 7/2002 10/2002 1/2003 4/2003 7/2003 10/2003 1/2004 4/2004 7/2004 10/2004 1/2005 4/2005 7/2005 10/2005 1/2006 4/2006 7/2006 10/2006 1/2007 4/2007 7/2007 10/2007 1/2008 Παγκόσµιος Ανεπτυγµένες Οικονοµίες Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες 3,2% 3 2 1 0-1 -2 Πυρήνας Πληθωρισµού (χωρίς τρόφιµα και πετρέλαιο) % 1/2008: 2,2% 1,7% 0,8% 1/2002 4/2002 7/2002 10/2002 1/2003 4/2003 7/2003 10/2003 1/2004 4/2004 7/2004 10/2004 1/2005 4/2005 7/2005 10/2005 1/2006 4/2006 7/2006 10/2006 1/2007 4/2007 7/2007 10/2007 1/2008 ΗΠΑ Ευρωζώνη Ιαπωνία 6
Ι.1 Τιµές Πετρελαίου 2006 2007: Μέση τιµή πετρελαίου (σε ) +1,7% (σε $ +11%), 2007 2008: Aν ισοτιµία $1,37/ $1,55/ και τιµή πετρελαίου: $72,2 $ 97 (+34%), τότε (σε ) η αύξηση θα είναι 18,8%. Η πτώση του παγκόσµιου ρυθµού ανάπτυξης θα επιφέρει πτώση του ρυθµού αύξησης της ζήτησης, αλλά παραµένουν σηµαντικά προβλήµατα στη διαδικασία διύλισης. 60 50 40 30 Πραγµατικές Τιµές Πετρελαίου (WTI spot price, USA CPI, 1982-1984) 4/1980: 48,8$ 2/2008: 45$ Παγκόσµια Ζήτηση Αναπτυγµ. Οικ. 2000 (εκατ. βαρ. την ηµέρα) 76,4 48,1 % Αύξηση 12,3% 2,1% 2007 (εκατ. βαρ. την ηµέρα) 85,8 49,1 % Συνολικής Αύξησης 100% 10,5% 20 Κίνα 4,5 66,6% 7,5 32% 10 0 Ιαν-69 Ιαν-71 Ιαν-73 Ιαν-75 Ιαν-77 Ιαν-79 Ιαν-81 Ιαν-83 Ιαν-85 Ιαν-87 Ιαν-89 Ιαν-91 Ιαν-93 Ιαν-95 Ιαν-97 Ιαν-99 Ιαν-01 Ιαν-03 Ιαν-05 Πηγή: ECOWIN Ιαν-07 Άλλες Αναπτυσσ. Οικ. Παγκόσµια Προσφορά 23,8 80,2 22,7% 9,4% 29,2 87,7 57,5% 7
Ι.1 Τιµές Τροφίµων & Πρώτων Υλών Αλµατώδης αύξηση ζήτησης από Κίνα & άλλες αναδυόµενες οικονοµίες Ειδικότερα στα αγροτικά προϊόντα, µεγάλη και η αύξηση ζήτησης για παραγωγή βιοκαυσίµων (40% της αύξησης του 2007) Καταστροφές από καιρικά φαινόµενα (ξηρασίες) προκάλεσαν προβλήµατα στην παραγωγή το 2007. 190 170 150 130 110 90 70 50 Βασικά Αγροτικά Προϊόντα 230 210 190 170 150 130 110 90 70 50 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Αποθέµατα Βασικών Αγροτικών Προϊόντων (σιτάρι κτλ. - ηµέρες κατανάλωσης) - αριστερός άξονας είκτης Τιµών Βασικών Αγροτικών Προϊόντων (2005=100) - δεξιός άξονας 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 8
Ι.2. Επιπτώσεις στην Ελλάδα Πετρέλαιο, αύξηση σε 19% πληθωρισµός έως 1,2% από 2,9% το 2007 στο 4,1% το 2008 Ενεργειακή ένταση οικονοµίας πολύ µεγαλύτερη από αυτή της Ευρωζώνης Εµπορεύµατα, παλαιές αυξήσεις σηµερινή άνοδος τιµών εισαγόµενων προϊόντων 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 % Πληθωρισµός Ελλάδας & Ευρωζώνης Ενεργειακή ένταση της οικονοµίας (σταθερές τιµές 1995, κατανάλωση kg ισοδύναµα πετρελαίου ανά 1000 ΑΕΠ) 1995 2005 ΕΕ-13 196,3 183,4 Ελλάδα 268,5 236,5 9 Ιαν-01 Μαρ-01 Μαϊ-01 Ιουλ-01 Σεπ-01 Νοε-01 Ιαν-02 Μαρ-02 Μαϊ-02 Ιουλ-02 Σεπ-02 Νοε-02 Ιαν-03 Μαρ-03 Μαϊ-03 Ιουλ-03 Σεπ-03 Νοε-03 Ιαν-04 Μαρ-04 Μαϊ-04 Ιουλ-04 Σεπ-04 Νοε-04 Ιαν-05 Μαρ-05 Μαϊ-05 Ιουλ-05 Σεπ-05 Νοε-05 Ιαν-06 Μαρ-06 Μαϊ-06 Ιουλ-06 Σεπ-06 Νοε-06 Ιαν-07 Μαρ-07 Μαϊ-07 Ιουλ-07 Σεπ-07 Νοε-07 Ιαν-08 Μαρ-08 Ελλάδα Ευρωζώνη 3/2008: 4,4% 3,5% Πηγή: ECOWIN
ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ 1) Ησηµερινή κρίση σε σχέση µε το παρελθόν 2) Αύξηση κόστους χρήµατος 3) Μείωση πλούτου 4) Μείωση διεθνούς οικονοµικής δραστηριότητας 5) ΕισαγόµενηεπίπτωσηστηνΕλλάδα 10
ΙI.1 Το ξεκίνηµα της κρίσης Οφείλεται στη συνύπαρξη τριών παραγόντων: 1) Φούσκα στα ακίνητα σε πολλές περιοχές των ΗΠΑ και υπέρ-κατανάλωση (mortgage equity withdrawal) 2) Ραγδαία εξάπλωση στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου (subprime) 3) Μεταφορά ρίσκου από τους ισολογισµούς των τραπεζών στους επενδυτές µέσω τιτλοποιήσεων Σηµερινή κρίση ιδιαίτερα προβληµατική, αφού ξεκίνησε στη χώρα που παράγει το 25% του παγκόσµιου ΑΕΠ (2007) Η κρίση ξεκίνησε στον χρηµατοοικονοµικό χώρο 11
ΙI.1 Η σηµερινή κρίση µεγαλύτερη από παρόµοιες κρίσεις του πρόσφατου παρελθόντος 12
ΙΙ.2 Επιπτώσεις στις Αγορές: Επιτόκια παρέµβασης ΗΠΑ: Επιθετική πολιτική µείωσης. Τα futures προεξοφλούν µείωση από το 2,25% στο 1,75% στο τέλος του 2008. ΕΕ: ΕΚΤ δίνει βάρος στον πληθωρισµό. Αγορές αναµένουν το πολύ µία µείωση 25 µ.β. µέχρι το τέλος του 2008. 7 6 % Ρωσική κρίση / LTCM Sub prime 5 4 3 2 1 0 Ιαν-97 Ιουλ-97 Ιαν-98 Ιουλ-98 Ιαν-99 Ιουλ-99 Ιαν-00 Ιουλ-00 Ιαν-01 Ιουλ-01 Ιαν-02 Ιουλ-02 Ιαν-03 Ιουλ-03 Ιαν-04 Ιουλ-04 Ιαν-05 Ιουλ-05 Ιαν-06 Ιουλ-06 Ιαν-07 Ιουλ-07 Ιαν-08 13 ΗΠΑ Γερµανία
ΙΙ.2 Αύξηση του κόστους χρήµατος σε ΗΠΑ και Ευρωζώνη Σηµαντικά αυξηµένοασφάλιστροκινδύνουδείχνειτοted spread (3mEurodollar - 3mTbill). Το ίδιο αν και σε χαµηλότερο βαθµό ισχύει και για την Ευρωζώνη (3mEuribor 3mEuroZoneTbills). Πιθανή η µετακύλιση έως και µίας (1) ποσοστιαίας µονάδας στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις το 2008. 250 200 9/4: 140,6 150 100 50 0 85,1 2/5/2007 2/6/2007 2/7/2007 2/8/2007 2/9/2007 2/10/2007 2/11/2007 2/12/2007 2/1/2008 2/2/2008 2/3/2008 2/4/2008 EUROZONE USA Source: Ecowin 14
ΙΙ.2 Αύξηση κόστους χρήµατος στη Νέα Ευρώπη µονάδες βάσης 450 ιαφορά επιτοκίων τοπικού οµολόγου σε $ από αντίστοιχα επιτόκια οµολόγων ΗΠΑ 400 350 300 250 200 150 100 ιαφορά µε Γερµανία 50 0 Βουλγαρία Ρουµανία Σερβία Πολωνία Ουκρανία Τουρκία Αναδ. Αγορές 29-06-2007 11-04-2008 Πηγή: Bloomberg, JP Morgan EMBIG Index Ελλάδα 15
ΙΙ.3 Μείωση πλούτου από την πτώση στα χρηµατιστήρια Ερωτηµατικά στην υπόθεση αποσύνδεσης των αναδυόµενων αγορών (decoupling) Πορεία των δεικτών σε δολάρια ΗΠΑ 130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 ΗΠΑ S&P 500 ($) Ευρώπη DJ STOXX 50 ($) Αναδυόµενες οικονοµίες MSCI EM ($) Ιουλ-07 Σεπ-07 Νοε-07 Ιαν-08 Μαρ-08 * Το ευρώ έχει ανατιµηθεί έναντι του δολαρίου κατά 17,2% απότατέληιουνίου 2007 έως σήµερα. 16
ΙΙ.3. και την αγορά κατοικίας Οι τιµέςτωνκατοικιώνπέφτουνπέρααπότιςηπα, στην Ιρλανδία, την Ισπανία, την Αγγλία κ.α. 35 30 25 20 15 10 5 0-5 -10 Μη δικαιολογηµένες αυξήσεις τιµών κατοικιών, 1997 2007 17 Ιρλανδία Ολλανδία Ην. Βασ. Αυστραλία Γαλλία Νορβηγία ανία Βελγίο Ισπανία Σουηδία Ιταλία Ιαπωνία ΗΠΑ Φινλανδία Γερµανία Καναδάς Αυστρία Πηγή: IMF
ΙΙ.4 Οικονοµική Ανάπτυξη Μειωµένες Προβλέψεις µετά την κρίση Κίνδυνος ύφεσης στις ΗΠΑ το 2008, άνω του 80%. IMF (4/2007): ΗΠΑ: 2,2% 2007 και 0,5 το 2008, ΙΑΠΩΝΙΑ: 2,1% 2007 και 1,4% 2008, Ευρωζώνη: 2,6% 2007 και 1,4% 2008. Οι προβλέψεις αυτές είναι χαµηλότερες από ότι πριν 3 µήνες. Μείωση προβλέψεων για τις αναπτυσσόµενες οικονοµίες, ιδίως στις αποκαλούµενες BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα). 5 4 3 2 1 0-1 -2-3 15 10 % Προβλέψεις IMF 5 0-5 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ΗΠΑ Ευρωζώνη Ιαπωνία % Προβλέψεις IMF 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Βραζιλία Ρωσία Ινδία Κίνα 18
ΙΙ.5 Κανάλια επίδρασης στην ελληνική οικονοµία (% ετήσιες µεταβολές) 2007 2008 Στάθµιση ΑΕΠ (σταθερές τιµές) 4,0 3,5 100% Ιδιωτική Κατανάλωση 3,1 3,0 72,3% ηµόσια Κατανάλωση 3,2 3,0 15,1% Επενδύσεις 5,9 6,0 27,8% Εξαγωγές 7,6 6,4 22,3% Εισαγωγές 6,1 5,8-37,5% Πληθωρισµός 2,9 3,7 --- Έλλειµµα (% ΑΕΠ) 2,8 2,0 --- ηµόσιο Χρέος (% ΑΕΠ) 94,5 91,0 --- Ανεργία 8,0 7,5 --- Πηγή: ΥΠΟΙΟ, EFG Eurobank forecasts 19
ΙΙ.5 Κανάλια επίδρασης στην ελληνική οικονοµία Αισιόδοξο σενάριο για το 2008: Ρυθµός ανάπτυξης 3,5% 1) Μείωση ανάπτυξης στο εξωτερικό Εξαγωγές, τουριστικό συνάλλαγµα 2) Αύξηση επιτοκίων: - 800 εκατ. σε τόκους ηµόσιου Χρέους - 1.500 εκατ. σε τόκους Νοικοκυριών, Επιχειρήσεων 3) Πτώση οικοδοµικής δραστηριότητας 4) Μικρότερη κερδοφορία από δραστηριότητες στο εξωτερικό Κίνα & Ν.Α. Ασία 1,5% Αραβικές Χώρες 5% Ελληνικές Εξαγωγές, 2007 Άλλες 13% Ανατολική Ευρώπη* 33% Μηδαµινή η επίδραση στην κατανάλωση από τη µικρή µείωση του πλούτου στην Ελλάδα ΗΠΑ 4% ΕΕ-15 43% * Βαλκάνια, Κεντρική Ευρώπη, ΚΑΚ Πηγή: ΤΤΕ 20
ΙΙ.5 Η εξάρτηση από την Ανατολική Ευρώπη είναι µεγαλύτερη σήµερα Οι συνολικές ελληνικές Άµεσες Επενδύσεις µόνο στην Νοτιοανατολική Ευρώπη φτάνουν τα συνολικά τα 12 δις (Α εξάµηνο 2007) περίπου το 9% των συνολικών FDI στην περιοχή. Νο 2 επενδυτής σε Αλβανία, Βουλγαρία, FYROM και Σερβία. Τουρκία Βουλγαρία Ρουµανία Ρωσία Ρυθµός Αύξησης Πραγµατικού ΑΕΠ 2006 6,9 6,3 7,9 7,4 2007 5,0 6,2 6,0 8,1 2008 4,0 5,5 5,4 6,8 30 25 20 15 10 15,6% 22,8% 21,4% 19,8% Εµπόριο µε Α. Ευρώπη (% συνολικών εξαγωγών και εισαγωγών) 26,7% 21,8% 27,3% 26,6% 26,0% 26,6% 25,2% Εξαγωγές 27,0% 15,7% 14,8% 15,3% 12,9% 13,4% 12,9% 10,5% Εισαγωγές Ουκρανία Πολωνία 7,1 6,2 7,3 6,5 Πηγή: IMF 5,6 4,9 5 1995 7,2% 7,2% 8,1% 7,1% 7,1% 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Πηγή: DOTS 2005 2006 21
ΤΡΙΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ 22
ΙΙΙ. Ανταγωνιστικότητα το βαθύτερο πρόβληµα της ελληνικής οικονοµίας Πιστοποιείται σε µακροοικονοµικόεπίπεδοαπότοµεγάλο και συνεχώς διευρυνόµενο έλλειµµα τρεχουσών συναλλαγών % ΑΕΠ 14 9 4 % ΑΕΠ 14 9 4-1 -6-11 -3,9-3,8-2,8-7,8-7,3-6,8-6,6-5,8-7,4-11,1-1 -6-11 -16-14,1-16 -21-21 -26 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Εισοδήµατα Υπηρεσίες Αγαθά Μεταβιβάσεις Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών -26 23
ΙΙΙ. Ανταγωνιστικότητα Παγκόσµια Τράπεζα: Το 2007 ηελλάδα100η σεσύνολο178 χωρών στην ευκολία άσκησης επιχειρηµατικής δραστηριότητας Θέση Έναρξη Επιχείρησης (ηµέρες) υσκολία Πρόσληψης (0-100) Προστασία Επενδυτών (0-10) Εξαγωγή Προϊόντος (ηµέρες) Πληρωµή Φόρων (ώρες) Ελλάδα 100 15 44 3 20 264 ΟΟΣΑ 6 25 6 10 183 Πορτογαλία 37 7 33 6 16 328 Τσεχία 56 17 33 5 16 930 Τουρκία 57 6 56 5,3 14 223 Βουλγαρία 46 32 17 6 23 616 Ρουµανία 48 14 78 6 12 202 24
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!! Θερµές ευχαριστίες στην επιστηµονική οµάδα της ιεύθυνσης Οικονοµικών Μελετών & Προβλέψεων για την ερευνητική υποστήριξη Περισσότερες ερευνητικές εκδόσεις διαθέσιµες στην ιστοσελίδα http://www.eurobank.gr/research New Europe: Οικονοµία & Αγορές: Global Economic & Market Outlook: Τριµηνιαία έκδοση για τις χώρες της Νέα Ευρώπης. Μηνιαία έκδοση µε θέµατα για την ελληνική και παγκόσµια οικονοµία. Τριµηνιαία έκδοση για την ανάλυση της διεθνούς οικονοµίαςκαιτωναγορώνκαιτηχάραξηνέων επενδυτικών στρατηγικών. 25
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 26
1. ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 2007-8 Η σηµερινή κρίση ξεκίνησε από τη συνύπαρξη τριών παραγόντων: 1) Φούσκα στα ακίνητα σε πολλές περιοχές των ΗΠΑ και υπέρ-κατανάλωση (mortgage equity withdrawal) 2) Ραγδαία εξάπλωση στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου (subprime) 3) Μεταφορά ρίσκου από τους ισολογισµούς των τραπεζών στους επενδυτές µέσω τιτλοποιήσεων Σηµερινή κρίση ιδιαίτερα προβληµατική, αφού ξεκίνησε στη χώρα που παράγει το 25% του παγκόσµιου ΑΕΠ (2007) Η κρίση ξεκίνησε στον χρηµατοοικονοµικό χώρο 27
2. Φούσκα ακινήτων, µεγαλύτερη από τη συνήθη Πραγµατικές τιµές ακινήτων 4 έτη πριν έως 3 έτη µετά την κρίση t = έτος τραπεζικής κρίσης ΗΠΑ, κρίση 2007 Μ.Ο. τραπεζικών κρίσεων σε Πραγµατικές τιµές ακινήτων και τραπεζικές ανεπτυγµένες κρίσειςοικονοµίες Μ.Ο. 5 µεγάλων τραπεζικών κρίσεων Ταξινόµηση των Reinhart-Rogoff: 5 «µεγάλες» τραπεζικές κρίσεις: Ισπανία (1977), Νορβηγία (1987), Φινλανδία (1991), Σουηδία (1991), Ιαπωνία (1992). Μικρότερες τραπεζικές κρίσεις σε ανεπτυγµένες οικονοµίες: Αυστραλία (1989), Καναδάς (1983), ανία (1987), Γαλλία (1994), Γερµανία (1977), Ελλάδα (1991), Ισλανδία (1985), Ιταλία (1990), Ν. Ζηλανδία (1987), Ην. Βασίλειο (1974, 1991, 1995) και ΗΠΑ (1984). Πηγή: Reinhart & Rogoff (2008) 28
3. ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΣΤΙΣ ΤΙΜΕΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ Ζούµε τηµεγαλύτερη πτώση στην ιστορία των δεικτών Σε ορισµένες περιοχές, οι τιµές έχουν πέσει περίπου 40% Πολλοί αναλυτές αναµένουν διπλασιασµό της πτώσης 220 200 180 160 140 ΗΠΑ: είκτης ονοµαστικών τιµών κατοικιών Άνοδος 107% Πτώση 13% Πρόβλεψη 250 200 150 2000=100 Άνοδος στεγαστικών δανείων Στεγαστικά δάνεια 130% 120 100 Ιαν-00 Ιαν-01 Ιαν-02 Ιαν-03 Ιαν-04 Ιαν-05 Ιαν-06 Ιαν-07 Ιαν-08 S&P/Case-Shiller Composite-20 Home Price Index 100 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Πηγή: Federal Reserve Λοιπά δάνεια 56% 29
4. ΡΑΓ ΑΙΑ AΝΟ ΟΣ ΑΝΕΙΩΝ SUBPRIME Subprime:από 9% των στεγαστικών δανείων το 2003, σε 24% στα µέσα του 2007 (subprime & Alt-A) ιαφορά επιτοκίων Subprime-Prime after controlling for loan characteristics 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% Περίοδος Ανόδου Subprime Πτωτική Τάση 0% Ιαν-00 Ιουλ-00 Ιαν-01 Ιουλ-01 Ιαν-02 Ιουλ-02 Ιαν-03 Ιουλ-03 Ιαν-04 Ιουλ-04 Ιαν-05 Ιουλ-05 Ιαν-06 Fed Funds Target Rate Ιουλ-06 Ιαν-07 Ιουλ-07 Ιαν-08 Πηγή: Demyanyk & Van Hemert (2007) 30
5. Ο κανιβαλισµός µιας χρήσιµης καινοτοµίας: Τιτλοποιήσεις Οι τράπεζες έχουν 3 επιλογές: 1) Κρατούν δάνεια εντός ισολογισµού 2) Πωλούν δάνεια σε ηµικρατικούς φορείς (FNMA, FHLA, κλπ.), οι οποίοι τα τιτλοποιούν, µια πρακτική από το 1939. Τράπεζες αποκτούν ρευστότητα για νέα δάνεια 3) Πωλούν τα δάνεια σε µηκρατικούς φορείς, οι οποίοι τα τιτλοποιούν, οπωσδήποτε τα jumbo mortgages (άνω των $417.000). Ποσοστό στεγαστικών δανείων που τιτλοποιήθηκαν από µη κρατικούς φορείς 30% 54% 1999 2006 Πηγή: Mian & Soufi (2008) Τιτλοποιήθηκαν το 77% των subprime 31
6. Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ σε: 1. οµηµένοι τίτλοι ως ενέχυρο διασκορπισµένοι σεόλοτοχρηµ. σύστηµα Ευρωπαϊκές και ασιατικές τράπεζες, funds, ασφαλιστικές, κλπ. 2. Έλλειψη εµπιστοσύνης (λόγω αδιαφάνειας και πολυπλοκότητας προϊόντων) ιατραπεζική αγορά - έλλειψη ρευστότητας 3. Μεγάλη µόχλευση των hedge funds, investment banks: ηµιούργησαν την ανάγκη ρευστού, πίεση για πώληση ύναµη στιςχώρες µε σηµαντικές αποταµιεύσεις (πετρελαιοπαραγωγές, Κίνα, κλπ) (Νear) defaults of Investment Banks, Insurers, Hedge funds 4. Αγορά ασφάλισης του πιστωτικού κινδύνου των τίτλων Credit Default Swaps (αγορά $45 τρις), Monoline Insurers 5. Προϋπήρχε και η επέκταση τιτλοποιήσεων σε µη-στεγαστικά δάνεια Asset Backed Commercial Paper 6. Αξιολογικοί οίκοι πιο αυστηροί Περαιτέρω µείωση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων 7. ιεθνή Λογιστικά Πρότυπα µε υποχρέωση αποτίµησης στις αγοραίες τιµές (Marking-to-Market): Τράπεζες αναγκάζονται να δείξουν λογιστικές και όχι πραγµατικές απώλειες Πίεση για πώληση στοιχείων, περαιτέρω µείωση τιµών 32
7 οδήγησε σε δραµατική πτώση τιµών στην αγορά Credit Default Swaps Όπου ασφαλίζεται ο πιστωτικός κίνδυνος. Πτώση συνεπάγεται ότι το κόστος ασφάλισης αυξάνεται Οι δείκτες ABX (swaps βασισµένασεστεγαστικάδάνεια) των subprime άρχισαν να πέφτουν τον Ιανουάριο του 2007, ενώ των ΑΑΑ από τον Ιούλιο. Απώλειες από την αρχή της κρίσης (Ιούλιος 2007): άνεια υψηλής φερεγγυότητας ΑΑΑ: - 38% άνεια χαµηλής φερεγγυότητας ΒΒΒ: - 83% 105 90 75 60 45 30 15 0 ABX, AAA rated ABX, BBB rated 29/6/07: 99,5 29/6/07: 54,5 14/4/08: 61,9 14/4/08: 9,2 Ιαν-07 Μαρ-07 Απρ-07 Μαϊ-07 Ιουλ-07 Αυγ-07 Σεπ-07 Νοε-07 εκ-07 Φεβ-08 Μαρ-08 Πηγή: Ecowin 33
8. οδηγεί σε αποµειώσεις στις ΗΠΑ Σήµερα 50 εκατ. νοικοκυριά µε στεγαστικά δάνεια, 18% από τα οποία έχουν δάνειο αξίας µεγαλύτερης του σπιτιού τους σήµερα, περίπου $1,9 τρις δανείων στο κόκκινο, ποσοστό που θα αυξηθεί αν πέσουν περαιτέρω οι τιµές. Βεβαίως, δεν θα χρεοκοπήσουν οι περισσότεροι. Απώλειες: Σύνολο έως 1 Απριλίου: $238 δις Εκτιµώµενες απώλειες (IMF): $945 δις: $225 δις από µη αποπληρωµή δανείων $720 δις από τιτλοποιηµένα προϊόντα Συνεπώς: Απαιτούµενες αυξήσεις κεφαλαίου Μείωση ενεργητικού ($ 1-2 τρις) και µείωση δανείων επιδείνωση της ύφεσης Η πολική αύξησης ρευστότητας της FED δεν µπορεί να βοηθήσει Οι εποπτικές αρχές θα κάνουν τα πάντα για να σταµατήσει η κρίση: Bernanke: Βαθύς γνώστης της Μεγάλης Ύφεσης 1929-1933 (Great Depression), καινοτόµος στις παρεµβάσεις του ηµοσιονοµικό πακέτο για την ύφεση στις ΗΠΑ Financial Stability Forum συστάσεις προς τις G7 Ηκρίση µεγάλη, αλλά δεν θα ακολουθήσει το πρότυπο της Ιαπωνίας (δεκαετία 90) ή της Μεγάλης Ύφεσης 34