Πιλοτική έρευνα- Ένας μικρής κλίμακας Εικονικός Ιστορικός Κόσμος.

Επιστροφή στα περιεχόμενα Πιλοτική έρευνα- Ένας μικρής κλίμακας Εικονικός Ιστορικός Κόσμος..1 Αναζητώντας μια νέα διδακτική πρόταση για τη Διδασκαλία της Ιστορίας... 65.2 Η Αγορά των Αθηνών κατά τους κλασικούς χρόνους-ένας μικρής κλίμακας Εικονικός Ιστορικός Κόσμος.... 67. Η πιλοτική έρευνα... 70.4 Σύνοψη... 74 64

.1 Αναζητώντας μια νέα διδακτική πρόταση για τη διδασκαλία της Ιστορίας Το ευρύτερο πλαίσιο προβληματισμού της παρούσας διατριβής είναι η διερεύνηση των πιθανών εκπαιδευτικών ωφελειών οι οποίες μπορεί να προκύψουν από τη χρησιμοποίηση γραφικών εικονικών περιβαλλόντων (ΕΠ) στη διδασκαλία της Ιστορίας. Η μεγάλη ανάπτυξη των υπολογιστικών συστημάτων η οποία συντελέστηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 κατέστησε πρακτικά εφικτή την εισαγωγή των τεχνολογιών εικονικής πραγματικότητας στο χώρο του σχολείου. Η τεράστια βιβλιογραφία η οποία οργανώθηκε από τη Veronica Pantelidis (on line) μας δίνει μια παραστατική εικόνα του μεγάλου ενδιαφέροντος το οποίο εκδηλώνεται διεθνώς τόσο σε θεωρητικό όσο και σε ερευνητικό επίπεδο για την αξιοποίηση των τεχνολογιών αυτών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η εικονική πραγματικότητα ως εργαλείο μάθησης παρέχει ένα πλούσιο, πολυαισθητηριακό, τρισδιάστατο εξερευνητικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ο χρήστης-μαθητής έρχεται σε άμεση και διαισθητική επαφή με την πληροφορία πράγμα το οποίο του επιτρέπει να γίνεται ενεργό μέρος του περιβάλλοντος και όχι απλά ένας παθητικός παρατηρητής. Η αυξημένη εμπλοκή των συμμετεχόντων στα ΕΠ οφείλεται αφ ενός μεν στην αίσθηση της «παρουσίας» η οποία σε κάποιο βαθμό δημιουργείται στο χρήστη, αφ εταίρου δε στο ισχυρό κίνητρο που αποτελεί η χρήση αυτής καθ εαυτής της τεχνολογίας (Osberg 1995). H Pantelidis (1995a) συνοψίζει τους λόγους για τους οποίους η τεχνολογία των Ε.Π θα μπορούσε να είναι ωφέλιμη στην εκπαίδευση: N Απoτελεί κίνητρο για την προσέγγιση του γνωστικού αντικειμένου N Απαιτεί αλληλεπίδραση. Ενθαρρύνει την ενεργή συμμετοχή και όχι την παθητικότητα N Βασίζεται στη δύναμη των οπτικών αναπαραστάσεων N Καλλιεργεί διορατικό πνεύμα N Παρέχει εναλλακτικούς τρόπος παρουσίασης διδακτικού υλικού N Μπορεί να ενισχύσει τη συνεργασία N Επιτρέπει στους χρήστες να ακολουθούν τη μαθησιακή εμπειρία σύμφωνα με τους δικούς τους ρυθμούς 65

N Επιτρέπει σε άτομα με ειδικές ανάγκες τη συμμετοχή σε διαδικασίες που πιθανώς να μην είχαν πρόσβαση αλλιώς N Ξεπερνά τους γλωσσικούς περιορισμούς N Παρέχει νέες μορφές και μεθόδους οπτικοποίησης N Επιτρέπει παρατήρηση αντικειμένων και φαινομένων από πολύ μικρή αλλά και από πολύ μεγάλη απόσταση N Επιτρέπει την παρατήρηση και εξέταση περιοχών και γεγονότων που θα ήταν αδύνατο να γίνει με άλλα μέσα, όπως τον κόσμο του βυθού, ιστορικές σκηνές, αναπαραστάσεις αρχαιολογικών χώρων. Από τη σκοπιά της διδασκαλίας της Ιστορίας, το Εικονικό Περιβάλλον σχετίζεται με την οπτικοποίηση με τη χρήση γραφικών αναπαραστάσεων ενός "ιστορικού κόσμου". Η οπτικοποίηση είναι ένα αναγνωρισμένο μέσο για την αναπαράσταση δεδομένων και εννοιών που βοηθά στην κατανόηση και αφομοίωση του περιεχομένου της διδασκαλίας (Μικρόπουλος 200). Ειδικά στη διδασκαλία της ιστορίας όπου οι περισσότερες αναφορές είναι σε κόσμους του παρελθόντος από τους οποίους πολλές φορές ορατά είναι μόνο ελάχιστα κατάλοιπα, η χρήση των οπτικών αναπαραστάσεων επιβάλλεται για τη δημιουργία σταθερών νοητικών εικόνων και κοινών σημείων αναφοράς και συζήτησης (Βώρος 1995). Όπως είδαμε στo προηγούμενo κεφάλαιο στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι εικονικοί ιστορικοί κόσμοι έχουν δημιουργηθεί ως αναπαραστάσεις αρχαιολογικών χώρων. Κατά συνέπεια η λογική της σχεδίασής τους δεν είναι εστιασμένη στην παιδαγωγική διαδικασία αλλά στην πιστότητα και την επιστημονική και τεχνική αρτιότητα της αναπαράστασης. Οι εφαρμογές οι οποίες έχουν σαφή εκπαιδευτικό προσανατολισμό είναι πολύ λίγες, όπως οι αρχαιολογικοί εικονικοί κόσμοι που διατίθενται στο εμπόριο από την Learning Sites, Inc (Sanders 1997, 2000), ή μια σειρά από μελέτες περίπτωσης πάνω στη χρήση εικονικών περιβαλλόντων με ιστορική θεματολογία (Grove 1996, Ainge 1996, Cox 2000, Pantelidis 1995b). Στα πλαίσια της παρούσας διδακτορικής διατριβής, από τα πρώτα στάδια της σχεδίασης ο Εικονικός Ιστορικός Κόσμος δεν αντιμετωπίστηκε ως ένα πληροφοριακό προϊόν, ούτε καν ως ένα αυτόνομο διδακτικό προϊόν, αντιθέτως επιδίωξη μας ήταν η ένταξη του σε ένα ολοκληρωμένο, βασισμένο στην τεχνολογία, εκπαιδευτικό περιβάλλον το οποίο θα ελάμβανε υπόψη του τις συνθήκες και θα λειτουργούσε στα συγκεκριμένα πλαίσια των σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας μας. 66

Για το λόγο αυτό κρίθηκε σκόπιμο η διεξαγωγή μιας προκαταρκτικήςπιλοτικής έρευνας η οποία θα διερευνούσε το βαθμό αποδοχής ενός τέτοιου περιβάλλοντος από μαθητές και καθηγητές και τη λειτουργία του σε πραγματικές συνθήκες του Ελληνικού Σχολείου. Σκοπός επίσης της έρευνας ήταν η εξαγωγή συμπερασμάτων για τα τεχνικά και λειτουργικά και παιδαγωγικά χαρακτηριστικά του εικονικού κόσμου όσο και του τελικού εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. Για τις ανάγκες της πιλοτικής έρευνας δημιουργήσαμε μια τρισδιάστατη αναπαράσταση της Αγοράς των Αθηνών..2 Η Αγορά των Αθηνών κατά τους κλασικούς χρόνους- Ένας μικρής κλίμακας Εικονικός Ιστορικός κόσμος Η επιλογή του συγκεκριμένου Εικονικού Περιβάλλοντος έγινε για τους εξής λόγους : N Είναι απολύτως συμβατό με την ιστορική περίοδο στην οποία είχαμε αποφασίσει να εστιάσουμε (κλασική αρχαιότητα) N Πρόκειται για ένα λειτουργικό χώρο της πόλης ο οποίος έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην πολιτική κοινωνική και οικονομική ζωή της περιόδου. N Υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία σχετικά με τη διαμόρφωση και τη λειτουργικότητα του χώρου η οποία περιλαμβάνει δεδομένα από ανασκαφές αλλά και λεπτομερείς μελέτες για τη διαχρονική του εξέλιξη. Ενδεικτικά: American School of Classical Studies at Athens 1990, Τραυλός 199, Μαστραπάς 1992, Παπαχατζής1994. N Ο πραγματικός αρχαιολογικός χώρος είναι εύκολα προσβάσιμος από τους μαθητές με αποτέλεσμα να υπάρχει δυνατότητα συσχετισμού και σύγκρισης της αναπαράστασης με τα αρχαία κατάλοιπα. Η εικόνα του σχήματος.2.1 παρουσιάζει μια άποψη της σύγχρονης πόλης των Αθηνών και έχει ληφθεί από την Ακρόπολη με θέα προς τα δυτικά. Σε πρώτο πλάνο φαίνεται ο αρχαιολογικός χώρος της Αρχαίας Αγοράς. Στην εικόνα του σχήματος.2.2 παρουσιάζεται η θέα από το ίδιο σημείο στον Εικονικό Ιστορικό Κόσμο. Τα στοιχεία του γεωφυσικού περιβάλλοντος που παραμένουν αναλλοίωτα (όπως η κορυφογραμμή στο σημείο (2), αλλά και 67

τα αρχαία κατάλοιπα τα οποία διατηρούν σε μεγάλο βαθμό την αρχική τους μορφή (Ναός του Ηφαίστου στο σημείο (1) λειτουργούν ως σημεία αναφοράς και συσχετισμού της αναπαράστασης με τον πραγματικό αρχαιολογικό χώρο. 2 1 Σχήμα.2.1. Αρχαιολογικός χώρος της Αγοράς όπως φαίνεται από την Ακρόπολη 2 1 Σχήμα.2.2 Η θέα από το ίδιο σημείο το 450 π.χ (σύμφωνα με την αναπαράσταση) Από τεχνική άποψη η Αγορά των Αθηνών είναι κατάλληλη για τη δημιουργία ενός μικρής κλίμακας αλλά συνεκτικού και με πλούσιο πληροφοριακό και νοηματικό περιεχόμενο εικονικού περιβάλλοντος. Θεωρούμε 68

έναν εικονικό κόσμο μικρής κλίμακας όταν μπορούμε να δούμε ολόκληρο τον κόσμο ή το μεγαλύτερο μέρος αυτού από ένα συγκεκριμένο σημείο θέασης και να διακρίνουμε καθαρά τα αντικείμενα τα οποία τον συνθέτουν (Darken and Sibert 199). Η προϋπόθεση του μικρού μεγέθους τέθηκε στα πλαίσια της πιλοτικής έρευνας για να δοθεί η ευκαιρία στους μαθητές να εστιάζουν την προσοχή τους στα αντικείμενα του περιβάλλοντος αφήνοντας κατά μέρος μια (διασκεδαστική κατά τα άλλα) παρατεταμένη πλοήγηση στον εικονικό κόσμο. Το λογισμικό το οποίο αναπτύχθηκε και χρησιμοποιήθηκε στην έρευνα είχε δύο βασικές ενότητες : N ΞΕΝΑΓΗΣΗ: προσομοίωση μιας διαδικασίας ξενάγησης με καθοδηγούμενες διαδρομές στον εικονικό χώρο και παροχή πληροφοριών με τη μορφή αφήγησης (Σχήμα.2.). ΞΕΝΑΓΗΣΗ Ψηφιακά video από το τρισδιάστατο Εικονικό περιβάλλον οδηγούν σε κομβικά σημεία της αναπαράστασης Οι πληροφορίες για το χώρο και τα ιστορικά δρώμενα παρέχονται με την μορφή αφήγησης. Σχήμα.2. Μια οθόνη από το τμήμα του λογισμικού ΞΕΝΑΓΗΣΗ N ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ: πλοήγηση στο χώρο της αγοράς. Για την υλοποίηση του 69

εικονικού περιβάλλοντος χρησιμοποιήθηκε τεχνολογία Quick Time VR (Σχήμα.2.4). Σχήμα.2.4 Μια οθόνη από το τμήμα του λογισμικού ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ. Πιλοτική έρευνα Η εμπειρική έρευνα πραγματοποιήθηκε στο διάστημα Φεβρουαρίου Μαρτίου 2000 και συμμετείχαν 142 μαθητές από τρεις διαφορετικές τάξεις, τριών διαφορετικών σχολείων μέσης εκπαίδευσης της περιοχής Αθηνών. Στην έρευνα συνεργάσθηκαν επτά καθηγητές, τέσσερις φιλόλογοι και τρεις πληροφορικής. Τα σχολεία που συμμετείχαν και η σύνθεση του δείγματος φαίνεται στον πίνακα..1. Οι μαθητές σε ποσοστό ελαφρά μεγαλύτερο του 50% είχαν εμπειρία χρήσης ηλεκτρονικού υπολογιστή εκτός του σχολικού εργαστηρίου. ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ Η πλοήγηση γίνεται στην πανοραμική εικόνα ενώ παράλληλα παρακολουθεί την θέση του και τη γωνία θέασης στον χάρτη του αρχαιολογικού χώρου. 70

Πίνακας..1 Σύνθεση δείγματος πιλοτικής έρευνας Τάξη/Σχολείο N ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ Α Γυμνασίου/ 6 ο Γυμνάσιο Αθηνών Β Γυμνασίου/ ο Γυμνασίου Αγίου Δημητρίου Α Λυκείου/ 6 ο Λυκείου Αθηνών 4 2 20 50 25 25 49 17 2 Σύνολο 142 65 77 Οι περισσότεροι μαθητές είχαν άμεση αντίληψη του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών ενώ ένα σημαντικό ποσοστό είχε ξεναγηθεί στον χώρο αυτό (πίνακας..2) Πίνακας..2 Ποσοστό μαθητών που είχε επισκεφθεί/ξεναγηθεί στον αρχαιολογικό χώρο της Αγοράς των Αθηνών Τάξη Επίσκεψη (%) Ξενάγηση (%) Α Γυμνασίου 60 2 Β Γυμνασίου 60 26 Α Λυκείου 76 27 Η διαδικασία διήρκεσε συνολικά τρεις διδακτικές ώρες. Στο διάστημα αυτό οι μαθητές χρησιμοποίησαν το λογισμικό στο περιβάλλον του σχολικού εργαστηρίου πληροφορικής, συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια με ερωτήσεις κλειστού τύπου και υποβλήθηκαν σε δοκιμασίες που ελέγχονταν από το λογισμικό πριν και μετά την επαφή τους με αυτό. Επίσης καταγράφτηκαν απόψεις μαθητών για τη συνολική διαδικασία μέσα από συνεντεύξεις και ανοιχτές συζητήσεις που έγιναν στο διάστημα που ακολούθησε. 71

Παράλληλα κατά την ίδια χρονική περίοδο το λογισμικό παρουσιάσθηκε σε καθηγητές που δίδασκαν ιστορία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και καταγράφηκαν οι παρατηρήσεις τους σχετικά με την καλύτερη αξιοποίησή του στην τάξη. Οι άξονες της έρευνας ήταν οι ακόλουθοι: N Διερεύνηση της στάσης των μαθητών απέναντι στη συγκεκριμένη μαθησιακή εμπειρία. N Αξιολόγηση του εικονικού περιβάλλοντος και καταγραφή των απαιτήσεων μαθητών και καθηγητών από ένα τέτοιου τύπου λογισμικό N Εκτίμηση της διδακτικής αποτελεσματικότητας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά τα συμπεράσματα της μελέτης. Η πιλοτική έρευνα έδειξε ότι: Οι μαθητές: N Σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% είναι καταναλωτές προϊόντων της βιομηχανίας ηλεκτρονικών παιγνιδιών και κατά συνέπεια είναι εξοικειωμένοι με την ιδέα και τη χρήση τρισδιάστατων περιβαλλόντων. Έδειξαν μεγάλη ικανότητα προσαρμογής στις απαιτήσεις του λογισμικού και κινήθηκαν με ευχέρεια στο εικονικό περιβάλλον N εκπλήσσονται θετικά, και διατυπώνουν θετική στάση στη χρήση εικονικών κόσμων στην εκπαιδευτική διαδικασία. Το παρακάτω σχήμα..1 συνοψίζει τη στάση των μαθητών απέναντι στο λογισμικό N Δηλώνουν ότι το εικονικό περιβάλλον αποτέλεσε κίνητρο για την προσέγγιση του φυσικού ιστορικού χώρου ο οποίος αναπαρίσταται N Είναι γενικά ικανοποιημένοι από το εικονικό περιβάλλον αλλά επιθυμούν καλύτερη ποιότητα γραφικών, μεγαλύτερη ελευθερία πλοήγησης και μεγαλύτερης κλίμακας αναπαράσταση N Θεωρούν ότι στο σύστημα πρέπει να περιέχει περισσότερο πληροφοριακό υλικό N Αύξησαν κατά μέσο όρο την επίδοσή τους σε τεστ γνώσεων σχετικά με τον ιστορικό χώρο και την ιστορική εποχή μετά τη χρήση του λογισμικού. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένδειξη για θετική συνεισφορά στον τομέα των μαθησιακών αποτελεσμάτων. 72

Δεν απαντώ 11% Αρνητική 4% Κριτική 14% Ενθουσιώδης 44% Θετική 27% Σχήμα..1 Χαρακτηρισμός στάσης των μαθητών απέναντι στη συγκεκριμένη μαθησιακή εμπειρία Οι καθηγητές: N Στην πλειοψηφία τους διάκεινται θετικά απέναντι στην προοπτική χρήσης τέτοιου τύπου λογισμικών, αλλά εκφράζουν επιφυλάξεις για το κατά πόσο μπορεί να ενσωματωθούν στην τρέχουσα ελληνική σχολική πραγματικότητα και για το κατά πόσο οι ίδιοι είναι ικανοί να τα χειρισθούν αποδοτικά. N Απαιτούν την ενσωμάτωση ιστορικού υλικού και μαθησιακών δραστηριοτήτων στο σύστημα. N Οι περισσότερο εξοικειωμένοι με την τεχνολογία εκφράζουν την άποψη για τη συμπερίληψη δυνατοτήτων σύνδεσης του περιβάλλοντος με το διαδικτύου και σχεδιασμού δραστηριοτήτων από τους διδάσκοντες. Όσον αφορά λειτουργικά και τεχνικά θέματα: N Η υλοποίηση εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων με τη χρήση νέων τεχνολογιών είναι εξαιρετικά ευαίσθητη στις συνθήκες των σχολικών εργαστηρίων πληροφορικής. Ο εξοπλισμός των συγκεκριμένων σχολικών εργαστηρίων, τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο της πειραματικής διαδικασίας (Φεβρουάριος 2000) ήταν οριακά επαρκής για την εκτέλεση του λογισμικού. Σε ένα από τα δύο σχολεία κάθε θέση εργασίας αντιστοιχούσε σε τρεις μαθητές. Τα γεγονότα αυτά ήταν ανασταλτικοί παράγοντες στη μαθησιακή διαδικασία και σε ορισμένες περιπτώσεις λειτουργούσαν αποθαρρυντικά μειώνοντας τον ενθουσιασμό και τη διάθεση συμμετοχής των μαθητών. Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν κατέστη δυνατό να κάνουμε εκτιμήσεις για την αίσθηση προσανατολισμού και αντίληψης χώρου στον εικονικό κόσμο λόγω της αδυναμίας εκτέλεσης των ελέγχων με το διαθέσιμο hardware των σχολικών 7

εργαστηρίων. N Η πιλοτική έρευνα επιβεβαίωσε την υπόθεσή μας για την καταλληλότητα της τεχνολογίας Quick Time VR για τη υλοποίηση εικονικών ιστορικών κόσμων. N Η χρησιμοποίηση της τεχνικής της παροχής πληροφοριών με τη μορφή αφήγηση στο περιβάλλον του σχολικού εργαστηρίου αποδείχθηκε ακατάλληλη και ανεπαρκής και πολλές φορές δημιουργούσε ηχητικό πανδαιμόνιο. N.4 Σύνοψη Στο κεφάλαιο αυτό αναπτύσσεται κατ αρχήν ο προβληματισμός για την αναζήτηση μιας νέας διδακτικής πρότασης για τη Διδασκαλία της Ιστορίας η οποία θα βασίζεται στην τεχνολογία των εικονικών περιβαλλόντων. Τονίζονται τα οφέλη που μπορεί να προκύψουν από τη χρήση των ψηφιακών οπτικοποιήσεων γενικά στην εκπαιδευτική διαδικασία και ειδικότερα στη διδασκαλία της Ιστορίας. Στη συνέχεια περιγράφονται τα χαρακτηριστικά ενός μικρής κλίμακας εικονικού περιβάλλοντος το οποίο αναπαριστά την Αγορά των Αθηνών κατά την Κλασική περίοδο. Ό Ιστορικός Κόσμος αυτός δημιουργήθηκε αποκλειστικά για να διεξαχθεί πιλοτική έρευνα με αντικείμενο τη διερεύνηση του βαθμού αποδοχής ενός τέτοιου περιβάλλοντος από μαθητές και καθηγητές και τη λειτουργία του σε πραγματικές συνθήκες Ελληνικού Σχολείου. Σκοπός επίσης της έρευνας ήταν η εξαγωγή συμπερασμάτων για τα τεχνικά, λειτουργικά και παιδαγωγικά χαρακτηριστικά του εικονικού κόσμου όσο και του τελικού εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. Η εμπειρία από την πιλοτική έρευνα ελήφθη σοβαρά υπόψη στη φάση της σχεδίασης και της ανάπτυξης του μαθησιακού περιβάλλοντος για τη διδασκαλία της Ιστορίας το οποίο αποτελεί αντικείμενο έρευνας της Διατριβής. Άλλοι παράγοντες οι οποίοι επηρέασαν τη σχεδίαση και την υλοποίηση ήταν: N οι ιδιαιτερότητες που επιβάλει η διδακτική του αντικειμένου N τα πορίσματα των συγχρόνων θεωριών μάθησης N η διαθέσιμη τεχνογνωσία στην κατασκευή λογισμικού. Στις ιδιαιτερότητες της διδακτικής της Ιστορίας αναφερθήκαμε στο κεφάλαιο 1. Στο επόμενο κεφάλαιο θα αναφερθούμε στις παιδαγωγικές αρχές πάνω στις οποίες στηρίχθηκε η σχεδίαση και η αντίστοιχη υλοποίηση. 74