ι... -0.1. = ΊHiJυrif(~~i' ΤΕι πε ι ΡΑιΑ ~-~ 2 '::~~,.,./' Σχλή Τεχνλγικών Εφαρμγών ~ι.:,/~:" ~~ - ' Τμήμα Μηχανικών Ηλεκτρνικών 1ι~ v ί10,~. 11 11 t.ι π 111<1 ι υη~ ' Μι~ 11111\ Υπλγιστικών Σ υ στ ημ ά των τ.ε.ι. πε ιραι Α 21.8 22 22.2 22.4 22.6 22.8 23 23.2 40 40 '8',9-39.8 450 39. β ' ::L 430 -< -V' ~ 39.6 39.6 470. -e 410 ~!390 "8 ι:: 1 1:Λ) ::L Ο χ ~ 39,4 39.4 370..::S θ- σ a. 350 3 ""' 3 39.2 39.2 w 330 Ά 1-310 39 39 21.8 22 22.2 2.2.4 22.6 22.8 23 23.2 Γεωγραφικό πλάτς (μίρες) 290 Πτυχιακή εργασία : ΧΩΡΙΚΗ ΚΑΙ ΧΡΟΝΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Σπ υδαστέ ς : Άγγ ελ ς Μ αγύλη ς (Α. Μ.: 31191) Χρ ήστ ς Καραδ ήμ ας (Α. Μ.: 30413) Επιβλέπων καθηγητής : Αθανάσις Γ. Παλιατσός Αθ ή να Σ επτέ μβρις 2013 ΤΕΙ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΠΕΙΡΑΙΑ
Περιεχόμενα Περιεχόμενα... 1 Πρόλγς...... 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1... 3 1. ΥΔΑΤΩΔΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΑ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΜΑΤΑ... 3 1.1 Βρχή........................................................ 3 1.2 Χιόνι........................................ 4 1.3 Χαλάζι...................... 5 1.4 Χινχάλαζα................................................. 5 1.5 Υετός................................................................... 5 2. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΒΡΟΧΩΝ... 6 3. ΔΥΝΑΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΤΙΣ ΚΑΙΡΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ... 9 4. ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ... 1 Ο 5. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΒΡΟΧΩΝ... 13 6. ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2... 19 2. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΥΠΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ-ΘΕΣΣΑΛΙΑ... 19 2.1 Γεωγραφική θέση της Θεσσαλίας......................................... 19 2.2. Ιστρικά στιχεία της περιχής................ 20 2.3 Φυσικγεωγραφικά και μρφλγικά χαρακτηριστικά της περιχής... 21 2.4. Ανθρωπγεωγραφικά χαρακτηριστικά - ικνμία της περιχής......... 22 2.4.1. Γεωργία........................ 23 2.4.2. Κτηντρφία................................ 30 2.4.3. Βιμηχανία-Βιτεχνία............................. 32 2.4.4. Χρήσεις γης.......................................... 34 2.4.5. Τυρισμός- Πλιτιστικές δραστηριότητες................ 35 2.5. Κλίμα της Θεσσαλίας................................. 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3... 41 3.1 Βρχμετρικί σταθμί - Δεδμένα..................................... 41 3.2 Μεταβλή της βρχόπτωσης, στη διάρκεια της υπό μελέτη χρνικής περιόδυ.......................................................... 42 3. 3 Δ ιαχρνικη. ε ξ'λ ε ι ξ η των ετησιων. τιμων. υψυς ' β ρχης.................. 44 3.4 Διαχρνική εξέλιξη των τιμών ύψυς βρχής της βρχερής περιόδυ τυ έτυς.................................................. 50 3.5 Ενδετήσια μεταβλή των τιμών ύψυς βρχής..................... 56 3.6 Χωρική μεταβλή της βρχόπτωσης στην περιχή της Θεσσαλίας....... 64 Συμπεράσματα... 68 Βιβλιγραφία... 71
Πρόλγς Η επιλγή τυ θέματς της Πτυχιακής Εργασία μας φείλεται στη γενικότερη στρφή της σύγχρνης κινωνίας στη μελέτη τυ περιβάλλντς. Καθώς η τεχνλγία κ αι η κινωνία των ανθρώπων εξελίσσνταν, ι φυσικί πόρι πυ έμιαζαν ατελε ί ωτι άρχισαν να εμφανίζυν ελλείψεις. Αυτό συνέβη γιατί καθώς περνύσαν τα χρόνια δημιυργήθηκε ανάγκη για περισσότερυς φυσικύς πόρυς και γιατί ι ενέργειες τυ ανθρώπυ είχαν επιφέρει μεγάλες αλλαγές στην διαμόρφωση τυ περιβάλλντς. Στην Εργασία αυτή με τη βήθεια της Στατιστικής μελετάμε τη χωρική και χρνική κατανμή των βρχπτώσεων στην περιχή της Θεσσαλίας. Μια μελέτη τέτια θα μας βηθήσει να βγάλυμε συμπεράσματα για την τάση μεταβλής των υδάτινων πόρων της περιχής. Στ σημεί αυτό θέλυμε να ευχαριστήσυμε τν καθηγητή μας Αθανάσι Γ. Παλιατσό για την καθδήγησή και τη βήθειά τυ, έτσι ώστε να λκληρωθεί η Πτυχιακή Εργασία. Τέλς, να ευχαριστύμε τη Διεύθυνση Υδρλγίας τυ Υπυργείυ Περιβάλλντς, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) πυ μας παρείχε τα δεδμένα από τυς βρχμετρικύς σταθμύς της Θεσσαλίας. 2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. ΥΔΑΤΩΔΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΑ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΜΑΤΑ 1.1 Βρχή Τα στέρεα και υγρά υδατώδη ατμσφαιρικά κατακρημνίσματα απτελύν τν υετό (βρχή). Οι συνθήκες πυ συντελύν στ σχηματισμό των ατμσφαιρικών κατακρημνισμάτων, είναι: Οι υδρσταγόνες δημιυργύνται μέσα στα νέφη με τη συνένωση πλλών υδρσταγνιδίων ή και κρυστάλλων. Η βρχή δημιυργείται, από αυτές τις σταγόνες ή αυτύς τυς παγκρυστάλλυς, κατά την κάθδό τυς πρς τ έδαφς, περνώντας από ατμσφαιρικά στρώματα, πυ είτε τις διατηρύν σε υγρή φάση, είτε πρκαλύν την τήξη τυς και φθάνυν στ έδαφς πριν εξατμιστύν. Θα πρέπει να τνιστεί ότι, μηχανισμός πυ συντελεί στ να υπερνικύν ι σταγόνες ή ι κρύσταλλι τα ανδικά ρεύματα της ατμόσφαιρας και να φτάνυν στ έδαφς με τη μρφή υετύ, είναι αρκετά πλύπλκς. Για να δημιυργηθεί από ένα νέφς βρχή, θα πρέπει να ισχύει ένας τυλάχιστν από τυς παρακάτω παράγντες 1. Διάφρα θερμκρασίας μεταξύ των γειτνικών στιχείων τυ νέφυς. 2. Συνύπαρξη των τριών φάσεων τυ νερύ στ έδαφς. 3. Σχετικές ή αναταρακτικές κινήσεις. 4. Ανμιόμρφ ηλεκτρικό φρτί (ή ηλεκτρική υδετερότητα) μεταξύ των στιχείων τυ νέφυς. Έχει υπλγιστεί, ότι ρυθμός ανάπτυξης, υδρσταγνιδίων και η δημιυργία βρχής με τη διαδικασία της συνένωσης, σε νέφη ανδικών κινήσεων με μέτρια ευνϊκές συνθήκες, είναι ικανά να δώσυν βρχή περίπυ σε 20min. Επίσης ευνϊκές συνθήκες συνιστά η ύπαρξη ισχυρών ανδικών και καθδικών κινήσεων, μεγάλων πστήτων Η 2 0 (υγρής φάσης) και μεγάλυ αρχικύ φάσματς μεγεθών υδρσταγνιδίων. Συνλικά στα υδρσταγνίδια τυ νέφυς πρέπει να περιλαμβάνεται πωσδήπτε και κάπις ικανπιητικός αριθμός μεγάλων υδρσταγόνων πυ έχυν ταχύτητες πτώσης σημαντικά μεγαλύτερες από τις ταχύτητες των γειτνικών τυς υδρσταγνιδίων. 3
Οι βρχές διακρίννται ανάλγα με τν τρόπ τν πί πρκαλείται συμπύκνωση των υδρατμών λόγω ψύξης, σε τρεις κατηγρίες. 1. Βρχές ριζόντιας και κατακόρυφης μεταφράς. Οι βρχές αυτές σχηματίζνται όταν θερμές και υγρές αέριες μάζες μεταφέρνται σε ψυχρότερες περιχές ή όταν συμβαίνυν στην ατμόσφαιρα ισχυρές ανδικές κινήσεις. 2. Μετωπικές η υφεσιακές βρχές. Σ τν τύπ αυτό των βρχών, υσιώδης μηχανισμός είναι η ανύψωση τυ αέρα μετά από σύγκλιση ριζντίως κινύμενων αερίων ρευμάτων σε μια περιχή χαμηλής πίεσης. 3. Οργραφικές βρχές ή βρχές ανάγλυφυ. Πρκαλύνται από τις ανδικές κινήσεις υγρών αερίων μαζών στις πρσήνεμες πλευρές των βυνών (μβπλευρές). Γενικά τα μεγαλύτερα ύψη βρχής παρατηρύνται πάνω από τις ρεινές περιχές με μια γενική τάση να αυξάννται σε σχέση με τ υψόμετρ μέχρι κάπι ρισμέν ύψς, μέχρι τα 2km περίπυ. Πάνω από τ ύψς αυτό η βρχόπτωση ελαττώνεται τόσ σε ένταση, όσ και σε συχνότητα. Ευνόητ είναι ότι, τα πσά της βρχής είναι μεγαλύτερα αν κύρις άξνας μιας ρσειράς είναι κάθετς πρς την κίνηση των υγρών ανεμών. Στις υπήνεμες πλευρές των βυνών (μβρσκιές), τα πσά της βρχής ελαττώννται σημαντικά. Ανάλγα με τ μέγεθς των σταγόνων και τν τρόπ πτώσης, η βρχή έχει διάφρες νμασίες, όπως όμβρς (όταν πρέρχεται από νέφη ανδικών κινήσεων με απότμη έναρξη και λήξη, καθώς και απότμες μεταβλές της έντασης), ψιχάλα (όταν απτελείται από μικρές και πλυάριθμες υδρσταγόνες, πυ αιωρύνται και ακλυθύν τα αέρια ρεύματα), κ.λπ. 1.2 Χιόνι Όταν ι παγκρύσταλλι πυ σχηματίζνται μέσα σ ' ένα σύννεφ μεγαλώσυν, τότε πέφτυν με μεγαλύτερη ταχύτητα και τελικά εγκαταλείπυν τ σύννεφ. Αν πρλάβυν και φτάσυν στη Γήινη επιφάνεια πριν λιώσυν, τότε δημιυργύν τ φαινόμεν τυ χινιύ. Όταν η θερμκρασία τυ αέρα είναι πλύ χαμηλή, μεταξύ -8 C και -10 C ή και χαμηλότερη από τ μηδέν, τότε τ χιόνι πέφτει με τη μρφή παγκρυστάλλων, ενώ όταν η θερμκρασία είναι μεγαλύτερη ι παγκρύσταλλι ενώννται και σχηματίζυν τις λεγόμενες νιφάδες. Αν υπάρχει μερική τήξη των νιφάδων, με 4
απτέλεσμα να φτάνει στ έδαφς ταυτόχρνα χιόνι και βρχή, τότε τ υδρμετέωρ αυτό νμάζεται χινόνερ. 1.3 Χαλάζι Τ φαινόμεν τυ χαλαζιύ συνίσταται στην πτώση, πάνω από τη Γήινη επιφάνεια, κμματιών πάγυ με σχήμα σφαιρικό, κωνικό ή ακανόνιστ και με διάμετρ μεγαλύτερη από 5mm πυ νμάζνται χαλαζόκκκι. Πλλές φρές ι διαστάσεις τυς μπρύν να φτάσυν τ μέγεθς μεγάλυ πρτκαλιύ. Τ χαλάζι δημιυργείται όταν επικρατύν βιαία κατακόρυφα ρεύματα αέρα, όπως ακριβώς συμβαίνει με τα νέφη σωρειτμελανίτες (Cumulonίmbus), δηλαδή τα νέφη πυ επικρατύν όταν έχυμε θερμικές ή μετωπικές καταιγίδες στις πίες σχηματίζνται μεγάλι σωρειτμελανίτες. Τ χαλάζι σχηματίζεται μέσα σε γκώδεις σωρειτμελανίτες πυ παρυσιάζυν μεγάλη κατακόρυφη ανάπτυξη και η θερμκρασία στα ανώτερα μέρη τυς πέφτει κάτω από ooc. Τότε συμβαίνει παγπίηση πάνω στυς πυρήνες τυ πάγυ και γενικά μια γρήγρη μετατρπή των υδρσταγνιδίων πυ βρίσκνται σε υπέρτηξη, σε παγκρυστάλλυς. 1.4 Χινχάλαζα Χινχάλαζα είναι τ υδρμετέωρ πυ απτελείται από μικρά λευκά αδιαφανή, σφαιρικά η κωνικά σωματίδια πάγυ με διάμετρ μεταξύ 2mm και 5mm. Αυτό διαφέρει από τν κόκκ τυ χινιύ ως πρς τ ότι θρυμματίζεται ευκλότερα. Στις περισσότερες περιπτώσεις η χινχάλαζα πέφτει με μρφή όμβρυ πριν ή και κατά τη διάρκεια χινπτώσεων. 1.5 Υετός Με τν όρ υετός εννύμε όλα τα ατμσφαιρικά κατακρημνίσματα πύ με πιαδήπτε μρφή τυ νερύ, υγρή ή στερεή, επιπίπτυν στην επιφάνεια της Γης από τν υρανό, αφύ πρηγυμένως έχυν ανέλθει σ' αυτόν με τη διαδικασία της εξάτμισης των επιφανειακών νερών. Ο υετός περιλαμβάνει λιπόν όλα τα είδη της βρχής, τ χινόνερ, τ χιόνι, τ χαλάζι αλλά και κάθε μρφή υγρασίας πυ 5
επικάθεται στ έδαφς και τα φυτά, όπως η δρόσς, και η πάχνη. Η μρφή πυ θα έχυν τα υδάτινα αυτά κατακρημνίσματα όταν φτάνυν στ έδαφς, εξαρτάται από τη θερμκρασία, την υγρασία και την ύπαρξη ή όχι κατακόρυφων ρευμάτων τυ αέρα. Αν η θερμκρασία είναι πάνω από τη θερμκρασία μετατρπής σε πάγ (0 C) τα κατακρημνίσματα θα έχυν μρφή βρχής, διαφρετικά χινιύ. 2. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΒΡΟΧΩΝ Σχετικά με τα χαρακτηριστικά των βρχών, έχυμε να παρατηρήσυμε τα εξής: Α. Η ημερήσια πρεία της βρχής διακρίνεται σε τρεις τύπυς: 1. Ο θαλάσσις τύπς, πυ σημειώνεται σε τόπυς θαλάσσιας επιρρής, παρυσιάζει ένα μέγιστ κατά τις νυχτερινές ή πρώτες πρωινές ώρες, πυ φείλεται στ γεγνός ότι η θερμκρασία τυ αέρα αμέσως πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας δεν ελαττώνεται πλύ κατά τη νύχτα, λόγω επαφής με τη θερμότερη υπκείμενη θερμότερη επιφάνεια. Τα αμέσως υπερκείμενα στρώματα ψύχνται περισσότερ λόγω ακτινβλίας. Η νυχτερινή αυτή αστάθεια ενισχύει τις μετωπικές βρχές πάνω από τη θάλασσα, ή και τις δημιυργεί μόνη της αν είναι ισχυρή. 2. Ο ηπειρωτικός τύπς παρυσιάζει τ μέγιστ κατά τις απγευματινές ώρες, λόγω υπερθέρμανσης τυ υπκείμενυ εδάφυς. 3. Ο πλύπλκς τύπς παρυσιάζει διάφρες απκλίσεις ή συνδυασμύς των δυ τύπων πυ πραναφέρθηκαν. Μερικί τόπι μπρεί να εμφανίζυν και τα δυ μέγιστα στις ώρες τυς, ή χρνικά μετατπισμένα, και άλλι να εμφανίζυν θαλάσσι τύπ τ χειμώνα και ηπειρωτικό τ καλκαίρι. Β. Η ετήσια πρεία της βρχής ή βρχμετρικό σύστημα (Β. Σ.) μιας περιχής απτελεί θεμελιώδες κλιματικό στιχεί, όπως και η ίδια η βρχόπτωση. Μεταξύ των πλλών τύπων των βρχμετρικών συστημάτων της γης διακρίννται μερικί με τα ίδια χαρακτηριστικά. 1. Τ ηπειρωτικό Β.Σ., στ εσωτερικό των ηπείρων, με θερινές βρχές και χειμερινή ξηρασία. 6
2. Τ θαλάσσι Β. Σ., πάνω από τυς ωκεανύς, με μέγιστ βρχών τ φθινόπωρ και τ χειμώνα. Αυτές τις επχές ι υπερθαλάσσιες αέριες μάζες είναι θερμότερες και πλυσιότερες σε υδρατμύς από τ περιβάλλν. 3. Τ μυσσωνικό 8.Σ., στις περιχές των μυσσωνικών κλιμάτων με άφθνες θερινές βρχές. 4. Τ ισημερινό 8. Σ., μεταξύ των παράλληλων των 10 8 και Ν περίπυ τυ ισημερινύ, με δύ μέγιστα βρχής κατά τις ισημερίες (21 Μαρτίυ και 23 Σεπτεμβρίυ περίπυ). Βρειότερα και ντιότερα της ζώνης αυτής τ Β.Σ. γίνεται τρπικό. 5. Τ τρπικό Β. Σ., με ένα μέγιστ βρχής κατά τ θέρς κάθε ημισφαιρίυ, όταν Ήλις φθάνει στ ζενίθ τυ τόπυ ή λίγ αργότερα και ένα ελάχιστ κατά τ χειμώνα. 6. Τ υπτρπικό ή μεσγειακό 8.Σ., στις περιχές με μεσγειακό κλίμα, με χειμερινό μέγιστ και θερινό ελάχιστ των βρχών. Επικρατεί γενικά στα πρς τυς πόλυς όρια των ζωνών υψηλών πιέσεων (ξηρασίας) των υπτρπικών περιχών (25-30 ). Γ. Οι πρσπάθειες ερμηνείας της γεωγραφικής κατανμής της βρχής κατέληξαν στα επόμενα χαρακτηριστικά: 1. Όπως είναι γνωστό η νέφωση είναι άμεσα και θετικά συσχετισμένη με τη βρχή. Εάν η γη ήταν μιγενής και μιόμρφη, ι ζώνες μέγιστης βρχόπτωσης θα ταυτίζνταν με τις ζώνες επιφανειακής σύγκλισης ή βαρμετρικών χαμηλών, πυ δηγύν σε ανδικές κινήσεις. Οι βρχές στις ζώνες μέγιστων βρχπτώσεων των πλατών 56-60 8 και Ν ενισχύνται και από την έντνη υφεσιακή δραστηριότητα εκεί. Οι δυ ζώνες υψηλών πιέσεων με /25 </φ/ < 30 των υπτρπικών περιχών και ι δυ πλικές, είναι ζώνες ελάχιστων βρχών λόγω καθδικών κινήσεων. Οι πλικές μάλιστα περιχές στερύνται και υδρατμών, λόγω των χαμηλών θερμκρασιών πυ δεν ευνύν την εξάτμιση. Οι ζώνες αυτές της βρχής μετατπίζνται πρς τν πόλ κατά τ θέρς και πρς τν ισημερινό κατά τ χειμώνα κάθε ημισφαιρίυ, με απτέλεσμα τη δημιυργία και άλλων ενδιάμεσων ζωνών. 2. Η κατανμή ξηρών και θαλασσών επηρεάζει τ κλίμα σημαντικά διαμέσυ των βρχπτώσεων. Στ ίδι γεωγραφικό πλάτς, πάνω στυς 7
ωκεανύς πέφτει περισσότερη βρχή, παρά πάνω στις ηπείρυς. Εξαίρεση απτελεί η ζώνη μεταξύ 0 και 10 νότια. Η βρχή συνεπώς στ Νότι ημισφαίρι (λίγη ξηρά) θα έπρ επε να είναι πλύ μ εγαλύτερη από την αντίστιχη στ βόρ ε ι. Υπερτερεί όμως ελάχιστα, γιατί η βρχερή ζώνη των ισημερινών νηνεμιών βρίσκεται στα βόρεια τυ ισημερινύ. Οι ακτές επίσης, όταν δέχνται άνεμυς από τη θάλασσα, δημιυργύν ανδικές κινήσεις και βρχές. 3. Τ ανάγλυφ τυ εδάφυς δημιυργεί πλλές βρχές στην μβπλευρά, όπως π. χ. δυτικά των Άνδεων, των Βραχωδών Ορέων και στη δυτική πλευρά της Ελληνικής χερσνήσυ. 4. Τα κινύμενα βρχφόρα συστήματα (υφέσεις) ερμηνεύυν επίσης πλλές ανωμαλίες της διανμής των βρχών. 5. Τ μέγιστ της μεταβλητότητας της βρχής σημειώνεται στις ερημικές περιχές. Οι παραπάνω παράγντες χωριστά ή σε συνδυασμό δημιυργύν μέγιστα βρχών (π. χ. θερινί μυσσώνες και παραλίες με ρεινές εξάρσεις ή απμνωμένα βυνά) ή ξηρασία (π. χ. η υπτρπική περιχή των υψηλών πιέσεων στη Β. Αφρική). Τ μέσ ετήσι ύψς βρχής της Γης είναι 1000mm περίπυ, ενώ στ Νότι ημισφαίρι κυμαίνεται γύρω στα 1006mm και στ Βόρει γύρω στα 996mm. Λόγω τυ ζωτικύ ρόλυ της βρχόπτωσης για την ευφρία τυ εδάφυς και τ υδατικό ισζύγι μιας περιχής, άνθρωπς πρσπάθησε να ελέγξει τις βρχπτώσεις κατά τη θέλησή τυ. Οι μέθδι τυ κάλυψαν όλ τ φάσμα από τις μαγικές μέχρι τις σύγχρνες επιστημνικές πρσπάθειες. Τελικά εκείν πυ περίμενε από τις πρσπάθειες αυτές, σαν ρθό, είναι η ικνμικά ασύμφρη ακόμα μέθδς της σπράς βρχφόρων νεφών με κατάλληλυς πυρήνες συμπύκνωσης. Η μέθδς αυτή πρϋπθέτει την ύπαρξη νεφών. Η πρσπάθεια αυτή δεν έχει εγκαταλειφθεί. 8
3. ΔΥΝΑΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΤΙΣ ΚΑΙΡΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Οι δυναμικί παράγντες πυ δημιυργύν τις καιρικές καταστάσεις στν ελλαδικό χώρ, κατά τη βρχερή περίδ, είναι ι παρακάτω : α. Οι υφέσεις (συστήματα χαμηλών πιέσεων) ι πρερχόμενες από τν Ατλαντικό, αλλά και ι δημιυργύμενες εντός της Μεσόγειυ κατά μήκς τυ μεσγειακύ μετώπυ. β. Ο σιβηριακός αντικυκλώνας (συστήματα υψηλών πιέσεων), σπραδικά τμήματα τυ πίυ εμφανίζνται και στη Βαλκανική χερσόνησ, καθώς και ι αντικυκλώνες τις Δυτικής Ρωσίας και της Κεντρικής Ευρώπης. γ. Ο αντικυκλώνας των Αζρών, πίς τη συγκεκριμένη περίδ μετατπίζεται νότια και επιτρέπει τη διέλευση των υφέσεων τυ Ατλαντικύ στη λεκάνη της Μεσόγειυ. δ. Οι κινητί αντικυκλώνες της Βόρειας Ευρώπης και της Σκανδιναβικής χερσνήσυ, ι πίι πρκαλύν ταχεία μεταφρά ψυχρών αέριων μαζών στ Μεσγειακό χώρ. Κατά την ψυχρή περίδ τυ έτυς ι κυριότερι δυναμικί παράγντες πυ διαμρφώνυν τν καιρό, είναι : α. Ο αντικυκλώνας των Αζρών, πίς υφίσταται μετατόπιση πρς τα βόρεια και τα ακραία τμήματα τυ καταλαμβάνυν και τη Βαλκανική χερσόνησ. β. Τ θερμικό χαμηλό των Ινδιών, τ πί δημιυργείται λόγω της υψηλής θερμότητας και εκτεινόμεν αγγίζει πλλές φρές τις ακτές της Ανατλικής Μεσόγειυ μέχρι και τις δυτικές ακτές της Μικρός Ασίας. Ο συνδυασμός αυτών των δύ, δημιυργεί τ σταθερό ρεύμα των ετήσιων ανεμών (μελτέμια). Εκτός από αυτά τα συστήματα, την περίδ αυτή, καιρός της Αττικής επηρεάζεται και από τα αντικυκλωνικά συστήματα της δυτικής Ρωσίας και της Βρειδυτικής Ευρώπης. 9
4. ι ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ Η πσότητα τυ υετύ πυ παρέχεται στην επιφάνεια τυ εδάφυς μετρείται σε χιλιστά (mm) ύψυς τυ υδάτινυ στρώματς τ πί σχηματίζει. Αν δηλαδή τ νερό της βρχής, ή τ νερό πυ πρέρχεται από την τήξη τυ χινιύ ή τυ χαλά ζιυ δεν απρρφάται από τ έ δαφς, δεν εξατμίζε ται και δεν ρ έ ει στις κλιτείς τυ εδάφυς, θα σχηματίσει ένα υγρό ριζόντι στρώμα νερύ. Τ πάχς τυ στρώματς αυτύ, σε χιλιστά, εκφράζει πστικά τη βρχή πυ έπεσε σε ρισμέν χρνικό διάστημα. Τα όργανα πυ χρησιμπιύνται για τη μέτρηση της βρχής νμάζνται βρχόμετρα, τα δε αυτγραφικά βρχγράφι. Χινόμετρα νμάζνται τα όργανα με τα πία γίνεται η μέτρηση τόσ της βρχής, όσ και τυ νερύ πυ πρέρχεται από την τήξη τυ χινιύ, τυ χαλάζιυ κ. λπ. Διακρίνυμε τυς εξής τύπυς βρχμέτρων : 1. Τ γκμετρικό βρχόμετρ είναι τ απλύστερ όργαν τόσ από την άπψη της κατασκευής όσ και από άπψη χρήσης (Σχήμα 1.1 ). Απτελείται από ένα χωνί, από ψευδάργυρ με διάμετρ συνήθως μεταξύ 10cm και 30cm, τυ πίυ γνωρίζυμε τ εμβαδόν τυ στμίυ. Τ χωνί καλύπτει την ανώτερη επιφάνεια κυλινδρικύ μεταλλικύ δχείυ, στ πί ρέει τ νερό πυ συλλέγεται με τ χωνί. Τ νερό μετρείται με ειδικό γυάλιν γκμετρικό σωλήνα τυ πίυ ι διαιρέσεις αντιπρσωπεύυν απ' ευθείας τα χιλιστά ύψυς βρχής. Τ βρχόμετρ εγκαθίσταται μόνιμα και κατακόρυφα μέσα στ μετεωρλγικό σταθμό και σε αρκετή απόσταση από υψηλά αντικείμενα. Τ στόμι τυ βρχόμετρυ πρέπει να είναι εντελώς ριζόντι και σε απόσταση συνήθως 150cm από την επιφάνεια τυ εδάφυς. 10
Σχήμα 1.1. Ογκμετρικό βρχόμετρ (Ζαμπάκας 1981 ). 2. Τ δεκαπλασιαστικό βρχόμετρ απτελείται από ένα χωνί, από ψευδάργυρ, τ πί καταλήγει σε μεταλλικό κύλινδρ, πίς στ κάτω άκρ τυ φέρει στρόφιγγα και μια πλάγια διακλάδωση με την πία συγκινωνεί με ένα γυάλιν σωλήνα, πυ είναι πρσαρμσμένς κατά μήκς τυ σωλήνα (Σχήμα 1.2). Παράλληλα με τ γυάλιν σωλήνα υπάρχει μεταλλική κλίμακα πυ διαιρείται από κάτω πρς τα πάνω, σε εκατστά και χιλιστά τυ μέτρυ. Τ μήκς των δύ σωλήνων, καθώς και της κλίμακας, είναι συνήθως 40cm μέχρι 100cm. Τ εμβαδόν τυ στμίυ τυ χωνιύ είναι ακριβώς δέκα φρές μεγαλύτερ από τ άθρισμα των τμών των δύ σωλήνων. Έτσι, κατά τη μέτρηση, τα εκατστά της κλίμακας αντιπρσωπεύυν χιλιστά ύψυς βρχής και τα χιλιστά της κλίμακας αντιπρσωπεύυν δέκατα τυ χιλιστύ. Με αυτό τν τρόπ διευκλύνεται η ανάγνωση τυ ύψυς βρχής με ακρίβεια δέκατυ τυ χιλιστύ. Επειδή όμως, ακόμα και όταν δεν βρέχει, τ ύψς της στήλης τυ ύδατς εντός των σωλήνων μεταβάλλεται λόγω εξάτμισης, θα πρέπει να αναγράφεται στ βιβλί παρατηρήσεων, καθημερινά τ ύψς αυτής. 11
Σχήμα 1.2. Δεκαπλασιαστικό βρχόμετρ (Ζαμπάκας 1981). Ο βρχγράφς των Hellman - Fuess ή σιφωνειδής βρχγράφς είναι περισσότερ γνωστός. Απτελείται, όπως και τα βρχόμετρα, από ένα χωνί τ πί συνδέεται δια μέσυ ενός πλαστικύ σωλήνα με τ κυλινδρικό δχεί στ πί υπάρχει πλωτήρας (Σχήμα 1.3). Στην άνω επιφάνεια τυ πλωτήρα συνδέεται ένα κατακόρυφ στέλεχς και στη συνέχεια ένα ριζόντι πυ καταλήγει σε γραφίδα, η πία σύρει γραμμή επάνω στην επιφάνεια ταινίας πυ είναι στερεωμένη σε κύλινδρ πυ περιστρέφεται με ωρλγιακό μηχανισμό. Η ταινία τυ κυλίνδρυ, με 100 ριζόντιες γραμμές, διαιρείται σε χιλιστά και σε δέκατα τυ χιλιστύ. Επίσης με κατακόρυφες γραμμές διαιρείται σε ημέρες, σε ώρες και σε μικρότερες υπδιαιρέσεις ανά 1 Ο πρώτα λεπτά. Όταν τ δχεί Α είναι κενό, η γραφίδα βρίσκεται στ σημεί Οιηιη της ταινίας. Εάν αρχίσει να βρέχει, τότε πλωτήρας μέσα στ δχεί Α αρχίζει να ανυψώνεται πρδευτικά και μαζί μ' αυτόν η γραφίδα, η πία χαράζει καμπύλη στην επιφάνεια της ταινίας. Όταν η στάθμη τυ νερύ, πυ συλλέγεται μέσα στν κύλινδρ Α φτάσει ακριβώς τ ύψς της καμπής τυ σίφωνα Σ, τότε η γραφίδα βρίσκεται στην ανώτερη διαίρεση των 1 Οιηιη της ταινίας. Μια ελάχιστη επιπλέν πσότητα ύδατς πρκαλεί τ αυτόματ άδειασμα τυ δχείυ με τ σίφωνα Σ. Τότε η γραφίδα χαράζει μια κατακόρυφη γραμμή και κατέρχεται μέχρι τ σημεί Omm της ταινίας. Εάν η βρχή εξακλυθεί, η γραφίδα ανέρχεται και πάλι και τ ίδι φαινόμεν επαναλαμβάνεται συνεχώς μέχρι να σταματήσει η βρχή. Η μρφή της καμπύλης πυ χαράζει η γραφίδα επάνω στην ταινία τυ βρχγράφυ εξαρτάται από τη ραγδαιότητα της βρχής. 12
Με τυς βρχγράφυς, εκτός από τ ύψς της ύδατς παρακλυθύμ ε την ώρα έναρξης και λήξης της βρχής, δηλαδή τη διάρκεια της. Επίσης και τη ραγδαιότητα της βρχής, δηλαδή τ πόσ τυ ύδατς πυ πέφτει στη μνάδα τυ χρόνυ, κατά τα διάφρα σταδία της βρχόπτωσης. Σχήμα 1.3. Βρχγράφς (Ζαμπάκας 1981). 5. ΣΤΑ ΤΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΒΡΟΧΩΝ Τ κύρι χαρακτηριστικό, πυ στη υσία ξεχωρίζει τις μετρήσεις των βρχών από εκείνες των θερμκρασιών είναι ότι ι βρχές είναι ασυνεχείς κατά τόπ και χρόν, γεγνός πυ σημαίνει ότι δεν βρέχει πτέ την ίδια στιγμή, ακόμα και σε μικρές πσότητες, επάνω σε λόκληρη την επιφάνεια της γης, ή σε μια εκτεταμένη ήπειρ. Μια συστηματική επεξεργασία αναφερόμενη στα στιχεία βρχής ενός σταθμύ θα πρέπει να ακλυθήσει την εξής διαδικασία: Θα πρέπει αρχικά να βρεθεί η διάρκεια κάθε επεισδίυ βρχής, διάρκεια πυ μπρεί να κυμαίνεται από μερικά λεπτά μέχρι μερικές ώρες, και στη συνεχεία να γίνει ανάλυση κάθε επεισδίυ για να βρεθύν ι διάφρες εντάσεις της βρχής. Όπως είναι ευνόητ, η ένταση βρίσκεται με τη βήθεια αυτγραφικύ ργάνυ και εκτιμάται σε χιλιστά ανά ώρα (mm/h), ή σε mm/5min ή σε mm/10min. Εάν κατά τη διάρκεια μιας ημέρας υπάρχυν περισσότερα τυ ενός επεισόδια βρχής, τα επί μέρυς ύψη βρχής αθρίζνται και βρίσκεται τ ημερήσι ύψς βρχής, καθώς και η συνλική ημερήσια διάρκεια βρχής. Στη συνεχεία, για κάθε μήνα αθρίζνται τα ημερήσια ύψη και η αντίστιχη διάρκεια για 13
τν υπλγισμό τυ μηνιαίυ ύψυς βρχής και της μηνιαίας διάρκειας αυτής. Τα 12 μηνιαία ύψη αθριζόμενα δίνυν τ ετήσι ύψς βρχής. Τ ίδι γίνεται πρκείμενυ για τη διάρκεια της βρχής. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι αναφρικά με τη βρχή εκείν πυ πρέπει να γνωρίζυμε για κάθε μήνα ή έτς είναι τ συνλικό ύψς, σε χιλιστά, και όχι τ μέσ όρ όπως γίνεται με τη θερμκρασία. Η χρησιμπίηση τυ μέσυ όρυ γίνεται όταν υπάρχυν μετρήσεις βρχής περισσότερων ετών και θέλαμε να δηγηθύμε σε κλιματικά συμπέρασμα 6. ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Πριν την αναφρά στ κλίμα πυ επικρατεί στη Θεσσαλία, είναι απαραίτητη η αναφρά στις κλιματλγικές συνθήκες πυ επικρατύν ευρύτερα στν Ελλαδικό χώρ. Τ κλίμα λιπόν πυ επικρατεί στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται γενικά ως Μεσγειακό. Κύρι χαρακτηριστικό είναι ι ήπιι και υγρί χειμώνες και τα σχετικά θερμά και ξηρά καλκαίρια, ενώ υπάρχυν μακρές περίδι ηλιφάνειας σε όλη σχεδόν τη διάρκεια τυ έτυς (Ζαμπάκας 1981 ). Τ κλίμα όμως της Ελλάδας παρυσιάζει σημαντικές διαφρπιήσεις από περιχή σε περιχή, πάντα μέσα στα πλαίσια τυ Μεσγειακύ κλίματς. Η λεκάνη της Μεσγείυ, περιχή στην πία βρίσκεται και η Ελλάδα, είναι ευπρόσβλητη στην αλλαγή κλίματς, ιδιαίτερα μέσω των αλλαγών στις βρχπτώσεις. Αυτό πρκαλεί δυσμενείς επιπτώσεις στην παρχή νερύ και ως εκ τύτυ στη γεωργία (Sestini et al. 1989, Wigley 1992, Pneνmatikos and Katsoulis 2006). Για να υπάρξυν δυνατότητες ενδείξεων μεταβλής τυ κλίματς στην Ελλάδα απαιτείται η ενημέρωση των κλιματλγικών παραμέτρων και ιδιαίτερα των στιχείων των βρχπτώσεων. Η στατιστική επεξεργασία των στιχείων βρχπτώσεων είναι πλύ σημαντικές για πικίλες δραστηριότητες, όπως τα γεωργικά πργράμματα άρδευσης, σχεδιασμός παρχών νερύ, η πρόληψη πλημμυρών. Η μείωση των βρχπτώσεων και η ενδεχόμενη αύξηση της θερμκρασίας ευθύννται για τ χρνικό περιρισμό της βρχερής περιόδυ, με ενδεχόμενη την πρόκληση μείωσης της συγκμιδής. Αλλαγές στις βρχπτώσεις και αύξηση της εξατμισδιαπνής μπρύν να δηγήσυν σε μείωση της περιχής 14
καλλιεργυμένυ εδάφυς. Τα τελευταία χρόνια είναι εμφανές ότι έχυν αυξηθεί η συχνότητα εμφάνισης, η εμμνή, η διάρκεια και η ένταση περιόδων ξηρασίας στις μεσγειακές χώρες (Sestini et al. 1989, Sahsamanoglou et al. 1992, Wigley 1992, Mantis et al. 1994, Feidas and Lalas 2001, IPCC 2001, Pneνmatikos and Katsoulis 2006). Η Ελλάδα βρίσκεται στη ντιανατλική Ευρώπη, με απτέλεσμα να είναι ταξινμημένη ότι έχει μεσγειακό τύπ κλίματς, με τυς ήπιυς υγρύς χειμώνες και τα μακριά ηλιόλυστα ξηρά καλκαίρια. Σύμφωνα με την ταξινόμηση τυ Kδppen (1936), τ μεσγειακό κλίμα της Ελλάδας είναι ένα τύπς κλίματς στν πί ι χειμερινές βρχπτώσεις είναι τυλάχιστν τριπλάσιες από τις θερινές (Palutikof et al. 1992, Palutikof and Wigley 1996). Πρκειμένυ να μελετηθύν ι πρόσφατες κλιματλγικές διακυμάνσεις στη νότια Ευρώπη και να αναπτυχθύν τα κατάλληλα κλιματλγικά πρότυπα (μντέλα), είναι πλύ σημαντικό να γίνει κατανητή η μρφή και η κατανμή της βρχόπτωσης ώστε να υπάρχει δυνατότητα να πρβλεφθεί. Επμένως, είναι απαραίτητη η μελέτη των χαρακτηριστικών των χρνλγικών σειρών των βρχπτώσεων (π. χ. γεωγραφικές και χρνικές δμές) κατά τη διάρκεια των μεγάλων περιόδων. Τ καθεστώς βρχπτώσεων στην Ελλάδα είναι συνάρτηση τυ γεωγραφικύ πλάτυς και της γενικής κυκλφρίας της ατμόσφαιρας, αλλά τρππιείται από την αλληλεπίδραση μεταξύ τυ εδάφυς και της θάλασσας και από τη σύνθετη ργραφία της περιχής. Οι ργραφικές βρχές, στις κρυφγραμμές των βυνών, έρχνται σε εμφανή αντίθεση με τις ελάχιστες ετήσιες βρχπτώσεις, λιγότερα από 300 mm, στις νότιες περιχές. Η διαφρά στα πσά και τα περιστατικά των βρχπτώσεων επηρεάζεται από την τπγραφία. Διάφρι ερευνητές έχυν αναλύσει τη μεταβλητότητα βρχπτώσεων στις διαφρετικές περιχές τυ κόσμυ, ιδιαίτερα στην περιχή της Μεσγείυ (Maheras and Kolyνa-Mahera 1990, Sahsamanoglou et al. 1992, Mantis et al. 1994, Kutiel and Maheras 1996, Kambezidis et al. 201 Ο, Philandras et al. 201 Ο). Σε γενικές γραμμές η πρεία των βρχπτώσεων στην Ελλάδα παρυσιάζει ένα ελάχιστ στα τέλη τυ 19υ αιώνα, ενώ στη συνέχεια εμφανίζει μια ανδική τάση κατά τις πρώτες δύ-τρεις δεκαετίες τυ 20υ αιώνα. Μελέτες δεδμένων βρχής για μεγάλ αριθμό σταθμών στην Ελλάδα πυ καλύπτυν τις χρνικές περιόδυς 1951-1990 και 1951-2000, κατά τις πίες τα δεδμένα είναι σχετικώς μγενή, έδειξαν ότι ι βρχπτώσεις στν Ελληνικό χώρ κατά τις πραναφερθείσες 15
χρνικές περιόδυς, εμφανίζυν τάση μείωσης πυ σε ρισμένες περιχές είναι στατιστικά σημαντική (Amanatidis et al. 1992, 1997, Παλιατσός κ. ά. 2004). Για την κατανόηση των φυσικών μηχανισμών πυ διέπυν την ατμσφαιρική κυκλφρία και κατ' επέκταση τα καιρικά συστήματα τα πία καθρίζυν τις βρχπτώσεις σ' ένα τόπ, εκτός της μελέτης των τάσεων, ενδιαφέρν παρυσιάζει η μελέτη της κατανμής της διακύμανσης της βρχής στις διάφρες περιδικότητες. Αναλύσεις χρνσειρών με δεδμένα βρχής σταθμών τυ ελληνικύ χώρυ έγιναν από διάφρυς ερευνητές (Repapis 1986, Maheras and Kolyνa-Mahera 1990, Amanatidis et al. 1992, 1993, 1997, Metaxas et al. 1999, Nastos 1993, Παλιατσός κ. ά. 2004, Πρώϊας κ. ά. 2010α, 2010β, Kambezidis et al. 2010, Philandras et al. 2010). Τ Μεσγειακό κλίμα όπως είναι γνωστό χαρακτηρίζεται από έλλειψη βρχπτώσεων κατά τη θερμή περίδ τυ έτυς. Στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στις ανατλικές και νότιες περιχές της πυ βρίσκνται στα βόρεια κράσπεδα ημιερημικών κλιματικών περιχών, τ πρόβλημα καθίσταται ξύτερ εξ αιτίας των μεγάλων διακυμάνσεων των βρχπτώσεων. Λόγω τυ μεγάλυ ενδιαφέρντς και της ξύτητας τυ πρβλήματς καθώς επίσης λόγω της αβεβαιότητας ως πρς τις επιπτώσεις πυ θα έχει στ καθεστώς της βρχής η εντατικπίηση τυ φαινμένυ τυ θερμκηπίυ, έχυν γίνει πλλές αξιόλγες μελέτες αναφερόμενες στις τάσεις και διακυμάνσεις των βρχπτώσεων στην Ευρώπη και στν χώρ της Μεσγείυ και των Βαλκανίων (Schonwiese Birrong 1990, Repapis et al. 1993, Steinberger and Gazit-Yaari 1996). Στην Ελλάδα έχει διαπιστωθεί τάση μείωσης των βρχπτώσεων μετά την δεκαετία τυ 1920 (Amanatidis et al. 1992). Τ κύρι χαρακτηριστικό των υδάτινων πόρων στην Ελλάδα είναι η άνιση κατανμή τυς στ χώρ και τ χρόν. Τ έντν ανάγλυφ, ι πλλές και σχετικά μικρές λεκάνες απρρής, η άνιση κατανμή των βρχπτώσεων σε συνδυασμό με τη συγκέντρωση τυ πληθυσμύ και των κυριότερων δραστηριτήτων (μεγάλες πόλεις, γεωργία, τυρισμός) στα ξηρότερα μέρη της χώρας, πρκαλύν τελικά πρβλήματα διαθεσιμότητας και κάνυν δύσκλη τη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Οι κύριες ικνμικές δραστηριότητες πυ αναπτύσσνται στην περιχή της Θεσσαλίας είναι η γεωργία, η βιμηχανία, τυρισμός, η κτηντρφία και η δασπνία. Η ρθλγική διαχείριση των υδάτων και η αειφόρς ανάπτυξη απτελύν βασικύς πλιτικύς και επιχειρησιακύς άξνες σε ευρωπαϊκή και 16
παγκόσμια κλίμακα (2000/60/ΕΚ). Η μείωση των βρχπτώσεων στην Ελλάδα, με δυσμενείς επιπτώσεις στη γεωργική παραγωγή, στην υδρδότηση ρισμένων αστικών περιχών, αλλά και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, καθιστύν επιβεβλημένη την ρθλγική χρησιμπίηση των υδάτινων πόρων της χώρας. Ενδεικτικός της γεωγραφικής κατανμής της βρχόπτωσης στη χώρα είναι η εικόνα τυ ρυθμύ μεταβλής της βρχόπτωσης στν χώρ της Ελλάδας (Σχήμα 1.4) πυ υπλόγισαν ι Παλιατσός κ. ά. (2004) μελετώντας τν στη διάρκεια της περιόδυ 1951-2000. Παρατηρώντας τ Σχήμα 1.4 διαπιστώνεται ότι ρυθμός μεταβλής της βρχόπτωσης εμφανίζεται πτωτικός, με τις μεγαλύτερες τιμές να παρατηρύνται τόσ στις ΒΔ περιχές (Κέρκυρα-Ήπειρς) τυ ελλαδικύ χώρυ. Ο ρυθμός μεταβλής της βρχόπτωσης πρδευτικά εξασθενεί πρς τις νότιες περιχές της χώρας. Ειδικότερα, στα ΝΔ γίνεται και ανδικός (περιχή Πύργυ). Από τη χωρική κατανμή (Σχήμα 1.4) διαπιστώνεται ότι ρυθμός μείωσης των βρχπτώσεων ανέρχεται στα 9mm/έτς στις ιδιαίτερα σημαντικές περιχές της χώρας, από την άπψη τυ ενεργειακύ δυναμικύ όπυ λειτυργύν υδρηλεκτρικί σταθμί. Επίσης, ανέρχεται στα 5mm/έτς, περίπυ, στις περιχές από όπυ υδρδτείται η Αθήνα, όπυ κατικεί περίπυ τ 30% τυ συνλικύ πληθυσμύ της χώρας. Συμπερασματικά, ιδιαίτερης σημασίας είναι διαπίστωση ότι η παρατηρύμενη μείωση των βρχπτώσεων είναι μεγαλύτερη στις περιχές όπυ παρατηρύνται τα μεγαλύτερα ύψη βρχής (Παλιατσός κ. ά. 2004). Είναι γνωστό ότι η θερμκρασία τυ αέρα μειώνεται με την αύξηση τυ υψμέτρυ. Συνεπώς, ι πλύσιες σε υδρατμύς αέριες μάζες ψύχνται πότε ι υδρατμί συμπυκνώννται και πέφτυν με τη μρφή ατμσφαιρικών κατακρημνισμάτων στις δυτικές πλαγιές των ρεινών όγκων. Αφύ εγκαταλείψυν τυς υδρατμύς δυτικά, ι αέριες μάζες κατέρχνται θερμές και ξηρές στις ανατλικές πλαγιές. Έτσι τ ξηρό κλίμα της Αττικής και γενικότερα της ανατλικής Ελλάδας μετατρέπεται σε υγρό κλίμα στη βόρεια και δυτική Ελλάδα. Η Πίνδς εμπδίζει τυς υγρύς δυτικύς ανέμυς να φτάσυν στην ανατλική χώρα. Έτσι στη δυτική Ελλάδα σημειώννται μέσες ετήσιες τιμές ύψυς βρχής πυ κυμαίννται μεταξύ 800 και 1200mm, ενώ στην ανατλική Ελλάδα ι μέσες ετήσιες τιμές φθάνυν μέχρι 700mm. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η Αθήνα δεν ξεπερνά τα 400mm ετησίως ενώ στα Ιωάννινα ξεπερνά τα 11 OOmm (Παλιατσός κ. ά. 2004, Paliatsos et al. 2005). Επίσης, πυκνές ισοετες καμπύλες με υψηλές τιμές 17
παρυσιάζνται σε περιχές πυ υπάρχυν μρφλγικές εξάρσεις όπως ι ρεινί όγκι τυ Ολύμπυ, τυ Ψηλρείτη, τυ ΤαίJγετυ κ. λπ. Κλιματλγικά, τ έτς διακρίνεται σε δύ περιόδυς με διαφρετικά χαρακτηριστικά : τη ψυχρή και βρχερή χειμερινή περίδ πυ διαρκεί από τν Οκτώβρι μέχρι και τ Μάρτι και τη θερινή άνμβρη πυ διαρκεί από τν Απρίλι έως τν Οκτώβρι. Κατά τη διάρκεια της βρχερής περιόδυ ι θερμκρασίες πυ επικρατύν κυμαίννται μεταξύ 5 C και 10 C στις παραθαλάσσιες περιχές, 0 C και 5 C στις ηπειρωτικές περιχές και πλλές φρές χαμηλότερες από 0 C στις βόρειες και τις πλύ ρεινές περιχές. Αντίθετα, ι θερμκρασίες τυ καλκαιριύ είναι υψηλές, με τις μεγαλύτερες να σημειώννται κατά τ τελευταί δεκαήμερ τυ Ιυλίυ και τ πρώτ δεκαήμερ τυ Αυγύστυ (από 29 C έως 35 C). Οι υψηλές θερμκρασίες ωστόσ μετριάζνται από τη δρσερή θαλάσσια αύρα και από τυς τπικύς βόρειας διεύθυνσης ανέμυς (μελτέμια). 20 21 41 40 39 38 ΤΟΥΡΚΙΑ 37 36 35 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Σχήμα 1.4. Χωρική κατανμή των κλίσεων των γραμμικών τάσεων (mm/έτς) πυ εμφανίζυν ι χρνσειρές βρχής των 23 υπό μελέτη σταθμών τυ ελληνικύ χώρυ της χρνικής περιόδυ 1951-2000 (Παλιατσός κ. ά. 2004). 18
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΥΠΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑ 2.1 Γεωγραφική θέση της Θεσσαλίας Ο συνλικός πληθυσμός της Περιφέρειας Θεσσαλίας, κατά την απγραφή τυ 2011, ήταν 740000 κάτικι, πυ απτελεί πσστιαία τ 6.9% περίπυ τυ συνλικύ πληθυσμύ της χώρας. Η πσστιαία κατανμή τυ πληθυσμύ της σε αστικό και αγρτικό είναι 64.8% (480000 κάτικι) και 35.2% (260000 κάτικι), αντίστιχα. Η συνλική της έκταση είναι 14036km 2 και αντιπρσωπεύει περίπυ τ 11 % της συνλικής έκτασης της χώρας. Τ 57% της περιφέρειας απτελύν γεωργικές εκτάσεις, γεγνός πυ καθρίζει και τν κύρι τμέα απασχόλησης στν πί δραστηριπιύνται ι κάτικί της.,,..,,,,..,... "'....,.. f..,. "/.. Σχήμα 2.1. Χάρτης με τη θέση της Περιφέρειας Θεσσαλίας στν ελλαδικό χώρ. Η συνλική έκταση της Θεσσαλίας είναι 14037km 2 και απτελεί τ 10.6% της συνλικής έκτασης της χώρας. Η Περιφέρεια Θεσσαλίας συνρεύει βόρεια με τις περιφέρειες της Δυτικής και Κεντρικής Μακεδνίας, νότια με την περιφέρεια Στερεάς Ελλάδς, δυτικά με την περιφέρεια Ηπείρυ, ενώ Ανατλικά βρέχεται από τ Αιγαί Πέλαγς. 19
Διικητικά η Περιφέρεια Θεσσαλίας διαιρείται σε τέσσερις νμύς: τν νμό Μαγνησίας, με πρωτεύυσα τ Βόλ, τν νμό Λάρισας, με πρωτεύυσα τη Λάρισα, τν νμό Καρδίτσας, με πρωτεύυσα την Καρδίτσα και τν νμό Τρικάλων, με πρωτεύυσα τα Τρίκαλα. 2.2. Ιστρικά στιχεία της περιχής Η Θεσσαλία κατά την αρχαιότητα καταλάμβανε μία περιχή από τν Όλυμπ μέχρι την Οίτη και τ Μαλιακό κόλπ. Ήταν χωρισμένη σε έναν αριθμό φυλετικών κρατιδίων. Τα ισχυρότερα απ' αυτά, η Θεσσαλιώτιδα, η Πελασγιώτιδα, η Εστιαιώτιδα και η Φθιώτιδα συγκρότησαν μία κινπλιτεία, γνωστή ως κινό των Θεσσαλών. Η Θεσσαλία πήρε τ όνμά της από τυς Θεσσαλύς (πλεμική φυλή της Θεσπρωτίας), πυ την κατέκτησαν στ τέλς της δεύτερης χιλιετηρίδας, την επχή τυ Τρωικύ πλέμυ. Οι κύριες ντόπιες θεσσαλικές φυλές πυ κατικύσαν ήδη εκεί, ήταν ι Μάγνητες, ι Περαιβί και ι Βιωτί (πυ αναγκάστηκαν να φύγυν). Την αρχαία Θεσσαλία κυβερνύσαν ι Αλευάδες ηγεμόνες, ισχυρές ικγένειες αριστκρατών μεγαλκτηματιών, τ πλίτευμά της ήταν λιγαρχικό και ι πόλεις της δεν κατάφεραν να ενωθύν. Οι Θεσσαλί κυριαρχύσαν επίσης στα γειτνικά κράτη των Περραιβών στα βόρεια, των Αινιανών και των Μαλιέων στα νότια και των Μαγνητών στα ανατλικά. Οι Θεσσαλί αναμείχθηκαν στν πρώτ ιερό πόλεμ πυ ξέσπασε με αφρμή τν έλεγχ τυ μαντείυ των Δελφών και για σύντμ διάστημα (περίπυ 20 ετών) κυριάρχησαν πάνω στυς Φωκείς. Οι Θεσσαλί, κατά τυς Περσικύς πλέμυς, συμμάχησαν με τυς Πέρσες. Μετά την ήττα των Περσών έγιναν σύμμαχι των Αθηναίων στάση πυ κράτησαν μέχρι τν Πελπννησιακό πόλεμ. Η Θεσσαλία απέκτησε δύναμη, όταν έγινε ταγός τύραννς των Φερών Ιάσνας. Η περίδς αυτή ήταν σύντμη και τα επόμενα χρόνια η Θεσσαλία υπτάχθηκε στυς Μακεδόνες τυ Φιλίππυ. Σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Θεσσαλίας ήταν η Λάρισα, ι Φερές, η Άρνη, ι Παγασές, ι Φθιώτιδες Θήβες, η Φαρκαδόνα, η Φάρσαλς, η Κραννών, η Τρίκκη κ. ά. Τ 353 π.χ. Βασιλιάς της Μακεδνίας Φίλιππς Β', κατέκτησε τη Θεσσαλία νικώντας τυς Αλευάδες και έγινε επαρχία της Μακεδνίας. Κατά τη διάρκεια των πλέμων τυ Μακεδόνα βασιλιά Φιλίππυ Ε', τ 200 π.χ., η Θεσσαλία υπέστη 20
τεράστιες καταστρφές, λόγω τυ ότι στην περιχή έγιναν πλλές μάχες. Τ 168 π. Χ. η Θεσσαλία γίνεται επαρχία της Ρωμαϊκής αυτκρατρίας, Κατά τη Βυζαντινή περίδ, η Θεσσαλία, πυ απτελύσε μέρς τυ Βυζαντινύ κράτυς, δεχόταν συνεχείς επιθέσεις και επιδρμές από Γότθυς, Βύλγαρυς, Ούνυς και Σλάβυς από τν 4 έως τν 110 αιώνα μ. Χ., ωστόσ η περιχή πάντα κατάφερνε να παραμένει σε καλή ικνμική κατάσταση, λόγω της παραγωγής γεωργικών και κτηντρφικών αγαθών, κατά την περίδ αυτή στάλθηκαν από τη Βυζαντινή Αυτκρατρία ευγενείς, ι λεγόμενι Κεφαλάδες, για να διικήσυν την περιχή. Η Θεσσαλία κατακτήθηκε τ έτς 1423 από τν Μυράτ Β', πίς εγκατέστησε «φίλεργυς εμπειρπόλεμυς χωρικύς» για την καλλιέργεια της γης. Στα μέσα τυ 15υ αιώνα, ι Τύρκι ίδρυσαν στα Άγραφα τ πρώτ αρματλίκι, θεσμός πυ καθιερώθηκε στην ευρύτερη περιχή των Βαλκανίων. Τ έτς 1600, μητρπλίτης Λαρίσης Δινύσις Σκυλόσφς, κηρύσσει τν πρώτ ένπλ αγώνα στην Θεσσαλία εναντίν των Τύρκων. Αναπτύσσνται βιτεχνικά και εμπρικά κέντρα, όπως η υφαντυργία στις περιχές τυ Τυρνάβυ, της Τσαριτσάνης, της Ραψάνης και των Αμπελακίων και εμπρικός στόλς της Ζαγράς, πυ φημιζόταν για τ μετάξι και τυς μάλλινυς επενδυτές και ι κάτικί της διακρίθηκαν στην ναυτιλιακή δραστηριότητα (http://www. inthessaly. gr/indeχ2.php?option=com content&dopdf=1 & id=41 ). 2.3 Φυσικγεωγραφικά και μρφλγικά χαρακτηριστικά της περιχής Η Θεσσαλία βρίσκεται στην Κεντρική Ελλάδα και απτελεί μια πεδινή περιχή η πία περικλείεται από ρεινύς όγκυς, ενώ στα ανατλικά βρέχεται από τ Αιγαί Πέλαγς. Η Περιφέρεια Θεσσαλίας έχει έκταση 13700km 2 εκ των πίων τα καλλιεργύμενα εδάφη, στη διάρκεια της περιόδυ 2007-2009 (ΕΛΣΤΑΤ 2011 ), καλύπτυν 4500km 2, δηλαδή τ 32.8%. Υπάρχυν γύρω της ψηλά βυνά και στη μέση μια μεγάλη πεδιάδα. Η Θεσσαλική πεδιάδα, είναι μια από τις μεγαλύτερες τυ ελλαδικύ χώρυ. Η Θεσσαλία δεν έχει μόν μια από τις μεγαλύτερες πεδιάδες της Ελλάδας, έχει και τ ψηλότερ βυνό της, τν Όλυμπ με ύψς 291?m, τ πί βρίσκεται στ βρειανατλικό τμήμα της. Άλλα βυνά της περιχής: 21
Στ βόρει τμήμα της βρίσκνται τα Καμβύνια και τα Χάσια, βυνά πυ τη χωρίζυν από τη Μακεδνία. Στ δυτικό της τμήμα βρίσκεται η νότια Πίνδς πυ είναι και τ σύνρ της με την Ήπειρ, ενώ στ νότι βρίσκνται Τυμφρηστός και η Όθρη, βυνά πυ τη χωρίζυν από τη Στερεά Ελλάδα. Στ ανατλικό της τμήμα βρίσκνται η Όσσα, πυ λέγεται και Κίσσαβς, και τ Πήλι. 2.4. Ανθρωπγεωγραφικά χαρακτηριστικά - ικνμία της περιχής Η αλματώδης ανάπτυξη τυ γεωργικύ τμέα της πεδινής Θεσσαλίας ήδη πριν την ένταξη της Ελλάδας στην Ε. Ε. (1960-1980) φείλεται σε μεγάλ βαθμό στις πρόδυς της άρδευσης, τόσ από πλευράς άντλησης και παρχής, όσ και τεχνικών συστημάτων άρδευσης. Στη Θεσσαλία, τ κράτς δεν υλπίησε τελικά την πρόταση της Ελβετικής εταιρείας ElectroWatt, τη δεκαετία τυ 1950, για τη δημιυργία μιας σειράς μικρ-φραγμάτων κατά μήκς της ρσειράς της Πίνδυ η πία απτελεί τ δυτικό όρι της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Στόχς αυτής της πρότασης ήταν η άρδευση δια της βαρύτητας και μηδενισμός τυ κόστυς άντλησης. Παρόλα αυτά, τ ελληνικό κράτς, επέλεξε μια πι ενεργβόρα λύση εμπλέκντας κατ ' ευθείαν την αγρτική ικγένεια αλλά και τις εθνικές βιμηχανίες κατασκευής αντλητικών μηχανών και σωλήνων. Μέσω μιας πλύ καλά σχεδιασμένης πλιτικής και της υλπίησης συλλγικών υπδμών (αναδασμί, δίκτυα ηλεκτρδότησης και σταθμών άντλησης νερύ) τ κράτς συνέβαλε άμεσα στην εξέλιξη των συστημάτων άρδευσης. Η χωρταξική ργάνωση της άρδευσης συνίστατ σε δύ λγικές: α) άρδευση στ εσωτερικό ζωνών τα όρια των πίων καθόρισε διαθέσιμς όγκς νερύ των φραγμάτων, β) άρδευση σε επίπεδ κτηματικής περιχής (όρια χωριύ). Στη δεύτερη κατηγρία, υπήρξε διπλή παρέμβαση : από τη μια, ενισχύθηκαν με κίνητρα όσες εκμεταλλεύσεις απφάσισαν να πρχωρήσυν σε γεωτρήσεις σε ζώνες με μικρύ βάθυς υπόγει υδρφρέα, από την άλλη, τ κράτς ργάνωσε την παρέμβασή τυ στις επιμέρυς ζώνες στ εσωτερικό της κτηματικής περιχής όπυ υδρφόρς ρίζντας βρισκόταν σε απαγρευτικά βάθη για τις επενδυτικές δυνατότητες της μέσης αγρτικής 22 --- --- ι
εκμετάλλευσης, και πρχώρησε στην ανόρυξη γεωτρήσε ων σε μεγάλ βάθς. Η ργάνωση αυτή συνίστατ στη δημιυργία ενός δικτύυ κρατικών σταθμών άντλησης και στην ένταξή τυς στις αρμδιότητες ενός ημι-δημόσιυ φρέα (ΤΟΕΒ) στη διίκηση και στις απφάσεις τυ πίυ συμμετείχαν ι παραγωγί. Αυτές ι δύ βασικές κατηγρίες παρεμβάσεων, απτέλεσαν τη βάση για την ανάπτυξη της άρδευσης και τη δυνατότητα κάλυψης των αυξανόμενων αναγκών ώστε να εξασφαλισθεί η ισότητα στην πρόσβαση στ νερό στ εσωτερικό τυ κάθε χωριύ. Ακλύθησε μια κύρσα εκσυγχρνισμύ των αρδευτικών συστημάτων η πία συνόδευε τις συνεχείς επεκτάσεις σε έκταση, των βιμηχανικών καλλιεργειών. Τ απτέλεσμα αυτής της απόφασης, μισό αιώνα μετά είναι ρατό όσν αφρά τη διαχείριση αυτύ τυ αγαθύ. Ανεξέλεγκτη άντληση νερύ, μείωση των απθεμάτων, ταπείνωση τυ υδρφόρυ ρίζντα από 6-10m στα 50-250m κ.. λπ. Παρά τις πρόσφατες πρσπάθειες ελέγχυ και περιρισμύ της κατανάλωσης νερύ από τη γεωργία με τη μέθδ της στάγδην άρδευσης και τυ πργράμματς μείωσης της νιτρ-ρύπανσης, η αναλγία όγκυ νερύ και αξίας παραγόμενυ πρϊόντς σήμερα, θέτει τ ζήτημα της επανεξέτασης της σχέσης νερύ και γεωργικής δραστηριότητας. Η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών πυ βρίσκεται στα πρώτα βήματά της, φείλει να λάβει σβαρά υπόψη αυτή την αξιλόγηση.'ενας απλγισμός σήμερα, φανερώνει ότι τ μντέλ ργάνωσης της άρδευσης πυ υιθέτησε και εφάρμσε τ ελληνικό κράτς στις απαρχές της υιθέτησης τυ εντατικύ αγρτικύ μντέλυ παραγωγής σχεδόν πριν μισό αιώνα, λειτύργησε απτελεσματικά για τις αυξανόμενες διαχρνικά ανάγκες τυ, αλλά δεν κατόρθωσε να εξασφαλίσει την αειφρική διαχείριση τυ νερύ ως αγαθύ (http : //www.pthes.goν.gr/data/stratsxed/epixprogr_a.pdf). 2.4.1. Γεωργία Η Θεσσαλία, όπως πραναφέρθηκε, απτελείται από τυς τέσσερις νμύς και η έκτασή της ανέρχεται σε 14037km 2 πυ απτελεί τ 10.6% της συνλικής έκτασης της χώρας (131910km 2 ). Οι καλλιεργύμενες εκτάσεις απτελύν τ 36.1 %, τα δάση τ 19.5%, ι βσκότπι τ 37.5% και ι λιπές εκτάσεις τ 6.9%. Οι εκτάσεις πυ συνδένται με τν πρωτγενή τμέα της Θεσσαλίας, απτελύν τ 93.1 % της συνλικής έκτασης και υπλγίζνται σε 13068447 23
στρέμματα, ενώ η καλλιεργύμενη έκταση καταλαμβάνει 5067357 στρέμματα, τα δάση 2737215 στρέμματα, ι βσκότπι 5263875 στρέμματα, ενώ ι λιπές εκτάσεις ανέρχνται σε 968553 στρέμματα (http : //www. thessaly. goν.gr /data/anakoίn/2012/an 138a. pdf). Η αρδευόμενη επιφάνεια σύμφωνα με την ΕΣΥΕ (2007) φτάνει τα 251787 Ha, δηλαδή πσστό 52.7% της καλλιεργύμενης έκτασης. Σήμερα, στ Θεσσαλικό κάμπ κυριαρχύν ι αρτραίες καλλιέργειες, με τ βαμβάκι να υπερέχει συντριπτικά, αν και με τάσεις υπχώρησης τα τελευταία χρόνια πρς όφελς τυ καλαμπκιύ και των σιτηρών. Η καλλιέργεια σιταριύ, η πία εμφανίζεται να καλύπτει τα περισσότερα χωράφια, έχει περιριστεί κυρίως στις λιγότερ αρδευόμενες περιχές και είναι αισθητά μειωμένη από τις επχές πυ η Θεσσαλία ήταν ένας απέραντς σιτβλώνας. Η κάπτε ακμάζυσα καπνκαλλιέργεια έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕ ΣΣΜ ΙΑΣ ΧΡΗ Σ ΕΙΣ Γ Η Σ "' 1,. --:"' i,t :- Ι ~ > ι ι ~'... 1 Ό> ΧΡΗΣΕ t ΙΓΗt -.ΑΣ1'1ΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕ Ι Β Ι L\"; IΗΧΑΝ Ι tιςε! ΠΕΡΙΟΧΗ λγροτικεσ Π~Ρ;ΟΧΕ. Σ ΔΛΣΙΚΕ Σ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΔΑ.Σ Ι Κ!!! ΚλΜΜΕΝΕt ΕΙ<Τλtι:JΣ ΥόλΤJΝλ ΟIΚΟΣΥΣΤΗΙΜΤ.Α :s 30 --==----===Χ ),ιόμιιρ "' " Σχήμα 2.2. Οι χρήσεις γης της Περιφέρειας Θεσσαλίας (http://www.thessaly. goν.gr /data/anakoin/2012/an 138a. pdf). Στ Σχήμα 2.2 παρυσιάζνται ι χρήσεις γης της Περιφέρειας Θεσσαλίας, όπυ χαρακτηρίζεται κυρίως από δασικές και αγρτικές περιχές. Οι καλλιέργειες πυ κυριαρχύν στην Περιφέρεια Θεσσαλίας είναι ι αρτραίες καλλιέργειες, ι πίες και απτελύν τ 80% περίπυ των καλλιεργύμενων εκτάσεων. Παρατηρώντας τη διαχρνική εξέλιξη (1978-2008) της φυτικής παραγωγής 24
διαπιστώνυμε μια μείωση της καλλιεργύμενης έκτασης, ειδικά στις αρτραίες καλλιέργειες και στις αμπέλυς. Ενώ παρατηρείται αύξηση στις δενδρώδεις καλλιέργειες και στα κηπευτικά. Στ παρακάτω πίνακα και στην σχετική ράβδ, παρυσιάζεται η κατάταξη των κυριότερων καλλιεργειών φυτικής παραγωγής της Περιφέρειας Θεσσαλίας ανά συνλικά καλλιεργήσιμη έκταση. Πίνακας 2.1. Κατάταξη των κυριότερων καλλιεργειών φυτικής παραγωγής της Περιφέρειας Θεσσαλίας ανά συνλικά καλλιεργήσιμη έκταση (στρέματα) (http://www. thessaly. gν.g r/data/anakoin/2012/an 138a. pdf)). Σειρά Τμέας Φυτικής Καλλιεργήσιμη Καλλιεργήσιμη Κατάταξης Παραγωγής Εκταση (στρ.) Εκταση/ Σύνλ IΑρτραίων 1 Σκλnpό σιτάρι 1311541 29.97% 2 Βαμβάκι 1227461 28.05% 3 Λιπά σιτnρά 466330 10.66% 4 Αραβόσιτς 335596 7.67% 5 Ελιά 335569 7.67% 6 Ζωτρφές 312871 7.15% 7 Δένδρα ξηρών 121801 2.78% καρπών 8 Κηπευτικά-Λαχανικά 76933 1.76% 9 Βιμηχανικά φυτά 57998 1.33% 10 Μηλειδή 46040 1.05% 11 Αμπελώνες 37687 0.86% 12 Πυρηνόκαρπα 23748 0.54% 13 Οσπριειδή 20725 0.47% 14 Αωuατικά Φυτά 1618 0.04% 15 Ανθκμικές 578 0.01% καλλιένειεc ΣΥΝ Ο ΛΑ 4376496 100% Οι κυριότερες καλλιέργειες στην Περιφέρεια Θεσσαλίας (http://www.thessaly.goν. gr/data/anakoin/2012/an138a.pdf) είναι: Σκληρό σιτάρι: Είναι η πρώτη σε έκταση καλλιέργεια στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, καταλαμβάνει έκταση 1311541 στρέμματα και απτελεί τ 23% όλης της επικράτειας, με μέση παραγωγή 450000 τόνι περίπυ η πία είναι τ 28% 25
της επικράτειας. Η διαχρνική εξέλιξη της καλλιέργειας (1978-201 Ο) παρυσιάζει αυξητική τάση η πία συνδεύεται και από αντίστιχη αύξηση της παραγωγής. Τ σκληρό σιτάρι της Θεσσαλίας είναι τ πιτικότερ της Ελλάδας δέχεται πλλαπλή μεταπίηση και απτελεί τη βάση για τα χαρμάνια των πρϊόντων ζύμης και ζυμαρικών. Καλλιεργείται όχι μόν σε ξερικές εκτάσεις αλλά και σε αρδευόμενες και απτελεί τ σημαντικότερ συντελεστή αμειψισπράς. Είναι εξαγώγιμ και επιδτύμεν πρϊόν τ πί συμβάλλει τα μέγιστα τόσ στην τπική όσ και στην εθνική ικνμία γενικότερα. Βαμβάκι : Απτελεί τη δεύτερη καλλιέργεια σε πσστό καλλιεργύμενης έκτασης της Περιφέρειας Θεσσαλίας και κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των αρτραίων καλλιεργειών σε αρδευόμενες εκτάσεις. Καλλιεργείται σε 1227461 στρέμματα και η μέση παραγωγή ανέρχεται στυς 420000 τόνυς. Οι κλιματικές συνθήκες της Περιφέρειας είναι ιδανικές για την παραγωγή πρϊόντς άριστης πιότητας. Είναι μια καλλιέργεια δυναμική, με εξαγωγικό πρσανατλισμό και τ κύρι πρϊόν καθώς και τα παραγόμενα υππρϊόντα (βαμβακέλαι, βαμβακόπιτα κ. λπ. ) τρφδτύν δραστηριότητες και σε άλλα επαγγέλματα. Συμβάλλει σε μεγάλ πσστό τόσ στην τπική όσ και στην εθνική ικνμία. Υπάρχει άριστς εξπλισμός και τεχνγνωσία της καλλιέργειας από τυς Θεσσαλύς παραγωγύς. Λιπά σιτηρά : Στα λιπά σιτηρά περιλαμβάνεται τ κριθάρι, τ μαλακό σιτάρι, η βρώμη, σίκαλη κλπ. Τα περισσότερα από αυτά καταλαμβάνυν ξερικές εκτάσεις. Καλλιεργύνται σε έκταση 466330 στρέμματα και διαχρνικά (1978-2010) υπάρχει σημαντική μείωση η πία φείλεται στη μεγάλη μείωση της καλλιεργύμενης έκτασης στ μαλακό σιτάρι (88%) και στ κριθάρι (62%). Αραβόσιτς: Καλλιεργείται σε έκταση 335596 στρεμμάτων, απτελεί τ 14.50% της καλλιέργειας αραβσίτυ της χώρας και η παραγωγή ανέρχεται σε 371273 τόνυς, με πσστό 20,25% περίπυ της παραγωγής της χώρας. Η διαχρνική εξέλιξη της καλλιέργειας (1978-201 Ο) παρυσιάζει αυξητική τάση η πία συνδεύεται και από αντίστιχη αύξηση της παραγωγής. Ελιά : Οι ελιές και τ ελαιόλαδ απτελύν αναγνωρισμένα και καταξιωμένα πρϊόντα τόσν στην εγχώρια όσ και στη διεθνή αγρά, πρϊόντα της 26
μεσγειακής διατρφής με ασυναγώνιστη θρεπτική και διαιτητική αξία. Κατά τ χρνικό διάστημα 1978-201 Ο η καλλιέργεια της ελιάς παρυσίασε αυξητικές τάσεις. Η ελιά στην περιφέρεια καλλιεργείται σε 335569 στρέμματα και ι ελαιπαραγωγί ανέρχνται σε 21500 περίπυ. Οι ζώνες καλλιέργειας της ελιάς είναι κυρίως στην περιχή Μαγνησίας (230500στρ) και τα υπόλιπα (82000στρ περίπυ) γύρω από την κιλάδα των Τεμπών. Από την ανωτέρω έκταση της Μαγνησίας στα 150000στρ περίπυ καλλιεργείται η Πρστατευόμενης Ονμασίας Πρέλευσης (ΠΟΠ) " Κνσερβλιά Πηλίυ-Βόλυ ", στα δε 37000 στρέμματα περίπυ εφαρμόζεται βιλγική καλλιέργεια. Παράγνται κατεξχήν επιτραπέζιες ελιές και ελαιόλαδ και πωλύνται από παραγωγύς σε λαϊκές αγρές και σε χνδρεμπόρυς. Δένδρα ξηρών καρπών (Ακρόδρυα) : Καλλιεργύνται σε έκταση 121801 στρέμματα εκ των πίων πάνω από τα μισά είναι αμυγδαλιές και τ ένα τέταρτ καστανιές και τα υπόλιπα καρυδιές, φυντυκιές, και φιστικιές. Τ 39.11 % των ελληνικών αμυγδάλων καλλιεργύνται στη Θεσσαλία (περιχές Δήμυ Ρήγα Φεραίυ, Αισωνίας, περιχών Μακρυχωρίυ, Συκυρίυ, Ελασσόνας, Αγιάς Αλμυρύ, Αγχιάλυ, Μικρθηβών κ. λπ.) με τ 32.90% της παραγωγής της χώρας. Τ 50% των εκτάσεων της αμυγδαλκαλλιέργειας είναι πεδινές και τ υπόλιπ ημιρεινές ή ρεινές περιχές. Τ μεγαλύτερ πσστό των αμυγδαλεώνων αρδεύεται. Τ 95% της παραγωγής των αμυγδάλων τυππιείται, η εμπρία τυ γίνεται στην ελληνική αγρά. Οι καστανιές καταλαμβάνυν στην Περιφέρεια Θεσσαλίας 30000 στρέμματα. Καλλιεργύνται κυρίως σε ρεινές περιχές και σε αρκετές περιπτώσεις έχει αντικαταστήσει την καλλιέργεια της μηλιάς. Κηπευτικά-Λαχανικά: Τα κηπευτικά καλλιεργύνται σε έκταση 76933 στρέμματα. Τα λαχανικά και τα κηπευτικά συμβάλλυν σημαντικά στην εξασφάλιση των τπικών και εθνικών καταναλωτικών αναγκών καθώς και στην παρχή πρώτης ύλης σε πλλές μεταπιητικές μνάδες (ντμάτα, πιπεριές, λάχανα, κυνυπίδια, πατάτες, πράσα, φασλάκια, κλκυθάκια, μελιτζάνες κ.λπ.). Διαχρνικά παρυσιάζει αύξηση η καλλιέργεια της τμάτας ενώ παράλληλα υπερδιπλασιάστηκε η καλλιέργεια για τα λάχανα και τα κυνυπίδια. Αμπελώνες: Τόσ ι επιτραπέζιες πικιλίες όσ και ινπιήσιμες πικιλίες αμπέλυ απτελύν σημαντικότατα πρϊόντα για την περιφέρεια δεδμένυ ότι 27
καλλιεργύνται 37687 στρέμματα ινπιήσιμων πικιλιών ήτι 5.46% τυ συνόλυ της χώρας, Τα επιτραπέζια σταφύλια καλλιεργύνται σε 22200 στρέμματα ήτι στ 18.68% τυ συνόλυ της χώρας. Οι ανωτέρω εκτάσεις παράγυν εξαιρετικής πιότητας και νμαστά πρϊόντα. Σε πλλές από τις εκτάσεις εφαρμόζεται σύστημα λκληρωμένης διαχείρισης. Εμφανίζεται μείωση των εκτάσεων της καλλιέργειας κατά 30% στ χρνικό διάστημα 1978-201 Ο. Μηλειδή : Τα μηλειδή απτελύν ένα από τα σημαντικότερα γεωργικά πρϊόντα της Περιφέρειας Θεσσαλίας αφύ καλλιεργύνται τα μεν μήλα σε 46040στρ ήτι σε πσστό 34.86% τυ συνόλυ της χώρας, τα δε αχλάδια σε 15011 στρέμματα ήτι στ 34.08% τυ συνόλυ της χώρας. Οι κυριότερες ζώνες καλλιέργειας τυ μήλυ είναι η περιχή Ζαγράς Πηλίυ καθώς και άλλες περιχές τυ ανατλικύ Πηλίυ, η περιχή Αγιάς και ρεινές περιχές τυ Κισσάβυ και τυ Μαυρβυνίυ, καθώς και η ημιρεινή περιχή Καλαμπάκας. Πυρηνόκαρπα : Καλλιεργύνται σε έκταση 23748 στρέμματα κυρίως στην περιχή Τυρνάβυ, Νέσσωνς, Μακρυχωρίυ Τεμπών, Σκπέλυ, Πηλίυ και Αγιάς. Τα βερίκκα και τα ρδάκινα δίνυν σημαντικό εισόδημα στυς καλλιεργητές των περιχών Τυρνάβυ (υπάρχει εργστάσι μεταπίησης), Καλχωρίυ και Μακρυχωρίυ και Πηλίυ (λεμνάτα -ρδάκινα Πηλίυ). Από αυτά νμαστά είναι : (α) τα κεράσια της περιχής Αγιάς Πηλίυ, πρώιμες και μεσπρώιμες πικιλίες, (β) τα δαμάσκηνα σκπέλυ πυ είναι ένα εγχώρι παραδσιακό πρϊόν πυ μεταπιείται ή απξηραίνεται αλλά έχει μεγάλ ανταγωνισμό από τα δαμάσκηνα εισαγωγής από την Καλιφόρνια των ΗΠΑ, (γ) τα λεμνάτα ρδάκινα Πηλίυ είναι ξεχωριστό παραδσιακό πρϊόν με υψηλή εμπρική αξία και μναδικά ρδάκινα σε εμφάνιση και γεύση. Βιμηχανικά φυτά : Καλλιεργύνται σε έκταση 57998 στρέμματα με μεγαλύτερη έκταση της βιμηχανικής ντμάτας η πία καλλιεργείται σε έκταση 33408 στρέμματα, ήτι τ 26.03% της επικράτειας και η ετήσια παραγωγή ανέρχεται σε 265143 τόνυς ήτι τ 37.35% της συνλικής παραγωγής τυ ελλαδικύ χώρυ. Στα βιμηχανικά φυτά παρυσιάζεται μια αύξηση σε σύνλ στις καλλιεργύμενες εκτάσεις από τ 1978 έως τ 2010 της τάξης τυ 10%. Εξαίρεση απτελεί καπνός πίς παρυσίασε δραματική πτώση σχεδόν 95% την περίδ 1978-2008 όπως επίσης και τα ζαχαρότευτλα. 28
Οσπριειδή : Στην περιφέρεια Θεσσαλίας τα σπριειδή (φασόλια, φακές, ρ ε β ί θι α ) κα λλι ε ργύν τα ι σε έκταση 20725 στρ έ μμ ατα μ ε τ μ ε γ α λύ τε ρ μ ε ρί δ ι να κατέχυν ι φακές. Τα περισσότερα καλλιεργύνται στν άξνα Λάρισας - Φαρσάλων καθώς και σε ξερικές και ημιρεινές όλης της Θεσσαλίας. Τελευταία υπάρχει αυξητική τάση της καλλιέργειας λόγω τυ ότι χρησιμπιύνται για την αμειψισπρά των χειμερινών σιτηρών και συμβάλλυν συμπληρωματικά στ ε ισόδημα των παραγωγών. Σημειών ε ται ότι δεν απτελύν κύρια καλλιέργεια. Αρωματικά φυτά : Τα αρωματικά φυτά (τσάι, ρίγανη) καλλιεργύνται σε έκταση 1618 στρέμματα ήτι πσστό 9.82% της επικράτειας. Καλλιεργύνται σε ρεινές περιχές της περιφέρειας και τ 70% της παραγωγή τυππιείται. Τ 80-85% της παραγωγής διακινείται στην εγχώρια αγρά ενώ τ 15-20% εξάγεται πρς χώρ ε ς της Ε. Ε. και πρς τρίτες χώρ ε ς. Ανθκμικές καλλιέργειες: Καλλιεργύνται σε έκταση 578 στρέμματα σε όλες τις περιφερειακές ενότητες και από αυτά 450 στρέμματα στην περιχή τυ Πηλίυ (350 στρέμματα γαρδένια-θερμκηπιακή και υπαίθρια- και 100 στρέμματα καμέλια- υπαίθρια). Στη Μαγνησία καλλιεργείται τ 90% των φυτών γαρδένιας όλης της Ελλάδας. Έχυν ε ξαιρετική φήμη στην αγρά και διακινύνται τόσ στην εγχώρια αγρά καθώς και στ εξωτερικό (τ 50% της παραγωγής της γαρδένιας εξάγεται κυρίως σε Ολλανδία και σε Ιταλία). Ζωτρφές: Η παραγωγή των ζωτρφών είναι ένας σημαντικός τμέας της αγρτικής ικνμίας. Χωρίζεται σε πρωτγενή παραγωγή ζωτρφών πυ είναι άμεσ απτέλεσμα της γεωργικής δραστηριότητας (δημητριακί, καρπί, μηδική κλπ) και στην παραγωγή ζωτρφών μετά από μεταπίηση (πρώτες ύλες όπως τα υππρϊόντα βιμηχανιών τρφίμων και άλλων γεωργικών βιμηχανιών, π.χ. πίτυρα, βαμβακόπιτα, κλπ και ι σύνθετες ζωτρφές, π. χ. μίγματα. Καλλιεργύνται σε έκταση 312871 στρέμματα και διαχρνικά ( 1978-2008) παρυσιάζυν μείωση των εκτάσεών τυς. Δυναμικές ή άλλες καλλιέργειες : Μεταξύ των νέων δυναμικών καλλιεργειών πυ εμφανίζνται στην Περιφέρεια Θεσσαλίας είναι και τυ ακτινιδίυ, η πία καλλιεργείται σε έκταση 2000στρ περίπυ στην περιχή ανατλικύ και Κάτω Ολύμπυ και Δέλτα Πηνειύ. Τα ακτινίδια εξάγνται στην κεντρική Ευρώπη, τις 29