ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 16.1.2017 COM(2017) 3 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ για την αξιολόγηση των προγραμμάτων παρακολούθησης των κρατών μελών βάσει της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική {SWD(2017) 1 final} EL EL

ΈΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΒΑΣΕΙ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ-ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ (2008/56/ΕΚ) 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η οδηγία-πλαίσιο της ΕΕ για τη θαλάσσια στρατηγική 1 (ΟΠΘΣ) παρέχει ένα πλαίσιο βάσει του οποίου τα κράτη μέλη πρέπει να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα για την επίτευξη ή διατήρηση «καλής περιβαλλοντικής κατάστασης» σε όλα τα θαλάσσια ύδατα της ΕΕ έως το 2020. Για να θεωρηθεί ότι ο εν λόγω στόχος έχει επιτευχθεί, πρέπει οι θάλασσες της ΕΕ να είναι καθαρές, υγιείς και παραγωγικές, και η χρήση του θαλάσσιου περιβάλλοντος να είναι βιώσιμη. Η ΟΠΘΣ περιλαμβάνει έντεκα ποιοτικές περιγραφικές παραμέτρους 2 οι οποίες προσδιορίζουν την έννοια της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης. Η απόφαση 2010/477/ΕΕ της Επιτροπής σχετικά με τα κριτήρια και τα μεθοδολογικά πρότυπα για την καλή περιβαλλοντική κατάσταση των θαλάσσιων υδάτων 3 παρέχει στα κράτη μέλη κατευθύνσεις σχετικά με τον τρόπο επίτευξης του εν λόγω στόχου. Στην πράξη, απαιτείται από τα κράτη μέλη να αναπτύξουν και να θέσουν σε εφαρμογή θαλάσσιες στρατηγικές. Αυτές είναι: η αρχική αξιολόγηση των θαλάσσιων υδάτων τους, ο καθορισμός της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης των θαλάσσιων υδάτων τους, ο καθορισμός περιβαλλοντικών στόχων, η καθιέρωση και εφαρμογή συντονισμένων προγραμμάτων παρακολούθησης, και ο προσδιορισμός των ενεργειών ή των μέτρων που πρέπει να ληφθούν για την επίτευξη ή διατήρηση καλής περιβαλλοντικής κατάστασης. Η Επιτροπή οφείλει να αξιολογήσει κατά πόσον αυτά τα διαφορετικά στοιχεία πληρούν τις απαιτήσεις της οδηγίας για κάθε κράτος μέλος. Εάν χρειαστεί, η Επιτροπή δύναται επίσης να ζητήσει συμπληρωματικές πληροφορίες και να παράσχει καθοδήγηση σχετικά με τυχόν αλλαγές που απαιτούνται. Το 2012, μετά την πρώτη φάση εφαρμογής που αφορούσε την αρχική αξιολόγηση, τα κράτη μέλη υπέβαλαν εκθέσεις σχετικά με τον καθορισμό της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης και τον προσδιορισμό των περιβαλλοντικών στόχων. Η Επιτροπή δημοσίευσε αξιολόγηση 4 των στοιχείων αυτών, στην οποία συμπέραινε ότι τα κράτη μέλη επέδειξαν περιορισμένη φιλοδοξία κατά τον καθορισμό περιβαλλοντικών στόχων. Στην εν λόγω αξιολόγηση 1 Οδηγία 2008/56/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Ιουνίου 2008, περί πλαισίου κοινοτικής δράσης στο πεδίο της πολιτικής για το θαλάσσιο περιβάλλον (οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική), (ΕΕ L 164 της 25.6.2008, σ. 19). 2 Οι 11 ποιοτικές περιγραφικές παράμετροι που καθορίζονται στο παράρτημα I της ΟΠΘΣ είναι: D1 Βιοποικιλότητα, D2 Μη αυτόχθονα είδη, D3 Εμπορικά εκμεταλλεύσιμοι ιχθύες, μαλάκια και οστρακόδερμα, D4 Δίκτυα τροφής, D5 Ευτροφισμός, D6 Ακεραιότητα του θαλάσσιου βυθού, D7 Υδρογραφικές αλλαγές, D8 Ρυπογόνες ουσίες, D9 Ρυπογόνες ουσίες σε θαλασσινά, D10 Απορρίμματα, D11 Ενέργεια, συμπεριλαμβανομένου του υποθαλάσσιου θορύβου. Για τους σκοπούς της παρούσας έκθεσης, οι ποιοτικές περιγραφικές παράμετροι βιοποικιλότητας (D1, 4 και 6) έχουν ομαδοποιηθεί με βάση τις κύριες ομάδες ειδών και τους τύπους οικοτόπων, ως εξής: πτηνά, θηλαστικά και ερπετά, ιχθείς και κεφαλόποδα, οικότοποι θαλάσσιου βυθού και στηλών ύδατος. Από την εν λόγω πρόσθετη ομαδοποίηση προκύπτουν συνολικά 13 κατηγορίες περιγραφικών παραμέτρων. 3 Απόφαση 2010/477/ΕΕ της Επιτροπής, της 1ης Σεπτεμβρίου 2010, σχετικά με τα κριτήρια και τα μεθοδολογικά πρότυπα για την καλή περιβαλλοντική κατάσταση των θαλάσσιων υδάτων (ΕΕ L 232 της 2.9.2010, σ. 14). 4 Έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο «Η πρώτη φάση εφαρμογής της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική (2008/56/ΕΚ) Αξιολόγηση και κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής» COM(2014)097 final 2

επισημάνθηκε επίσης η έλλειψη συνοχής και συνέπειας της εφαρμογής στο σύνολο των θαλάσσιων υποπεριφερειών και περιφερειών. Κατά το επόμενο στάδιο της εφαρμογής, τα κράτη μέλη κλήθηκαν να θεσπίσουν και να εφαρμόσουν προγράμματα παρακολούθησης έως τον Ιούλιο του 2014 5, και να τα κοινοποιήσουν στην Επιτροπή εντός τριών μηνών από τη θέσπισή τους. Τα προγράμματα παρακολούθησης αποσκοπούν στην αξιολόγηση της περιβαλλοντικής κατάστασης των θαλάσσιων υδάτων και της προόδου προς την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων. Είκοσι κράτη μέλη 6 υπέβαλαν εγκαίρως στην Επιτροπή 7 εκθέσεις σχετικά με τα προγράμματα παρακολούθησης, για τους σκοπούς της αξιολόγησης: Βέλγιο, Βουλγαρία, Δανία, Εσθονία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Γαλλία, Κροατία, Ιταλία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία, Κάτω Χώρες, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβενία, Φινλανδία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο 8. Τρία κράτη μέλη (Μάλτα, Ελλάδα και Πολωνία) δεν έχουν υποβάλει ακόμη τις εκθέσεις τους 9. Η παρούσα έκθεση είναι συμπληρωματική της έκθεσης της Επιτροπής για το 2014 και έχει ως στόχο να παρουσιάσει την πρόοδο των κρατών μελών προς μια πιο συνεκτική και συνεπή εφαρμογή της ΟΠΘΣ με σκοπό την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης στα θαλάσσια ύδατα της ΕΕ έως το 2020. Η Επιτροπή υποβάλλει την αξιολόγηση των προγραμμάτων παρακολούθησης που υποβλήθηκαν από τα κράτη μέλη που απαριθμούνται ανωτέρω. Στην έκθεση αξιολογείται η συνέπεια και η καταλληλότητα του προγράμματος παρακολούθησης κάθε κράτους μέλους, και εξετάζεται η συνοχή σε περιφερειακό επίπεδο. Στην έκθεση παρέχονται επίσης κατευθύνσεις σχετικά με τυχόν αλλαγές που η Επιτροπή κρίνει απαραίτητες. Στο πρώτο μέρος της έκθεσης αναλύονται τα προγράμματα παρακολούθησης των κρατών μελών σε σχέση με τον εκ μέρους τους καθορισμό της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης και των συναφών περιβαλλοντικών στόχων. Στο δεύτερο μέρος εξετάζεται η λήψη των περαιτέρω μέτρων παρακολούθησης που πρέπει να ληφθούν σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο για την επίτευξη και διατήρηση καλής περιβαλλοντικής κατάστασης των θαλάσσιων υδάτων της ΕΕ έως το 2020. Το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής 10 που συνοδεύει την παρούσα έκθεση περιέχει λεπτομερή ανάλυση του προγράμματος παρακολούθησης κάθε κράτους μέλους με βάση τις έντεκα ποιοτικές περιγραφικές παραμέτρους της ΟΠΘΣ, και παρέχει συγκεκριμένες κατευθύνσεις προς κάθε κράτος μέλος. Το συνοδευτικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής περιλαμβάνει επίσης αξιολόγηση ορισμένων στοιχείων που περιλαμβάνονταν σε εκθέσεις του πρώτου σταδίου εφαρμογής της ΟΠΘΣ για τα κράτη μέλη που υπέβαλαν εκθέσεις με καθυστέρηση Βουλγαρία, Κροατία, Μάλτα, Μακαρονησιακή υποπεριφέρεια της Πορτογαλίας (Αζόρες και 5 Η εν λόγω απαίτηση προβλέπεται στο άρθρο 5 παράγραφος 2 στοιχείο α) σημείο iv) και στο άρθρο 11 της ΟΠΘΣ. 6 Η εν λόγω υποχρέωση στο πλαίσιο της οδηγίας αφορά μόνο τα 23 παράκτια κράτη μέλη, και όχι τα 5 μεσόγεια κράτη μέλη. 7 Για τους σκοπούς της παρούσας έκθεσης, ως καταληκτική ημερομηνία χρησιμοποιήθηκε ο Σεπτέμβριος του 2015. 8 Στην έκθεση του Ηνωμένου Βασιλείου εξαιρούνταν τα ύδατα που περιβάλλουν το βρετανικό υπερπόντιο έδαφος του Γιβραλτάρ. 9 Έκτοτε, η Μάλτα και η Πολωνία υπέβαλαν τις εκθέσεις τους, αλλά δεδομένης της καθυστερημένης υποβολής, δεν ήταν εφικτή η αξιολόγηση τους για τους σκοπούς της παρούσας έκθεσης. Μέχρι σήμερα (Οκτώβριος 2016), η Ελλάδα δεν έχει ακόμη υποβάλει την έκθεσή της. Σε μεταγενέστερο στάδιο, η Επιτροπή θα κοινοποιήσει και θα δημοσιοποιήσει την αξιολόγησή της καθώς και καθοδήγηση προς τα κράτη Μέλη που δεν περιλαμβάνονται στην παρούσα έκθεση. 10 SWD(2017)1 final 3

Μαδέρα), και η υποπεριφέρεια της Δυτικής Μεσογείου για το Ηνωμένο Βασίλειο (τα ύδατα που περιβάλλουν το Γιβραλτάρ) 11. 2. ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Προκειμένου να αξιολογηθεί εάν τα προγράμματα παρακολούθησης των κρατών μελών συνιστούν το κατάλληλο πλαίσιο ώστε να εξασφαλίζεται η συμμόρφωση προς τις απαιτήσεις της ΟΠΘΣ, τα εν λόγω προγράμματα αξιολογήθηκαν με βάση τον σκοπό τους, το γεωγραφικό εύρος τους, την κάλυψη των κατηγοριών περιγραφικών παραμέτρων και των περιβαλλοντικών στόχων, το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής, την επάρκειά τους σε σχέση με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την ΟΠΘΣ και άλλα σχετικά νομοθετήματα, καθώς και την περιφερειακή συνοχή. Στις εκθέσεις των είκοσι κρατών μελών αναφέρονταν πάνω από 200 προγράμματα παρακολούθησης, συμπεριλαμβανομένων σχεδόν 1 000 υποπρογραμμάτων. Σκοπός Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 1, οι δραστηριότητες παρακολούθησης (73%) επικεντρώνονται ως επί το πλείστον στην αξιολόγηση της περιβαλλοντικής κατάστασης των θαλάσσιων υδάτων των κρατών μελών και των επιπτώσεων από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Το 41% των δραστηριοτήτων σχετίζονται με την παρακολούθηση των πιέσεων που οφείλονται σε ανθρώπινες δραστηριότητες (π.χ. παρουσία αιωρούμενων σωματιδίων στη στήλη ύδατος, μειωμένη διαύγεια του νερού ή εμπλουτισμός σε θρεπτικά συστατικά που προκαλεί ευτροφισμό, ή θαλάσσια απορρίμματα που συσσωρεύονται στις ακτές), το 19% επικεντρώνεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες που προκαλούν την πίεση (π.χ. δραστηριότητες βυθοκόρησης σε λιμένες, ή γεωργικές δραστηριότητες και απορρίψεις αστικών λυμάτων, ή ακατάλληλη διαχείριση στερεών αποβλήτων), ενώ μόνο το 12% επικεντρώνεται στην αποτελεσματικότητα των μέτρων μετριασμού των εν λόγω πιέσεων και των επιπτώσεών τους (π.χ. οι επιπτώσεις των μέτρων στη μείωση της απώλειας θρεπτικών στοιχείων, ή στη βελτίωση της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων). Η εν λόγω έλλειψη έμφασης στην αξιολόγηση των μέτρων μπορεί να εξηγηθεί εν μέρει με βάση το γεγονός ότι τα κράτη μέλη δεν υποχρεούνταν να θέσουν σε εφαρμογή τα μέτρα τους πριν από το τέλος του 2016 (άρθρο 5 παράγραφος 2 της ΟΠΘΣ). Δεδομένης της αλληλεπικάλυψης μεταξύ των προγραμμάτων και των καθηκόντων τους, το άθροισμα των διαφόρων δραστηριοτήτων παρακολούθησης υπερβαίνει το 100%. 11 Σε ό,τι αφορά την Πορτογαλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, οι αρχικές συστάσεις της Επιτροπής που περιλαμβάνονται στην έκθεσή της για το 2014 επικαιροποιήθηκαν ώστε να αντικατοπτρίζουν τα δεδομένα για τη Μακαρονησία (Πορτογαλία) και το Γιβραλτάρ (Ηνωμένο Βασίλειο). 4

Ποσοστό των προγραμμάτων παρακολούθησης των κρατών μελών σε κάθε κατηγορία (%) Ποιος είναι ο σκοπός της παρακολούθησης; (με βάση την αυτοαξιολόγηση του κράτους μέλους) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Περιβαλλοντική κατάσταση και επιπτώσεις Πιέσεις Ανθρώπινες δραστηριότητες που προκαλούν τις πιέσεις Αποτελεσματικότητα των μέτρων Διάγραμμα 1: Σκοπός των προγραμμάτων παρακολούθησης των κρατών μελών 12 Η παρακολούθηση της βιοποικιλότητας (περιγραφικές παράμετροι 1, 4 και 6) αντιπροσωπεύει το 41% της προσπάθειας 13. Η έμφαση στη βιοποικιλότητα θα μπορούσε να αποδοθεί στο ήδη επιτελούμενο έργο παρακολούθησης με σκοπό την εφαρμογή άλλης νομοθεσίας της ΕΕ, όπως η οδηγία για τα πτηνά, 14 η οδηγία για τους οικοτόπους, 15 η οδηγίαπλαίσιο για τα ύδατα, 16 η οδηγία για τα ύδατα κολύμβησης, 17 η οδηγία για τη νιτρορύπανση 18 και ο κανονισμός σχετικά με την κοινή αλιευτική πολιτική 19. Στις εν λόγω οδηγίες περιλαμβάνονται απαιτήσεις παρακολούθησης που σχετίζονται άμεσα με τις περιγραφικές παραμέτρους της ΟΠΘΣ. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την οδηγία για τα πτηνά, τα κράτη μέλη πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις τάσεις και τις διακυμάνσεις στους πληθυσμούς των 12 Στο παρόν γράφημα δεν περιλαμβάνονται δεδομένα από τη Λετονία, την Ιταλία και την Πορτογαλία, δεδομένου ότι οι εκθέσεις τους υποβλήθηκαν σε μη τυποποιημένη δομή. Τα προγράμματα παρακολούθησης καλύπτουν διάφορες περιοχές και, ως εκ τούτου, θα μπορούσαν να αφορούν παράκτια και χωρικά ύδατα. 13 Τα ποσοστά υπολογίζονται με βάση τον συνολικό αριθμό των αναφερόμενων υποπρογραμμάτων παρακολούθησης. 14 Οδηγία 2009/147/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 30ής Νοεμβρίου 2009 περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών (ΕΕ L 20 της 26.1.2010, σ. 7) 15 Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 για τη διατήρηση των ϕυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας (ΕΕ L 206 της 22.7.1992, σ. 7) 16 Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Oκτωβρίου 2000 για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων (ΕΕ L 327 της 22.12.2000, σ. 1) 17 Οδηγία 2006/7/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 15ης Φεβρουαρίου 2006 σχετικά με τη διαχείριση της ποιότητας των υδάτων κολύμβησης και την κατάργηση της οδηγίας 76/160/ΕΟΚ (ΕΕ L 64 της 4.3.2006, σ. 37) 18 Οδηγία 91/676/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 12ης Δεκεμβρίου 1991 για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης (ΕΕ L 375 της 31.12.1991, σ. 1) 19 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1380/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 11ης Δεκεμβρίου 2013 σχετικά με την Κοινή Αλιευτική Πολιτική, την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 1954/2003 και (ΕΚ) αριθ. 1224/2009 του Συμβουλίου και την κατάργηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 2371/2002 και (ΕΚ) αριθ. 639/2004 του Συμβουλίου και της απόφασης 2004/585/ΕΚ του Συμβουλίου (ΕΕ L 354 της 28.12.2013, σ. 22) 5

ειδών άγριων πτηνών που επωφελούνται από ειδικά μέτρα διατήρησης. Ως εκ τούτου, η παρακολούθηση από τα κράτη μέλη του πληθυσμού, του μεγέθους και της αφθονίας των θαλάσσιων πτηνών εξυπηρετεί τις απαιτήσεις που απορρέουν από την οδηγία για τα πτηνά και την ΟΠΘΣ. Το 59% των δραστηριοτήτων παρακολούθησης συνδέονται με τις υπόλοιπες οκτώ περιγραφικές παραμέτρους, με την παρακολούθηση της ενέργειας να είναι σχετικά περιορισμένη, συμπεριλαμβανομένου του υποθαλάσσιου θορύβου 20 και των ρυπογόνων ουσιών στα θαλασσινά (περιγραφικές παράμετροι 11 και 9) (4% η καθεμία), μη αυτόχθονα είδη (περιγραφική παράμετρος 2) (5%), των θαλάσσιων απορριμάτων και των υδρογραφικών αλλαγών (περιγραφικές παράμετροι 10 και 7) (6% η καθεμία). Οι ρυπογόνες ουσίες στα ύδατα (περιγραφική παράμετρος 8), ο ευτροφισμός (περιγραφική παράμετρος 5) και οι εμπορικά εκμεταλλεύσιμοι ιχθύες (περιγραφική παράμετρος 3) καλύπτονται σε μεγαλύτερο βαθμό (13%, 11% και 9%, αντίστοιχα, των προσπαθειών παρακολούθησης). Γεωγραφικό εύρος Τα κράτη μέλη έχουν υποβάλει εκθέσεις σχετικά με τη χωρική κατανομή των προγραμμάτων παρακολούθησης, σύμφωνα με τις ακόλουθες γεωγραφικές ζώνες: επίγεια (ξηρά), μεταβατικά ύδατα 21, παράκτια ύδατα, χωρικά ύδατα, η αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) 22, η περιοχή της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας πέραν της ΑΟΖ 23, και πέραν των θαλάσσιων υδάτων των κρατών μελών. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 2, το υψηλότερο ποσοστό (68%) της παρακολούθησης που πραγματοποιούν τα κράτη μέλη αφορά παράκτια ύδατα, ενώ υψηλό ποσοστό αφορά επίσης χωρικά ύδατα (57%) και την ΑΟΖ (51%). Το χαμηλότερο ποσοστό (6%) αφορά τα ηπειρωτικά ύδατα πέραν της ΑΟΖ. Όπως εξηγείται ανωτέρω, τα κράτη μέλη συνέδεσαν σε γενικές γραμμές τα προγράμματα παρακολούθησης με υφιστάμενα προγράμματα που απαιτούνται βάσει άλλης νομοθεσίας της ΕΕ, γεγονός που θα μπορούσε να εξηγήσει την επικέντρωση της παρακολούθησης σε παράκτια ύδατα. Τα προγράμματα παρακολούθησης πέραν των χωρικών υδάτων των κρατών μελών είναι περιορισμένα. Αυτό μπορεί να αποδοθεί σε διάφορους παράγοντες, όπως το 20 Η εν λόγω περιγραφική παράμετρος αναφέρεται στην εισαγωγή ενέργειας στο θαλάσσιο περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένου του υποθαλάσσιου θορύβου. Δεδομένου ότι η εν λόγω περιγραφική παράμετρος συνεχίζει να αναπτύσσεται από επιστημονικής και τεχνικής πλευράς, τα κράτη μέλη επικέντρωσαν τις προσπάθειές τους αποκλειστικά στον υποθαλάσσιο θόρυβο και, ως εκ τούτου, για τους σκοπούς της παρούσας έκθεσης η περιγραφική παράμετρος θα αφορά αυτόν. 21 Σύμφωνα με τον ορισμό της οδηγίας 2000/60/ΕΚ, μεταβατικά ύδατα είναι συστήματα επιφανειακών υδάτων πλησίον του στομίου ποταμών τα οποία είναι εν μέρει αλμυρά λόγω της γειτνίασής τους με παράκτια ύδατα αλλά περιέχουν σημαντικά ρεύματα γλυκού νερού. Τα παράκτια ύδατα εκτείνονται μέχρι ενός ναυτικού μιλίου από τη γραμμή βάσης, όπως ορίζεται στην οδηγία 2008/56/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου. 22 Χωρικά ύδατα (έως 12 ναυτικά μίλια), αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) (έως 200 ναυτικά μίλια), ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα πέραν της ΑΟΖ, όπως ορίζεται στη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας. 23 Η φράση «πέραν των θαλασσίων υδάτων των κρατών μελών» αναφέρεται σε περιοχές εκτός της δικαιοδοσίας του κράτους μέλους (συμπεριλαμβανομένων των υδάτων των γειτονικών κρατών). 6

κόστος της εν λόγω παρακολούθησης και η ανάγκη επικέντρωσης στις κύριες πιέσεις και επιπτώσεις, οι οποίες αφορούν περιοχές εγγύτερα προς την ακτή. Πού πραγματοποιείται η παρακολούθηση; (με βάση την αυτοαξιολόγηση του κράτους μέλους) Χερσαίο τμήμα του κράτους μέλους Μεταβατικά ύδατα (WFD) 6% 15% 15% 19% Παράκτια ύδατα (WFD) Χωρικά ύδατα 51% Αποκλειστική οικονομική ζώνη - ΑΟΖ (ή παρόμοιο) Ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα (πέραν της ΑΟΖ) Πέρα από τα ύδατα του κράτους μέλους 68% 57% Διάγραμμα 2: Γεωγραφικό εύρος των προγραμμάτων παρακολούθησης των κρατών μελών 24 Χρονοδιάγραμμα εφαρμογής Τα κράτη μέλη όφειλαν να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν προγράμματα παρακολούθησης έως τις 15 Ιουλίου 2014. Στο διάγραμμα 3 παρουσιάζεται το ποσοστό, ανά κατηγορία περιγραφικών παραμέτρων, των προγραμμάτων παρακολούθησης που αναμενόταν να έχουν εφαρμοστεί έως το 2014, το 2018, το 2020 και μετά το 2020. Το 2014, οι περιγραφικές παράμετροι που παρακολουθούνταν κατά κύριο λόγο από τα κράτη μέλη ήταν οι ρυπογόνες ουσίες σε θαλασσινά (περιγραφική παράμετρος 9), οι εμπορικά εκμεταλλεύσιμοι ιχθύες (περιγραφική παράμετρος 3) και ο ευτροφισμός (περιγραφική παράμετρος 5). Με βάση την αυτοαξιολόγηση των κρατών μελών, έως το 2020 θα έχουν τεθεί σε εφαρμογή τα προγράμματα παρακολούθησης του ευτροφισμού (περιγραφική παράμετρος 5), των θηλαστικών, των ερπετών, των ιχθύων και κεφαλοπόδων (περιγραφές παράμετροι 1 και 4) 24 Δεδομένου ότι τα προγράμματα και τα καθήκοντά τους παρουσιάζουν αλληλεπικάλυψη, το άθροισμα των διαφόρων δραστηριοτήτων παρακολούθησης υπερβαίνει το 100%. Στο παρόν διάγραμμα δεν περιλαμβάνονται δεδομένα από τη Λετονία, την Ιταλία ή την Πορτογαλία, δεδομένου ότι οι εκθέσεις τους υποβλήθηκαν σε μη τυποποιημένη δομή. 7

και των ρυπογόνων ουσιών (περιγραφική παράμετρος 8). Σε ό,τι αφορά τους εμπορικά εκμεταλλεύσιμους ιχθύες (περιγραφική παράμετρος 3), τις υδρογραφικές αλλαγές (περιγραφική παράμετρος 7), τα θαλάσσια απορρίμματα (περιγραφική παράμετρος 10) και τους οικοτόπους θαλάσσιου βυθού και στήλης ύδατος (περιγραφικές παράμετροι 1, 4 και 6), το 90% σχεδόν των προγραμμάτων παρακολούθησης αναμένεται να τεθούν σε εφαρμογή έως το 2020. D9 - Ρυπογόνες ουσίες σε θαλασσινά Πότε θα παρακολουθούνται οι κατηγορίες περιγραφικών παραμέτρων; D3 - Εμπορικά εκμεταλλεύσιμοι ιχθείς D5 - Ευτροφισμός D7 - Υδρογραφικές αλλαγές D8 - Ρυπογόνες ουσίες D1, 4 - Ιχθείς και κεφαλόποδα D1, 4 - Πτηνά D1, 4 - Οικότοποι στήλης ύδατος D1, 4 - Θηλαστικά και ερπετά D10 - Θαλάσσια απορρίμματα D1, 4, 6 - Οικότοποι θαλάσσιου βυθού D2 - NIS (Μη αυτόχθονα είδη) D11 - Ενέργεια/θόρυβος 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Έως το 2014 Έως το 2018 Έως το 2020 Μετά το 2020 Δεν αναφέρεται Διάγραμμα 3: Χρονολογία έως την οποία τα κράτη μέλη αναμένουν να έχουν θέσει σε εφαρμογή τα προγράμματα παρακολούθησης, ανά κατηγορία περιγραφικών παραμέτρων, ούτως ώστε να καλύψουν τις ανάγκες καλής περιβαλλοντικής κατάστασης 2526 Τα προγράμματα παρακολούθησης για τα μη αυτόχθονα είδη (περιγραφική παράμετρος 2) και τον υποθαλάσσιο θόρυβο (περιγραφική παράμετρος 11) θα πρέπει να επιταχυνθούν σαφώς ούτως ώστε να εξασφαλιστεί η δέουσα κάλυψη με βάση τις προθεσμίες της ΟΠΘΣ για την επικαιροποίηση των θαλάσσιων στρατηγικών έως το 2018, και για την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης έως το 2020. Επίσης, είναι αναγκαίο να καταβληθούν πρόσθετες προσπάθειες για τις περιγραφικές παραμέτρους της βιοποικιλότητας (περιγραφικές παράμετροι 1, 4 και 6), και ιδίως για εκείνες που δεν καλύπτονται από την ισχύουσα νομοθεσία. 25 «Δεν αναφέρεται»: το χρονοδιάγραμμα κάλυψης της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης δεν αναφέρεται. 26 Όπως εξηγείται στην υποσημείωση 2 ανωτέρω, έχουν καθοριστεί 13 κατηγορίες περιγραφικών παραμέτρων. 8

Αριθμός κατηγοριών περιγραφικών παραμέτρων Πότε αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή η παρακολούθηση; (με βάση την αυτοαξιολόγηση του κράτους μέλους) 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Έως το 2014 Έως το 2018 Έως το 2020 Μετά το 2020 Δεν αναφέρεται Διάγραμμα 4: Χρονολογία έως την οποία τα κράτη μέλη αναμένουν να έχουν θέσει σε εφαρμογή τα προγράμματα παρακολούθησης ούτως ώστε να καλύψουν τις ανάγκες της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης. Στο διάγραμμα 4 παρουσιάζεται το ποσοστό, ανά κράτος μέλος, των προγραμμάτων παρακολούθησης που αναμένεται να έχουν εφαρμοστεί για την αξιολόγηση της προόδου προς την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης έως το 2014, το 2018, το 2020 και μετά το 2020. Πέντε κράτη μέλη ανέφεραν ότι έχουν θέσει σε εφαρμογή τα προγράμματα παρακολούθησης για τις περισσότερες κατηγορίες περιγραφικών παραμέτρων από το 2014. Τέσσερα κράτη μέλη δεν είχαν θέσει σε εφαρμογή προγράμματα παρακολούθησης το 2014. Συνολικά, τα εφαρμοζόμενα προγράμματα παρακολούθησης ήταν εν μέρει μόνο επαρκή τον Ιούλιο του 2014, ημερομηνία κατά την οποία θα έπρεπε να έχουν δημιουργηθεί και εφαρμοστεί σύμφωνα με το άρθρο 5 παράγραφος 2 στοιχείο α) σημείο iv) της ΟΠΘΣ. Κατά συνέπεια, τα κράτη μέλη θα παρουσιάζουν σημαντικά κενά όσον αφορά τα διαθέσιμα δεδομένα για την αξιολόγηση της προόδου προς την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης και των περιβαλλοντικών στόχων, όπως απαιτείται για την αξιολόγηση του 2018. Σύμφωνα με τις εκθέσεις των κρατών μελών, η κατάσταση αυτή αναμένεται να βελτιώνεται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου: έως το 2018, εννέα κράτη μέλη αναμένεται να έχουν καλύψει πλήρως (ή σχεδόν πλήρως) τις κατηγορίες περιγραφικών παραμέτρων, ενώ δεκαπέντε συνολικά κράτη μέλη θα έχουν θέσει σε εφαρμογή τα προγράμματά τους έως το 2020. Σε γενικές γραμμές, τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν προσδιορίσει το έτος 2020 ως 9

στόχο για την πλήρη εφαρμογή της πλειονότητας των προγραμμάτων παρακολούθησης. Η εν λόγω εξέλιξη, ωστόσο, είναι ικανοποιητική μόνο στον βαθμό που αναμένεται επίσης ότι μέχρι τη συγκεκριμένη χρονολογία θα είναι επιχειρησιακά έτοιμη η παρακολούθηση βάσει της ΟΠΘΣ. Παρά ταύτα, πέντε κράτη μέλη είτε δεν έχουν αναφέρει τις προθέσεις τους είτε έχουν ανακοινώσει ότι τα προγράμματα παρακολούθησής τους δεν θα έχουν τεθεί σε πλήρη εφαρμογή ακόμη και μετά το 2020, ήτοι το έτος έως το οποίο τα κράτη μέλη οφείλουν να έχουν επιτύχει καλή περιβαλλοντική κατάσταση. Παρόμοιες παρατηρήσεις μπορούν να γίνουν και για την κάλυψη των περιβαλλοντικών στόχων από τα προγράμματα παρακολούθησης των κρατών μελών 27, αν και τα παρασχεθέντα χρονοδιαγράμματα δείχνουν ότι σε γενικές γραμμές τα κράτη μέλη αναμένουν ότι οι ανάγκες παρακολούθησης θα έχουν καλυφθεί επαρκώς πριν από το 2020 βλ. διάγραμμα 5. Πότε θα παρακολουθούνται οι περιβαλλοντικοί στόχοι; (με βάση την αυτοαξιολόγηση του κράτους μέλους) Γαλλία Ισπανία Λιθουανία Ιρλανδία Πορτογαλία Ιταλία Λετονία Βουλγαρία Εσθονία Ρουμανία Κροατία Γερμανία Σουηδία Δανία Σλοβενία Ηνωμένο Βασίλειο Κύπρος Φινλανδία Κάτω Χώρες Βέλγιο 0 2 4 6 8 10 12 Αριθμός κατηγοριών περιγραφικών παραμέτρων Έως το 2020 Μετά το 2020 Δεν έχει καθοριστεί συγκεκριμένος στόχος ή δεν αναφέρονται προγράμματα παρακολούθησης Διάγραμμα 5: Χρονολογία έως την οποία τα κράτη μέλη αναμένουν ότι θα έχουν θέσει σε εφαρμογή τα προγράμματα παρακολούθησης για τους περιβαλλοντικούς στόχους Δώδεκα κράτη μέλη αναμένεται να έχουν ξεκινήσει δραστηριότητες παρακολούθησης για τη μέτρηση των περιβαλλοντικών στόχων που έχουν καθορίσει. Η Ιρλανδία προτίθεται να καλύψει όλους τους στόχους, αλλά μόνον μετά το 2020, χρονολογία έως την οποία 27 Σύμφωνα με το άρθρο 10 της ΟΠΘΣ, τα κράτη μέλη όφειλαν να καθορίσουν περιβαλλοντικούς στόχους προκειμένου να επιτύχουν την καλή περιβαλλοντική κατάσταση των θαλάσσιων υδάτων τους 10

αναμένεται να έχει ήδη επιτευχθεί καλή περιβαλλοντική κατάσταση. Τα άλλα επτά κράτη μέλη δεν προτίθενται να παρακολουθούν μέρος των στόχων που έχουν καθορίσει. Όπως εξηγείται ανωτέρω, οι στόχοι που σχετίζονται με τα είδη εμπορικά εκμεταλλεύσιμων ιχθύων, μαλακίων και οστρακοειδών (περιγραφική παράμετρος 3), τον ευτροφισμό (περιγραφική παράμετρος 5) και τις ρυπογόνες ουσίες σε θαλασσινά (περιγραφική παράμετρος 9), θα επωφεληθούν από τα προγράμματα παρακολούθησης που έχουν καταρτιστεί στο πλαίσιο άλλης νομοθεσίας της ΕΕ. Οι περισσότεροι από τους εν λόγω στόχους είτε καλύπτονται ήδη είτε είναι πιθανό να καλυφθούν έως το 2018. Είναι απαραίτητο να καταβληθούν περαιτέρω προσπάθειες προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα κράτη μέλη συλλέγουν τα αναγκαία στοιχεία για την αξιολόγηση της προόδου προς την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης και των στόχων. Τα κράτη μέλη αναμένεται να υποβάλουν εκθέσεις σχετικά με τα εν λόγω στοιχεία το 2018, ιδίως σε ό,τι αφορά τις περιγραφικές παραμέτρους ως προς τις οποίες δεν σημειώθηκε επαρκής πρόοδος, όπως τα μη αυτόχθονα είδη (περιγραφική παράμετρος 2), τα θαλάσσια απορρίμματα (περιγραφική παράμετρος 10), ο υποθαλάσσιος θόρυβος (περιγραφική παράμετρος 11) και οι περιγραφικές παράμετροι βιοποικιλότητας (περιγραφικές παράμετροι 1, 4 και 6) που δεν καλύπτονται από την ισχύουσα νομοθεσία. Κάλυψη και συνολική καταλληλότητα Αξιολογήθηκε η επάρκεια των προγραμμάτων παρακολούθησης των κρατών μελών σε σχέση με τις απαιτήσεις της ΟΠΘΣ. Αναλυτικά πορίσματα σχετικά με το πρόγραμμα παρακολούθησης κάθε κράτους μέλους διατίθενται στο συνοδευτικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής. Η παρούσα τεχνική αξιολόγηση διενεργήθηκε με βάση τα κύρια στοιχεία των προγραμμάτων παρακολούθησης των κρατών μελών, ιδίως τις υπό παρακολούθηση πτυχές και παραμέτρους, τη συχνότητα και το γεωγραφικό εύρος. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, τα προγράμματα παρακολούθησης των κρατών μελών κρίνονται ως «κατάλληλα», «ως επί το πλείστον κατάλληλα» ή «εν μέρει κατάλληλα» όσον αφορά τη συμμόρφωση προς τις απαιτήσεις της ΟΠΘΣ σχετικά με την αξιολόγηση της περιβαλλοντικής κατάστασης. Στο διάγραμμα 6 παρουσιάζεται η συνδυασμένη συμβολή του προγράμματος παρακολούθησης κάθε κράτους μέλους σε κάθε κατηγορία περιγραφικών παραμέτρων. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στο εν λόγω διάγραμμα χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό του αριθμού των κατηγοριών περιγραφικών παραμέτρων οι οποίες θεωρείται ότι καλύπτονται (ή δεν καλύπτονται) από κάθε κράτος μέλος. Με βάση τα παραπάνω, εξάγονται συμπεράσματα σχετικά με το κατά πόσον το πρόγραμμα παρακολούθησης του κράτους μέλους θεωρείται ότι είναι ως επί το πλείστον κατάλληλο, εν μέρει κατάλληλο ή ακατάλληλο (διάγραμμα 7). 11

Σε ποιον βαθμό καλύπτει η παρακολούθηση την καλή περιβαλλοντική κατάσταση ανά κατηγορία περιγραφικών παραμέτρων; D11 - Ενέργεια/θόρυβος D1, 4, 6 - Οικότοποι θαλάσσιου βυθού D1, 4 - Οικότοποι στήλης ύδατος D1, 4 - Πτηνά D10 - Θαλάσσια απορρίμματα D1, 4 - Ιχθείς και κεφαλόποδα D7 - Υδρογραφικές αλλαγές D8 - Ρυπογόνες ουσίες D5 - Ευτροφισμός D2 - NIS (Μη αυτόχθονα είδη) D9 - Ρυπογόνες ουσίες σε θαλασσινά D3 - Εμπορικά εκμεταλλεύσιμοι ιχθείς D1, 4 - Θηλαστικά και ερπετά 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ποσοστό αναφερθέντων προγραμμάτων Πλήρης κάλυψη Μερική κάλυψη Καμία κάλυψη Η «GES» δεν έχει καθοριστεί ή δεν αναφέρονται προγράμματα παρακολούθησης Διάγραμμα 6: Κάλυψη της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης από τα προγράμματα παρακολούθησης στο πλαίσιο της ΟΠΘΣ με βάση τεχνική αξιολόγηση Στην εν λόγω αξιολόγηση επιβεβαιώνονται οι ανεπάρκειες που εντοπίστηκαν στην έκθεση της Επιτροπής για το 2014 όσον αφορά την έλλειψη συνοχής και τη συγκρισιμότητα κατά την εφαρμογή της απόφασης 2010/477/ΕΕ μεταξύ των κρατών μελών. Ως εκ τούτου, στο πλαίσιο της παρούσας έκθεσης ήταν εφικτή η διενέργεια ενδεικτικής μόνο συγκριτικής αξιολόγησης. Τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν εντοπίσει τα κενά στα προγράμματά τους και γνωρίζουν τους βασικούς τομείς στους απαιτείται να καταβάλουν περαιτέρω προσπάθειες. Τα εντοπισθέντα κενά αφορούν σε γενικές γραμμές τις μεθόδους παρακολούθησης και τα μεθοδολογικά πρότυπα (π.χ. για τους οικοτόπους θαλάσσιου βυθού και στήλης ύδατος και τις ρυπογόνες ουσίες), την έλλειψη δεδομένων παρακολούθησης και γνώσεων [π.χ. για τα μη αυτόχθονα είδη (περιγραφική παράμετρος 2), τις υδρογραφικές αλλαγές (περιγραφική παράμετρος 7), τα θαλάσσια απορρίμματα (περιγραφική παράμετρος 10) και τον υποθαλάσσιο θόρυβο (περιγραφική παράμετρος 11)]. Δεδομένου του εγγενούς διασυνοριακού χαρακτήρα ορισμένων ειδών πιέσεων και επιπτώσεων (π.χ. όσες αφορούν μετακινούμενα είδη, μη αυτόχθονα είδη και τον υποθαλάσσιο θόρυβο), η παρακολούθηση θα είναι αποτελεσματική μόνο εφόσον υιοθετηθεί περιφερειακή προσέγγιση. 12

Ποσοστό (%) κάλυψης GES 100% Ποιος είναι ο βαθμός καταλληλότητας του προγράμματος παρακολούθησης κάθε κράτους μέλους; 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Παρακολούθηση: ακατάλληλο εν μέρει κατάλληλο ως πλέον επί κατάλληλο το πλείστον κατάλληλο Δεν έχει καθοριστεί GES, ή δεν αναφέρεται πρόγραμμα παρακολούθησης Η GES δεν καλύπτεται από πρόγραμμα παρακολούθησης Η GES καλύπτεται εν μέρει από πρόγραμμα παρακολούθησης Η GES καλύπτεται από πρόγραμμα παρακολούθησης Διάγραμμα 7: Κάλυψη της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης από τα προγράμματα παρακολούθησης στο πλαίσιο της ΟΠΘΣ με βάση τεχνική αξιολόγηση Συνολικά, με βάση την τεχνική αξιολόγηση, η Επιτροπή θεωρεί ότι κανένα από τα προγράμματα παρακολούθησης των κρατών μελών δεν είναι πλήρως κατάλληλο ούτε πληρεί τις απαιτήσεις της ΟΠΘΣ, ιδίως όσον αφορά την παρακολούθηση της προόδου προς την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης. Τέσσερα προγράμματα παρακολούθησης κρατών μελών θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως επί το πλείστον κατάλληλα, δεκατρία άλλα εν μέρει κατάλληλα και τρία είναι ακατάλληλα. Συνοχή με άλλα νομοθετήματα της ΕΕ Τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν αναπτύξει τα προγράμματα παρακολούθησής τους βάσει υφιστάμενων προγραμμάτων παρακολούθησης που έχουν εφαρμοστεί στο πλαίσιο άλλων νομοθετημάτων της ΕΕ ή μέσω των αντίστοιχων περιφερειακών συμβάσεων για τις θάλασσες. Η οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα, η οδηγία για τους οικοτόπους και ο κανονισμός σχετικά με την κοινή αλιευτική πολιτική είναι οι νομοθετικές πράξεις της ΕΕ που συνδέονται συχνότερα με τα προγράμματα παρακολούθησης στο πλαίσιο της ΟΠΘΣ. Υπό την έννοια αυτή, μπορεί να θεωρηθεί ότι τα προγράμματα παρακολούθησης συνάδουν σε γενικές γραμμές με άλλες συναφείς νομικές υποχρεώσεις. Τα προγράμματα παρακολούθησης των θαλάσσιων απορριμμάτων (περιγραφική παράμετρος 10) και του υποθαλάσσιου θορύβου (περιγραφική παράμετρος 11) είναι τα μόνα που εφαρμόζονται αποκλειστικά λόγω της ΟΠΘΣ. Τομέας εστίασης: Πρόγραμμα παρακολούθησης θαλάσσιων απορριμμάτων 13

Είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι σχεδόν όλα τα κράτη μέλη ανέπτυξαν προγράμματα παρακολούθησης των θαλάσσιων απορριμμάτων. Η χωρική κάλυψη και η συχνότητα της παρακολούθησης των απορριμάτων στις ακτές είναι ικανοποιητικές. Επίσης, ικανοποιητική είναι η παρακολούθηση των απορριμμάτων που εισέρχονται διά της κατάποσης σε θαλάσσια πτηνά που εκβράζονται στις ακτές στον Βορειοανατολικό Ατλαντικό Ωκεανό. Στις περισσότερες θαλάσσιες περιφέρειες διαπιστώνεται ικανοποιητικός βαθμός συνοχής των προγραμμάτων παρακολούθησης, ενώ είναι σαφής και η σχέση προς τα διεθνή και περιφερειακά πρότυπα. Τα περισσότερα κράτη μέλη παραπέμπουν στις κατευθυντήριες γραμμές που καταρτίζει η τεχνική ομάδα για τα θαλάσσια απορρίμματα της ΟΠΘΣ και οι οποίες παρέχουν την αναγκαία εναρμόνιση. Ωστόσο, αρκετοί τομείς 28 χρήζουν επειγόντως βελτίωσης. Για παράδειγμα, η παρακολούθηση των απορριμάτων στον θαλάσσιο βυθό και την επιφάνεια του ύδατος και η παρακολούθηση των πολύ μικρών απορριμμάτων απέχουν πολύ από το να είναι επαρκείς. Δεν υφίσταται συστηματική και συγκρίσιμη παρακολούθηση των επιπτώσεων των απορριμμάτων στα θαλάσσια ζώα και τη φύση. Συχνά, στα εφαρμοζόμενα προγράμματα παρακολούθησης δεν περιλαμβάνεται ο εντοπισμός του συγκεκριμένου χώρου και ο προσδιορισμός της έκτασης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Τελευταίο και εξίσου σημαντικό, δεν υφίστανται συμφωνημένες γραμμές βάσης ή όρια για τα απορρίμματα τα πολύ μικρά απορρίμματα, γεγονός που δυσχεραίνει την παρακολούθηση της προόδου προς την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης. Το γεγονός αυτό θα επηρεάσει επίσης την ικανότητα της ΕΕ να ανταποκρίνεται στις εσωτερικές (7 ο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον έως το 2020, σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία 29 ) και τις διεθνείς δεσμεύσεις 30. Περιφερειακή συνοχή και συντονισμός Τα προγράμματα παρακολούθησης των κρατών μελών αξιολογήθηκαν επίσης ως προς την περιφερειακή συνοχή τους, εντός των περιφερειών που καθορίζονται στο άρθρο 4 της οδηγίας. Σε γενικές γραμμές, στα προγράμματα παρακολούθησης των κρατών μελών γινόταν αναφορά στον περιφερειακό συντονισμό, ιδίως με τη χρήση δεικτών και προτύπων που συμφωνήθηκαν βάσει των περιφερειακών συμβάσεων για τις θάλασσες με σκοπό την αξιολόγηση της περιβαλλοντικής κατάστασης στο πλαίσιο της ΟΠΘΣ. Η αξιολόγηση κατέδειξε την ύπαρξη μέτριου έως υψηλού βαθμού συνοχής μεταξύ των κρατών μελών των περιφερειών του Εύξεινου Πόντου, του Βορειοανατολικού Ατλαντικού Ωκεανού και της Βαλτικής, αντιστοίχως, καθώς και χαμηλού έως μέτριου βαθμού συνοχής στην περιφέρεια της Μεσογείου. Σε ό,τι αφορά τα κράτη μέλη των περιφερειών του Εύξεινου Πόντου, του Βορειοανατολικού Ατλαντικού Ωκεανού και της Βαλτικής, η αξιολόγηση καταδεικνύει υψηλά επίπεδα συνοχής σε ορισμένες συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως ως προς το γεωγραφικό εύρος ή τα υπό 28 Ορισμένα από τα εν λόγω ζητήματα, όπως τα θαλάσσια απορρίμματα εξετάζονται ήδη στο πλαίσιο της κοινής στρατηγικής για την εφαρμογή της ΟΠΘΣ. 29 Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών Το κλείσιμο του κύκλου Ένα σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία COM/2015/0614 final 30 Οι διεθνείς δεσμεύσεις περιλαμβάνουν τη διάσκεψη «Ρίο + 20» (διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη) και τους 17 στόχους βιώσιμης ανάπτυξης του θεματολογίου για τη βιώσιμη ανάπτυξη με ορίζοντα το 2030 που εγκρίθηκε τον Σεπτέμβριο του 2015. 14

παρακολούθηση στοιχεία. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, σε ό,τι αφορά την παρακολούθηση των ρυπογόνων ουσιών (περιγραφικές παράμετροι 8 και 9) και των θαλάσσιων απορριμμάτων (περιγραφική παράμετρος 10) στις περιφέρειες της Βαλτικής και του Εύξεινου Πόντου. Γενικά, η παρακολούθηση στη θαλάσσια λεκάνη εμφανίζεται πιο εναρμονισμένη στην περίπτωση της Βαλτικής και του Βορειοανατολικού Ατλαντικού Ωκεανού (συμπεριλαμβανομένων των κρατών μελών εκτός ΕΕ). Τα κράτη μέλη των οποίων τα ύδατα αποτελούν μέρος της περιφέρειας του Βορειοανατολικού Ατλαντικού Ωκεανού έχουν δημιουργήσει προγράμματα παρακολούθησης σε περιφερειακό επίπεδο για όλες τις περιγραφικές παραμέτρους ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες προκειμένου να βελτιωθεί η συνέπεια των εν λόγω παραμέτρων, για παράδειγμα, όσον αφορά τα μη αυτόχθονα είδη (περιγραφική παράμετρος 2), η κάλυψη των οποίων είναι περιορισμένη καθώς μόνο πέντε κράτη μέλη έχουν αναφέρει ότι εφαρμόζουν προγράμματα παρακολούθησης για την εν λόγω περιγραφική παράμετρο. Τα κράτη μέλη της Μεσογείου πρέπει να βελτιώσουν τη συνέπεια της παρακολούθησης μέσω περιφερειακών προσπαθειών για σειρά περιγραφικών παραμέτρων, όπως στην περίπτωση των μη αυτόχθονων ειδών (περιγραφική παράμετρος 2) και του υποθαλάσσιου θορύβου (περιγραφική παράμετρος 11). Άλλα συμπεράσματα Διασυνοριακά ζητήματα που προκαλούν ανησυχία Εκτός από τα διασυνοριακά ζητήματα που καλύπτονται από ορισμένες περιγραφικές παραμέτρους της ΟΠΘΣ (όπως τα αυτόχθονα είδη, τα θαλάσσια απορρίμματα και ο υποθαλάσσιος θόρυβος), ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναδείξει τις πιέσεις και τις επιπτώσεις που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή και την οξίνιση των ωκεανών σε βασικά ζητήματα διασυνοριακού χαρακτήρα τα οποία αντιμετωπίζονται άμεσα ή έμμεσα μέσω προγραμμάτων παρακολούθησης της ΟΠΘΣ. Βελτίωση της γνωστικής βάσης Τα προγράμματα παρακολούθησης των κρατών μελών θα συμβάλουν στη διαμόρφωση μιας βελτιωμένης γνωστικής βάσης, ιδίως όσον αφορά τις περιγραφικές παραμέτρους του υποθαλάσσιου θορύβου και της ακεραιότητας του θαλάσσιου βυθού (περιγραφικές παράμετροι 11 και 6). Αυτό αναμένεται να οδηγήσει σε βελτιωμένα αποτελέσματα της επόμενης αξιολόγησης των θαλάσσιων υδάτων από τα κράτη μέλη, η οποία έχει προγραμματιστεί για το 2018. Ευέλικτα προγράμματα παρακολούθησης Ορισμένα κράτη μέλη έχουν θέσει σε εφαρμογή ευέλικτα προγράμματα παρακολούθησης, τα οποία αναμένεται ότι θα παραμένουν κατάλληλα σε περίπτωση επανασχεδιασμού της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης ή των δεικτών στόχων υπό το πρίσμα βελτιωμένων γνώσεων ή νέων προτύπων και πρακτικών σε περιφερειακό επίπεδο, ή ότι θα αντικατοπτρίζουν τις μεταβαλλόμενες πιέσεις. Αν και η ευελιξία είναι θετική, απαιτείται προσοχή ώστε να διασφαλίζεται ότι τα εν λόγω ευέλικτα προγράμματα παρακολούθησης δεν επηρεάζουν αρνητικά την κάλυψης της παρακολούθησης σε μακροπρόθεσμη βάση. 3. ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ 15

Η ανάλυση των προγραμμάτων παρακολούθησης που διενεργήθηκε στο πλαίσιο του πρώτου κύκλου εφαρμογής της ΟΠΘΣ καταδεικνύει ότι, παρά τις σημαντικές προσπάθειες που έχουν καταβληθεί ή θα καταβληθούν στο εγγύς μέλλον, στα περισσότερα κράτη μέλη απαιτείται η ανάληψη περαιτέρω δράσης για να διασφαλιστεί η κατάλληλη και έγκαιρη κάλυψη των προγραμμάτων παρακολούθησης. Είναι απαραίτητο να υπάρξει πρόοδος ώστε να διασφαλιστεί η συγκρισιμότητα των προσεγγίσεων μεταξύ των διαφόρων κρατών μελών και η βελτίωση των προγραμμάτων παρακολούθησης ούτως ώστε να αποτελέσουν το κατάλληλο πλαίσιο που συνάδει με τις απαιτήσεις της ΟΠΘΣ. Θα πρέπει να βελτιωθεί η κάλυψη από την ισχύουσα νομοθεσία των περιγραφικών παραμέτρων που δεν καλύπτονται, ή καλύπτονται μόνο εν μέρει. Σε ό,τι αφορά οκτώ κράτη μέλη, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή ώστε να εξασφαλιστεί ότι η παρακολούθηση καλύπτει πλήρως και εγκαίρως τους στόχους που καθορίζονται σύμφωνα με το άρθρο 10 της ΟΠΘΣ. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο να αξιοποιούν τα προγράμματα παρακολούθησης για τη μέτρηση της αποτελεσματικότητας των μέτρων που λαμβάνουν και, ως εκ τούτου, για να συμβάλουν στην εκτίμηση της απόστασης που τα χωρίζει από την επίτευξη των στόχων τους, κατά την επικαιροποίηση των εν λόγω προγραμμάτων, όπως απαιτείται βάσει της ΟΠΘΣ. Όσον αφορά τη γεωγραφική κάλυψη, η ανάλυση δείχνει ότι τα προγράμματα παρακολούθησης φαίνεται να εφαρμόζονται σε θέσεις όπου οι πιέσεις και οι επιπτώσεις είναι πιθανό να είναι οι υψηλότερες. Ωστόσο, αυτό θα πρέπει να επιβεβαιώνεται με την κατάλληλη ανάλυση των κινδύνων, ούτως ώστε ο προσδιορισμός των προτεραιοτήτων παρακολούθησης να στηρίζεται σε τεχνικές και επιστημονικές βάσεις. Μόνο λίγα κράτη μέλη είχαν θέσει σε εφαρμογή επιχειρησιακά προγράμματα παρακολούθησης το 2014, ενώ πολλά εξ αυτών δεν αναμένεται να τεθούν σε πλήρη εφαρμογή παρά μόνο το έως 2018 ή ακόμη και το 2020. Ως εκ τούτου, είναι επείγον για τα κράτη μέλη να σημειώσουν προόδους όσον αφορά την παρακολούθηση, προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ΟΠΘΣ, συμπεριλαμβανομένων των επικαιροποιήσεων της αρχικής αξιολόγησης των θαλάσσιων υδάτων τους και της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης το 2018, και κυρίως την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης έως το 2020. Τα προγράμματα παρακολούθησης δεν επαρκούν πάντοτε για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής παρακολούθησης της κατάστασης των θαλάσσιων υδάτων της ΕΕ, της προόδου προς την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης και των συναφών στόχων που καθορίζονται από τα κράτη μέλη. Αυτό ισχύει ιδίως στην περίπτωση των περιγραφικών παραμέτρων των μη αυτόχθονων ειδών, των θαλάσσιων απορριμμάτων, του υποθαλάσσιου θορύβου και της βιοποικιλότητας που δεν καλύπτονται από την ισχύουσα νομοθεσία. Ο περαιτέρω συντονισμός μεταξύ των κρατών μελών, ιδίως μέσω δράσεων σε περιφερειακό και υποπεριφερειακό επίπεδο, είναι ουσιαστικής σημασίας προκειμένου να παρέχουν συνεπή και συγκρίσιμα δεδομένα και να βελτιώσουν το γεωγραφικό εύρος των προγραμμάτων παρακολούθησης. Κατ αυτόν τον τρόπο, θα μπορούσε δυνητικά να μειωθεί το κόστος, μέσω της αποτελεσματικότερης παρακολούθησης σε διάφορα γνωστικά πεδία και μεταξύ των κρατών μελών. 4. ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ Η Επιτροπή θεωρεί ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει: 16

να αντιμετωπίσουν το συντομότερο δυνατό τις ανεπάρκειες που εντοπίστηκαν, σε περιφερειακό ή υποπεριφερειακό επίπεδο, ώστε να διασφαλιστεί ότι τα προγράμματα παρακολούθησης είναι κατάλληλα για την ικανοποίηση των απαιτήσεων που καθορίζονται από την ΟΠΘΣ, να εντατικοποιήσουν τις προσπάθειες προς την κατεύθυνση της πλήρους εφαρμογής των προγραμμάτων παρακολούθησης προκειμένου να αποφευχθούν τυχόν κενά κατά την αξιολόγηση των θαλάσσιων υδάτων τους, η οποία έχει προγραμματιστεί για το 2018, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη την εν εξελίξει επανεξέταση της απόφασης 2010/447/ΕΕ και την τελική έκβασή της, να διασφαλίσουν ότι τα προγράμματα παρακολούθησης καλύπτουν επαρκώς το γεωγραφικό εύρος της ΟΠΘΣ, ιδίως διά της συνεκτίμησης της θέσης των κυριότερων πιέσεων και επιπτώσεων, στο πλαίσιο προσέγγισης με βάσει τους κινδύνους, να προσαρμόσουν τα προγράμματα παρακολούθησης ώστε να ληφθούν υπόψη οι μελλοντικές υποχρεώσεις βάσει της ΟΠΘΣ, συμπεριλαμβανομένης της επικαιροποίησής τους βάσει της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης, όπως αυτή καθορίζεται από τα κράτη μέλη. Σε περίπτωση που η καλή περιβαλλοντική κατάσταση και οι περιβαλλοντικοί στόχοι δεν έχουν ακόμη προσδιοριστεί στο πλαίσιο της πρώτης φάσης της εφαρμογής, τα κράτη μέλη παροτρύνονται να το πράξουν αμελλητί, να επιδιώξουν την περαιτέρω συνοχή σε περιφερειακό ή υποπεριφερειακό επίπεδο, μέσω περαιτέρω συντονισμού των προγραμμάτων παρακολούθησης, ιδίως μέσω των περιφερειακών συμβάσεων για τις θάλασσες, συμπεριλαμβανομένων κοινών προσεγγίσεων για τη συλλογή δεδομένων και τις μεθόδους αξιολόγησης, κατά την επικαιροποίηση των εν λόγω προγραμμάτων παρακολούθησης, σύμφωνα με το άρθρο 17 της ΟΠΘΣ, να λάβουν υπόψη τα προγράμματα μέτρων τους ούτως ώστε να είναι σε θέση να μετρούν την αποτελεσματικότητά τους ως προς την επίτευξη των στόχων της οδηγίας. Η Επιτροπή: θα ζητήσει τη βελτίωση της συνοχής όσον αφορά την εφαρμογή των διαφόρων νομοθετημάτων της ΕΕ που αφορούν το θαλάσσιο περιβάλλον. Θα το πράξει κυρίως μέσω της επανεξέτασης της απόφασης που καθορίζει τα κριτήρια και τα μεθοδολογικά πρότυπα για την καλή περιβαλλοντική κατάσταση καθώς και μέσω πρωτοβουλιών της για τον εξορθολογισμό των υποχρεώσεων παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής πολιτικής, 31 θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τα κράτη μέλη, στο πλαίσιο της κοινής στρατηγικής για την εφαρμογή της ΟΠΘΣ, 32 ούτως ώστε να διασφαλιστεί ότι ο δεύτερος κύκλος της εφαρμογής της ΟΠΘΣ (2018 και μετά) θα αποδώσει μεγαλύτερα οφέλη και θα είναι πιο αποτελεσματικός, θα εξετάσει την ανάγκη περαιτέρω χρηματοδότησης στρατηγικών έργων και δράσεων 31 Χάρτης πορείας για τον έλεγχο καταλληλότητας των υποχρεώσεων παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής πολιτικής, http://ec.europa.eu/smart-regulation/roadmaps/index_en.htm. 32 Η ΟΠΘΣ απαιτεί από τα κράτη μέλη λεπτομερή και συντονισμένη παροχή πληροφοριών. Προκειμένου να διευκολυνθεί το έργο αυτό, τα κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν συστήσει ένα άτυπο πρόγραμμα συντονισμού, την κοινή στρατηγική για την εφαρμογή (CIS). 17

στήριξης για τη διευκόλυνση της συνοχής σε περιφερειακό επίπεδο και επίπεδο ΕΕ σε ό,τι αφορά την εφαρμογή της ΟΠΘΣ από τα κράτη μέλη, ιδίως σε πεδία όπου το έργο στο πλαίσιο των περιφερειακών συμβάσεων για τις θάλασσες είναι λιγότερο ευδιάκριτο, με βάση τις επιμέρους αξιολογήσεις των κρατών μελών (που περιέχονται στο συνοδευτικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, θα προβεί σε συγκεκριμένο και επικεντρωμένο διάλογο με τα κράτη μέλη που διατρέχουν σημαντικό κίνδυνο μη εκπλήρωσης των απαιτήσεων της ΟΠΘΣ προκειμένου να εξασφαλιστεί η συμμόρφωσή τους με την οδηγία. 18