ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΠΕΡΙΟ ΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΠΕΡΙΟ ΟΥ 6.1 Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΕΡΙΟ ΟΣ Από την δεκαετία του 1460 η παραγωγή αργύρου της Ευρώπης απογειώθηκε ξανά, η ροή του αργύρου οδήγησε στη δηµιουργία νέων νοµισµάτων στη βόρεια Ιταλία. Η Βενετία εξαιτίας της τέλειας θέση της εξάγαγε αργυρό στην Ευρώπη. Το 1470 η Βενετία και το Μιλάνο παρουσίασαν ένα βαρύ αργυρό νόµισµα τη λίρα, νόµισµα γνωστό ως «τεστόνι». Σύντοµα τα µικρά χρυσά νοµίσµατα αντικαταστάθηκαν µε µεγάλα ασηµένια νοµίσµατα της ίδιας ονοµαστικής αξίας, µε βάρος γύρω στα τριάντα γραµµάρια. Σ ένα από αυτά, προσδόθηκε το πρωτότυπο όνοµα «thaler» όπου προέρχεται και η λέξη dollar. Ασηµένιο τεστόνε του Γκαλεάτσο Μαρία Σφόρτσα, δούκα του Μιλάνου (1468-76), µε την προσωπογραφία του δούκα Ασηµένιο τάλερ του Στεφάνου, δούκα του Σλικ (1505-26) Στα τέλη του 15 ου αιώνα, οι Πορτογάλοι εξασφάλισαν άµεση πρόσβαση στην δυτική Αφρική, παρέκαµψαν του Ιταλούς και τους Βορειοαφρικανούς και κατασκεύασαν τα δικά τους άφθονα «κρουζάντο». Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 107

Χρυσό κρουζάντο του Ιωάννη Β, βασιλιά της Πορτογαλίας (1481-95). Στις αρχές του 16 ου αιώνα, οι θησαυροί χρυσού της Κεντρικής και Νότιας Αµερικής στάλθηκαν στην Ισπανία για να τροφοδοτήσουν τα χρυσά νοµίσµατα. Ωστόσο, ο πλούτος του Νέου Κόσµου ήταν ο αργυρός. Στα τέλη του 16 ου και στις αρχές του 17 ου αιώνα έρρευσαν στην Ισπανία ασηµένια κοµµάτια και φρεσκοκοµµένα νοµίσµατα «ρεάλ». Ασηµένιο νόµισµα οκτώ ρεάλ, χρονολογίας 1653, του Φιλίππου, βασιλιά της Ισπανίας. Στην Ιρλανδία του 16 ου και 17 ου αιώνα, τα τοπικά νοµίσµατα συµπληρώνονταν από ενετικά, φλωρεντινά ή παπικά νοµίσµατα, τα ενετικά νοµίσµατα κυριαρχούσαν στις δαλµατικές ακτές και στην ενδοχώρα της Βαλκανικής χερσονήσου, στη Ρωσία, τα δυτικά νοµίσµατα γίνονταν όλο και πιο γνώριµα, µε τα γερµανικά τάλερ να εκδίδονται µαζί µε τα εγχώρια ντένγκι. Σουηδικά και σαξονικά νοµίσµατα κυριαρχούσαν σε πολλές περιοχές της Πολωνίας στα τέλη του 17 ου αιώνα. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 108

Στα τέλη του 16 ου αιώνα εµφανίστηκαν νέα, µεγαλύτερα νοµίσµατα από χρυσό και άργυρο. Τα χρυσά δουκάτα και τα σκούδα των ιταλικών κρατιδίων παραχώρησαν τις θέσεις τους στα ασηµένια δουκατόνι, τα σκούδα και τα πιάστρα, ενώ τα ντόπι (διπλά δουκάτα) γίνονταν όλο και περισσότερο το πρότυπο χρυσό νόµισµα. Οι χρυσές µισές κορόνες και οι κορόνες στην Αγγλία αντικαταστάθηκαν από ασηµένιες, µε τις χρυσές λίρες και τα σόβερεϊν των τριάντα σελινιών να σκαρφαλώνουν στην κορυφή της κλίµακας, το ισπανικό νόµισµα των οκτώ ρεάλ και το χρυσό διπλό εσκούδο (δουβλόνι) έγιναν νοµίσµατα γνωστά σε όλο τον κόσµο, όπως τα ντάαλντερ και τα διπλά δουκάτα της Ολλανδικής ηµοκρατίας τον 17 ο αιώνα. Ασηµένιο πιάστρο, χρονολογίας 1579, του Φραγκίσκου Α των Μεδίκων, µεγάλου δούκα της Τοσκάνης (1574-85). Ασηµένιο ντάαλντερ (δολάριο) που κόπηκε από τους Ολλανδούς στο Λάιντεν, όταν πολιορκούνταν από τους Ισπανούς το 1574. Στην Αγγλία των Στιούαρτ, τα χρυσά νοµίσµατα (unites) του Ιακώβου Α, που αρχικά άξιζαν µία λίρα (είκοσι σελίνια), κυκλοφόρησαν αργότερα µε αξία είκοσι δύο σελινιών, µαζί µε τα ελαφρύτερα unites του Καρόλου Α, που άξιζαν µία λίρα ενώ, κατά την ανεξέλεγκτη υποτίµηση και υπερβολική κοπή ισπανικών νοµισµάτων µικρής αξίας υπό τους Φίλιππο Γ και Φίλλιπο τις δεκαετίες του 1620 και του Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 109

1630, παλαιότερα νοµίσµατα των τεσσάρων µαραβέντι ανατµήθηκαν και επανακυκλοφόρησαν µε νέες ενδείξεις, πρώτα οκτώ και µετά δώδεκα µαραβέντι. Αγγλικό χρυσό νόµισµα (triple unite), χρονολογίας 1644, του Καρόλου Α, βασιλιά της Μεγάλης Βρετανίας. Όταν η Αγγλία σταµάτησε να κατασκευάζει βασιλικά φαρδίνια τη δεκαετία του 1640, χιλιάδες τοπικά, ιδιωτικά νοµίσµατα πήραν τη θέση τους. Στην Γερµανία τη δεκαετία του 1620, µε το Κίπερ ουντ Βιπετσάιτ (κυριολεκτικά, «εποχή ψαλιδιού και πριονιού»), καθώς οι πρίγκιπες υποτίµησαν τα νοµίσµατα για λόγους κέρδους στα πρώτα χρόνια του Τριακονταετούς Πολέµου (1618-48) και στην Πολωνία τις δεκαετίας του 1630 και του 1640, όπου η τοπική υποτίµηση επιδεινώθηκε µε κίβδηλα νοµίσµατα που κατασκευάστηκαν στις πόλεις Εµπλινγκ και Ρίγα της Βαλτικής, στις οποίες κατείχαν οι Σουηδοί. Η πηγή του περισσότερου ευρωπαϊκού χαλκού ήταν η Σουηδία, η οποία παρουσίασε ένα µη κερµατικό χάλκινο νόµισµα, την περίφηµη πλάκα χρήµατος, φύλλα χαλκού χαράζονταν µε σφραγίδες που δήλωναν την αξία τους σε όρους ασηµένιων ντάλερ, µε υποδιαιρέσεις που κυµαίνονταν από ένα µέχρι δέκα ντάλερ. Χάλκινη πλάκα των οκτώ ντάλερ, χρονολογίας 1658, του Καρόλου Γουστάβου Ι, βασιλιά της Σουηδίας. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 110

Το Ισπανικό νόµισµα των οκτώ ρεάλ ενώθηκε µε τα εµπορικά νοµίσµατα της Ολλανδικής ηµοκρατίας τον 17 ο αιώνα, καθώς τα ολλανδικά νοµίσµατα επικράτησαν σε διαφορετικές περιοχές: το λεβεντάαλντερ έγινε πιο δηµοφιλές στην Ασία και την ανατολική Μεσόγειο, το ριξντάαλντερ στη Βαλτική, τα ολλανδικά χρυσά δουκάτα στη Ρωσία και τα ολλανδικά ασηµένια δουκάτα στην Ινδία και την Κίνα. Ασηµένιο λεβεντάαλντερ, χρονολογίας 1604, της Ολλανδίας των Ηνωµένων Επαρχιών. Τον 18 ο αιώνα, ένα τρίτο µεγάλο ασηµένιο νόµισµα ενώθηκε µε τα ρεάλ και τα λεβεντάαλντερ ως διεθνές εµπορικό νόµισµα: ήταν το αυστριακό τάλερ, που ήταν γνωστό από το 1780 ως τάλερ της Μαρίας Θηρεσίας, αλλά που χρησιµοποιήθηκε ευρέως στην ανατολική Μεσόγειο, την Αιθιοπία και την Αραβία από τα µέσα του αιώνα και µετά. Τον 18 ο και τον 19 ο αιώνα, τα νοµίσµατα θα συνοδεύονταν όλο και περισσότερο από χαρτονοµίσµατα ως µορφές συναλλάγµατος. Χαρτονοµίσµατα σε κυκλοφορία παρουσιάστηκαν στην Κίνα από τον 11 ο αιώνα µ.χ. και, αργότερα, κυβερνητικά νοµίσµατα γνώρισαν παρατεταµένη δηµοτικότητα στη διάρκεια της δυναστείας Γιουάν (1206 1367), ενώ τραπεζικές επιχειρήσεις αναδύθηκαν ως εξειδικευµένο επάγγελµα στην Ιταλία στα τέλη του 13 ου αιώνα, Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 111

ενθαρρύνοντας τη χρήση συναλλαγµατικών και γραπτών οδηγιών ως µέσου πληρωµής. Συναλλαγµατική, 1724 που συνέταξε ο Τζον Εµερσον στο Αµβούργο για τον Οστιν Μπρίστολ, ο οποίος όφειλε να καταβάλει 380 λίρες εντός τριών µηνών στον Γιόκιµ Κόλντορφ. Η τιµή της δηµιουργίας των πρώτων ελεύθερα κυκλοφορούντων τραπεζογραµµατίων της Ευρώπης ανήκει στον Γιόχαν Πάλµστρουκ, που ίδρυσε την Τράπεζα της Στοκχόλµης στη Σουηδία το 1656. Τον Ιανουάριο του 1719 είχε ουσιαστικά εθνικοποιηθεί, για να µετονοµαστεί σε Βασιλική Τράπεζα (Banque Royale) και να εκδώσει τραπεζογραµµάτια µε την εγγύηση του Στέµµατος. Σηµείωµα εκατό ντάλερ της Τράπεζας της Στοκχόλµης, Σουηδία 1666. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 112

Το 1690, η Αποικία του Κόλπου της Μασαχουσέτης παρήγαγε τα πρώτα χαρτονοµίσµατα για να χρηµατοδοτήσει µια στρατιωτική αποστολή στον Καναδά. Παρά το επίσηµο καθεστώς τους και τα κίνητρά τους στην Μασαχουσέτη προσφερόταν έκπτωση 5% για εξόφληση φόρων µε χαρτονοµίσµατα η αντίδραση του κοινού ήταν ανάµικτη. Η ανταλλακτική αξία µέσα και ανάµεσα στις αποικίες άλλαζε διαρκώς, επιπλέον, σε πολλές αποικίες η αξία µειώθηκε µε υπερβολικές κυκλοφορίες και υποτιµήσεις. Τα χαρτονοµίσµατα το 1691είχαν ήδη αρχίσει να χάνουν αξία σε σχέση µε τον άργυρο. Οι πρώτοι σταθερά επιταχυµένοι εκδότες χαρτονοµισµάτων στη ύση η Τράπεζα της Αγγλίας και η Τράπεζα της Σκοτίας, που ιδρύθηκαν αντίστοιχα το 1694 και το 1695. Τον 17 ο αιώνα, η περιοχή που είναι σήµερα γνωστή ως Ηνωµένες Πολιτείες δεν ήταν καθόλου ενωµένη. Για λόγους εµπορίου και για να χρηµατοδοτήσουν τους πολέµους ανάµεσα στις αποικιοκρατικές δυνάµεις, οι αποικίες εξέδωσαν και χρησιµοποιούσαν µια µεγάλη ποικιλία συναλλαγµάτων, που περιλάµβαναν (αλλά δεν περιορίζονταν εκεί) νοµίσµατα και χαρτονοµίσµατα. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 113

Τραπεζογραµµάτιο των είκοσι πέντε γκούλντεν της Wiener Stadt-Banco της Αυστρίας 1762. Από τα τέλη του 18 ου αιώνα και µετά, οι αλλαγές στο υλικό του χρήµατος υπήρξαν µεγάλες, τα νοµισµατικά συστήµατα της Ευρώπης και της Αµερικής βασίζονταν ακόµα σε πολύτιµα µέταλλα. Αντίθετα, στο τέλος του 20 ου αιώνα η υλική µορφή του χρήµατος δεν ήταν απαραίτητη για πολλές χρηµατικές συναλλαγές που µπορούσαν να ολοκληρωθούν µε λογιστικές διαδικασίες, µε την χρήση επιταγών, πιστωτικών καρτών και ηλεκτρονικών υπολογιστών. Τον 18 ο και 19 ο αιώνα η Ευρώπη και η Αµερική βίωναν πολιτικές και βιοµηχανικές επαναστάσεις που προκάλεσαν µεγάλη χρήση χαρτονοµισµάτων. Η Αµερικανική επανάσταση χρηµατοδοτήθηκε από υπερβολικές εκδόσεις «Ηπειρωτικών» χαρτονοµισµάτων (1775 1779). Το 1789 η Γαλλία εξέδωσε τραπεζογραµµάτια assignats (ασινά), που προορίζονταν να Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 114

λειτουργήσουν σαν κρατικά οµόλογα και στη συνέχεια σαν χρήµα. Όποιο και αν είναι το κίνητρο των υπερβολικών εκδόσεων χρήµατος, είτε πολιτικοί στόχοι είτε προσωπική απληστία, οι συνέπειες είναι ίδιες: Η κατάρρευση της αξίας του χρήµατος. Η συνολική αξία των χαρτονοµισµάτων που εξέδιδε µια τράπεζα συχνά ξεπερνούσε την αξία του χρυσού και του άργυρου που διέθετε στο θησαυροφυλάκιό της, αλλά αυτό δεν είχε σηµασία, αρκεί όλοι οι καταθέτες και οι πιστωτές της να µην προσπαθούσαν ταυτόχρονα να µετατρέψουν τα χαρτονοµίσµατά τους σε πολύτιµα µέταλλα. Αν το έκαναν, τότε η τράπεζα θα κατέρρεε ή θα έπρεπε να προβεί σε ανάκληση καταβολής µετρητών. Αυτό συνέβη στη Βρετανία το 1797. Υπήρχαν περιπτώσεις τραπεζών που δάνειζαν χωρίς εγγυήσεις, και µετά απαίτησαν αποπληρωµή των δανείων, διαλύοντας την οικονοµική δραστηριότητα. Ακολούθησε ο λεγόµενος «πανικός του 1837». Οπού ανεστάλησαν οι πληρωµές σε µέταλλα µε αποτέλεσµα µεγάλες οικονοµικές δυσκολίες και ύφεση. Η ανακάλυψη χρυσού κοντά στο Σακραµέντο το 1848, συνέβαλε στη µεγάλη οικονοµική ανάπτυξη των Ηνωµένων Πολιτειών τον 19 ο αιώνα. Ενθάρρυνε τη δηµιουργία σχεδόν τριών χιλιάδων τραπεζών στις αρχές 1860. Ο εµφύλιος πόλεµος ανάµεσα στο βιοµηχανοποιηµένο και αστικό βορρά και τον αγροτικό νότο οδήγησε τη χώρα στην εποχή του «πράσινου δολαρίου» (Greenback), όπως ήταν γνωστά τα αµετάτρεπτα χαρτονοµίσµατα. Το 1900 η Αµερική µε το νόµο του χρυσού προτύπου ανακήρυξε το χρυσό δολάριο ως πρότυπη νοµισµατική µονάδα. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 115

Κατά τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο η µετατρεψιµότητα των χαρτονοµισµάτων σε χρυσό ανεστάλη. Μετά τον πόλεµο η µια χώρα µετά την άλλη επέστρεψαν στο πρότυπο του χρυσού. Η Βρετανία επέστρεψε το 1925 και όλα τα ευρωπαϊκά νοµίσµατα είχαν επιστρέψει στο πρότυπο του 1928.Η Αµερική συγκέντρωσε ένα µεγάλο µέρος των χρηµάτων όλου του κόσµου µετά τον πόλεµο, αλλά επέστρεψαν στην Ευρώ-πη µεγάλες ποσότητες χρηµάτων τη δεκαετία του 1920 µε τη µορφή δανείων στις χρεοκοπηµένες ευρωπαϊκές χώρες. Το εµπόριο γνώρισε µεγάλη άνθηση, µε τα αµερικανικά αγαθά να ρέουν ελεύθερα στην Ευρώπη. Η προσφορά αυτών των αγαθών ξεπέρασε τη ζήτηση και τον Οκτώβριο του 1929 δηµιουργήθηκε το κραχ της Γουόλ Στριτ, όπου κατέρρευσε το χρηµατιστήριο της Αµερικής. Η µεγάλη ύφεση προ-κάλεσε µαζική ανεργία και ανέχεια σε όλο το δυτικό κόσµο. Το πρότυπο του χρυσού τελικά απέτυχε.τη δεκαετία του 1930 το <Νew Deal> του Ρούζβελτ,εισήγαγε τη διάθεση κρατικών κονδυλίων. Η ανάπτυξη της αµερικάνικης οικονοµίας στη διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου (1939-1945) έφερε το τέλος της µεγάλης ύφεσης,στις Ηνωµένες Πολιτείες και στα άλλα βιοµηχανοποιηµένα κράτη του κόσµου. Μέσα σε 25 χρόνια δηµιουργήθηκε οικονοµική ανάπτυξη στην Αµερική, Ευρώπη και Ιαπωνία. Τον Ιούλιο του 1944 εκπρόσωποι 44 συµµαχικών κρατών συναντήθηκαν στο Μπρέτον Γούντς του Νιού Χαµσάϊρ για τη Νοµισµατική και Οικονοµική ιάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών, και συµφώνησαν για την διατήρηση της αξίας των Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 116

νοµισµάτων και την εξασφάλιση των οικονοµικής σταθερότητας. Οι οικονοµίες της Βρετανίας και άλλων δυτικών κρατών άνθησαν. Το 1960 ο πληθωρισµός εκτοξεύτηκε στα ύψη και αντιµετωπίστηκε µε ένα νέο οικονοµικό δόγµα, εκείνο του <<µονεταρισµού>>, που προσπάθησε να τον ελέγξει και να διατηρήσει την αξία του νοµίσµατος µειώνοντας το ποσοστό του χρήµατος στην οικονοµία. Το 1971 που οι Ηνωµένες Πολιτείες αντιµετώπισαν τεράστιο έλλειµµα το σύστηµα του Μπρέτον Γούντς κατέρρευσε. Η αδυναµία των κυβερνήσεων να διαχειριστούν τις οικονοµίες τους και να ασκήσουν αποτελεσµατικό οικονοµικό έλεγχο, αποκαλύφθηκαν τις δεκαετίες του 1970 και του 1980.Το χρήµα άρχισε να κυκλοφορεί µε τη βοήθεια της τεχνολογίας και των διεθνών τηλεπικοινωνιών µε τρόπο που ήταν δύσκολο να ρυθµίσουν οι κυβερνήσεις. Η δηµιουργία διεθνών εταιρειών και τραπεζών µε έδρα την Αµερική και την Ανατολική Ασία, µε στόχο την κερδοσκοπία στις διεθνείς αγορές συναλλάγµατος κατέστησαν τον έλεγχο των οικονοµιών στις δυτικές χώρες δύσκολο. Αντί για µια σταθερή ισοτιµία, η αξία κάθε νοµίσµατος υπολογιζόταν µε βάση τη σχέση του απέναντι στο αµερικανικό δολάριο το ιαπωνικό γιέν και το γερµανικό µάρκο.η διαδικασία αυτή εγγυάτο την ευηµερία των ίδιων των αγορών, αλλά όχι των εθνικών κυβερνήσεων, επειδή η λειτουργία τους ήταν εκτός ελέγχου. Στο τέλος του 20ου αιώνα σχηµατίστηκαν αρκετές οικονοµίες και νοµισµατικές ενώσεις : το ευρώ, το δυτικοαφρικανικό φράγκο CFA και το κεντροαφρικανικό φράγκο CFA.Το 2002 τίθεται σε κυκλοφορία το ενιαίο ευρωπαϊκό νόµισµα, το ευρώ.η ευρωζώνη θα επεκταθεί σηµαντικά τα επόµενα χρόνια. Αποµένει να διαπιστώσουµε εάν αυτή η επέκταση θα επιδεινώσει ή θα βελτιώσει τα συµφέροντα ανάµεσα σε χώρες που ανήκουν στην ευρωζώνη και σε εκείνες που δεν ανήκουν. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 117

Τον 20ό αιώνα, οι περισσότερες εµπορικές και οικονοµικές συναλλαγές σε πολλές δυτικές χώρες περιλάµβαναν όλο και λιγότερο την καταβολή µετρητών, καθώς χρησιµοποιούνταν πιστωτικές δυνατότητες, τραπεζικές επιταγές και ηλεκτρονικές µεταφορές χρήµατος.η εξέλιξη της τεχνολογίας βοήθησε στη δηµιουργία πιστωτικών και χρεωστικών καρτών, που επέτρεπαν την ολοκλήρωση των περισσότερων συναλλαγών χωρίς τη χρήση µετρητών. Όταν καθιερώθηκε το ευρώ σαν κοινό νόµισµα της Ευρ.Ένωσης, αποφασίστηκε τα χαρτονοµίσµατα να έχουν τα ίδια σχέδια σε όλη την Ευρώπη, αλλά τα νοµίσµατα να έχουν διαφορετική πίσω όψη για κάθε χώρα. Ερευνητική εργασία Β τάξη Εσπερινού Λυκείου Κέρκυρας 2012-2013 118