«Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Μακεδονία»

Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα 1 «Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Μακεδονία» Για μαθητές/τριες Ε και τ Δημοτικού Οδηγίες υλοποίησης εκπαιδευτικού προγράμματος 1 Το εκπαιδεσηικό σλικό ηων προγραμμάηων ηοσ ΑΜΘ παρέτεηαι δωρεάν αποκλειζηικά για τρήζη από ηον/ηην εκπαιδεσηικό ηοσ ημήμαηος και ότι από ηρίηοσς (θορείς ή άηομα) ποσ σλοποιούν εκπαιδεσηικά προγράμμαηα με αμοιβή.

«Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Μακεδονία» Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Βασικές πληροφορίες Φώρος υλοποίησης: Μόνιμη έκθεση του ΑΜΘ «Η Μακεδονία από τον 7 ο αι. π.χ. ως την Ύστερη Αρχαιότητα» (βλ. κάτοψη ισογείου ΑΜΘ στο τέλος των οδηγιών). Ηλικία παιδιών: Σο εκπαιδευτικό πρόγραμμα απευθύνεται σε παιδιά Ε και τ Δημοτικού. Αριθμός παιδιών: Ο μέγιστος αριθμός παιδιών είναι τα 26 (μία σχολική τάξη). Διάρκεια εκπαιδευτικού προγράμματος: Ο χρόνος που θα χρειαστείτε μέσα στις αίθουσες του μουσείου είναι περίπου 1 ώρα ανάλογα και με τον ρυθμό των παιδιών. Κόστος: Για τα παιδιά και τους/τις συνοδούς εκπαιδευτικούς τους η επίσκεψη στο μουσείο είναι δωρεάν. Εάν υπάρχουν συνοδοί γονείς πληρώνουν το μισό εισιτήριο (3 ευρώ). Προτεινόμενα μαθήματα για διαθεματική προσέγγιση: ιστορία, γλώσσα, κοινωνική αγωγή, μελέτη περιβάλλοντος, γεωγραφία, εικαστικά, θέατρο. Δεξιότητες που μπορούν να καλλιεργηθούν: παρατηρητικότητα/οπτική αντίληψη, γλωσσική έκφραση, συνεργασία, δημιουργικότητα. Υωτογράφιση: Η φωτογράφιση επιτρέπεται χωρίς τη χρήση φλας. Προσοχή: Κάποιες φορές χρειάζεται να μετακινηθούν μουσειακά αντικείμενα λόγω μελέτης, συντήρησης, φωτογράφισης ή προετοιμασίας περιοδικών εκθέσεων. Εάν τύχει τέτοια περίπτωση είναι ευκαιρία να διαπιστώσουν τα παιδιά ότι το μουσείο είναι «ζωντανός» οργανισμός. Σελίδα 2

Εισαγωγή τόχοι του εκπαιδευτικού προγράμματος: Να ανακαλύψουν οι μαθητές/τριες πτυχές του τρόπου ζωής των αρχαίων Ελλήνων σε σχέση με τις επιλεγμένες θεματικές ενότητες (:εκπαίδευση, ένδυση, αθλητισμός, παιχνίδια, οικιακός εξοπλισμός, στρατιωτικός οπλισμός, γυναικείος καλλωπισμός). Να συνδέσουν τη θεωρητική γνώση της ιστορίας με τα υλικά τεκμήρια του παρελθόντος. Να εξασκήσουν την παρατηρητικότητά τους. Να καλλιεργήσουν τον γραπτό και τον προφορικό λόγο. Ο σχεδιασμός προβλέπει τον διαχωρισμό του συνόλου των παιδιών σε οκτώ ομάδες 2 διαφορετικής θεματικής και άρα διαδρομής στο χώρο. Η συνοδεία και επίβλεψη του τμήματος μπορεί να γίνει ευκολότερα από δύο υπεύθυνους, οι οποίοι θα είναι εξίσου ενημερωμένοι για το θέμα. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το πρόγραμμα δεν αποτελείται ουσιαστικά μόνο από την επίσκεψη, αλλά συμπληρώνεται και ολοκληρώνεται με δραστηριότητες τόσο πριν, όσο και μετά από αυτήν. Παρουσιάζεται στη συνέχεια το βασικό σχεδιάγραμμα βημάτων για την υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος, ενώ έπονται προτάσεις και ιδέες για δραστηριότητες πριν και μετά την επίσκεψη. 2 Οι θεματικές ενότητες είναι: Αγροτικές Ασχολίες, Άθληση, Εκπαίδευση, Ένδυση, Γυναικείος Καλλωπισμός, Οπλισμός, Παιχνίδια, πίτι & Γεύματα. Σελίδα 3

χεδιάγραμμα Εκπαιδευτικού Προγράμματος 1. Πριν την Επίσκεψη Η προετοιμασία της ομάδας πριν την επίσκεψη, πρέπει να έχει στόχο την ενημέρωση και εξοικείωση των παιδιών με το θέμα και τον χώρο: Θέμα: να γίνει συζήτηση (στο πλαίσιο κάποιου μαθήματος ή στην ευέλικτη ζώνη) για την καθημερινή ζωή άλλοτε και τώρα, εστιάζοντας στη συνέχεια σε αυτή των αρχαίων Ελλήνων. Φώρος: Ενδείκνυνται οι ακόλουθες ερωτήσεις: έχετε ξαναβρεθεί σε αυτόν (ή άλλο παρόμοιο) χώρο; τι αντικείμενα θα μπορούσαμε να βρούμε σε ένα Αρχαιολογικό Μουσείο; Ο χώρος σε σχέση με το θέμα του εκπαιδευτικού προγράμματος: «Καθημερινή ζωή». Τι σχετικά αντικείμενα μπορούμε να βρούμε; Τι μπορεί να σώζεται μετά από τόσον καιρό και τι όχι; Κανόνες του Μουσείου: Σωστή συμπεριφορά (δεν τρέχουμε/φωνάζουμε/τρώμε/μαλώνουμε κλπ) και «δεν αγγίζουμε» Γιατί; Είναι σημαντική η επεξήγηση των κανόνων, και ιδιαίτερα του κανόνα του μουσείου «δεν αγγίζω», που μοιάζει αυστηρός και ακατανόητος. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο κανόνας αυτός δεν αφορά αποκλειστικά τα ίδια τα παιδιά (ή τους επισκέπτες) αλλά τη συντήρηση των αντικειμένων. Σους λέμε για το «λάδι/λίπος» που βγαίνει από τα χέρια μας, το οποίο αγγίζοντας τα αντικείμενα δημιουργεί φθορές που με γυμνό μάτι δεν είναι ορατές, αλλά ούτε και άμεσες. Αν για παράδειγμα αγγίζαμε καθημερινά, μια φορά και μόνο την μύτη ενός αγάλματος, η τριβή, καθώς και οι ουσίες (βρωμιά, μικρόβια κοκ) που μεταφέρει το άγγιγμά μας σε λίγο καιρό θα την εξαφάνιζαν! Πέραν τούτου, τίθεται και το ζήτημα του σεβασμού των αντικειμένων γενικότερα, ως ιστορικών τεκμηρίων και έργων τέχνης. Σελίδα 4

2. Κατά την Επίσκεψη Είσοδος στο Μουσείο Τλικό & Ομάδες Με την είσοδο στο Μουσείο (ή ακόμα καλύτερα ως προεργασία στην τάξη, όπως προαναφέρθηκε) να γίνει μια μικρή εισαγωγή για τον χώρο και το θέμα του εκπαιδευτικού προγράμματος. Όταν έχει προηγηθεί η εισαγωγή μπορεί να γίνει μια μικρή επανάληψη εστιάζοντας πλέον στον συγκεκριμένο χώρο. Μοιράζονται τα φυλλάδια (σε 6-8 ομάδες των 3-4 ατόμων, ανάλογα με τον αριθμό των παιδιών. Ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τον διαθέσιμο χρόνο μπορεί να αφαιρεθεί κάποιο φυλλάδιο. Ανακοινώνεται στα παιδιά ότι θα αναζητήσουν πληροφορίες ως εξερευνητές-αρχαιολόγοι. Επομένως προσοχή! Πρέπει να είναι παρατηρητικά και να εξάγουν συμπεράσματα με βάση τα δεδομένα (: μουσειακά αντικείμενα) που βλέπουν κι όχι με αβάσιμες υποθέσεις Επιπλέον, εάν πρόκειται αργότερα να δημιουργήσουν τα παιδιά π.χ. «βιβλίο εντυπώσεων» (βλ. παρακάτω, 3. Δραστηριότητες μετά την επίσκεψη) θα πρέπει σε αυτό το στάδιο της αναζήτησης των πληροφοριών να γνωρίζουν τυχόν στοιχεία που πρέπει να καταγράψουν εκτός από τις απαντήσεις των φυλλαδίων. Εξερεύνηση Μέσα στον εκθεσιακό χώρο του μουσείου (στη μόνιμη έκθεση που προαναφέρθηκε) τα παιδιά αναζητούν τις προθήκες που αφορούν τη θεματική που τους δόθηκε (οι αριθμοί προθηκών αναγράφονται στα φυλλάδια) και καλούνται να ολοκληρώσουν τις ασκήσεις/ερωτήσεις. ε αυτό το στάδιο καλό είναι να δοθεί στα παιδιά ένα χρονικό όριο (15 περίπου) για την καλύτερη διαχείριση του χρόνου. Ο/Η συνοδός εκπαιδευτικός βοηθάει τις ομάδες όταν χρειάζονται διευκρινίσεις. Αφού συμπληρωθούν τα φυλλάδια όλες οι ομάδες παρουσιάζουν διαδοχικά το θέμα που τους δόθηκε επιτόπου (μπροστά στην αντίστοιχη προθήκη), με τρόπο σύντομο, λέγοντας τι αντικείμενα είδαν και τι κατάλαβαν γι αυτά και για το θέμα που απασχόλησε την ομάδα τους. Σα ερωτήματα που καλούνται να απαντήσουν (κατά την παρουσίαση) είναι: «Σι είναι αυτό; Πώς χρησιμοποιούνταν;» Ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού περιορίζεται στην απάντηση ερωτημάτων και αποριών που μπορεί να προκύψουν, στον συντονισμό των παρουσιάσεων π.χ....ντροπαλές! περιπτώσεις ώστε να μην σταματά η ροή των «παρουσιάσεων», καθώς και στην τήρηση της τάξης. Κατά την εξερεύνηση, αξιοποιούνται οι διαφορετικοί τρόποι «ανάγνωσης» του χώρου: το μουσείο είναι ένας χώρος όπου «δεν μπορούμε να τα γνωρίζουμε όλα», γι αυτό και οι πληροφορίες δίνονται σε διάφορες μορφές και επίπεδα όπως λεζάντες, εποπτικό υλικό, Σελίδα 5

κατάλογο των αντικειμένων που υπάρχει σε επιλεγμένα σημεία των μόνιμων εκθέσεων. Δίνονται λύσεις για την καλύτερη θέαση των αντικειμένων π.χ. να κάθονται ημικυκλικά, όχι πολύ κοντά στην κάθε προθήκη. Κατά τη διάρκεια των παρουσιάσεων, τα παιδιά ας παρουσιάσουν όσα είδαν και κατάλαβαν. Ο/Η εκπαιδευτικός μπορεί να παροτρύνει όλο το τμήμα σε διάλογο, παίζοντας το ρόλο του συντονιστή. Ακόμη κι αν έχει γίνει κάποια παρανόηση με διακριτικές ερωταποκρίσεις θα πρέπει ο/η συνοδός-εκπαιδευτικός να βοηθήσει τα παιδιά να ξεκαθαρίσουν μόνα τους το ζήτημα. το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα είναι πολύ σημαντική η διαχείριση του χρόνου, ώστε να μην υπάρξει κούραση και διάσπαση προσοχής. Τπολογίστε την κάθε παρουσίαση (σε σύνολο 60-70 λεπτών του προγράμματος) να διαρκεί περίπου στα 3-5 λεπτά, διότι θα έχετε απώλεια χρόνου κατά τη μετακίνηση και τοποθέτηση του τμήματος στις αντίστοιχες θέσεις κατά τη διάρκεια των «παρουσιάσεων». Σέλος, κατά τη διάρκεια των παρουσιάσεων είναι προτιμότερο να κάθονται. Μπορεί να έχει φέρει το καθένα μαζί του ένα μικρό μαξιλαράκι. Σα μαξιλαράκια της βεράντας είναι ιδανικά για τον σκοπό αυτό, ώστε η εμπειρία στο χώρο να είναι ξεκούραστη και ευχάριστη. Σελίδα 6

3. Μετά την επίσκεψη - Δραστηριότητες Σο εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο μουσείο θεωρείται ολοκληρωμένο εφόσον πριν και μετά την επίσκεψη στο χώρο του μουσείου έχουν προηγηθεί και έπονται δραστηριότητες που ενισχύουν την εμπειρία και τους στόχους του. το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, μπορούν να προστεθούν ποικίλες δραστηριότητες και κατασκευές, ανάλογα και με τις θεματικές ενότητες στις οποίες ο/η εκπαιδευτικός επιθυμεί να δώσει έμφαση. Σόσο σε έντυπα όσο και στο διαδίκτυο, υπάρχουν πολλές προτάσεις για κατασκευές και χειροτεχνίες με θέμα την καθημερινή ζωή στην αρχαιότητα που ποικίλουν σε δυσκολία και υλικά. Επιπλέον, η εμπειρία και η γνώση που αποκόμισαν τα παιδιά από την επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, μπορεί να συνδυαστεί και να ενδυναμωθεί με ανάλογου προσανατολισμού επισκέψεις, όπως λ.χ. σε άλλα ιστορικού χαρακτήρα μουσεία (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Λαογραφικό Μουσείο κοκ), ώστε τα παιδιά να αντιληφθούν το θέμα της καθημερινής ζωής διαχρονικά. Ακολουθούν μερικές ιδέες εύκολα υλοποιήσιμες στον χώρο της σχολικής τάξης, εφόσον η επίσκεψη ενταχθεί στον ευρύτερο σχολικό προγραμματισμό. Κατασκευές/χειροτεχνίες - «Βιβλίο Εντυπώσεων»: Σα παιδιά μπορούν να καταγράψουν τις εντυπώσεις τους (τι είδα, τι θυμάμαι, τι ένιωσα) από την επίσκεψη ατομικά ή υπό μορφή ενός συνολικού έργου, που μπορεί να εμπλουτιστεί και από άλλες εκπαιδευτικές επισκέψεις. Για την καταγραφή μπορούν να αξιοποιηθούν και εναλλακτικές μορφές έκφρασης, όπως τα κόμικς, κολλάζ φωτογραφιών/εικόνων κοκ. 3 Επιπλέον, εφόσον η ομάδα έχει διάθεση, μπορούν τα παιδιά να καταγράψουν τις εντυπώσεις υπό μορφή σχολίων, (μου άρεσε, βαρέθηκα, ξαφνιάστηκα, εντυπωσιάστηκα, κουράστηκα κοκ) ώστε οι εντυπώσεις να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, αλλά και για να εξασκείται η κριτική σκέψη των παιδιών. 4 - Υτιάχνουμε τη δική μας έκθεση-μουσείο Σα παιδιά θα μπορούσαν να εργαστούν ως αρχαιολόγοι - μουσειολόγοι και να παρουσιάσουν μία έκθεση σχετικά με τη ζωή, τη διατροφή και τα 3 Αλλά και δημιουργία ιστοσελίδας ή blog για την τάξη και τις δραστηριότητές της συνολικά. 4 Να σημειώσουμε εδώ ότι μας ενδιαφέρει ιδιαιτέρως η κριτική και τα σχόλια που μπορεί να ακουστούν. την περίπτωση που καταγραφούν οι εντυπώσεις των παιδιών θα χαρούμε να μας τις στείλετε! Η διεύθυνσή μας είναι Μ. Ανδρόνικου 6, 54621, Θεσσαλονίκη. Σa email μας είναι: education@amth.gr & amth@culture.gr Σελίδα 7

έθιμα των αρχαίων Ελλήνων, χρησιμοποιώντας φωτογραφίες από το διαδίκτυο, αντίγραφα αρχαίων αντικειμένων και δικά τους σχέδια και ζωγραφιές ή κατασκευές. Επίσης, είτε ανεξάρτητα είτε παράλληλα με αυτήν, να δημιουργηθεί και μια έκθεση για τη σύγχρονη καθημερινή ζωή, με πράγματα («δάνεια»!!) από το σπίτι! 5 - Αντικείμενα/ενθύμια: Με τη χρήση διαφόρων υλικών και τεχνικών, μπορούν να κατασκευαστούν αντικείμενα εμπνευσμένα από την επίσκεψη για να μείνουν στα παιδιά ως ενθύμια (σαν «ανακεφαλαίωση» της εμπειρίας) ή για να ενταχθούν σε μεγαλύτερης εμβέλειας δράσεις. Μπορούν να δημιουργηθούν λχ. μικρά αγγεία, είτε από πηλό χειροτεχνίας (στα βιβλιοχαρτοπωλεία) είτε από απλούστερα υλικά και τεχνικές, όπως είναι ο χαρτοπολτός 6, και να σχεδιάσουν απεικονίσεις εμπνευσμένες από το θέμα της κάθε ομάδας. Με παρόμοιες τεχνικές και υλικά (όπως τα προαναφερθέντα πηλός ή χαρτοπολτός ή άλλα) μπορούν να κατασκευαστούν μικρά «αντίγραφα» άλλων αντικειμένων, όπως κοσμήματα (χάντρες, περίαπταμενταγιόν κλπ), μικρά ειδώλια χαρακτήρων (φιγούρες σε διάφορους «ρόλους», πχ. «αθλητής», «μητέρα», «πολεμιστής», «γεωργός», «κυνηγός» κοκ.), ή ακόμη και παιχνίδια (πχ. κούκλα/πλαγγόνα 7, ζάρι κλπ). Αναπαραστάσεις-Θεατρικά/Κινητικά παιχνίδια Με έμπνευση από τις επιμέρους ενότητες (πχ. Άθληση, Παιχνίδια, πίτι και Γεύματα κοκ), μπορούν να διοργανωθούν αντίστοιχες δράσεις («αγώνες» ή παρουσιάσεις/δραματοποιήσεις παιχνιδιών) σε συνεργασία με τους ειδικούς συναδέλφους (γυμναστές, θεατρολόγους κλπ) ακόμη και σε συνεργασία με άλλες τάξεις του σχολείου. 5 π.χ. συσκευασίες από τρόφιμα, οικιακά σκεύη, παιχνίδια κλπ. 6 Ο χαρτοπολτός δημιουργείται με κομμάτια εφημερίδας/περιοδικού ανακατεμένα ή αλειμμένα με αραιωμένη ατλακόλ. τη δεύτερη περίπτωση τα έχουμε σε λωρίδες και δουλεύονται πιο εύκολα. Για τη δημιουργία αγγείου τυλίγονται οι λωρίδες γύρω από ένα φουσκωμένο μπαλόνι, και αφού στεγνώσει πρέπει να κοπεί (με τη βοήθεια ενός ποτηριού) ένα κυκλικό άνοιγμα στη μια πλευρά (που θα λειτουργήσει ως στόμιο του αγγείου). Σα υπόλοιπα στοιχεία (λαβές κλπ) συμπληρώνονται και πάλι με χαρτοπολτό. Η τεχνική του χαρτοπολτού μπορεί να αντικατασταθεί με την χαρτοταινία, η οποία τυλίγεται γύρω από τσαλακωμένη εφημερίδα δημιουργώντας τελικά την ίδια εντύπωση. Σα «αγγεία» μπορούν να χρωματιστούν με τέμπερες ή ακρυλικά χρώματα. Μπορούν επίσης να χαραχθούν πάνω στο χρώμα λεπτομέρειες (όπως έκαναν και οι αρχαίοι!). 7 Μπορείτε να την κατασκευάσετε από πηλό ή χαρτοπολτό σε κομμάτια (κεφάλι, κορμός, χέρια και πόδια) δημιουργώντας οπές ώστε να συνδεθούν με σπάγκο/σκοινί. Σελίδα 8

Πιο συγκεκριμένα, για την ενότητα της Ένδυσης, μπορεί να τεθεί ο προβληματισμός του «πώς μπορεί κάποιος να ντυθεί με ένα ορθογώνιο κομμάτι ύφασμα (αποτέλεσμα εργασίας στον αργαλειό ) χωρίς να το κόψει/ράψει;». Σο ζητούμενο είναι να κατανοήσουν τα παιδιά τη στερέωση των ρούχων πάνω στο σώμα (στην αρχαιότητα δεν χρησιμοποιούσαν πατρόν!), με ζώνες και καρφίτσες/παραμάνες (πόρπες και περόνες που είδαν στο μουσείο). Πρόκειται για μια απλή αναπαράσταση 8 Μπορούν να «ντυθούν» 2 εθελοντές (αγόρι και κορίτσι) εξηγώντας βήμα βήμα τη διαδικασία. Μια απλή και αρκετά ψυχαγωγική δραστηριότητα είναι το γνωστό παιχνίδι της παντομίμας ή αυτό του «ζωντανού πίνακα» (tableau vivant): Η τάξη χωρίζεται σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα σκέφτεται ένα περιβάλλον και μία κατάσταση (σύμφωνα με όσα είδαν στο Μουσείο) που θα περιλαμβάνει διάφορα πρόσωπα (πχ. σκηνή από την κουζίνα ενός αρχαίου σπιτιού, συμπόσιο, πόλεμος, αθλητικοί αγώνες, σχολείο κλπ). Οι μαθητές/τριες της δεύτερης ομάδας θα κλείσουν τα μάτια τους και θα τοποθετηθούν σε σχηματισμούς από τους μαθητές/τριες της πρώτης ομάδας ανάλογα με την εικόνα που εκείνοι έχουν φανταστεί. τη συνέχεια, τα παιδιά που σχημάτισαν τον «πίνακα», ανοίγουν τα μάτια και περιγράφουν τη θέση τους μέσα στην εικόνα που έχει δημιουργηθεί. Έπειτα θα δώσουν έναν τίτλο στην εικόνα που έχουν δημιουργήσει με τις στάσεις τους. Επαναλαμβάνεται το ίδιο αντιστρέφοντας τους ρόλους των δύο ομάδων. 8 τη διπλανή εικόνα, το ύφασμα στερεώνεται με παραμάνες στους ώμους (αρκούν και μόνο 2) και το αποτέλεσμα ολοκληρώνεται με μια ζώνη. Για την περίπτωση του αγοριού, το ύφασμα τυλίγεται διαγωνίως στο σώμα, στερεώνοντάς το μόνο στον ένα ώμο (τα χέρια αφήνονται ελεύθερα), ενώ για το κορίτσι τυλίγεται γύρω από το σώμα στερεώνοντάς το και στους δύο ώμους (δημιουργείται ένα κλειστό κοντό μανίκι στη μια πλευρά και το ύφασμα πέφτει χαλαρά στην άλλη). Σα υλικά είναι απλά και προσβάσιμα (από το μάθημα της Θεατρικής Αγωγής!): Θα χρειαστούν 2 μεγάλα κομμάτια υφάσματος (ένα για τον κάθε χιτώνα), δύο ακόμη λεπτά κομμάτια ως ζώνες και 3 παραμάνες (2 τουλάχιστον για το γυναικείο, 1 για το ανδρικό). Σελίδα 9

Παράρτημα Ακολουθεί η παρουσίαση των ενοτήτων-σταθμών στη μόνιμη έκθεση «Η Μακεδονία από τον 7 ο π.χ. αιώνα ως την ύστερη αρχαιότητα» ανά θεματική ομάδα. ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ (προθήκη 3) την αρχαία Ελλάδα η εκπαίδευση των νέων συμπεριλάμβανε ανάγνωση, γραφή, αριθμητική, μουσική και γυμναστική. Η βασική εκπαίδευση διαρκούσε 4 χρόνια από την ηλικία των 7 έως την ηλικία των 11 ετών. Σα παιδιά πλουσίων οικογενειών συνοδεύονταν στο σχολείο από έναν έμπιστο δούλο, τον παιδαγωγό που τα βοηθούσε και στη μελέτη τους στο σπίτι. Οι αρχαίοι Έλληνες κατά τον 5ο αι. π.χ. χάρασσαν τα γράμματα με μία μετάλλινη ή κοκάλινη γραφίδα επάνω σε μία ξύλινη επιφάνεια καλυμμένη με κερί. Όταν έκαναν λάθος έσβηναν αυτό που είχαν γράψει με την πίσω πλευρά της γραφίδας που ήταν πεπλατυσμένη. Σον 4ο αι. π.χ. ως υλικό γραφής εισάγεται ο πάπυρος από την Αίγυπτο, πάνω στον οποίο έγραφαν με μελάνι. Ο πάπυρος ήταν είδος πολυτελείας και δεν χρησιμοποιούνταν τόσο συχνά. Επίσης τμήματα σπασμένων αγγείων, τα όστρακα, χρησιμοποιούνταν για πρόχειρα σημειώματα. την προθήκη 3 εκτίθενται σύνεργα γραφής (από αριστερά προς δεξιά): Δύο σπασμένα κομμάτια αγγείων με πρόχειρα σημειώματα. Σρεις γραφίδες (δύο μεταλλικές, μια οστέινη). Δύο μεταλλικά μελανοδοχεία. Δίπλα και απέναντι από την προθήκη 3 υπάρχουν λίθινες πλάκες με επιγραφές διαφόρων θεμάτων. Σα θέματα αυτά αφορούν δημόσια έγγραφα (στρατιωτικά διαγγέλματα, πολιτικά ψηφίσματα, αγοραπωλησίες) και τιμητικές επιγραφές επίσης δημόσιου χαρακτήρα. Η γραφή είναι μεγαλογράμματη, δηλαδή όλα τα γράμματα είναι κεφαλαία και χωρίς κενά διαστήματα μεταξύ τους. ΑΘΛΗΗ (προθήκες 4 & 5) Κατά την αρχαιότητα οι αθλητές εξασκούνταν σε διάφορα αθλήματα, όπως την πάλη, την πυγμαχία, τον ακοντισμό, το άλμα εις μήκος και φυσικά τους αγώνες δρόμου. Πριν την προπόνηση οι αθλητές άλειφαν το σώμα τους με λάδι και το κάλυπταν με ένα λεπτό στρώμα άμμου για να προστατεύσουν την επιδερμίδα τους. Κάθε αθλητής έφερνε μαζί του το λάδι που χρειαζόταν μέσα σε ένα μικρό δοχείο, αλάβαστρο ή αρύβαλλο. Μετά την προπόνηση οι αθλητές έπρεπε να αφαιρέσουν από το σώμα τους το λάδι και την άμμο. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούσαν τη στλεγγίδα, ένα μεταλλικό κυρτό εργαλείο με το οποίο έξυναν τη βρωμιά από το σώμα τους. Οι αρχαίοι χώριζαν τους αγώνες σε «στεφανίτες» ή «ιερούς», στους οποίους οι νικητές έπαιρναν ως έπαθλο μόνον ένα στεφάνι, και σε «θεματικούς» ή «χρηματίτες», συνήθως τοπικούς αγώνες στους οποίους τα έπαθλα ήταν υλικά, όπως αμφορείς γεμάτοι με λάδι. Κατά την απονομή, οι κριτές στεφάνωναν τους νικητές και συχνά τύλιγαν γύρω από το σώμα των νικητών κόκκινες κορδέλες. τη συνέχεια οι νικητές έτρεχαν θριαμβευτικά γύρω γύρω στο στάδιο για να τους δει όλος ο κόσμος. την προθήκη 4 εκτίθενται: Σελίδα 10

Δύο μικροί αρύβαλλοι, τους οποίους χρησιμοποιούσαν για να μεταφέρουν λάδι για την προπόνηση. τλεγγίδες, τρεις ολόκληρες και δύο κομμάτια από λαβές. Ένας μικρός κάνθαρος με παράσταση αθλητή και ίσως Νίκης. την προθήκη 5, εκτίθενται αγγεία που χρησιμοποιήθηκαν ως έπαθλα σε αγώνες, ένα μεταλλικό (ολόκληρο) και ένα πήλινο (απόσπασμα), στο οποίο σώζεται εν μέρει το όνομα του νικητή [(Αριστόβουλος]. Σέλος, δίπλα στην προθήκη 5 (δεξιά) υπάρχει ένα μαρμάρινο επιτύμβιο ανάγλυφο αθλητή. Ο αθλητής (δισκοβόλος) απεικονίζεται όρθιος, να κρατά (με ένα λουρί) το δίσκο, ενώ δεξιά του υπάρχουν ένα κλαδί φοινικιάς (σύμβολο νίκης, θριάμβου) και στεφάνι και αριστερά του ένας αμφορέας (έπαθλο αγώνων). ΟΠΛΙΜΟ (προθήκη 2) Οι πόλεμοι στην αρχαιότητα ήταν συχνό φαινόμενο. Κάθε πόλη-κράτος έπρεπε να προστατεύει τους κατοίκους και την εδαφική ακεραιότητά της. Η διαμόρφωση και η συντήρηση του στρατεύματος αποτελούσε ζωτικής σημασίας υποχρέωση των πόλεων. υνήθως, ο κάθε πολίτης, όταν υπήρχε ανάγκη, γινόταν και στρατιώτης, που έπρεπε και να φροντίζει για τον οπλισμό του. Ο οπλισμός του στρατιώτη περιλάμβανε τα αμυντικά όπλα (ασπίδα, θώρακα, κνημίδες και κράνος) και τα επιθετικά όπλα (δόρυ, σπαθί, σφεντόνα). την προθήκη 2 εκτίθενται όπλα και από τις δύο κατηγορίες (από αριστερά προς δεξιά, πάνω προς κάτω): Αριστερό τμήμα: Αιχμές από βέλη (κάποιες στερεωμένες σε πλεξιγκλάς ως αναπαράσταση, άλλες στη βάση της προθήκης). Βλήματα από σφεντόνα: φτιαγμένα από μόλυβδο, φέρουν χαράξεις με ονόματα (του στρατηγού, της πόλης κοκ) απ όπου προέρχονται. Μεσαίο τμήμα: Αιχμές από δόρατα και ένας σταυρωτήρας (κάτω στέλεχος του δόρατος). παθιά (από σίδερο με διακοσμητικές λεπτομέρειες χρυσού) που σώζουν και κομμάτι από τη θήκη (φαίνεται το ακριανό στέλεχος στις αιχμές). Δεξί τμήμα: Περικνημίδες από χαλκό. Κράνη δύο τύπων: χαλκιδικού/κορινθιακού τύπου που καλύπτουν τα αυτιά, τα μάγουλα και τη μύτη και ιλλυρικού τύπου που καλύπτουν μόνο τα αυτιά και τα μάγουλα. πιρούνια, μεταλλικά καρφιά που στερεώνονται στα σανδάλια των οπλιτών για να χτυπούν τα άλογα αλλά και τους αντιπάλους στη μάχη σώμα με σώμα. Μια παραγναθίδα κράνους με παράσταση Νίκης (στέλεχος κράνους που προστάτευε το μάγουλο του οπλίτη). ΑΓΡΟΣΙΚΕ ΑΦΟΛΙΕ (προθήκη 6) την αρχαία Ελλάδα οι βασικές αγροτικές ασχολίες ήταν η καλλιέργεια αμπελιών, ελαιόδεντρων και δημητριακών. Σο κρασί ήταν ιδιαίτερα αγαπητό στους αρχαίους Έλληνες. Σο λάδι ειδικά το χρησιμοποιούσαν στη διατροφή, Σελίδα 11

αλλά και στη φροντίδα του σώματος. Με αυτό έκαναν εντριβές στο σώμα τους οι αθλητές για να ζεσταθούν οι μύες τους πριν την εκγύμνασή τους, ενώ δινόταν και ως έπαθλο στους νικητές των αγώνων. Σα δημητριακά που καλλιεργούνταν περισσότερο ήταν το σιτάρι και το κριθάρι, που τα μάζευαν όταν ωρίμαζαν με μικρά δρεπάνια. Οι αρχαίοι Έλληνες εξέτρεφαν ζώα όπως οι χοίροι, οι κότες και οι χήνες. Ασχολούνταν επίσης με το κυνήγι και το ψάρεμα. την προθήκη 6 εκτίθενται τα μεταλλικά τμήματα εργαλείων που χρησιμοποιούνταν σε διάφορες αγροτικές εργασίες. Σα ευρήματα είναι τοποθετημένα: τον τοίχο της προθήκης: σύνεργα ψαρέματος, που από αριστερά προς δεξιά είναι: - βελόνες (μεταλλικές), - βαρίδια (μεταλλικές και οστέινες), - αγκίστρια (μεταλλικά). τη βάση της προθήκης (σε δύο επίπεδα) από αριστερά προς δεξιά είναι: Πάνω σειρά: - δικέλλι - τσεκούρι - φυτευτήρι - αξίνα Κάτω σειρά: - δρεπάνια (3) - μαχαίρι τις πλαϊνές πλευρές της προθήκης υπάρχει πληροφοριακό υλικό (στα δεξιά) με κείμενα και εικόνες (φωτογραφίες από παραστάσεις αγγείων) καθώς και μια πήλινη κωδωνόσχημη κυψέλη (στα αριστερά). ΓΤΝΑΙΚΕΙΟ ΚΑΛΛΩΠΙΜΟ (προθήκες 22 & 23) Οι γυναίκες στην αρχαιότητα δεν διαδραμάτιζαν εξέχοντα ρόλο όσο οι άνδρες, ήταν συνήθως περιορισμένες στο χώρο του σπιτιού, φροντίζοντας την οικογένεια. Οι αφορμές για να βρεθούν εκτός σπιτιού ήταν λίγες, συνήθως σε επίσημες τελετές ιδιωτικού (π.χ. γάμοι, κηδείες) ή δημόσιου (θρησκευτικές γιορτές της πόλης) χαρακτήρα. Παρόλο όμως που έβγαιναν σπάνια, φρόντιζαν την εμφάνισή τους, με κοσμήματα και καλλυντικά (αρωματικά έλαια, είδη μακιγιάζ κ.α.). την προθήκη 22 υπάρχουν αντικείμενα σχετικά με τον καλλωπισμό του σώματος: (από πάνω προς τα κάτω και από αριστερά): Καθρέφτης (χάλκινος, λείπει μέρος της λαβής): δεν υπήρχε ο γυάλινος καθρέφτης, το είδωλο φαίνονταν στην πολύ καλά γυαλισμένη επιφάνεια του μετάλλου. (πρβλ. με το είδωλο που φαίνεται σε κουτάλι ή καθαρό αυτοκίνητο). Σρία (3) τσιμπιδάκια μεταλλικά για αφαίρεση τριχών. Καπάκι από πυξίδα (κοσμηματοθήκη) με σκηνές καλλωπισμού γυναικών. Ειδώλιο γυναίκας που κρατά καθρέφτη. Χτένα (από ελεφαντόδοντο) οι ξύλινες δεν σώζονται. Δύο (2) πήλινες πυξίδες (αγγεία φύλαξης μακιγιάζ). Σελίδα 12

Πέντε (5) αρωματοδοχεία διαφόρων σχημάτων (κοινά στοιχεία: μικρό μέγεθος και στενός λαιμός για να μην εξατμίζεται το άρωμα) και υλικών. Αναλυτικότερα: τρία πήλινα, ένα γυάλινο (μπλε με σχέδια) και ένα αλαβάστρινο (:από ένα είδος ορυκτής πέτρας). Δοχείο με κομμάτια ψιμυθίου (είχαν ως βάση το οξείδιο του μολύβδου το οποίο έχει λευκό χρώμα και χρησίμευε ως βάση για το μακιγιάζ. Δηλαδή ανακάτευαν τη σκόνη με διάφορα έλαια για να δείχνει λευκή η επιδερμίδα του προσώπου). ΠΡΟΟΧΗ: το οξείδιο του μολύβδου είναι καρκινογόνο υλικό που εξακολουθούν να χρησιμοποιούν στην κοσμετολογία και ειδικά στα κραγιόν. ΠΕΙΡΑΜΑ: για να διαπιστωθεί εάν ένα κραγιόν έχει μόλυβδο βάζουμε λίγη ποσότητα στην παλάμη μας και την τρίβουμε με ένα χρυσό δαχτυλίδι. Αν η πάστα αυτή μαυρίσει πετάμε το κραγιόν!!! Σρία (3) κουταλάκια-σπάτουλες (ένα μεταλλικό και δύο οστέινα). τη διπλανή προθήκη 23, εκτίθενται: Κοσμηματοθήκη, πήλινη με καπάκι. Κοσμήματα: περιδέραια (ένα με πήλινες επίχρυσες χάντρες, περίαπτα/μενταγιόν), σκουλαρίκια, βραχιόλια, δαχτυλίδια, ένα ζευγάρι πόρπες (με χρυσό κόσμημα στην άκρη) και ένα ζευγάρι περόνες (χάλκινες). Σα υλικά ποικίλουν, χρυσός, χαλκός, ασήμι, γυαλί, πέτρες, κοχύλια. Πήλινη προτομή γυναίκας στην οποία διασώζεται το χρώμα και η διακόσμηση: φοράει περιδέραιο, σκουλαρίκια και στέμμα/καπέλο. ΠΙΣΙ & ΓΕΤΜΑΣΑ (προθήκες 17,18 & 24) Οι αρχαίοι Έλληνες έμεναν σε σπίτια απλής κατασκευής. Σα σπίτια των αρχαίων Ελλήνων είχαν πόρτες που ήταν επενδυμένες με φύλλα χαλκού και στολισμένες με καρφιά. Σα πόμολα και οι μεντεσέδες ήταν κάποιες φορές πραγματικά καλλιτεχνήματα. Σα πλούσια σπίτια διακοσμούνταν με τοιχογραφίες και ψηφιδωτά, ενώ τα σπίτια των χαμηλότερων τάξεων διακοσμούνταν απλούστερα. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν στα σπίτια τους διαφόρων ειδών έπιπλα: κρεβάτια, τραπέζια, καρέκλες, δίφρους (σκαμνιά) που ήταν κατασκευασμένα κυρίως από ξύλο. το σπίτι υπήρχαν απλά σκεύη για καθημερινή χρήση αλλά και πολυτελή σκεύη για τις γιορτές. Εκτός από τα καθημερινά τους γεύματα οι εύποροι πολίτες διοργάνωναν συμπόσια δηλ. επίσημα γεύματα με αφορμή κάποια ιδιωτική ή δημόσια γιορτή. τα συμπόσια συμμετείχαν μόνο άνδρες, κι εκτός από την κατανάλωση φαγητού και κρασιού, οι συμμετέχοντες άκουγαν μουσική, απήγγειλαν στίχους και έπαιζαν παιχνίδια σκέψης. Σα συμπόσια οργανώνονταν στο δωμάτιο του σπιτιού που ονομαζόταν «ανδρών» (το κατεξοχήν δωμάτιο των ανδρών). Οι καλεσμένοι ξάπλωναν πάνω σε ψηλά ανάκλιντρα τοποθετημένα σε σχήμα Π κοντά στους τοίχους του δωματίου. Ανάμεσα στα ανάκλιντρα ήταν τοποθετημένα τραπέζια. Οι αρχαίοι Έλληνες έπιναν το κρασί τους ανακατεμένο με νερό. Ανακάτευαν τον οίνο με το νερό σε μεγάλα αγγεία που ονομάζονταν κρατήρες και το σέρβιραν με την αρύταινα (κουτάλα) ή την οινοχόη (κανάτα). Σο κρασί το έπιναν με διαφόρων ειδών κύπελλα που είχαν λαβές και έφεραν διακόσμηση. την προθήκη 17 εκτίθενται: Σοίχος προθήκης: Σελίδα 13

Δύο (2) λυχνάρια πήλινα, χωρίς διακόσμηση. Ένα μεταλλικό εξάρτημα πόρτας (ρόπτρο). Βάση προθήκης: Μικρογραφικά ομοιώματα επίπλων (καρέκλες, τραπέζια, σκαμνί) μεταλλικά (χαλκός, σίδηρος). Σρία μεταλλικά κλειδιά (αποσπασματικά σωζόμενα). την προθήκη 18 υπάρχουν (από αριστερά): Σέσσερα σκεύη μαγειρικής: δύο με βάση (το ένα με ενσωματωμένα «πόδια», το άλλο με βάση ανεξάρτητη και μεταλλική), δύο χωρίς βάση. Μεταλλικό εργαλείο μαγειρικής (πιρούνα). κεύη σερβιρίσματος (όλα πήλινα): - Δύο θήλαστρα (μπιμπερό). - Σέσσερα (4) χαμηλά αγγεία (είναι ποτήρια αλλά μοιάζουν με μπολ, το ένα με δύο λαβές). - Ένα πινάκιο (πιάτο). την προθήκη 24 υπάρχουν: Σοίχος προθήκης: Μια κουτάλα (αρύταινα) για το σερβίρισμα του κρασιού. Ένα σουρωτήρι για τον καθαρισμό του κρασιού από τα ιζήματα και διάφορα ξένα σώματα. Βάση προθήκης (βάθρο): Κρατήρας (αγγείο για την ανάμιξη του οίνου με το νερό). Κύλικα (ποτήρι, εν προκειμένω με πόδι). Ακόμη εκτίθενται: Σρεις κύλικες (πήλινες). Μια οινοχόη (χάλκινη). Ένα λυχνάρι με βάση (χάλκινο με πλούσια διακόσμηση). ΕΝΔΤΗ (προθήκες 19 & 20) Οι αρχαίοι Έλληνες έφτιαχναν τα ενδύματά τους στον αργαλειό. Σα υφάσματα ήταν φτιαγμένα από φυσικά υλικά (βαμβάκι, λινάρι κοκ) και είχαν ορθογώνιο σχήμα χάρη στον αργαλειό. Όταν λοιπόν ήθελαν να ντυθούν, στερέωναν τα υφάσματα στο σώμα τους με πόρπες, περόνες 9 και ζώνες. Επιπλέον, αγαπούσαν τα χρώματα κι έτσι τα ρούχα τους είχαν διάφορα χρώματα: πράσινο, μπλε, κόκκινο και κίτρινο. Σα χρώματα τα έπαιρναν από ρίζες φυτών και πετρώματα. Σο πιο περιζήτητο χρώμα ήταν το κόκκινο που το έπαιρναν από τον αδένα του κοχυλιού πορφύρα. τον ελλαδικό χώρο λόγω κλίματος και γεωφυσικής διαμόρφωσης είναι πολύ σπάνιο να βρεθούν σε ανασκαφές αντικείμενα από φθαρτά υλικά όπως το ξύλο, το ύφασμα το χαρτί κα. Αυτό σημαίνει ότι από τη διαδικασία κατασκευής και διακόσμησης των ενδυμάτων έχουμε λίγα τεκμήρια. την προθήκη 19, υπάρχουν αντικείμενα για την κατασκευή των ρούχων. Κάποια από αυτά είναι προσαρτημένα σε αναπαραστάσεις: Σέσσερις (4) σφόνδυλοι (ο ένας στην αναπαράσταση της ρόκας). Δεκαέξι (16) υφαντικά βάρη (τα έξι στερεωμένα σε ύφασμα). Σέσσερις (4) βελόνες δύο μεταλλικές και δύο οστέινες. 9 Παραμάνες, καρφίτσες, αντίστοιχα. Σελίδα 14

Πέντε (5) άγκιστρα ρόκας (το ένα στερεωμένο σε ρόκα). τη διπλανή προθήκη 20, εκτίθενται: Σρία (3) μικρά ειδώλια, δύο γυναικεία και ένα ανδρικό, που απεικονίζουν διαφόρων τύπων ενδύματα (το ένα μάλιστα σώζει σε καλή κατάσταση και το χρώμα του). Δύο (2) αγγεία με σχετική θεματολογία. Σρία ζευγάρια πόρπες και περόνες (μεταλλικές και οστέινες) για τη στερέωση των ρούχων. ΠΑΙΦΝΙΔΙΑ (προθήκη 21) την αρχαία Ελλάδα τα περισσότερα παιχνίδια των παιδιών φτιάχνονταν από τα μέλη της οικογένειας. Σα παιδιά των πλούσιων οικογενειών είχαν παιχνίδια φτιαγμένα από τεχνίτες. Σο πρώτο παιχνίδι των παιδιών ήταν η κουδουνίστρα («πλαταγή»). ύμφωνα με τις δοξασίες των αρχαίων Ελλήνων ο ήχος που έβγαζαν τα πετραδάκια που υπήρχαν στο εσωτερικό της έδιωχναν τα κακά πνεύματα μακριά από την κούνια των παιδιών. Τπήρχαν ωστόσο και άλλα παιχνίδια, που διασκέδαζαν και εκπαίδευαν τα παιδιά σε διάφορες δεξιότητες, ανάλογα και με το φύλο τους. την προθήκη 21 εκτίθενται (από αριστερά): Σοίχος προθήκης: Πήλινη κούκλα (καθιστή). Κουδουνάκια μεταλλικά. Βάση προθήκης: Κουδουνίστρες και ειδώλια (περιστέρι, μήλο, μωρό στην κούνια). Ειδώλιο κοριτσιών που παίζουν εφεδρισμό (καβάλες). Πήλινο συρόμενο αλογάκι («άθυρμα») οι τροχοί ήταν μάλλον ξύλινοι. Μεταλλική κουδουνίστρα. Βάση επιτραπέζιου παιχνιδιού, πήλινη. Πήλινα ζάρια (2). Κότσια πήλινες απομιμήσεις από αστραγάλους. Κάτοψη Οι κουκίδες δείχνουν τα σημεία με τις επιλεγμένες προθήκες που αντιστοιχούν στις θεματικές ενότητες των εκπαιδευτικών φυλλαδίων. Σελίδα 15