ΟΜΑΔΑ Α ΘΕΜΑ Α1 Α.1.1. Να αποδώσετε με συντομία το περιεχόμενο των πιο κάτω ιστορικών όρων: α) «Αντιπολιτευτικοί όμιλοι» β) «Ανόρθωση» γ) «Εθνικό κόμμα» δ) «Υπηρεσία Ανοικοδομήσεως Ανατολικής Μακεδονίας» Α.1.2. Να παρουσιάσετε τη λύση που υιοθετήθηκε και τη διαδικασία που ακολουθήθηκε στο ζήτημα της εκτίμησης των περιουσιών των προσφύγων. Α.1.3. Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων είναι σωστό ή όχι, γράφοντας την ένδειξη Σ (σωστό) ή Λ (λάθος). α) Η «Πατριαρχική Επιτροπή» μερίμνησε για την εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τα Θράκη. β) Η Τράπεζα της Ελλάδος λειτούργησε το Μάιο του 1927. γ) Το πρόγραμμα του τρικουπικού κόμματος, ήδη από το 1875, ήταν πολύ κοντά στις αντιλήψεις του Κουμουνδούρου. δ) Το πρώτο παγκόσμιο Παν-ποντιακό Συνέδριο διοργανώθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 17 Αυγούστου 1918. ε) Η Τραπεζούντα μέχρι και το 1883 ήλεγχε το 40% του εμπορίου της Περσίας. ΘΕΜΑ Α2 Α.2.1. Να περιγράψετε την αντίδραση του πρίγκιπα Γεωργίου απέναντι στην Κρητική επανάσταση. Α.2.2. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα γράμματα στης στήλης Α και δίπλα στο καθένα απ αυτά τους αριθμούς της στήλης Β που προσδιορίζουν τις καινοτομίες που αντιστοιχούν στα Συντάγματα. ΣΤΗΛΗ Α Α. Σύνταγμα του 1844 Β. Σύνταγμα του 1864 Γ. Σύνταγμα του 1911 ΣΤΗΛΗ Β 1. ψήφος με σφαιρίδια 2. μονιμότητα των δικαστικών και των δημοσίων υπαλλήλων 3. δωρεάν εκπαίδευση 4. καθολική ψηφοφορία για άνδρες 5. αρχή λαϊκής κυριαρχίας 6. ασυμβίβαστο μεταξύ στρατιωτικής και δημοσιοϋπαλληλικής ιδιότητας και βουλευτικού αξιώματος 7. βασιλευόμενη δημοκρατία 8. απαγόρευση της δουλείας Α.2.3. Να περιγράψετε τις προσπάθειες για την ίδρυση μιας Ποντοαρμενικής Δημοκρατίας κατά το διάστημα 1918-1922.
ΟΜΑΔΑ Β ΘΕΜΑ Β1 Ποια ήταν η προέλευση των προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελλάδα κατά τις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20 ου αιώνα με βάση τον πίνακα και τις ιστορικές σας γνώσεις; ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ Μικρά Ασία Ανατ. Θράκη Πόντος Κων/πολη Τουρκία (σύνολο) Καύκασος Ρωσία Ρωσία (σύνολο) Βουλγαρία Σερβία Αλβανία Άλλες περιοχές (Δωδεκάνησα, Ρουμανία, Κύπρος, Αίγυπτος) 626.954 256.635 182.169 38.458 1.104.216 47.091 11.435 58.526 49.027 6.057 2.498 1.525 51,3% 21% 14,9% 3,2% 90,4% 3,9% 0,9% 4,8% 4% 0,5% 0,2% 0,1% ΣΥΝΟΛΟ 1.221.849 100% ΘΕΜΑ Β2 Αφού μελετήσετε το ακόλουθο κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές γνώσεις σας, να παρουσιάσετε σε σύντομο κείμενο τα κύρια στοιχεία της πολιτικής του δηλιγιαννισμού. Κείμενο Στο αντι-τρουπικό στρατόπεδο συσπειρώθηκαν τα στοιχεία του εγχώριου (μικρο)αστισμού. [...] Οι αντιτρικουπικοί δεν ήταν εναντίον του κεφαλαίου, αλλά ήθελαν να το θέσουν υπό τον έλεγχο της κρατικής μηχανής. Στιγμάτιζαν με υστερικό πάθος την κερδοσκοπία, το χρηματιστήριο, το χρηματικό κεφάλαιο, το χρηματικό πλούτο, την τοκογλυφία, την τραπεζική παντοδυναμία. Κήρυσσαν τον πόλεμο στους ξένους, στην Ευρώπη, στους πλούσιους Έλληνες της διασποράς. Παρόλα αυτά, ήταν υπέρ των παραγωγικών επενδύσεων, μέσα από έναν κατάλληλο κυβερνητικό προσανατολισμό. [...] Παρά την παραδοσιακή μορφή πολλών από αυτούς που μετείχαν στη δηλιγιαννική παράταξη, ωστόσο έχουμε να κάνουμε με ένα φαινόμενο εξίσου νέο με τον τρικουπισμό. Το φαινόμενο αυτό είναι νέο όχι με βάση την προέλευση των στρωμάτων που το συγκροτούσαν, αλλά με βάση τις επιδιώξεις του. Δεν είναι τυχαίο ότι οι επιδιώξεις αυτές, ξεκινώντας από ένα δημαγωγικό αντι-τρικουπισμό, κατέληξαν να αναφέρονται όλο και περισσότερο στο γερμανικό αναπτυξιακό υπόδειγμα. [...] Έτσι, ο δηλιαγιαννισμός, στην προσπάθειά του να εμποδίσει το τρικουπικό έργο, κατέληξε να διαμορφώσει στην πράξη ένα πρόγραμμα με αναφορές όχι στο παρελθόν, αλλά στο παρόν και στο μέλλον. Το πρόγραμμα αυτό ερχόταν σε αντίθεση προς το τρικουπικό, αλλά αυτό δε σημαίνει και ότι επιδίωκε το γύρισμα της ιστορίας προς τα πίσω. Αντίθετα, επιδίωκε έναν ορισμένο κοινωνικό εκσυγχρονισμό με άξονα της όλης προσπάθειας το κράτος. Ενώ ο Τρικούπης προσέβλεπεστην αγγλική κοινωνία και γι αυτό επιδίωκε να ενισχύσει την οικονομία και να αποδυναμώσει την πολιτική εξουσία, ο Δηλιγιάννης επιδίωκε ακριβώς το αντίθετο: ισχυρή πολιτική εξουσία που να ελέγχει και την οικονομία. Ο Θ. Δηλιαγιάννης ξιφουλκούσε κατά της πλουτοκρατίας, κατά του χρηματικού και χρηματιστικού κεφαλαίου, υποσχόταν ένα ένα συνδυασμό της οικονομικής προόδου με την κοινωνική δικαιοσύνη και κυρίως επιζητούσε να ενισχύσει τη δύναμη του κράτους. Κ. Βεργόπουλος, «Τα δύο κόμματα» Στο: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΔ, σελ. 23-24.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ Α ΘΕΜΑ Α1 Α.1.1. α) Σχολικό βιβλίο σελ. 75-76 «Η νέα γενιά... Κουμουνδούρος.» β) Σχολικό βιβλίο σελ. 89 «Πριν... ακτήμονες.» γ) Σχολικό βιβλίο σελ. 92 «Το Εθνικό... Βενιζελικοί.» δ) Σχολικό βιβλίο σελ. 139-140 «Παράλληλα... επανεγκατάστασή τους.» Α.1.2. Σχολικό βιβλίο σελ. 160-161 «Όπως είδαμε... πλευρά.» Α.1.3. α) Λ, β) Σ, γ) Σ, δ) Λ, ε) Λ ΘΕΜΑ Α2 Α.2.1. Σχολικό βιβλίο σελ. 212-213 «Η έκρηξη... ανοιχτά.» Α.2.2. Α-3,4,8 Β-1,5,7 Γ-2,6 Α.2.3. Σχολικό βιβλίο σελ. 250-251 «Η κυβένηση... Δημοκρατία.» & σελ. 251-252 «Παράλληλα... Έλληνες.» & σελ. 253 «Η τελευταία προσπάθεια... Μ. Ασίας.» ΟΜΑΔΑ Β ΘΕΜΑ Β1 Ο αριθμός των προσφύγων, οι οποίοι κατέφυγαν στην Ελλάδα κατά τον 19 ο αιώνα δεν ήταν πολύ μεγάλος. Αντίθετα, τις πρώτες δεκαετίες του 20 ου αιώνα τα κύματα των προσφύγων που έφθαναν στην ελλάδα ήταν συχνότερα και πολυαριθμότερα. Αιτία ήταν οι πολεμικές συγκρούσεις και η εχθρότητα μεταξύ των κρατών της Βαλκανικής Χερσονήσου, ως συνέπεια του γενικότερου ανταγωνισμού στις περιοχές. Αποκορύφωμα στην όλη κίνηση των πληθυσμών αποτέλεσε ο ξεριζωμός του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης το 1922. Ο μεγάλος αριθμός των προσφύγων και ο οριστικός χαρακτήρας που πήρε η εκδίωξη από τις πατρογονικές εστίες ανάγκασε την ελληνική πολιτεία να λάβει συστηματικότερα μέτρα για την περίθαλψη και την αποκατάστασή τους στη νέα πατρίδα. Ο συνολικός αριθμός των προσφύγων που καταγράφηκαν στην απογραφή του 1928 σύμφωνα με τα δεδομένα του πίνακα έφτασε στο 1.220.000, χωρίς να ληφθούν υπόψη ορισμένες παράμετροι που καθιστούσαν την απογραφή μη αντικειμενική (υψηλή θνησιμότητα, υπογεννητικότητα, μετανάστευση σε άλλες χώρες). Το μεγαλύτερο ποσοστό των προσφύγων (1.104.216 = 90,4%) προέρχεται από την Τουρκία (Μ. Ασία, Ανατολική Θράκη, Πόντος, Κων/πολη), γεγονός που αποδεικνύει ότι στις συγκεκριμένες περιοχές υπήρχαν συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί σε υψηλή πυκνότητα βάσει των αριθμών. Οι κάτοικοι της Ανατολικής Θράκης εκδιώχθηκαν για πρώτη φορά στις αρχές του 1914 με το πρόσχημα της επικείμενης εισόδου της Τουρκίας στον Α παγκόσμιο πόλεμο ενώ η οριστική τους αποχώρηση έγινε 12/25 Νοεμβρίου του 1922 ύστερα από την ανακωχή με τους Τούρκους σύμφωνα με τη συνθήκη των Μουδανιών (Οκτώβριος 1922). Το Μάιο του 1914 οι διωγμοί επεκτάθηκαν στη Μ. Ασία κυρίως στη δυτική με το πρόσχημα της εκκένωσης της περιοχής απέναντι από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου για στρατιωτικούς λόγους. Όλη η επιχείρηση έγινε με την καθοδήγηση των γερμανών συμμάχων των Τούρκων. Η εκκένωση μεθοδεύτηκε πρώτα με ανθελληνική εκστρατεία του τουρκικού τύπου και καταπίεση των Ελλήνων για να εξαναγκαστούν σε «εκούσια» μετανάστευση. Σε πολλές περιπτώσεις διαπράχθηκαν λεηλασίες και δολοφονίες σε βάρος των Ελλήνων. Επίσης, οι κάτοικοι της Μ. Ασίας, της ιταλοκρατούμενης Νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας αλλά και του Πόντου διώχθηκαν για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του Α παγκοσμίου πολέμου, η πλειοψηφία τους επέστρεψε στις εστίες τους μέχρι το τέλος του 1920, αλλά η οριστική τους αναχώρηση έγινε ύστερα από τη
Μικρασιατική Καταστροφή. Συνολικά μέχρι το 1920 έφτασαν στην Ελλάδα 800.000 πρόσφυγες από τους οποίους οι περισσότεροι επέστρεψαν στις εστίες τους. Ήδη πριν από τον Αύγουστο του 1922, ελληνικοί πληθυσμοί της Μ. Ασίας (Πόντου, Κιλικίας, Καππαδοκίας) είχαν εγκαταλείψει τα σπίτια τους και είχαν καταφύγει στη Σμύρνη ή στην Ελλάδα. Μετά την καταστροφή της Σμύρνης σειρά είχαν τα Βουρλά, το Αϊβαλί κκαι τα Μοσχονήσια. Διώξεις σημειώθηκαν στη Βορειοδυτική Μικρά Ασία (Προποντίδα και αλλού). Οι Έλληνες της χερσονήσου της Καλλίπολης έφυγαν αργότερα. Συνολικά το φθινόπωρο του 1922 έφθασαν στην Ελλάδα 900.000 πρόσφυγες (ανάμεσά τους και 50.000 Αρμένιοι) και περίπου 200.000 Έλληνες παρέμειναν στην Καππαδοκία και γενικότερα στην Κεντρική και Νότια Μικρά Ασία, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα το 1924 και 1925. Ο αριθμός των προσφύγων από την Κων/πολη είναι συγκριτικά πολύ μικρότερος (38.548) καθώς οι έλληνες της Πόλης, της Ίμβρου και της Τενέδου εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή τω πληθυσμών (1.904.216 το σύνολο των προσφύγων από την Τουρκία). Μετά τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων έφθασε και το πρώτο μεταναστευτικό ρεύμα από τη Ρωσία. Έλληνες της περιοχής του Καυκάσου με την αναγγελία της προσάρτησης της εύφορης Μακεδονίας άρχισαν να μεταναστεύουν στην ελλάδα με την ελπίδα ότι θα τους παραχωρούσαν γη. Κάποιοι από αυτούς κατόρθωσαν να εγκατασταθούν στην Κεντρική Μακεδονία. Το μεταναστευτικό ρεύμα αναχαιτίστηκε με επέμβαση της ελληνικής κυβέρνησης. Την περίοδο 1919-1921 λόγω της Ρωσικής Επανάστασης και της κατάληψης ρωσικών επαρχιών από τους Τούρκους μεγάλο μέρος των Ελλήνων της Ρωσίας κατέφυγε στην Ελλάδα μαζί με Αρμένιους και Ρώσους (58.526). ένας άλλος παράγοντας που δημιούργησε προσφυγικό ρεύμα ήταν η εκστρατεία στην Ουκρανία, στην οποία συμμετείχαν και ελληνικά στρατεύματα. Αυτή η κίνηση δυσαρέστησε τους σοβιετικούς αξιωματούχους που άρχισαν να βλέπουν εχθρικά τους Έλληνες της περιοχής. Οι πρώτοι Έλληνες που πέρασαν μαζικά τα σύνορα τον 20 ο αιώνα ήταν οι κάτοικοι της Ανατολικής Ρωμυλίας περιοχής της Βουλγαρίας με σημαντικό ελληνικό πληθυσμό. Η αναγκαστική μετανάστευση στην Ελλάδα το 1906 ήταν συνέπεια των βιαιοπραγιών των Βουλγάρων εξαιτίας του ανταγωνισμού Ελλάδας- Βουλγαρίας για επικράτηση στην υπό οθωμανική κυβέρνηση Μακεδονία (Μακεδονικός Αγώνας). Μετά την υπογραφή της συνθήκης του Βουκουρεστίου 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1913 με την οποία τερματίζονται οι Βαλκανικοί πόλεμοι, Έλληνες από τη Βουλγαρία καθώς και από τη Δυτική Θράκη και το τμήμα της Ανατολικής Μακεδονίας που είχαν κατακυρωθεί στη Βουλγαρία έφθασαν στην Ελλάδα. Στις 14 Νοεμβρίου 1919 υπογράφτηκε η Συνθήκη του Νεϊγύ που προέβλεπε την παραχώρηση της Δυτικής Θράκης από τη Βουλγαρία στην Ελλάδα μαζί με το σύμφωνο για αμοιβαία μετανάστευση. Έτσι περίπου 30.000 Έλληνες αποχώρησαν από τη Βουλγαρία στην Ελλάδα ενώ άλλες 20.000 είχαν μεταναστεύσει πριν την υπογραφή της συνθήκης (49.027). Το 1906 Έλληνες κάτοικοι της Ρουμανίας απελάθηκαν, λόγω της έξαρσης που γνώριζε εκείνη την εποχή το κουτσοβλαχικό ζήτημα, το οποίο επηρέαζε τις σχέσεις Ελλάδας-Ρουμανίας. Γνωρίζουμε επίσης πως στο Μοναστήρι υπήρχε ισχυρή ελληνική παρουσία και όταν μετά τη συνθήκη του Βουκουρεστίου η περιοχή αυτή προσαρτήθηκε στη Σερβία δημιουργήθηκε προσφυγικό ρεύμα προς την Ελλάδα. Έλληνες πρόσφυγες ήλθαν από τη Βόρεια Ήπειρο, κυρίως το 1914 (2.498), τη Ρουμανία (το 1919 από περιοχές που αποτελούσαν πεδίο πολεμικών συγκρούσεων) και από τα Ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα (από το 1912 και εξής). ΘΕΜΑ Β2 Γύρω από το κόμμα του Δηλιγιάννη συσπειρώθηκαν τα στοιχεία του ελληνικού μικροαστισμού. Όμως παρά την παραδοσιακή μορφή των κοινωνικών στοιχείων που συμμετείχαν στη δηλιγιαννική παράταξη, έχουμε να κάνουμε με ένα νέο πολιτικό φαινόμενο. Το νέο δεν προσδιορίζεται με βάση την κοινωνική προέλευση των στρωμάτων που το συγκροτούσαν, αλλά με βάση τους στόχους του. Συγκεκριμένα, ο Δηλιγιάννης ήταν προσανατολισμένος προς το γερμανικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης και κρατικής οργάνωσης σε αντίθεση με τον Τρικούπη που ήταν θετικά διακείμενος στο αγγλικό υπόδειγμα ανάπτυξης. Ο Δηλιγιάννης επιδίωκε όχι το πισωγύρισμα της ιστορίας, αλλά έναν κοινωνικό
εκσυγχρονισμό με άξονα της προσπάθειας το ίδιο το κράτος. Επιδίωκε μια ισχυρή κεντρική πολιτική εξουσία που να ελέγχει την οικονομία και γι αυτό δεν αποδεχόταν το χωρισμό των εξουσιών και στόχευε στη συγκέντρωση και στον έλεγχό τους από το κράτος. Παράλληλα, οι δηλιγιαννικοί απρχθάνονταν το τυχοδιωκτικό χρηματιστικό κεφάλαιο, στιγμάτιζαν την κερδοσκοπία, το χρηματιστήριο, την τοκογλυφία και την τραπεζική παντοδυναμία. Γενικά το δηλιγιαννικό κόμμα υποστήριζε μια αργή οικονομική ανάπτυξη που θα βασιζόταν σε παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες. Δεν ήταν εναντίον του κεφαλαίου, αλλά ήθελε να το θέσει υπό τον έλεγχο του κράτους και συγχρόνως ήταν υπέρ των παραγωγικών επενδύσεων μέσα από έναν κατάλληλο κυβερνητικό προσανατολισμό. Ακόμη, ο Δηλιγιάννης υποσχόταν ένα συνδυασμό της οικονομικής προόδου με την κοινωνική δικαιοσύνη, αφού επέκρινε το κοινωνικό κόστος του εκσυγχρονισμού και υποστήριζε ένα κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης. Έτσι υποστήριζε το αίτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης με τη μείωση των φόρων και την παροχή ευκαιριών στους προστατευόμενούς του για την κατάληψη δημόσιων θέσεων. Όσον αφορά στο θέμα των αγροτών, στα εδάφη της Θεσσαλίας οι δηλιγιαννικοί προσπάθησαν να χορηγήσουν γη στους αγρότες και πήραν μέτρα για τη βελτίωση της θέσης τους, ενώ οι τρικουπικοί ήταν με το μέρος των γαιοκτημόνων. Τελικά, ο Δηλιγιάννης ξεκινώντας από ένα δημαγωγικό αντι-τρικουπισμό κατέληξε να διαμορφώσει ένα πρόγραμμα με αναφορές όχι στο παρελθόν, αλλά στο παρόν και στο μέλλον. Το πρόγραμμά του ερχόταν σε σύγκρουση με το πρόγραμμα του Τρικούπη που, σε αντίθεση με το Δηλιγιάννη, επιδίωκε να ενισχύσει την οικονομία, να αποδυναμώσει την πολιτική εξουσία και εξορθολογήσει τη δημόσια διοίκηση.