Παύλος (Παυλικιανός)

Για παραπομπή : Μακρυπούλιας Χρήστος,, 2003, Περίληψη : Ο Παύλος γεννήθηκε περίπου τα μέσα του 7ου αιώνα. Ήταν Αρμένιος και διατέλεσε μαθητής των πρώτων διδασκάλων των Παυλικιανών στην Κίβοσσα της Κολωνείας. Μετά το διωγμό που εξαπολύθηκε εναντίον των αιρετικών από το βυζαντινό κράτος, κατέφυγε με τους δύο γιους του στην Επίσπαριν, στις αρμενικές επαρχίες του Βυζαντίου, όπου ανασυγκρότησε την κοινότητα των Παυλικιανών. Το 718 περίπου ανέδειξε τρίτο διδάσκαλο της αίρεσης τον γιο του Γεγνέσιο. Πέθανε, πιθανότατα στην Επίσπαριν, μετά το 718. Τόπος και Χρόνος Γέννησης Περίπου μέσα 7ου αιώνα, τόπος άγνωστος Τόπος και Χρόνος Θανάτου Μετά το 718, Επίσπαρις Κύρια Ιδιότητα Αιρεσιάρχης 1. Γέννηση Οικογένεια Ο Παύλος γεννήθηκε στα μέσα του 7ου αιώνα. Οι πηγές αναφέρουν ότι ήταν Αρμένιος στην καταγωγή, αλλά δεν γνωρίζουμε αν είχε γεννηθεί στην Αρμενία ή ήταν ένας από τους πολλούς Αρμένιους που γεννήθηκαν και ζούσαν σε βυζαντινό έδαφος. Άγνωστο παραμένει, επίσης, αν η πίστη του στην αίρεση των Παυλικιανών ήταν δική του επιλογή ή οφειλόταν σε οικογενειακή επιρροή. Για την οικογένειά του γνωρίζουμε μόνο ότι είχε δύο γιους, τον Γεγνέσιο και τον Θεόδωρο, οι οποίοι είχαν γεννηθεί πριν από το 688. 2. Εκπαίδευση Ανατροφή Για την εκπαίδευση και ανατροφή του Παύλου γνωρίζουμε ότι διατέλεσε μαθητής των δύο πρώτων διδασκάλων των Παυλικιανών στην Κίβοσσα, του Κωνσταντίνου-Σιλουανού και του Συμεών-Τίτου. 3. Δράση Το 688 περίπου, μετά το θάνατο στην πυρά του διδασκάλου Συμεών-Τίτου και το διωγμό που εξαπέλυσε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β (685-695, 705-711) εναντίον των Παυλικιανών, ο Παύλος εγκατέλειψε την Κίβοσσα μαζί με τους δύο γιους του, τον Γεγνέσιο και τον Θεόδωρο, και κατέφυγε στην Επίσπαριν, σε αρμενικό έδαφος το οποίο βρισκόταν υπό την εξουσία των Βυζαντινών. 1 Στην Επίσπαριν είχαν γεννηθεί οι γνωστοί ως γιοι της Καλλινίκης, ο Παύλος και ο Ιωάννης, οι οποίοι από πολλούς θεωρούνταν ιδρυτές της αίρεσης των Παυλικιανών. Δεν γνωρίζουμε αν ο συγκεκριμένος Παύλος ταυτίζεται με τον Παύλο από το Αϋραράτ, έναν Αρμένιο που οι αρμενικές πηγές αναφέρουν ως αρχηγό αίρεσης, τον οποίο φέρεται να εκδίωξε ένας Βυζαντινός αυτοκράτορας. 2 Ίσως με τη μετακίνηση του Παύλου και των γιων του σε αρμενικό έδαφος συνδέεται και ο εκτοπισμός Αρμενίων από τη Μικρά Ασία, στις περιοχές της Μελιτηνής και της IV Αρμενίας, από τον αυτοκράτορα Φιλιππικό. Στην Επίσπαριν ο Παύλος προχώρησε στην ανασυγκρότηση της κοινότητας των Παυλικιανών, συγκεντρώνοντας εκεί όσους επέζησαν από τους διωγμούς στην Κίβοσσα και την Κολώνεια. Φαίνεται ότι η επιβίωση της εκκλησίας Μακεδονίας (όπως είχε ονομάσει την πρώτη κοινότητα των Παυλικιανών στην Κίβοσσα ο διδάσκαλος Κωνσταντίνος-Σιλουανός) στην Επίσπαριν, στα δύσκολα χρόνια μετά την εκδίωξη από την Κίβοσσα, οφείλεται στην ηγεσία του Παύλου. Παραδόξως, αν και ουσιαστικά διαδέχθηκε τον δεύτερο διδάσκαλο Συμεών-Τίτο μετά το θάνατό του, ο Παύλος δεν εντάχθηκε ποτέ στη χορεία των διδασκάλων των Παυλικιανών. Παρά ταύτα, μεγάλο μέρος των Παυλικιανών θεωρούσαν ότι η αίρεσή τους είχε πάρει το Δημιουργήθηκε στις 9/2/2017 Σελίδα 1/5

Για παραπομπή : Μακρυπούλιας Χρήστος,, 2003, όνομά της από αυτόν και όχι από τον Παύλο το Σαμοσατέα, τον γιο της Καλλινίκης. 3 Ο Παύλος διατέλεσε αρχηγός της κοινότητας των Παυλικιανών στην Επίσπαριν για 30 χρόνια. Το 718 περίπου 4 ανακήρυξε τρίτο διδάσκαλό τους, διάδοχο των Κωνσταντίνου-Σιλουανού και Συμεών-Τίτου, τον γιο του Γεγνέσιο, τον οποίο μετονόμασε Τιμόθεο, παρά τις αντιδράσεις εκ μέρους του Θεοδώρου, του άλλου γιου του Παύλου. 4. Θάνατος Για τον τόπο και το χρόνο θανάτου του Παύλου δεν διαθέτουμε πληροφορίες από τις πηγές. Καθώς δεν αναφέρεται τίποτα για βίαιο θάνατό του, όπως στην περίπτωση των πρώτων διδασκάλων της κοινότητας, το πιθανότερο είναι ότι πέθανε από φυσικά αίτια, κατά πάσα πιθανότητα στην Επίσπαριν, μετά την παρέλευση μικρού χρονικού διαστήματος από την αγόρευση του γιου του Γεγνεσίου σε διδάσκαλο των παυλικιανών. Ίσως η ανακήρυξη του Γεγνεσίου να οφειλόταν σε ασθένεια ή επικείμενο θάνατο του Παύλου και, συνεπώς, ο χρόνος θανάτου του πρέπει να τοποθετηθεί περίπου στο έτος 718 ή λίγο αργότερα. 5. Αποτίμηση και κρίσεις Ο Παύλος είναι από τους λίγους διδασκάλους των Παυλικιανών που δεν έγινε στόχος των ύβρεων των ορθόδοξων Βυζαντινών. Ίσως αυτό να οφείλεται στο γεγονός ότι ήταν χαμηλών τόνων και δεν προσπάθησε να διαδώσει τις αντιλήψεις του στο εσωτερικό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, παρά μόνο να ανασυγκροτήσει τη διωκόμενη κοινότητα των Παυλικιανών στην Επίσπαριν. Το γεγονός ότι, αν και αρχηγός τους, δεν προσπάθησε να προβληθεί ο ίδιος επιβεβαιώνεται και από το ότι ποτέ δεν ανακήρυξε τον εαυτό του διδάσκαλο της αίρεσης και δεν έλαβε κάποιο αποστολικό παρωνύμιο, όπως οι προκάτοχοί του Κωνσταντίνος-Σιλουανός και Συμεών-Τίτος. Στη θετική αποτίμηση των προσπαθειών που κατέβαλε ο Παύλος για την επιβίωση και ανασύσταση της κοινότητας των Παυλικιανών συμφωνούν οι ίδιοι οι Παυλικιανοί και οι σύγχρονοι ερευνητές. Ενδεικτικό του μεγέθους της εκτίμησης που είχαν για το ανορθωτικό έργο του Παύλου στην Επίσπαριν είναι το ότι οι περισσότεροι θεωρούσαν πως το όνομα της κοινότητάς τους προερχόταν από τον εν λόγω Παύλο και όχι από τον μυθικό ιδρυτή της, Παύλο το Σαμοσατέα, ή τον απόστολο Παύλο. 1. Η Garsoïan, N., The Paulician Heresy. A Study of the Origin and Development of Paulicianism in Armenia and the Eastern Provinces of the Byzantine Empire (The Hague Paris 1967), σελ. 121, σημ. 34, τοποθετεί το θάνατο του Συμεών-Τίτου στο έτος 687. Η ίδια θεωρεί (σελ. 122, σημ. 36) σχετικά πιθανόν ο Παύλος να μετοίκησε στην Επίσπαριν κατά τον εκτοπισμό των Αρμενίων στη Μελιτηνή και την IV Αρμενία επί αυτοκράτορος Φιλιππικού. Ο Αναστασίου Ι.Ε., Οι Παυλικιανοί. Η ιστορία και η διδασκαλία των από της εμφανίσεως μέχρι των νεωτέρων χρόνων (Αθήνα 1959), σελ. 40, τοποθετεί το θάνατο του Συμεών-Τίτου μεταξύ 690-695. 2. Η Garsoïan, N., The Paulician Heresy. A Study of the Origin and Development of Paulicianism in Armenia and the Eastern Provinces of the Byzantine Empire (The Hague Paris 1967), σελ. 135-136, θεωρεί την ταύτιση του Παύλου του παυλικιανού με τον Αρμένιο Παύλο από το Αϋραράτ πιθανή αλλά αναπόδεικτη. 3. Η Garsoïan, N., The Paulician Heresy. A Study of the Origin and Development of Paulicianism in Armenia and the Eastern Provinces of the Byzantine Empire (The Hague Paris 1967), σελ. 214, σημ. 148, θεωρεί απαράδεκτη την ταύτιση από ορισμένους ερευνητές του εν λόγω Παύλου με τον Παύλο τον Σαμοσατέα. 4. Η Garsoïan, N., The Paulician Heresy. A Study of the Origin and Development of Paulicianism in Armenia and the Eastern Provinces of the Byzantine Empire (The Hague Paris 1967), σελ. 121, σημ. 34, 135, τοποθετεί την ανάδειξη του Γεγνεσίου-Τιμοθέου σε τρίτο διδάσκαλο στο έτος 716 ή 717. Δημιουργήθηκε στις 9/2/2017 Σελίδα 2/5

Για παραπομπή : Μακρυπούλιας Χρήστος,, 2003, Βιβλιογραφία : Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μ., "Η ανόρθωση", Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Η, Αθήνα 1979, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Αναστασίου Ι.Ε., Οι Παυλικιανοί. Η ιστορία και η διδασκαλία των από της εμφανίσεως μέχρι των νεωτέρων χρόνων, Αθήνα 1959 Χριστοφιλοπούλου Α., Βυζαντινή Ιστορία 2:1, Θεσσαλονίκη 1993 Garsoïan N., The Paulician Heresy. A Study of the Origin and Development of Paulicianism in Armenia and the Eastern Provinces of the Byzantine Empire, The Hague Paris 1967 Ostrogorsky G., Iστορία του βυζαντινού κράτους 2, Aθήνα 1979, Παναγόπουλος, I. (μτφρ.) Runciman S., The Medieval Manichee. A Study of the Christian Dualist Heresy, Cambridge 1947 Grégoire H., "Sur l histoire des Pauliciens", Académie royale de Belgique. Bulletin de la Classe des Lettres et des Sciences morales et politiques, 22, 1936, 224-226 Lemerle P., "L histoire des Pauliciens d Asie Mineure d après les sources grecques", Travaux et Mémoires, 5, 1973, 1-144 Loos M., "Deux contributions à l histoire des Pauliciens I: À propos des sources grecques reflétant des Pauliciens", Byzantinoslavica, 17, 1956, 19-57 Ludwig C., "Wer hat was in welcher Absicht wie beschrieben? Bemerkungen zur Historia des Petros Sikeliotes über die Paulikianer", Berger, Α. et al. (eds), Varia II, Bonn 1987, ΠΟΙΚΙΛΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ 6, 149-227 Πέτρος Σικελιώτης, Ιστορία, Les sources grecques pour l histoire des Pauliciens d Asie Mineure, Astruc, C. et al. (eds), Travaux et Mémoires 4, Paris 1970 "Makarios, αρ. 4672", Lilie, R.-J. et al. (eds), Prosopographie der Mittelbyzantinischen Zeit. Erste Abteilung (641-867), Berlin New York 2000, 120-123 Φώτιος Πατριάρχης, Διήγησις της νεοφανούς των Μανιχαίων αναβλαστήσεως, Les sources grecques pour l'histoire des Pauliciens d'asie Mineure, Astruc, C. et al. (eds), Travaux et Mémoires 4, Paris 1970 Δικτυογραφία : Paulicians http://www.newadvent.org/cathen/11583b.htm Πηγές Πέτρος Σικελιώτης, Ιστορία, Astruc, C. et al. (eds), Les sources grecques pour lʹhistoire des Pauliciens dʹasie Mineure, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 47.8 27. Φώτιος Πατριάρχης, Διήγησις της νεοφανούς των Μανιχαίων αναβλαστήσεως, Astruc, C. et al. (eds), Les sources grecques pour lʹhistoire des Pauliciens dʹasie Mineure, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 145.13 36. Παραθέματα Δημιουργήθηκε στις 9/2/2017 Σελίδα 3/5

Για παραπομπή : Μακρυπούλιας Χρήστος,, 2003, Η δράση του Παύλου, όπως περιγράφεται από τον Πέτρο Σικελιώτη Καὶ γενομένης φιλονεικίας μεγάλης μεταξύ Ἰούστου και τοῦ Συμεῶνος, ὁ Ἰοῦστος ἀνέρχεται πρὸς τὸν ἐπίσκοπον Κολωνείας, καὶ τὴν δύναμιν τοῦ ἀποστολικοῦ ῥητοῦ μαθεῖν βουλόμενος, ἀνήγγειλεν αὐτῷ πάντα περί τε ἑαυτοῦ καὶ τῶν λοιπῶν τῶν συνόντων αὐτῷ καὶ τῆς διδασκαλίας αὐτῶν. Ὁ δὲ ἐπίσκοπος μηδὲν μελλήσας ἀνήγαγε περὶ τούτων τῷ βασιλεῖ Ἰουστινιανῷ, τῷ μετὰ Ἡράκλειον βασιλεύσαντι. Μαθὼν δὲ ὁ βασιλεύς ἐκέλευσε πάντας ὑφὲν ἀνακριθῆναι, καὶ τοὺς ἐμμείναντας τῇ πλάνῃ πυρὶ παραδοθῆναι ὅπερ καὶ γέγονεν. Πλησίον γὰρ τῆς Σωροῦ πυρὰν μεγάλην ἀνάψαντες ἄρδην κατέφλεξαν ἅπαντας. Εἷς δὲ ἐξ αὐτῶν ὀνόματι Παῦλος, Ἀρμένιος τῷ γένει, ἔχων δύο υἱούς, ὧν τὰ ὀνόματα Γεγνέσιος καὶ Θεόδωρος, μεθ ὧν καὶ ἀποδιδράσκει, ἔρχεται εἰς Ἐπίσπαριν, τὴν προλεχθεῖσαν ἡμῖν ἐν τοῖς διὰ πλάτους, ὅτε περὶ Παύλου καὶ Ἰωάννου τῶν Σαμοσατέων τῶν υἱῶν Καλλινίκης ἐλέγομεν ἀφ οὗ Παύλου καὶ Παυλικιάνοι ἀντὶ Μανιχαίων μετωνομάσθησαν. Προβάλλεται οὖν ὁ Παῦλος τὸν ἑαυτοῦ υἱὸν Γεγνέσιον εἰς τὸ τῆς ἀθεότητος διδασκαλεῖον, ὃν καὶ Τιμόθεον μετονομάζει. Καὶ γίνεται στάσις μεταξὺ ἀμφοτέρων τῶν ἀδελφῶν, Γεγνεσίου, φημί, καὶ Θεοδώρου, τοῦ μὲν λέγοντος χάριν εἰληφέναι θεϊκὴν τὴν τοῦ πνεύματος, τοῦ δὲ πάλιν ἑαυτὸν ἐπὶ τοῦτο προβαλλομένου καὶ οὕτως εἰς ἑαυτοὺς στασιάζοντες καὶ τέλειον μίσος ἀλλήλους μισήσαντες οἱ τοῦ μύσους προστάται διέμειναν οὕτως μέχρι τέλους ζωῆς αὐτῶν. [Το αποτέλεσμα ήταν να συγκρουστούν ο Ιούστος με τον Συμεών και ο πρώτος να προσφύγει στον επίσκοπο Κολωνείας, θέλοντας να μάθει τη δύναμη του ρητού του Αποστόλου παράλληλα του αποκάλυψε τα πάντα για τον εαυτό του και τους άλλους που συμμετείχαν στη διδασκαλία. Ο επίσκοπος χωρίς καθυστέρηση τα ανέφερε όλα στον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, ο οποίος βασίλευσε μετά τον Ηράκλειο. Μαθαίνοντάς το ο αυτοκράτορας διέταξε να ανακριθούν ομαδικά και όσοι επέμεναν στην αίρεσή τους να καούν. Αυτό ακριβώς και έγινε: αμέσως άναψαν μεγάλη πυρά κοντά στη Σωρό και τους έκαψαν όλους. Ένας, όμως από αυτούς, ονόματι Παύλος, Αρμένιος στην καταγωγή, ο οποίος είχε δύο γιους, τον Γεγνέσιο και τον Θεόδωρο, απέδρασε μαζί με αυτούς και κατέφυγε στην Επίσπαριν, την οποία αναφέραμε προηγουμένως, όταν μιλούσαμε διεξοδικά για τον Παύλο και τον Ιωάννη τους Σαμοσατείς, τους γιους της Καλλινίκης. Από τον Παύλο αυτόν μετονομάστηκαν από Μανιχαίοι σε Παυλικιανούς. Ο Παύλος ανέδειξε τον γιο του Γεγνέσιο σε διδάσκαλο της αίρεσης των Παυλικιανών και τον μετονόμασε σε Τιμόθεο. Ανάμεσα στα δύο αδέλφια, εννοώ τον Γεγνέσιο και τον Θεόδωρο, προέκυψε διάσταση, καθώς και οι δύο υποστήριζαν ότι έλαβαν τη θεϊκή χάρη του πνεύματος. Έτσι, ευρισκόμενοι σε διαμάχη μεταξύ τους και μισώντας ο ένας τον άλλο θανάσιμα, οι υπερέχοντες αυτοί στην βρωμιά παρέμειναν έτσι έως το τέλος της ζωής τους.] Πέτρος Σικελιώτης, Ιστορία, Astruc, C. et al. (eds), ʺLes sources grecques pour lʹhistoire des Pauliciens dʹasie Mineureʺ, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 47.8 27. Ο πατριάρχης Φώτιος (9ος αιώνας) εξιστορεί τη δράση του Παύλου Ἐκ ταύτης δὲ τῆς κινήσεως ἔριδος αὐτοῖς καὶ μάχης ἀσπόνδου συστάσης, πρόσεισιν ὁ Ἰοῦστος τῷ Κολωνείας ἐπισκόπῳ, ὡς ἂν τὴν διάνοιαν τοῦ ἀποστολικοῦ ῥητοῦ καταλάβοι σαφέστερον, καὶ ἀνακαλύπτει πάντα ὅσα αὐτῷ τε καὶ τοῖς συνοῦσιν διεπράττετο, ὁ δὲ ἀναφέρει ταῦτα τῷ βασιλεῖ, Ἰουστινιανὸς δὲ ἦν, ὁ μετὰ Ἡράκλειον τὴν βασιλείαν διαδεξάμενος καὶ ὃς ἐρεύνῃ καὶ κρίσει δικαίᾳ τὰ κατ αὐτοὺς ὑποβληθῆναι κελεύσας, τούς τε ἀμεταμελήτως ἔχοντας καὶ τοὺς μετάνοιαν πάλαι μὲν ἐπαγγειλαμένους, ὁμοίως δὲ τὴν ἑαυτῶν ἀποστασίαν περιέποντας, τὸν διὰ πυρὸς ὑποστῆναι προσέταξεν θάνατον. Καὶ τὸ μὲν ἄλλο πλῆθος ἅμα Συμεῶνι τῷ καὶ Τίτῳ, οὕτω τοῦ ζῆν πικρῶς ἐστερήθησαν, Παῦλος δέ τις, γένος Ἀρμένιος, δύο παίδων πατήρ, ὧν τῷ μὲν ἦν Γεγναίσιος, τῷ δὲ Θεόδωρος ὄνομα, τοῦ θανάτου διαδιδράσκει, ὃς κατὰ πάσης τῆς ἀποστάτιδος μοίρας ἐψήφιστο, καὶ παραγίνεται μὲν εἰς τὴν ἄνωθεν ἡμῖν ὀνομασθεῖσαν Ἐπίσπαριν καὶ σπείρειν ἐσπούδαζε τὴν ἀσέβειαν. Ἐκ τούτου δὴ τοῦ Παύλου μερὶς οὐκ ἐλαχίστη τῆς ἀποστασίας καὶ τὴν ἐπωνυμίαν ἕλκει, μᾶλλον ἢ ἐκ τῶν τῆς Καλλινίκης παίδων, τὸ μυσαρὸν τῶν Μανιχαίων ἔθνος νομίζουσιν. Οὗτος τὸν ἑαυτοῦ υἱὸν Γεγναίσιον εἰς τὸ τῆς ἀθεότητος προκαθίζει διδασκάλιον, μετονομάσας Τιμόθεον. Ἐξ οὗ δὴ φθόνος μὲν ἐμφύεται τῷ ἀδελφῷ καὶ ὁ φθόνος τὴν στάσιν ἀπέτικτεν καὶ ἑαυτὴν διαιρεθεῖσα κατενέμετο ἡ ἀσέβεια, τῶν ἀδελφῶν καὶ τὴν μήτραν καὶ τὴν ἀσέβειαν, τοῦ μὲν λέγοντος τὴν τοῦ πατρὸς ἄνωθεν ἀπεσταλμένην χάριν ἑαυτόν τε παρὰ τοῦ λαβόντος εἰσδέξασθαι καὶ τοῦ προνομίου τῆς ἀσεβείας τῷ δευτέρῳ μὴ ἐξίστασθαι, τοῦ δὲ Θεοδώρου ταύτην ἀντισπῶντος ἐφ ἑαυτῷ καὶ μὴ πατρόθεν ἐκ τοῦ λαβόντος δευτέρᾳ δόσει μετασχεῖν, ἀλλ ἐκ τῆς πρώτης δωρεᾶς καὶ ὅθεν ὁ πατὴρ ταύτην εἵλκυσεν. Ἔμεινεν οὖν ἡ τοιαύτη στάσις καὶ φιλονεικία μέχρι τοῦ ἐβδελυγμένου τέλους τῆς αὐτῶν δυσσεβεστάτης ζωῆς. [Από την πράξη αυτή ξεκίνησε διαμάχη και σφοδρή σύγκρουση ανάμεσά τους. Εξαιτίας της ο Ιούστος κατέφυγε στον επίσκοπο Κολωνείας για να του εξηγήσει σαφέστερα το νόημα της αποστολικής ρήσης και του αποκάλυψε όλα όσα έπραττε ο ίδιος και οι σύντροφοί του. Ο επίσκοπος τα ανέφερε αυτά στον αυτοκράτορα (ήταν ο Ιουστινιανός, που διαδέχθηκε στη βασιλεία τον Δημιουργήθηκε στις 9/2/2017 Σελίδα 4/5

Για παραπομπή : Μακρυπούλιας Χρήστος,, 2003, Ηράκλειο) και αυτός έδωσε εντολή να υποβληθούν σε έρευνα και δίκαιη δίκη και όσοι δεν μεταμελούσαν ή είχαν δηλώσει ότι μετανοούν αλλά παρέμειναν αιρετικοί διέταξε να πεθάνουν στην πυρά. Μεγάλο μέρος των αιρετικών βρήκε τέτοιο φρικτό θάνατο μαζί με τον Συμεών, τον λεγόμενο Τίτο, όμως κάποιος Παύλος, Αρμένιος στην καταγωγή, πατέρας δύο παιδιών, από τα οποία το ένα ονομαζόταν Γεγναίσιος, το άλλο Θεόδωρος, διέφυγε τον θάνατο που είχε διαταχθεί για όλους τους αιρετικούς και κατέφυγε στην προαναφερθείσα Επίσπαριν, όπου μηχανευόταν να σπείρει την ασέβεια. Από τον Παύλο αυτό νομίζει το βρωμερό έθνος των Μανιχαίων ότι πήρε την ονομασία του μεγάλο μέρος της αίρεσης και όχι από τους γιους της Καλλινίκης. Ο Παύλος ανακήρυξε τον γιο του Γεγναίσιο διδάσκαλο στην αθεότητα και τον μετονόμασε Τιμόθεο. Από την πράξη αυτή προέκυψε φθόνος εκ μέρους του αδελφού του και ο φθόνος γέννησε τη διαμάχη έτσι η ασέβεια μοιράσθηκε και στα δύο αδέλφια, αδέλφια από την ίδια μητέρα και στην ίδια ασέβεια, από τους οποίους ο πρώτος έλεγε ότι την χάρη που είχε λάβει άνωθεν ο πατέρας τους την δέχθηκε και ο ίδιος και ότι το προνόμιο της ασέβειας δεν δόθηκε και στον δευτερότοκο γιο, ενώ ο Θεόδωρος θεωρούσε ότι είχε και ο ίδιος την χάρη, που την έλαβε όχι μέσω του αδελφού του σε δεύτερη φάση, αλλά απευθείας από εκεί που την είχε και ο πατέρας τους. Η διαμάχη αυτή και η φιλονικία διήρκεσε μέχρι το βρωμερό τέλος της ασεβούς ζωής τους.] Φώτιος Πατριάρχης, Διήγησις της νεοφανούς των Μανιχαίων αναβλαστήσεως, Astruc, C. et al. (eds), ʺLes sources grecques pour lʹhistoire des Pauliciens dʹasie Mineureʺ, Travaux et Mémoires 4 (1970), σελ. 145.13 36. Χρονολόγιο Περ. μέσα 7ου αιώνα: Γέννηση του Παύλου Περ. 688: Διωγμός των Παυλικιανών στην Κίβοσσα και την Κολώνεια. Ο Παύλος καταφεύγει μαζί με τους δύο γιους του στην Επίσπαριν της Αρμενίας Περ. 718: Ο Παύλος αναδεικνύει τον γιο του Γεγνέσιο τρίτο διδάσκαλο των Παυλικιανών Λίγο μετά το 718: Θάνατος του Παύλου, πιθανότατα στην Επίσπαριν Δημιουργήθηκε στις 9/2/2017 Σελίδα 5/5