Έφηβοι και αυτοεκτίμηση Με τον όρο αυτοεκτίμηση εννοούμε τον βαθμό στον οποίο εκτιμούμε, σεβόμαστε αλλά και αποδεχόμαστε τον εαυτό μας όπως είναι. Με λίγα και απλά λόγια, είναι η εσωτερική αντίληψη που έχουμε για αυτό που είμαστε, με τα θετικά και τα αρνητικά μας στοιχεία. Είναι η αίσθηση ότι αξίζουμε καλά πράγματα στη ζωή, ανεξάρτητα από αντικειμενικά προσόντα, γνώσεις και ικανότητες. Όταν αναφερόμαστε στην αυτοεκτίμηση δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι συμπεριλαμβάνεται και η αυτοπεποίθηση, που είναι η πίστη στις δυνατότητες και ικανότητές μας. Γιατί είναι σημαντική η αυτοεκτίμηση στους εφήβους; Αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση είναι οι δύο κινητήριες δυνάμεις που μας ωθούν στη ζωή. Η αυτοεκτίμηση είναι ένα εσωτερικό συναίσθημα που καλλιεργείται από τη γέννηση και ολοκληρώνεται στην εφηβεία. Οι παράγοντες που την επηρεάζουν είναι οι εξής: DNA Η σχέση με τους γονείς Ο τρόπος διαπαιδαγώγησης Το κοινωνικό οικονομικό επίπεδο Χαρακτηριστικά εφήβων με υψηλή αυτοεκτίμηση: Χαρούμενοι και ικανοποιημένοι με τον εαυτό τους Κοινωνικοί, επιλέγονται για φίλοι Δραστήριοι με πολλά ενδιαφέροντα Δοκιμάζουν νέα πράγματα Έχουν πιο ξεκάθαρους στόχους και όραμα Γνωρίζουν ποιοι είναι και τι θέλουν Χαρακτηριστικά εφήβων με χαμηλή αυτοεκτίμηση Έχουν ευμετάβλητα συναισθήματα Δεν νιώθουν ικανοποιημένοι με αυτά που έχουν Ζηλιάρηδες, νιώθουν πάντα αδικημένοι
Κοινωνικά αφανείς ή προσκολλώνται σε φιλίες Επικριτικοί, προσβάλλουν τους άλλους και σχολιάζουν αρνητικά Έχουν περιορισμένα ενδιαφέροντα Αποφεύγουν να δοκιμάσουν νέα πράγματα Ανασφαλείς και δεν παίρνουν μόνοι τους αποφάσεις Έχουν κρυμμένα συναισθήματα κατωτερότητας και αναξιότητας Δεν έχουν στόχους και επηρεάζονται εύκολα από τους άλλους Συνήθως χρησιμοποιούν αθέμιτους τρόπους για να κάνουν κάτι Μπλέκονται σε δολοπλοκίες, αντιγράφουν, λένε ψέματα και κατηγορούν τους άλλους Δεν γνωρίζουν ποιοι είναι και τι θέλουν Όταν οι γονείς για διάφορους λόγους, αδυνατούν να αντεπεξέλθουν ικανοποιητικά στις ανάγκες των παιδιών τους. Πώς προκαλείται η χαμηλή αυτοεκτίμηση; Τέτοιοι λόγοι είναι: Όταν ο γονέας λείπει πολλές ώρες, για οποιονδήποτε λόγο από την οικογένεια, και το παιδί περνάει αρκετές ώρες μόνο του. Τότε εκείνο αρχίζει να αισθάνεται ότι δεν έχει ούτε την υποστήριξη ούτε την καθοδήγηση από τους γονείς του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να κάνει αρνητικές σκέψεις για την απουσία τους. Οι ανασφάλειες και τα άγχη των γονέων είτε για οικονομικές είτε για προσωπικές καθημερινές δυσκολίες, μεταδίδονται στα παιδιά, με αποτέλεσμα να δημιουργούν και στα ίδια το ίδιο συναίσθημα άγχους και στρες. Όταν οι ίδιοι οι γονείς έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και δεν αποδέχονται τον εαυτό τους είναι σχεδόν βέβαιο πως το ίδιο θα δυσκολευτούν να αποδεχτούν τις αδυναμίες των παιδιών τους.
Όταν οι γονείς γίνονται υπερπροστατευτικοί, μεταφέρουν τις δικές τους φοβίες στα παιδιά και τα ίδια αδυνατούν να αναλάβουν ευθύνες και να χειριστούν μία δύσκολη κατάσταση. Όταν οι γονείς γίνονται επικριτικοί και συγκρίνουν το παιδί τους με τα υπόλοιπα, όσο καλοπροαίρετα και άθελα αν το κάνουν, τα παιδιά νιώθουν μη αποδεκτά και περικλείονται από το αίσθημα της ανικανότητας. Αυτοεκτίμηση και υπερτροφικό εγώ ή ναρκισσισμός είναι η παθολογική ενασχόληση με τον εαυτό μας, η οποία συνοδεύεται από εγωκεντρισμό και μια μη ρεαλιστική αυτοεικόνα, σύμφωνα με την οποία το ναρκισσιστικός έφηβος είναι τέλειος. Κατά βάθος κρύβεται η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η συναισθηματική στέρηση και μία δυσκολία δημιουργίας συναισθηματικών δεσμών με τους άλλους. Όταν οι γονείς έχουν υπερβολικές απαιτήσεις από τα παιδιά τους, συνήθως αδυνατούν να τα επιβραβεύσουν και να αναγνωρίσουν οποιαδήποτε προσπάθειά τους. Όταν οι γονείς δεν έχουν μια σταθερή συμπεριφορά προς το παιδί, λόγω κούρασης, ιδιοσυγκρασίας και προβλημάτων, φέρονται άλλοτε με τρυφερότητα και άλλοτε με θυμό. Όταν οι γονείς δεν είναι επιεικείς, τα παιδιά νιώθουν καταπίεση και έντονο αίσθημα αδικίας. Αυτό αμέσως τους δημιουργεί προβλήματα αυτοαποδοχής και χαμηλή αυτοπεποίθηση. Όταν οι γονείς παραμελούν το παιδί, το κάνουν να νιώθει ασήμαντο, ενοχλητικό και ότι δεν αξίζει την προσοχή, όχι μόνο των γονιών του αλλά κανενός. Όταν οι γονείς μιλάνε άσχημα, φωνάζουν ή φέρονται βίαια στα παιδιά, προκαλούνται σοβαρά τραύματα στον ψυχικό τους κόσμο και δημιουργούνται αισθήματα όπως αυτό της χαμηλής αυτοεκτίμησης. Τα παιδιά που έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν χαμηλή αυτοεκτίμηση Τα παιδιά με κάποια μορφή διαφορετικότητας, όπως είναι τα παχύσαρκα, κοντά σε ανάστημα, με έντονα χαρακτηριστικά, ομοφυλόφιλα.
Παιδιά που έχουν μαθησιακές δυσκολίες ή δυσλεξία από τη χρόνια πίεση να ανταποκριθούν στο σχολικό περιβάλλον σε συνδυασμό με τη χαμηλή επίδοση. Δημιουργεί ένα χρόνιο αίσθημα μειονεξίας. Τα παιδιά χωρισμένων οικογενειών. Ένα μεγάλο ποσοστό από αυτά τα παιδιά στην Ελλάδα είναι ανάμεσα στη σύγκρουση του χωρισμού των γονέων με αποτέλεσμα τα παιδιά να νιώθουν ένοχα και υπεύθυνα και να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Πώς να βοηθήσουν οι γονείς τα έφηβα παιδιά τους ώστε να έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση; Να καλλιεργήσουν την επικοινωνία και την εμπιστοσύνη με το παιδί Να σέβονται τις απόψεις και την προσωπικότητα του παιδιού Δώστε του τη δυνατότητα να δοκιμάσει και να μάθει μέσα από τις εμπειρίες που θα βιώσει ο ίδιος Βοηθήστε μέσα από τη συζήτηση να κατανοήσει ποιος είναι και ποιες είναι οι ανάγκες του Ανοίξτε διάλογο και αποφύγετε τις νουθεσίες Στηρίξτε τις προσπάθειές του ακόμα και αν δεν συμφωνείτε Πώς βοηθούν οι Ειδικοί τα έφηβα παιδιά να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους; Η αυτοεκτίμηση είναι ένα αίσθημα που έχουμε όλοι, άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο ανεπτυγμένο. Τα τελευταία χρόνια γνωρίζουμε ότι τα παιδιά που έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση είναι πιο επιτυχημένα, τόσο στη σχολική τους επίδοση όσο και στις κοινωνικές και προσωπικές τους σχέσεις. Σήμερα έχουμε ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης αλλά και άλλων δεξιοτήτων που είναι τα θεμέλια για μια επιτυχημένη ζωή. Στο πρόγραμμα life skills με απλό τρόπο οι έφηβοι χτίζουν την προσωπικότητά τους και τη δυναμώνουν όπως ένας αθλητής κτίζει και δυναμώνει το σώμα του. Το πρόγραμμα αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από ατομικές συναντήσεις ή σε μικρές ομάδες έφηβων, μέσα από διασκεδαστικές δραστηριότητες και παιχνίδια. Μέσα από τεστ και συζητήσεις οι έφηβοι μαθαίνουν για τον εαυτό τους, κατανοούν τα λάθη τους, εντοπίζουν τις αδυναμίες τους και τέλος, μέσα από την καθημερινή πρακτική μαθαίνουν τις σχέσεις, την επικοινωνία και να πιστεύουν στον εαυτό τους. Τα αποτελέσματα του προγράμματος είναι εντυπωσιακά, διότι τα παιδιά στην εφηβεία ανταποκρίνονται ευκολότερα στις ανάγκες του προγράμματος.
Συντάκτης του άρθρου: Στέλιος Μαντούδης, αναπτυξιακός εργοθεραπευτής,