Λάρισα 22-3-2015 Γεωργία Νταβαρούκα Geo_ntav@live.com
Το 75% των παιδιών με αυτισμό παρουσιάζει νοητική υστέρηση
Επίμονα ελλείμματα στην κοινωνική αλληλεπίδραση σε πληθώρα πλαισίων Περιορισμένες, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, ενδιαφέροντα ή δραστηριότητες
Να μη μιλά ή να έχει ελλειπή/περιορισμένη ομιλία Παρουσιάζει απώλεια λέξεων, μπορούσε να πει προηγουμένως τις οποίες Δυσκολεύεται στην έκφραση βασικών αναγκών και επιθυμιών Παρουσιάζει φτωχή ανάπτυξη λεξιλογίου Έχει δυσκολίες στο να ακολουθά οδηγίες ή να βρίσκει αντικείμενα τα οποία έχουν ονομαστεί Επαναλαμβάνει ό,τι του έχει λεχθεί (ηχολαλία) Δυσκολεύεται στην απάντηση ερωτήσεων Η ομιλία του ακούεται διαφορετική (π.χ. «ρομποτική» ομιλία ή ομιλία η οποία έχει υψηλό τόνο)
Φτωχή βλεμματική επαφή με άτομα ή με αντικείμενα Φτωχή ικανότητα παιχνιδιού (παιχνίδι προσποίησης ή κοινωνικό παιχνίδι) Υπερβολική εστίαση σε ένα θέμα ή αντικείμενα που τον ενδιαφέρουν Δυσκολία στο να κάνει φίλους Κλάμα, εύκολος θυμός, έντονο γέλιο χωρίς λόγο ή σε ακατάλληλη στιγμή Δεν αρέσει στο παιδί να το αγγίζεις ή να το κρατάς
Κούνημα μπροστά πίσω, πετάλλισμα των χεριών ή άλλες κινήσεις (στιγμές αυτοαπασχόλησης) Να μη δίνει προσοχή στα πράγματα που το παιδί βλέπει ή ακούει Παρουσιάζει προβλήματα διαχειρισμού αλλαγής ρουτίνας Χρησιμοποιεί αντικειμένα με ασυνήθιστο τρόπο Παρουσιάζει ασυνήθιστη προσκόλληση σε αντικείμενα Φαίνεται να μην έχει την αίσθηση του φόβου σε πραγματικούς κινδύνους
Σοβαρές διαταραχές λόγου(ηχολαλία, λέξεις που δεν ανταποκρίνονται στο πραγματικό νόημα) Σοβαρές διαταραχές στη κατανόηση των κοινωνικών σχέσεων(αποφυγή βλεμματικής ή σωματικής επαφής, απομόνωση, δυσκολία στην κατανόηση συναισθημάτων, δυσκολία στη δημιουργία σχέσεων με συνομήλικα παιδιά) Ανομοιογενείς ανάπτυξη δεξιοτήτων (μουσική, μαθηματικοί υπολογισμοί, απομνημόνευση) Περιορισμένες δραστηριότητες (προσκόλληση σε αντικείμενα, επαναλαμβανόμενες κινήσεις, αλλαγή στη ρουτίνα προκαλεί αναστάτωση) Μη συστηματικές αισθητηριακές αντιδράσεις (μη φυσιολογική αντίδραση στον πόνο ή στο ζεστό-κρύο)
Η αυτιστική συμπεριφορά εκδηλώνεται στη νηπιακή ηλικία, δηλαδή στους 30 πρώτους μήνες. Η ασφαλής διάγνωση του αυτισμού γίνεται στην ηλικία των 2,5-3 ετών από την ειδική διαγνωστική ομάδα.
Το TEACCH (μεταφράζεται "Θεραπεία και Εκπαίδευση Παιδιών με Αυτισμό και Διαταραχές Επικοινωνίας") αποτελεί ένα πρόγραμμα εναλλακτικής εκπαίδευσης, για παιδιά με διαταραχές του αυτιστικού φάσματος, που ενσωματώνει παρεμβάσεις σε περιβάλλον, ημερήσιο πρόγραμμα και αντικείμενο εργασίας, και επικοινωνία. (Μαυροπούλου, 2006)
1. Η φυσική δόμηση του περιβάλλοντος. Αφορά στον τρόπο οργάνωσης του περιβάλλοντος. Δόμηση δεν σημαίνει κατά ανάγκη ομοιομορφία. Η δομημένη τάξη: Περιοχή διδασκαλίας Περιοχή ανεξάρτητης εργασίας Περιοχή ελεύθερου παιχνιδιού Περιοχή δομημένου παιχνιδιού Περιοχή φαγητού Περιοχή ομαδικής εργασίας Περιοχή μεταβατική
2. Το ατομικό ημερήσιο πρόγραμμα. Βοηθά το παιδί να κατανοήσει τι δραστηριότητες θα κάνει κατά τη διάρκεια της ημέρας. Για τα παιδιά, που διαβάζουν, οι δραστηριότητες σημειώνονται γραπτά. Για τα παιδιά που δε διαβάζουν χρησιμοποιούνται φωτογραφίες, σκίτσα, σχήματα ή τα ίδια τα αντικείμενα. Οι αλλαγές, που για τα παιδιά με αυτισμό αποτελούν προβλήματα εξαιτίας της ανάγκης για ομοιομορφία, είναι αναπόφευκτες. Σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να προειδοποιούμε το παιδί για την αλλαγή και είναι ιδιαίτερα βοηθητικό να αντικαθιστούμε οπτικά (με εικόνες) την αλλαγή της δραστηριότητας. Όταν το παιδί φτάνει το πρωί στο σχολείο βλέπει το πρόγραμμα του και ξέρει τι θα κάνει. Ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα μπορεί να περιλαμβάνει.
3. Το σύστημα ατομικής εργασίας. Αποτελεί έναν τρόπο οργάνωσης μίας δραστηριότητας στο σχολείο ή στο σπίτι, ώστε το άτομο με αυτισμό να μπορεί να το εφαρμόσει. Τα ερωτήματα στα οποία δίνει απάντηση το σύστημα ατομικής εργασίας είναι: Τι δουλειά θα κάνω; - Πού και πότε θα την κάνω; - Πόση θα κάνω; - Πώς ξέρω ότι τελείωσα; - Τι ακολουθεί και τι κάνω μετά;
4. Η οπτική παρουσίαση των δραστηριοτήτων Αποτελεί ένα σύστημα επικοινωνίας για το παιδί που του επιτρέπει να κάνει μόνο του γνωστές τις ανάγκες του σε κάποιον άλλο. Παρουσιάζονται οπτικά ερεθίσματα, για να είναι σαφές το κάθε τι από το παιδί και για να δοθεί έμφαση στις σημαντικές πληροφορίες. Για να επιτευχθεί αυτό ακολουθούνται τα εξής 3 στάδια: Οπτική οργάνωση (τοποθέτηση των υλικών σε χωριστά κουτιά) Οπτικές οδηγίες (ο τρόπος που θα ασχοληθεί με τα υλικά) Οπτική σαφήνεια (σηματοδότηση σκοπού δραστηριότητας, π.χ. κωδικοποίηση με χρώματα, ετικέτες).
Το σύνδρομο Asperger θεωρείται μια διαταραχή στο υψηλότερο (λειτουργικό) άκρο του αυτιστικού εύρους. Συγκρίνοντας άτομα με αυτό το συνεχές, ο Van Krevelen (αναφορά στον Wing, l99l) σημείωσε ότι ένα αυτιστικό παιδί χαμηλής λειτουργίας «ζει στον κόσμο του», ενώ τα αυτιστικά παιδιά με πιο υψηλή λειτουργία «ζουν στον κόσμο μας, αλλά με τον δικό τους τρόπο».
Εκπαιδευτικές συμβουλές Προσφέρετε ένα αναμενόμενο και ασφαλές περιβάλλον. Μειώσετε τις αλλαγές. Προσφέρετε μια συνεπή καθημερινή ρουτίνα Αποφεύγετε εκπλήξεις Καθησυχάζετε τους φόβους για το άγνωστο εκθέτοντας το παιδί σε νέες δραστηριότητες, δασκάλους, αίθουσα, σχολείο, κατασκήνωση και ου το καθεξής και όσο το συντομότερο γίνεται για να μην υπάρχει υπερβολική ανησυχία από το παιδί.
Εκπαιδευτικές συμβουλές: Προστατέψτε το παιδί από την κακομεταχείριση και το κορόιδεμα. Τονίστε τις γνωστικές ικανότητες του παιδιού με σύνδρομο Asperger με το να προάγετε τη συνεργασία των συμμαθητών Τα περισσότερα παιδιά με σύνδρομο Asperger θέλουν φίλους αλλά δεν ξέρουν πώς να συμπεριφερθούν. Πρέπει να μάθουν πώς να συμπεριφέρονται σε κοινωνικούς ρόλους και να τους δοθεί μια λίστα απαντήσεων, που θα μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις.
Παρόλο που δεν μπορούν να καταλάβουν τα συναισθήματα των άλλων, τα παιδιά με σύνδρομο Asperger μπορούν να μάθουν να αλληλεπιδρούν με το σωστό τρόπο. Όταν χωρίς πρόθεση είναι προσβλητικά (μαμά-χοντρή), χωρίς ευαισθησία ή αδιάκριτα πρέπει να τους εξηγηθεί γιατί η απάντηση ήταν ακατάλληλη και ποια απάντηση θα ήτα Οι μεγαλύτεροι μαθητές με σύνδρομο Asperger, μπορούν να ωφεληθούν από ένα "φιλικό σύστημα".ν η σωστή.
Εκπαιδευτικές συμβουλές: Να μην επιτρέπεται στο παιδί με σύνδρομο Asperger να συζητά ή να κάνει ερωτήσεις συνέχεια για τα περιορισμένα ενδιαφέροντά του. Για παράδειγμα, ένα παιδί με σύνδρομο Asperger που έχει εμμονή με τα ζώα και κάνει αμέτρητες ερωτήσεις για τη χελώνα, ήξερε πως του επιτρέπονταν να κάνει ερωτήσεις μόνο κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων. Αυτό ήταν μέρος της καθημερινής του ρουτίνας και γρήγορα έμαθε να σταματά τον εαυτό του όταν ξεκινούσε τις ερωτήσεις σε άλλες ώρες της ημέρας.
Εκπαιδευτικές συμβουλές: Η χρησιμοποίηση θετικής ενίσχυσης προς μια επιθυμητή συμπεριφορά είναι η σημαντική στρατηγική για τη βοήθεια ενός παιδιού με σύνδρομο Asperger Πρέπει να οριστούν σταθερές προσδοκίες για την ολοκλήρωση μιας εργασίας στην τάξη.(ο δάσκαλος έχει τον έλεγχο) Για απείθαρχα παιδιά, μπορεί να είναι απαραίτητο να περιοριστούν οι εργασίες τους στα ενδιαφέροντά τους (π.χ. αν τους ενδιαφέρουν οι δεινόσαυροι, τότε μπορούν να τους δοθούν προτάσεις, μαθηματικά προβλήματα, λεξιλόγιο που να αφορούν τους δεινόσαυρους).
Εκπαιδευτικές συμβουλές: Οι εργασίες πρέπει να χωρίζονται σε μικρότερα μέρη και πρέπει να δίνεται από το δάσκαλο συχνή ανατροφοδότηση και καθοδήγηση. Τα παιδιά με σοβαρά προβλήματα προσοχής ωφελούνται με χρονομετρημένες εργασίες. Το παιδί με σύνδρομο Asperger πρέπει να κάθεται στο πρώτο θρανίο και να του/της απευθύνονται συχνά ερωτήσεις που θα τον/την βοηθήσουν να παρακολουθήσει το μάθημα. Επινοήστε μια μη λεκτική κίνηση με το παιδί (π.χ. ένα ελαφρύ κτύπημα στον ώμο) όταν δεν προσέχει. Εάν υλοποείται το "φιλικό σύστημα", ο φίλος του παιδιού πρέπει να κάθεται δίπλα του/της, έτσι ώστε εκείνος να του/της υπενθυμίζει ότι πρέπει να παρακολουθεί το μάθημα. Ο δάσκαλος πρέπει να ενθαρρύνει το παιδί με σύνδρομο Asperger να αφήνει τις κρυφές του/της φαντασίες ή σκέψεις και να επικεντρώνεται στον αληθινό κόσμο. Στα μικρά παιδιά ακόμη και το παιχνίδι πρέπει να είναι δομημένο γιατί μπορούν να βυθιστούν στην μοναξιά τους, να παίξουν κάποιο φανταστικό παιχνίδι και έτσι να χάσουν την επαφή με την πραγματικότητα.
Συστήστε στο παιδί με σύνδρομο Asperger ένα φυσιοθεραπευτικό πρόγραμμα, εάν τα κινητικά του προβλήματα είναι σοβαρά. Προτείνετε στο παιδί ένα ήπιο πρόγραμμα γυμναστικής παρά ένα ανταγωνιστικό αθλητικό παιχνίδι. Μη πιέζετε το παιδί να συμμετέχει σε ανταγωνιστικά αθλήματα καθώς ο ανεπαρκής κινητικός συντονισμός του μπορεί να προκαλέσει σύγχυση και τα πειράγματα των συμπαικτών του. Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger μπορεί να χρειάζονται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα, το οποίο θα περιλαμβάνει γράψιμο και αντιγραφή σε χαρτί, σχεδίαση στον πίνακα. (καθοδήγηση δασκάλου). Τα μικρά παιδιά επωφελούνται από τις γραπτές καθοδηγήσεις γιατί τα βοηθάει να ελέγξουν το μέγεθος και την ομοιομορφία των γραμμάτων που γράφουν. Όταν δίνεται μια χρονομετρημένη εργασία, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η αργή ταχύτητα γραφής του παιδιού.
Εκπαιδευτικές συμβουλές: Προετοιμάστε αυτά τα παιδιά για τις αλλαγές στην καθημερινή τους ρουτίνα και να μειωθεί το άγχος. Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger συχνά είναι φοβισμένα, θυμωμένα και ανήσυχα στις αναγκαστικές ή απρόσμενες αλλαγές. Βοηθήστε το παιδί, γράφοντας τα βήματα που πρέπει να ακολουθεί όταν εκείνος/-η είναι ανήσυχος / ανήσυχη π.χ. 1) ανάπνευσε βαθιά 3 φορές, 2) μέτρησε τα δάχτυλα του δεξιού σου χεριού 3 φορές, 3) ζήτησε να δεις ον δάσκαλο ειδικής αγωγής, κ.τ.λ.. Συμπεριλάβετε και την συμπεριφορά στην οποία το παιδί νιώθει άνετα. Γράψτε τα βήματα αυτά σε μια κάρτα την οποία το παιδί θα έχει στην τσέπη του και θα μπορεί πάντα να τη διαβάζει.
Τα παιδιά, ιδιαίτερα εκείνα της προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας, διαθέτουν φαντασία και είναι απαλλαγμένα από τις κοινωνικές και συναισθηματικές αγκυλώσεις των ενηλίκων. Επομένως, εφόσον δοθούν οι κατάλληλες απαντήσεις στις ερωτήσεις τους, είναι απρόσμενα δεκτικά στη διαφορετικότητα. Είναι επίσης σημαντικό να απενοχοποιήσουμε στα παιδιά κάθε αρνητικό συναίσθημα που πιθανόν να γεννήσουν οι συμπεριφορές του παιδιού με αυτισμό. Η αποδοχή δεν έρχεται μέσα από συναισθήματα ενοχών και οίκτου. Όταν η αιτία των περίεργων για τα παιδιά συμπεριφορών γίνει κατανοητή, και όταν ο ίδιος ο εκπαιδευτικός πιστεύει σε έναν πολύχρωμο κόσμο και το εμφυσήσει στα παιδιά τότε πιστέψτε με ότι αυτά θα αποδεχτούν το διαφορετικό παιδί και θα αντιμετωπίσουν με κατανόηση και ίσως και με χιούμορ τη διαφορετικότητά του. Είναι ο εκπαιδευτικός που με την κοσμοθεωρία του, που περιλαμβάνει και τη στάση απέναντι στο διαφορετικό, είτε θα βοηθήσει σημαντικά στο να γίνουν οι μαθητές του πιο ολοκληρωμένοι άνθρωποι είτε θα εμποδίσει την διεύρυνση του νοητικού και συναισθηματικού τους κόσμου. ΒΙΝΤΕΟ ΑΠΌ ΜΑΘΗΤΕΣ
Ο ΔΡΑΚΟΣ ΜΕ ΤΟ ΣΑΠΟΥΝΙ Η εφαρμογή της πρακτικής της Δρ Καρνέζη, έχει αποδείξει ότι τα ευεργετικά αποτελέσματά της μπορεί να είναι μόνιμα. Αποκαλυπτικό είναι το περιστατικό που αφηγείται για το πώς κατάφερε να βοηθήσει ένα 11χρονο παιδί να ξεπεράσει τη φοβία του για τα στεγνωτήρια χεριών: «Εξαιτίας του φόβου του, δεν μπορούσε να πάει στην τουαλέτα του σχολείου. Μέχρι τότε, δεν το είχε βοηθήσει καμιά από τις παραδοσιακές μεθόδους. Το ζητούμενο είναι να γίνει επιλογή του ίδιου του παιδιού να ξεπεράσει τη φοβία του. Έφτιαξα, λοιπόν, μια ιστορία, όπου το παιδάκι ήταν ντετέκτιβ και έπρεπε να κάνει ένα μεγάλο ταξίδι για να βρει τους φίλους του που είχαν εξαφανιστεί. Στο δρόμο βρήκε ένα τεράστιο αποτύπωμα ποδιού που ανήκε σε ένα δράκο. Αυτός ήταν ο μόνος που μπορούσε να τον βοηθήσει να βρει τους φίλους του. Εγώ τον ρώτησα αν είναι σίγουρος ότι μπορεί να συναντήσει το δράκο, αφού είναι πολύ επικίνδυνος και βγάζει ζεστό αέρα από το στόμα. Ο στόχος του, όμως, ήταν πολύ σημαντικός κι έτσι μέσα από μια σειρά δοκιμασιών που πέρασε με επιτυχία κατόρθωσε να φτάσει μπροστά στο στεγνωτήριο χεριών, το μεταμφιεσμένο σε δράκο. Εκεί πήρε οδηγίες για το πώς θα πρέπει να του φερθεί ώστε να μην τον προσβάλει. Έπρεπε να απλώσει στα χέρια του το μαγικό ροζ υγρό, δηλαδή το σαπούνι, και μετά να τα πλύνει με νερό, να μείνει κάτω από το στόμα του δράκου για 10 δευτερόλεπτα. Κι ο δράκος του είπε ότι αυτός ήταν ο πρώτος που δεν τον φοβήθηκε και ότι στο εξής μπορεί να τον συναντά οπουδήποτε. Από τότε το παιδί δεν φοβήθηκε ποτέ ξανά τα στεγνωτήρια χεριών και μπορούσε να επισκέπτεται την τουαλέτα κανονικά. Πριν βρεθεί μπροστά στο δράκο είπε:«δεν το πιστεύω ότι θα μιλήσω με έναν αληθινό δράκο».όταν το κατάφερε όμως ένιωσε ότι αφού μπορεί να κάνει αυτό, μπορεί να κάνει τα πάντα».
Φτιάξτε μια ανάλογη ιστορία για το πώς το παιδί θα ξεπεράσει το φόβο του για το κουδούνι του σχολείου
Η Εύα Βακιρτζή έγραψε ένα βιβλίο για παιδιά στο οποίο τους γνωρίζει το φαινόμενο του αυτισμού. «Ο Βίκτωρας είναι ένα λιγουλάκι περίεργο παιδί Δε μιλάει σχεδόν καθόλου, αποφεύγει να κοιτάει τους περισσότερους ανθρώπους στα μάτια, δεν κάνει εύκολα φίλους και το πιο μυστήριο; του αρέσει να στριφογυρνάει ένα κομμάτι σπάγκου στον αέρα για ώρες! Κι όλα αυτά γιατί ο Βίκτωρας τυχαίνει να ζει σε ένα μεγάλο άσπρο Αυγό με σκληρό, πολύ σκληρό τσόφλι! Τι συμβαίνει λοιπόν μέσα σ αυτό το μυστήριο Αυγό;».
Κρατικό Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας της Κυπριακής Δημοκρατίας «Μπορείς, σε παρακαλώ, να κρατήσεις τον Αγάπιο για είκοσι μέρες;» μου είπε ο γείτονάς μου ο Λάζαρος. «Να και οι οδηγίες». Πήρα τις οδηγίες και τις έβαλα στην τσέπη του τζιν μου. «Θέλω οδηγίες για να προσέξω ένα παιδί;» είπα από μέσα μου. Αυτή είναι η αρχή της ιστορίας ενός ιδιαίτερου παιδιού, του Αγάπιου. Στον Αγάπιο δεν αρέσουν οι εκπλήξεις, η φασαρία. Τον ενοχλούν ορισμένοι ήχοι και μπορεί το ρύζι που του μαγείρεψες να του μυρίζει ψάρι. Μπορεί να αλλάξει θέση γιατί μια αχτίνα του ήλιου πέφτει στα μάτια του. Δεν του αρέσει ο πολύς κόσμος, προτιμά να παίζει μόνος στο δωμάτιό του και θυμώνει συχνά όταν κάτι αλλάξει στο πρόγραμμά του. Δε σε καταλαβαίνει όταν μιλάς με μεταφορές. Ξέρει όλους τους φίλους του μπαμπά του, αλλά αυτός δεν έχει φίλους, μιλάει ασταμάτητα, του αρέσει η τακτοποίηση, γνωρίζει πολλά πράγματα, και κάτι που ίσως οι περισσότεροι δε γνωρίζουν, πως «ο δενδρόβιος μυρμηγκοφάγος ονομάζεται και ταμάντουα η τετραδάχτυλος!». Ένα βιβλίο που εισάγει τον αναγνώστη στον κόσμο των παιδιών με σύνδρομο Άσπεργκερ. «Είναι εξαιρετικό βοήθημα για την ευαισθητοποίηση των παιδιών στις ατομικές διαφορές και στη σημασία τους στις διαπροσωπικές σχέσεις». Βάγια Α. Παπαγεωργίου Παιδοψυχίατρος Ειδικός TEACCH-Σύμβουλος Αυτισμού
Buckley S, & Bird G.(1993). Teaching children with Down syndrome to read, Down Syndrome Research and Practice, 1. Δαραής (2002). Ανάγνωση, Γραφή και άτομα με σύνδρομο Down, Θεσσαλονίκη, University Studio Press. Williams Κ., (1995). Εστίαση στην Αυτιστική Συμπεριφορά, 10(2), PRO- ED, Inc. Μαυροπούλου, Σ., (2006). Αυτισμός-Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές: Ολιστική Διεπιστημονική προσέγγιση, εκδ.βητα. Τζουριάδου, Μ. (1995). Παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Προμηθεύς. Wing, L. (1991). The relationship between Asperger's syndrome and Kanner's autism. In U. Frith (Ed.), Autism and Asperger syndrome (pp. 93-121). Cambridge, England: Cambridge University Press.