3 Εφαρμοσμένη Γνωστική Ψυχολογία (ΨΧ 90) Πέτρος Ρούσσος
Η βελτίωση της μνημονικής ικανότητας Ο παράγοντας της «Εξάσκησης» Μπορούμε να κάνουμε κάτι για να βελτιώσουμε το αποτέλεσμα της εξάσκησης; «Συμπυκνωμένες» vs. «αναπτυγμένες» μαθησιακές περίοδοι 2
Συμπυκνωμένες vs. Αναπτυγμένες μαθησιακές περίοδοι Ebbinghaus (1885), Dempster (1987), Rothkopf & Coke (1963), Reder & Anderson (1982), Bourne & Archer (1956) και Baddeley & Longman (1978) όλοι έδειξαν ότι μαθαίνουμε καλύτερα όταν οι μαθησιακές περίοδοι έχουν αποστάσεις ςμεταξύ τους Οι Landauer & Bjork (1978) έδειξαν ότι η μάθηση είναι αποτελεσματικότερη όταν τα χρονικά διαστήματα μεταξύ των επαναλήψεων αυξάνουν σταδιακά: Υπόθεση της μεταβαλλόμενης κωδικοποίησης (Underwood, 1969) όταν «επιστρέφουμε» μετά από ικανό χρονικό διάστημα σε μια μαθησιακή διαδικασία, είναι πολύ πιθανό να ακολουθήσουμε διαφορετικό τρόπο επεξεργασίας Ποια πρακτικά προβλήματα προκύπτουν όταν ακολουθούμε αυτή τη μέθοδο; 3
Νόημα της νέας πληροφορίας Θεωρία των επιπέδων επεξεργασίας (Craik & Lockhart, 1972) Διάκριση μεταξύ επεξεργαστικής επανάληψης (elaborative) και επανάληψης για συντήρηση (ή διατήρηση maintenance) Επεξεργαστικές συνδέσεις μεταξύ μνημονικών ιχνών ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ 4
Προϊόντα φαντασίας (imagery) Paivio (1965): οι συμμετέχοντες ήταν πολύ καλύτεροι στην ανάκληση συγκεκριμένων λέξεων (για τις οποίες μπορούσαν να σχηματίσουν μια νοητική εικόνα) παρά αφηρημένων Θυμόμαστε καλύτερα εικόνες παρά λέξεις (Haber & Myers, 1982. Paivio, 1991. Groome & levay, 2003) Bower (1970): έδωσε στους συμμετέχοντες 30 ζεύγη από συγκεκριμένες λέξεις (π.χ., πιάνο βάτραχος). Από μια ομάδα ζήτησε απλώς να επαναλαμβάνουν τα ζεύγη, από μια δεύτερη να κατασκευάσουν νοητικές εικόνες των αντικειμένων και από μια τρίτη να κατασκευάσουν νοητικές εικόνες του κάθε ζεύγους αντικειμένων σε αλληλεπίδραση (π.χ., ο βάτραχος να παίζει πιάνο). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η τρίτη ομάδα πήγε καλύτερα 5
Μνημοτεχνικές Η μέθοδος των τόπων (Σιμωνίδης, 500 π.χ.) Μνημονικές τεχνικές με αρχικά γράμματα (π.χ., αρκτικόλεξα), ρίμες ή στίχους Lorayne& Lucas (1974): σύστημα εκμάθησης ονομάτων προσώπων Σύστημα με λέξεις κλειδιά (Atkinson, 1975. Gruneberg, 1987) Ομαδοποίηση (chunking) Συνολικά,, οι μημ μνημοτεχνικές σχετίζονται με την απόδοση νοήματος σε υλικό που δεν μπορεί εύκολα να απομνημονευτεί Μνημονιστές Luria (1975) η περίπτωση Shereshevskii h (S) ειδητικές εικόνες Dominic O Brien Chase & Ericsson (1981) η περίπτωση του φοιτητή SF 6
Ανάκληση Η μάθηση μιας πληροφορίας δε σημαίνει απαραίτητα και ικανότητα ανάκλησής της όταν τη χρειαζόμαστε Μνημονικά ίχνη πρόσβαση Tulving & Pearlstone (1966) Tulving (1974, 1976) Ο κύριος λόγος για τον οποίο είναι αποτελεσματική η σημασιολογική επεξεργασία έχει να κάνει με το ότι δημιουργεί συνειρμικές συνδέσεις και, επομένως, αυξάνει τον αριθμό των πιθανών σημάτων που μπορεί να ενεργοποιήσουν την πληροφορία στόχο Άγχος και επίδραση στην ανάκληση η 7
Αρχή της ιδιοτυπίας της κωδικοποίησης Tulving & Thomson (1973): για να είναι αποτελεσματικό ένα σήμα/ένδειξη ανάκλησης, πρέπει να περιέχει κάποια στοιχεία του αρχικού μνημονικού ίχνους 8
Άσκηση της ανάκλησης Ebbinghaus (1885): φθορά του μνημονικού ίχνους Bjork& Bjork (1992): «θεωρία της αχρησίας» σύμφωνα με αυτήν, τα μνημονικά ίχνη ανταγωνίζονται για πρόσβαση σε ένα δίαυλο ανάκλησης Η συχνή ανάκληση ενός ίχνους ενισχύει την πρόσβασή του σε αυτό το δίαυλο Κάνοντας επανάληψη για ένα τεστ, είναι αποτελεσματικότερη η ενεργητική ανάσυρση της πληροφορίας παρά η απλή επανάληψή της Αν ανασυρθεί ένα μνημονικό ίχνος κατά λάθος, αυτό θα ενισχυθεί και είναι πιθανό να επαναληφθεί και στο μέλλον (Fritz, Morris, Bjork, Gelman & Wickens, 2000) 9
Λήθη προκαλούμενη από την ανάκληση (1) Αν αφήνουμε το αυτοκίνητό μας καθημερινά σε ένα μεγάλο σταθμό αυτοκινήτων, πώς εξηγείται το γεγονός ότι δεν παρεμβαίνουν παλαιότερες μνήμες στην ορθή ανάκληση του σημείου όπου το αφήσαμε σήμερα; Anderson et al. (1994): η αναστολή ενός μνημονικού ίχνους συμβαίνει όταν δύο ή περισσότερα ίχνη ανταγωνίζονται για ανάκληση και ένα από αυτά έχει ανακληθεί. Πρόκειται για ενεργητική καταστολή συγγενών αλλά ανεπιθύμητων μνημονικών ιχνών προκειμένου να διευκολυνθεί η ανάσυρση της πληροφορίας που αναζητείται. 10
Λήθη προκαλούμενη από την ανάκληση (2) Εκπαιδευτικές εφαρμογές Macrae& MacLeod (1999) τα αποτελέσματά τους έδειξαν ότι η ομάδα που είχε κάνει επανάληψη στις μισές από τις πληροφορίες πήγαν καλά σε αυτές αλλά πολύ χειρότερα στις υπόλοιπες (και συγκριτικά με την ομάδα που δεν είχα κάνει επανάληψη σε καμία πληροφορία) Η επανάληψη της τελευταίας στιγμής δεν είναι απαραίτητα η καλύτερη στρατηγική Κλινικές εφαρμογές της θεωρίας: αγχώδεις διαταραχές, μετατραυματικό άγχος κ.λπ. 11
Στην επόμενη διάλεξη: Νηπιακή αμνησία Μνήμη αυτοπτών μαρτύρων Μνήμες αναλαμπές (flashbulb memories) 12