του Στέργιου Γ. Βέργου καθηγητή Κ α ρ δ ί τ σ α 2 0 0 6
Π ρ ό λ ο γ ο ς Οι δώδεκα ασκήσεις που περιγράφονται στις επόμενες σελίδες, είναι συνέχεια του σχετικού συμπληρώματος που περιέχεται στις σημειώσεις των μαθημάτων Δασοκομικής Ι Δασικής Οικολογίας (σελ. 131 151). Με τη σύντομη αναφορά και περιγραφή που γίνεται για κάθε άσκηση ξεχωριστά, επιδιώκεται η παραπέρα διευκόλυνση του σπουδαστή, ως προς το περιεχόμενο, την αλληλουχία και την πρακτική τους σημασία. Γίνεται αδρομερής μόνο αναφορά στα επιμέρους στοιχεία, τεχνικές και μεθόδους διεξαγωγής της κάθε άσκησης, μιας και όλες αυτές οι πληροφορίες προσφέρονται με απευθείας εφαρμογές και παραστάσεις κατά τη διενέργεια των ασκήσεων. Στο τέλος του εντύπου περιγράφεται η δομή των εργασιών, η οποία θα πρέπει να ακολουθείται από τις ομάδες εργασίας, με στόχο την πληρέστερη παρουσίαση αυτών στο τετράδιο ασκήσεων. Ελπίζουμε και ευχόμαστε οι συμπληρωματικές αυτές πληροφορίες και διευκολύνσεις να βοηθήσουν πραγματικά τον σπουδαστή στην κατανόηση του ουσιαστικού περιεχομένου των ασκήσεων αυτών, καθώς και της πρακτικής τους αξίας, στα πλαίσια των μελλοντικών τους ευθυνών στο κεντρικό και ζωτικό αυτό θέμα της Δασοπονίας συλλογή, συντήρηση και κατάλληλος χειρισμός του υλικού σποράς 2
Άσκηση 1 η Θέμα : Έννοια και ορισμός του δάσους και του δασικού οικοσυστήματος Για την πραγματοποίηση της άσκησης αυτής γίνεται καταρχήν η περιγραφή των βασικών δομικών στοιχείων ενός οικοσυστήματος καθώς και η ερμηνεία των σχέσεων που δημιουργούνται ανάμεσά τους. Στη συνέχεια αναλύονται οι όροι «ενδοδασογενές κλίμα», «βιοκοινοτική ισορροπία» και γίνεται προσδιορισμός της έννοιας και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του δάσους και του δασικού οικοσυστήματος. 3
Άσκηση 2 η Θέμα : Διάκριση των ζωνών δασικής βλάστησης της χώρας μας Μετά από μια σύντομη αναφορά στους παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση της δασικής βλάστησης, γίνεται περιγραφή των πέντε ζωνών αυτής που εμφανίζονται στον ελλαδικό χώρο. Συγκεκριμένα για κάθε μια από αυτές αναλύονται: τα κλιματολογικά χαρακτηριστικά της, ο χώρος που καταλαμβάνει, οι υποζώνες στις οποίες διαιρείται και οι αυξητικοί χώροι φυτοκοινωνίες καθώς και τα δασοπονικά είδη που σε κάθε χώρο κυριαρχούν. 4
Άσκηση 3 η Θέμα : Έλεγχος καθαρότητας σπόρων Ο αναγκαίος αυτός έλεγχος ολοκληρώνεται μέσα από δυο κυρίως ενέργειες: α. με δειγματοληπτικό προσδιορισμό του βάρους των ξένων υλών (πέτρες, ξύλα, χώμα, καρπόφυλλα, κύπελλα κ.ά.). Η καθαρότητα των σπόρων ή η συμμετοχή των ξένων υλών εκφράζονται σε ποσοστά (%) του συνολικού βάρους. β. με δειγματοληπτικό προσδιορισμό, εκφρασμένο σε ποσοστό (%), των κούφιων σπόρων, που συμμετέχουν στα διάφορα δείγματα του ελεγχόμενου υλικού σποράς. Ο έλεγχος αυτός γίνεται κυρίως με τομή ή εμβάπτιση των σπόρων σε νερό, οινόπνευμα, έλαια κ.ά. Η άσκηση αυτή θα ολοκληρωθεί, από τις διάφορες ομάδες σπουδαστών, για μια ποσότητα σπόρου, κάποιου δασοπονικού είδους, που θα τους διατεθεί. Τα αποτελέσματα των παραπάνω δειγματοληπτικών προσδιορισμών - ξένων υλών και - κούφιων σπόρων θα παρουσιασθούν στο τετράδιο εργασίας της κάθε ομάδας. 5
Άσκηση 4 η Θέμα : Δομή του σπόρου Μετά από μια σύντομη γενική αναφορά στις δασοκομικοβιολογικές ιδιότητες και λειτουργίες των διαφόρων δασοπονικών μας ειδών άνθηση, καρποφορία και φύτρωση σπόρων θα αναλυθούν και συζητηθούν τα διάφορα μέρη, που αποτελούν ένα σπόρο, καθώς και οι λειτουργίες που αυτά τα μέρη επιτελούν. Για το σκοπό αυτό θα γίνει μια κατά μήκος τομή σε σπόρους που διαθέτει κάθε ομάδα, θα παρατηρηθούν τα μέρη του σπόρου στο στερεοσκόπιο και θα γίνει προσπάθεια να παρασταθούν σχηματικά αυτά τα μέρη. Η άσκηση αυτή θα παρουσιασθεί στο τετράδιο εργασίας με σχηματική παράσταση, υπόμνημα και κατάλληλα σχόλια. 6
Άσκηση 5 η Θέμα : Σχέση Ενδοσπερμίου - Περισπερμίου Αξιοποιώντας το δείγμα που χρησιμοποιήθηκε για τον προσδιορισμό κούφιων γερών σπόρων, θα προσδιορισθεί η εκατοστιαία αναλογία - σχέση του ενδοσπερμίου προς το περισπέρμιο. Ε = % Π Θα συζητηθεί η σημασία αυτής της σχέσης καθώς και οι διακυμάνσεις, που αυτή εμφανίζει από περιοχή σε περιοχή, για το ίδιο δασοπονικό είδος. Παρουσίαση του αποτελέσματος αυτής της άσκησης, καθώς και σχολιασμός του μεγέθους και της σημασίας της κρίνεται απαραίτητη (τετράδιο ασκήσεων). 7
Άσκηση 6 η Θέμα : Βάρος σπόρων. Αριθμός σπόρων ανά Kgr βάρους Για την ολοκλήρωση αυτής της άσκησης ζυγίζονται πέντε δείγματα των 100 σπόρων και υπολογίζεται το βάρος του ενός σπόρου, καθώς και ο αριθμός των σπόρων που περιέχονται σε ένα κιλό καθαρών σπόρων των διάφορων δασοπονικών ειδών. Με βάση τα αποτελέσματα συζητείται και διευκρινίζεται η πρακτική σημασία αυτού του προσδιορισμού και δικαιολογούνται οι όποιες διακυμάνσεις του. 8
Άσκηση 7 η Θέμα : Περιεχόμενη υγρασία σπόρων. Υγρασία αποθήκευσης Εκείνο το δείγμα που βρίσκεται, ως προς το βάρος του, πιο κοντά στο μέσο βάρος των 100 σπόρων χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της περιεχόμενης στο σπόρο υγρασίας (% του βάρους). Για το σκοπό αυτό τοποθετείται το ζυγισμένο δείγμα στον κλίβανο, για 16 ώρες και θερμοκρασία 105 0 C, ώστε να χάσει την περιεχόμενη υγρασία του και να επιτευχθεί το απόλυτα ξηρό βάρος του σπόρου. Με κατάλληλους υπολογισμούς προσδιορίζεται η περιεχόμενη στο σπόρο υγρασία, η οποία και εκφράζεται σε εκατοστιαία αναλογία (%) επί του βάρους του σπόρου. Για ολοκλήρωση της άσκησης συζητείται το όλο θέμα υγρασία σπόρων, κατάλληλη υγρασία αποθήκευσης κ.ά. 9
Άσκηση 8 η Θέμα : Απαιτούμενη για φύτρωση υγρασία σπόρων Για το σκοπό αυτό δείγμα 100 σπόρων τοποθετείται σε άριστες συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας (φυτρωτήριο) με σκοπό τη φύτρωσή του. Τη στιγμή που οι πρώτοι σπόροι εμφανίσουν σημεία φύτρωσης, με ρήξη του κελύφους, το δείγμα ζυγίζεται και τοποθετείται στον κλίβανο για 16 ώρες και θερμοκρασία 105 0 C με σκοπό να αποκτήσει το απόλυτα ξηρό βάρος του και στη συνέχεια με κατάλληλους απλούς υπολογισμούς να διαπιστωθεί το ποσοστό (%) υγρασίας, που απαιτήθηκε (προσλήφθηκε) για να φυτρώσουν οι σπόροι. 10
Άσκηση 9 η Θέμα : Έλεγχος φυτρωτικής ικανότητας σπόρων Για την διεξαγωγή αυτής της άσκησης τοποθετούνται τέσσερα δείγματα των 100 σπόρων για φύτρωση στο φυτρωτήριο του Εργαστηρίου. Ρυθμίζονται και αριστοποιούνται οι παράγοντες υγρασία και θερμοκρασία. Στα δύο δείγματα ελέγχεται ο παράγοντας φως, με την κάλυψη των δειγμάτων με διαφανείς και αδιαφανείς κωδωνοειδείς καλύπτρες. Στα άλλα δύο δείγματα σπόρων, που δέχθηκαν πριν την έκθεσή τους σε φύτρωση κατάλληλο χειρισμό προδιόγκωσης, ελέγχεται η επίδραση του χειρισμού στη διαδικασία φύτρωσής τους. Παρακολουθείται καθημερινά η φυτρωτική πορεία των δειγμάτων και μετά από 3-4 εβδομάδες υπολογίζεται το ποσοστό (%) των σπόρων που φύτρωσαν σε κάθε περίπτωση. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται συνολικά, αλλά και αναλυτικά για όλη τη χρονική περίοδο (αριθμητικά και σε σχηματική παράσταση) για κάθε μια περίπτωση ξεχωριστά. 11
Άσκηση 10 η Θέμα : Διερεύνηση σχέσης μεγέθους σπόρων προς το μέγεθος των αρτίφυτρων Για τη διενέργεια αυτής της άσκησης διακρίνονται μακροσκοπικά οι σπόροι σε μεγάλους, μεσαίους και μικρούς. Δημιουργείται από κάθε κατηγορία μεγέθους σπόρων ένα δείγμα των 100 σπόρων, το οποίο και στη συνέχεια σπέρνεται σε πλαστικούς δίσκους, που είναι γεμάτοι με κατάλληλο εδαφικό μείγμα (τύρφη και περλίτη) και διαιρεμένοι σε τρία ίσα μέρη. Η φύτρωση των σπόρων παρακολουθείται από τους σπουδαστές για τρεις εβδομάδες περίπου και στο τέλος αυτής της περιόδου τα αρτίφυτρα εκριζώνονται και μετρούνται με ακρίβεια ως προς τα διάφορα βλαστικά τους μέρη και όργανα. - μήκος υποκοτυλίου - μήκος ριζιδίου - μήκος ύψος αρτίφυτρου (συνολικό) - αριθμός κοτυληδόνων - μήκος κοτυληδόνων Για κάθε μέγεθος υπολογίζεται ο μέσος όρος και συγκρίνονται τα αρτίφυτρα των τριών μεγεθών (κατηγοριών) σπόρων. Διαπιστώνεται καταληκτικά ποιοι σπόροι δίνουν τα καλύτερα (μεγαλύτερα, ζωτικότερα κ.ά.) φυτάρια, ώστε να προτιμούνται στις φυτωριακές εργασίες. 12
Άσκηση 11 η Θέμα : Διάκριση ζωνών βλάστησης και φυτοκοινωνιών στην περιοχή του Α ΒΑ Κισσάβου (Όσσας) Οι ομάδες σπουδαστών (με βάση την αρχική κατάταξη ζωνών και φυτοκοινωνιών Ασκ. 2) κατερχόμενες από την κορυφή του βουνού προς τη θάλασσα (Στόμιο), διακρίνουν τις διάφορες ζώνες βλάστησης τις οποίες και τοποθετούν με βάση την υψομετρική τους (υψόμετρο από την επιφάνεια της θάλασσας) εξάπλωση πάνω σε χάρτη 1:20.000. Καταγράφουν επίσης τις φυτοκοινωνίες που συναντά κανείς μέσα στις διάφορες ζώνες βλάστησης και εξοικειώνονται με την εμφάνιση των διάφορων δασοπονικών ειδών στο δασικό χώρο. Γίνεται συζήτηση για την επίδραση των διαφόρων παραγόντων σε κάθε συγκεκριμένο τόπο σ τ α θ μ ό οι οποίοι και δημιουργούν διαφορετικές συνθήκες αύξησης, δομής και σύνθεσης της βλάστησης. 13
Άσκηση 12 η Θέμα : Ανάλυση καταγραφή οικολογικών συνθηκών και βλάστησης στην περιοχή Μπελοκομύτη (Λίμνης Πλαστήρα) Οι ομάδες σπουδαστών διατρέχουν συγκεκριμένη συστάδα δάσους και αναλύουν τόσο τις σταθμικές συνθήκες που επικρατούν (κυρίως εδαφικές), όσο και τις συσταδικές. Στην προσπάθειά τους αυτή εξοικειώνονται με την ανάγνωση δασοπονικού χάρτη αλλά και με τη χρήση βασικών δασοπονικών οργάνων όπως το κλισίμετρο, το παχύμετρο, το δενδροϋψόμετρο και την αυξητική τρυπάνη. Τα αποτελέσματα καταγράφονται σε ειδικό έντυπο που η κάθε ομάδα εργασίας έχει στη διάθεσή της. 14
Δομή παρουσίασης των γραπτών εργασιών 1. Περιεχόμενο - σκοπός της άσκησης. 2. Διαδικασία, Μέθοδοι, Τεχνικές. 3. Συσκευές, Μέσα, Υλικά για την άσκηση. 4. Αποτελέσματα. Αξιολόγηση - Παρουσίασή τους. 5. Συζήτηση αποτελεσμάτων. Πρακτική αξία. Εφαρμογές τους. 6. Βιβλιογραφία. 15