ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΓΤΣΗΚΖ ΜΑΚΔΓΟΝΗΑ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΥΟΛΖ ΦΛΧΡΗΝΑ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΟ ΣΜΖΜΑ ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΠΑΗΓΗ ΚΑΗ ΑΣΤΠΖ ΜΑΘΖΖ ΣΟΝ ΔΛΔΤΘΔΡΟ ΥΡΟΝΟ

ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΓΤΣΗΚΖ ΜΑΚΔΓΟΝΗΑ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΥΟΛΖ ΦΛΧΡΗΝΑ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΟ ΣΜΖΜΑ ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΠΑΗΓΗ ΚΑΗ ΑΣΤΠΖ ΜΑΘΖΖ ΣΟΝ ΔΛΔΤΘΔΡΟ ΥΡΟΝΟ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΣΖ ΓΔΠΟΗΝΑ ΛΗΑΜΠΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΑΠΟΚΣΖΖ ΣΟΤ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟΤ ΣΗΣΛΟΤ ηε «ρνιηθή Παηδαγσγηθή θαη Νέεο Σερλνινγίεο» κε εηδίθεπζε «χγρξνλεο δηδαθηηθέο κέζνδνη» ΦΛΧΡΗΝΑ ΗΟΤΝΗΟ 2014 0

Φχιιν Δμέηαζεο 1.Δπφπηεο: Βαζκφο: Τπνγξαθή: Ζκεξνκελία: 2. Γεχηεξνο Βαζκνινγεηήο: Βαζκφο: Τπνγξαθή: Ζκεξνκελία: 3. Σξίηνο Βαζκνινγεηήο: Βαζκφο: Τπνγξαθή: Ζκεξνκελία: Γεληθφο Βαζκφο: - Ο/ε ζπγγξαθέαο. βεβαηψλεη φηη ην πεξηερφκελν ηνπ παξφληνο έξγνπ είλαη απνηέιεζκα πξνζσπηθήο εξγαζίαο θαη φηη έρεη γίλεη ε θαηάιιειε αλαθνξά ζηηο εξγαζίεο ηξίησλ, φπνπ θάηη ηέηνην ήηαλ απαξαίηεην, ζχκθσλα κε ηνπο θαλφλεο ηεο αθαδεκατθήο δενληνινγίαο. Τπνγξαθή: Ζκεξνκελία: 1

Πεξηερφκελα Πεξίιεςε... 6 Πξφινγνο 8 1.Δηζαγσγή.......10 1.1 Ο ειεχζεξνο ρξφλνο 10 1.1.1 Δλλνηνινγηθή απνζαθήληζε.....10 1.1.2 Λεηηνπξγίεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία.....10 1.2. Διεχζεξνο ρξφλνο θαη κάζεζε...... 12 1.2.1. Σππηθή- κε ηππηθή- άηππε κάζεζε.12 1.2.2. ρνιείν θαη άηππε κάζεζε.15 1.2.3. Άηππε κάζεζε ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν.16 1.2.3.1. Απηνθαηεπζπλφκελε κάζεζε.. 17 1.2.4. Γηα βίνπ κάζεζε.18 1.3. εκαζία ηνπ βηψκαηνο γηα ηε κάζεζε..19 1.3.1. Ο φξνο Edutainment...20 1.3.1.1. Πάξθα αλαςπρήο..21 1.4. Κίλεηξν θαη ελδηαθέξνλ ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν......22 1.4.1. Κίλεηξα 22 1.4.2. Δλδηαθέξνλ..23 1.4.3. Κίλεηξα ζηελ άηππε κάζεζε...24 1.4.4. Δξεπλεηηθά δεδνκέλα γηα ηα θίλεηξα θαη ηα ελδηαθέξνληα.25 1.5. Διεχζεξνο ρξφλνο θαη παηδηθή ειηθία.....26 1.5.1. Ζ αιιαγή ησλ δνκψλ ρψξνπ 28 1.5.2. Σα ζχγρξνλα κέζα.......28 1.5.3. Ζ απν-ζρνιεηνπνίεζε ηνπ ζρνιείνπ θαη ζρνιεηνπνίεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ....28 1.6. Γξαζηεξηφηεηεο ησλ παηδηψλ ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο....... 31 1.6.1. χγρξνλα κέζα.... 32 1.6.2. Αζιεηηζκφο.....32 2

1.6.3. Σν θχιν σο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ειεχζεξνπ ρξφλνπ ησλ παηδηψλ.....33 1.6.4. Ζ ειηθία σο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ειεχζεξνπ ρξφλνπ ησλ παηδηψλ.....33 1.6.5. Ζ νηθνγέλεηα σο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ειεχζεξνπ ρξφλνπ ησλ παηδηψλ....34 1.6.6. ρέζε κεηαμχ δξαζηεξηνηήησλ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ησλ παηδηψλ θαη ηεο επίδνζεο ζε ζρνιηθφ πιαίζην.....36 1.7. Ζ παξνχζα έξεπλα..37 2. Mέζνδνο.... 39 2.1. πκκεηέρνληεο.39 2.2. Δξγαιεία..42 2.2.1. Οη δξαζηεξηφηεηεο ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ησλ παηδηψλ.... 43 2.2.1.1. πρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ παηδηψλ ζε δξαζηεξηφηεηεο ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο.. 43 2.2.1.2. Γξαζηεξηφηεηεο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ επηζπκία θαη ηελ επραξίζηεζε...43 2.2.2. Πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ δξαζηεξηνηήησλ ειεχζεξνπ ρξφλνπ.44 2.2.2.1. Λεηηνπξγίεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ....44 2.2.2.2. Απηνπξνζδηνξηζκφο ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ησλ παηδηψλ....44 2.2.3. ρέζε ειεχζεξνπ ρξφλνπ κε ην ζρνιείν......44 2.2.3.1. εκαζία ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν....44 2.2.3.2. Απηφ-αμηνιφγεζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ...45 2.2.4. Δλδηαθέξνληα θαη άηππε κάζεζε...... 45 2.2.4.1. Λφγνη πξαγκαηνπνίεζεο ησλ δξαζηεξηνηήησλ.. 46 2.2.4.2. Γεμηφηεηεο πνπ πξνσζνχληαη κέζσ ησλ δξαζηεξηνηήησλ.....46 2.3. Γηαδηθαζία ζπιινγήο δεδνκέλσλ.... 47 3.Απνηειέζκαηα..47 3.1. Οη δξαζηεξηφηεηεο ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ησλ παηδηψλ...47 3.1.1. πρλφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ παηδηψλ ζε δξαζηεξηφηεηεο ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο.. 47 3.1.2. Γξαζηεξηφηεηεο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ επηζπκία θαη επραξίζηεζε...55 3.1.2.1. Δπραξίζηεζε...55 3.1.2.2. Δπηζπκία..55 3.2. Πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ δξαζηεξηνηήησλ ειεχζεξνπ ρξφλνπ....56 3

3.2.1. Λεηηνπξγίεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ.... 56 3.2.2. Απηνπξνζδηνξηζκφο ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ησλ παηδηψλ.... 59 3.3. ρέζε ειεχζεξνπ ρξφλνπ κε ην ζρνιείν... 61 3.3.1. εκαζία ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν....61 3.3.2. Απηναμηνιφγεζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ......62 3.4. Δλδηαθέξνληα θαη άηππε κάζεζε..... 64 3.4.1. Λφγνη πξαγκαηνπνίεζεο ησλ δξαζηεξηνηήησλ......65 3.4.2. Γεμηφηεηεο πνπ πξνσζνχληαη κέζσ ησλ δξαζηεξηνηήησλ....70 4.πδήηεζε... 75 4.1. Οη δξαζηεξηφηεηεο ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ησλ παηδηψλ....75 4.1.1. πρλφηεηα ζπκκεηνρήο......75 4.1.2. Δπραξίζηεζε θαη επηζπκίεο 77 4.1.2.1. Δπραξίζηεζε πνπ ζπλδέεηαη κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ειεχζεξνπ ρξφλνπ...77 4.1.2.2. Δπηζπκίεο ησλ παηδηψλ αλαθνξηθά κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ειεχζεξνπ ρξφλνπ ηνπο...78 4.2. Πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ....78 4.2.1. Λεηηνπξγίεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ 78 4.2.2. Απηνπξνζδηνξηζκφο ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν 80 4.3. ρέζε αλάκεζα ζην ζρνιείν θαη ηνλ ειεχζεξν ρξφλν..80 4.3.1. εκαζία ησλ δξαζηεξηνηήησλ γηα ην κέιινλ ησλ παηδηψλ 81 4.3.2. Απηναμηνινγήζεηο ησλ παηδηψλ ζρεηηθά κε ηηο ζρνιηθέο ηνπο επηδφζεηο...81 4.4. Δλδηαθέξνληα θαη άηππε κάζεζε..83 4.4.1. Λφγνη ελαζρφιεζεο κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο... 83 4.4.2. Γεμηφηεηεο πνπ πξνσζνχληαη θαηά ηελ άζθεζε ησλ ελδηαθεξφλησλ ησλ παηδηψλ. 84 4.5. Σειηθέο παξαηεξήζεηο...85 Βηβιηνγξαθία 88 Παξάξηεκα..93 4

5

Περίληυη Σα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη έληνλν εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ φζνλ αθνξά ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν θαη ηε ζεκαζία ηνπ γηα ηε κάζεζε θαη ηελ αλάπηπμε ησλ παηδηψλ, θαζψο θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ ζηνλ ρξφλν απηφ. Ζ παξνχζα έξεπλα, ιακβάλνληαο ππφςε ηελ απμαλφκελε βαξχηεηα πνπ απνδίδεηαη ζηελ άηππε κάζεζε θαη ηηο ''δεμηφηεηεο θιεηδηά'' πνπ ζρεηίδνληαη κ' απηή, είρε σο βαζηθφ ζθνπφ ηε δηεξεχλεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ησλ παηδηψλ θαη ησλ ελδηαθεξφλησλ ηνπο, θαη ηελ χπαξμε ζρέζεο κεηαμχ ησλ δξαζηεξηνηήησλ ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη ησλ δεμηνηήησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ άηππε κάζεζε. Γηα ηνλ ζθνπφ απηφ δνκήζεθε θαη κνηξάζηεθε έλα εξσηεκαηνιφγην ζε καζεηέο πέληε ηάμεσλ ηνπ Γεκνηηθνχ θαη ηνπ Γπκλαζίνπ. Οη ζεκαηηθνί άμνλεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ήηαλ νη εμήο: α) νη δξαζηεξηφηεηεο ησλ παηδηψλ ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν, β) νη ιεηηνπξγίεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ γηα ηα παηδηά, γ) ε ζρέζε κεηαμχ ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη ζρνιείνπ, δ) ηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ θαη ε άηππε κάζεζε. Σα δεδνκέλα ηεο έξεπλαο νδεγνχλ ζηε δηαπίζησζε φηη ν ειεχζεξνο ρξφλνο ησλ παηδηψλ είλαη ζε κεγάιν βαζκφ ζρνιεηνπνηεκέλνο, σζηφζν ηα παηδηά έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα απηνπξνζδηνξίδνληαη ζηνλ ρξφλν απηφ. Αλάκεζα ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν θαη ηηο ζρνιηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ δηαθξίλεηαη κηα ζεηηθή ζπζρέηηζε, αθνχ νη καζεηέο πνπ είλαη πεξηζζφηεξν ελεξγνί ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο απηναμηνινγνχλ ηηο ζρνιηθέο ηνπο επηδφζεηο ζε γεληθέο γξακκέο πςειφηεξα, ζε ζρέζε κε ηνπο ιηγφηεξν ελεξγνχο καζεηέο. Σέινο, αμηνινγείηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ε ζρέζε αλάκεζα ζηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ θαη ηελ άηππε κάζεζε, κηα θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ, φπσο πξνθχπηεη απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο, απνηεινχλ ηελ θηλεηήξηα δχλακε πνπ πξνσζεί ηηο δεμηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ άηππε κάζεζε ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν. Λέμεηο θιεηδηά: ειεχζεξνο ρξφλνο, άηππε κάζεζε, ελδηαθέξνληα, Edutainment Abstract A large body of research in recent years deals with leisure and its importance to the education and development of children, as well as with their activities and interests within this time. This research, taking into consideration the growing importance attached in the informal learning and "the key skills" associated with it, has its primary objective the investigation of spare time activities for children and 6

their interests, as well as the existence of a relationship between these leisure activities and skills related with the informal learning. For this purpose, a questionnaire was constructed and distributed to students of five elementary and secondary classrooms. The themes of the questionnaire were as follows: a) children's activities in their spare time, b) the functions of leisure for children, c) the relationship between leisure and school, d) the children's interests and the informal learning. The survey data indicate that children's spare time is largely school-based, even though children have the opportunity to define themselves within this time. It is found a relationship between children's leisure and their educational achievements, since students who are more active in their leisure evaluate themselves higher in their school performance, compared with the less active students. Finally, a relationship between the interests of children and informal learning is found, with children's interests promote skills related to informal leisure learning. Key words: leisure time, informal learning, interests, Edutainment 7

Πρόλογος Ζ παηδηθή ειηθία ζήκεξα σο αληηθείκελν έξεπλαο δελ εμεηάδεηαη απιά σο κηα θάζε αλάπηπμεο θαη απιά σο ε ιεγφκελε ''επφκελε γεληά'', αιιά ζεσξείηαη σο έλα ππάξρνλ θαη απηνηειέο κέξνο ηεο θνηλσλίαο (Fuhs 2000, ζην Dees, 2008). Μηα βαζηθή αηηία απνηειεί ην γεγνλφο φηη αλαγλσξίδεηαη πσο ηα παηδηά πξηλ κεγαιψζνπλ θαη γίλνπλ ελήιηθεο, δνπλ θαη θαζνδεγνχλ ηε δσή ηνπο σο παηδηά, θαη γη' απηφ ηνλ ιφγν είλαη πνιχ ζεκαληηθφ ηα ίδηα λα απνηεινχλ πεδίν έξεπλαο (Qvortrup, 1991). Οη απφςεηο, ηα ελδηαθέξνληα, νη επηζπκίεο, νη δξαζηεξηφηεηέο ηνπο θαη νη ηδέεο γηα ην κέιινλ ηνπο απνηεινχλ ζέκαηα πνπ παξνπζηάδνπλ κεγάιν ελδηαθέξνλ γηα φζνπο αζρνινχληαη κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ, εληφο ζρνιείνπ αιιά θαη έμσ απφ απηφ, γηα ηνπο θνξείο ιήςεο απνθάζεσλ ζηε δηαρείξηζε ηεο εθπαίδεπζεο, γηα εθπαηδεπηηθνχο, ζπκβνπιεπηηθά φξγαλα, εγθαηαζηάζεηο ςπραγσγίαο θη ειεχζεξνπ ρξφλνπ, γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο γνλείο ησλ παηδηψλ (Schmid, & Antes, 2011). Δάλ κειεηήζνπκε ην ηη θάλνπλ ηα παηδηά ζηνλ ειεχζεξφ ηνπο ρξφλν κπνξνχκε λα απνθηήζνπκε κηα θαιχηεξε εηθφλα γηα ηελ νξγάλσζε ηνπ θνηλσληθνχ ηνπο θφζκνπ, θαη λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηηο πιεξνθνξίεο απηέο γηα λα εξεπλήζνπκε εάλ θαη πψο νη αηνκηθέο αλάγθεο ηνπο θαιχπηνληαη απφ ηηο δηαζέζηκεο πξνζθνξέο ειεχζεξνπ ρξφλνπ. Δπίζεο, κπνξνχκε λα απνθηήζνπκε γλψζεηο γηα ηα ελδηαθέξνληά ηνπο, αιιά θαη γηα ηηο δεμηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε κνξθέο κάζεζεο πνπ πξνσζνχληαη ζην ειεχζεξν ρξφλν, φπσο είλαη ε άηππε κάζεζε. Βαζηθφ ζθνπφ ηεο έξεπλαο απηήο απνηέιεζε ε δηεξεχλεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ησλ παηδηψλ θαη ησλ ελδηαθεξφλησλ ηνπο θαη ε δηεξεχλεζε ηεο χπαξμεο ζρέζεο κεηαμχ ησλ δξαζηεξηνηήησλ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ησλ παηδηψλ θαη ησλ δεμηνηήησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ άηππε κάζεζε. Ζ απφθαζε ηεο κειέηεο απηνχ ηνπ ηνκέα πξνέθπςε κε βάζε ηελ απμαλφκελε ζεκαζία πνπ απνδίδεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν αλαθνξηθά κε ηε κφξθσζε ησλ παηδηψλ (Stecher, 2005), αιιά θαη ζηελ άηππε κάζεζε σο κνξθή κάζεζεο πνπ κπνξεί λα πξνάγεη ηθαλφηεηεο, δεμηφηεηεο θαη γλψζεηο ηνπ παηδηνχ, νη νπνίεο είλαη επεξγεηηθέο θαη γηα ηε κνξθσηηθή δηαδηθαζία, αιιά θαη γηα ηε πξνζσπηθή θαη νινθιεξσκέλε αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ. ' απηή ηελ έξεπλα επηρεηξήζεθε ε πξνζέγγηζε ηεο άηππεο κάζεζεο κέζα απφ ηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ θαη επηδηψμακε λα εληνπίζνπκε κηα πηζαλή ζρέζε αλάκεζα ζηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ θαη ζε δεμηφηεηεο νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε ηελ άηππε κάζεζε. Αμίδεη λα ζεκεησζεί ζην ζεκείν απηφ, φηη ν ειεχζεξνο ρξφλνο ησλ παηδηψλ ζηελ έξεπλα απηή, νξίδεηαη φρη σο ρξφλνο απαιιαγκέλνο απφ νπνηνπδήπνηε είδνπο ππνρξεσηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ αηφκνπ, αιιά ζπκπεξηιακβάλεη ηελ έλλνηα ηνπ 8

''δεζκεπκέλνπ'' ειεχζεξνπ ρξφλνπ, θη έηζη γηα παξάδεηγκα, ζπκπεξηιακβάλνληαη θαη δξαζηεξηφηεηεο ηηο νπνίεο ηα παηδηά κπνξεί λα κελ επηιέγνπλ λα πξαγκαηνπνηνχλ κφλα ηνπο, απφ πξνζσπηθφ ελδηαθέξνλ, αιιά κπνξεί λα σζνχληαη απφ εμσηεξηθνχο παξάγνληεο ζηελ πξαγκαηνπνίεζή ηνπο. 9

1. Ειζαγφγή 1.1. Ο ελεύθερος τρόνος 1.1.1. Ελλνηνινγηθή απνζαθήληζε χκθσλα κε ηελ νηθνπκεληθή δηαθήξπμε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ν ειεχζεξνο ρξφλνο είλαη έλα απφ ηα βαζηθά δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ. Ο θαζέλαο έρεη δηθαίσκα γηα ειεχζεξν ρξφλν θαη μεθνχξαζε, γηα ειεχζεξε ζπκκεηνρή ζηελ πνιηηηζκηθή δσή θαη ζηελ απφιαπζε ηεο ηέρλεο, κε ζθνπφ ηελ ςπρηθή ηνπ πγεία θαη ηελ νινθιεξσκέλε αλάπηπμε ηνπ εαπηνχ (Cushman, Veal, & Zuzanek, 2005). Ο ειεχζεξνο ρξφλνο έρεη γίλεη ζηηο κέξεο καο έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηεο θνηλσληθήο δσήο. Απνηειεί έλα ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ πξνζθέξεη δπλαηφηεηεο απηνδηάζεζεο θαη ειεπζεξίαο ζηε δξάζε, έμσ απφ ηηο πηέζεηο ηεο νηθνγέλεηαο, ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνπ θφζκνπ ηεο εξγαζίαο (Θσίδεο, 2000) θαη πξνζθέξεη κηα λέα πξννπηηθή γηα ηε κφξθσζε, πέξα απφ ηε κάζεζε πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε ζρνιεηνπνίεζε θαη ηελ ηππνπνίεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ. ηε βηβιηνγξαθία εληνπίδνληαη πνιινί θαη δηαθνξεηηθνί κεηαμχ ηνπο νξηζκνί γηα ηνλ ειεχζεξν ρξφλν. Οη πεξηζζφηεξνη νξηζκνί ζπγθιίλνπλ ζην γεγνλφο φηη ζεσξνχλ ηνλ ειεχζεξν ρξφλν σο ηνλ ρξφλν πνπ απνκέλεη αλ αθαηξέζνπκε ηνλ εξγαζηαθφ ρξφλν ηνπ αηφκνπ απφ ηνλ ζπλνιηθφ ρξφλν δσήο ηνπ (Θσίδεο, 2000). ηνλ ειεχζεξν ρξφλν, φπσο νξίδεη θαη ε έλλνηα ηεο ιέμεο, νη επηινγέο θαη νη ελέξγεηεο ηνπ αηφκνπ δηαθξίλνληαη απφ ηνλ πνιχ κεγάιν βαζκφ ειεπζεξίαο (Nahrstedt, 1988). χκθσλα κε ηνλ Qvortrup (1991) ε έλλνηα ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ζπλδέεηαη ζηελά κε ηελ έλλνηα ηνπ απηφλνκνπ ππνθεηκέλνπ θαη ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ, κε ηελ αίζζεζε δειαδή φηη ην ίδην ην άηνκν κπνξεί λα είλαη ε αηηία αιιαγψλ ζην πεξηβάιινλ ηνπ. 1.1.2. Λεηηνπξγίεο ηνπ ειεύζεξνπ ρξόλνπ ζηε ζύγρξνλε θνηλσλία Καηά ηνλ ηειεπηαίν αηψλα έρεη απμεζεί ν ειεχζεξνο ρξφλνο ησλ αηφκσλ θαη έρνπλ απμεζεί νη επηινγέο αλαθνξηθά κε ηνπο ρψξνπο ζηνπο νπνίνπο ηα άηνκα κπνξνχλ λα πεξλνχλ ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο (Θσίδεο, 2000). Ζ αχμεζε ηεο βαξχηεηαο, ε νπνία δίλεηαη ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν παξαηεξείηαη ζε φιν ηνλ αλαπηπγκέλν θφζκν θαη ηδηαίηεξα ζηελ Δπξψπε. Ηδηαίηεξα φζνλ αθνξά ζηελ Δπξψπε, ν ειεχζεξνο ρξφλνο έρεη κεηαηξαπεί ζε έλαλ θεληξηθφ παξάγνληα γηα ηελ αλάπηπμε νιφθιεξεο ηεο θνηλφηεηαο. απηή ηελ θαηεχζπλζε κεγάιν ξφιν έπαημε θαη ην γεγνλφο φηη ηα ζχγρξνλα κέζα απνθηνχλ φιν θαη θεληξηθφηεξν ξφιν ζηε δσή θαη ηε κφξθσζε ησλ αηφκσλ, κέζσ ηεο ςπραγσγίαο θαη ηεο ελεκέξσζεο πνπ κπνξνχλ λα 10

παξέρνπλ ζηα άηνκα (Nahrstedt, 2000), φπσο γηα παξάδεηγκα ηα ληνθηκαληέξ πνπ πξνβάιινληαη ζηελ ηειεφξαζε ή ε αλαδήηεζε πιεξνθνξηψλ ζην δηαδίθηπν. Ζ δηαθνξνπνίεζε ηεο δνκήο ηεο θνηλσλίαο πνπ παξαηεξείηαη ζηε ζεκεξηλή επνρή ζεκαίλεη, αληίζηνηρα, θαη κηα πεξηζζφηεξν πεξίπινθε δνκή ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηελ ηαπηφρξνλε αλάπηπμε θάπνησλ ηδηαίηεξσλ θαη θαηλνηφκσλ θάπνηεο θνξέο ηνκέσλ ηεο (Nahrstedt, 2000). Ζ κεηακνληέξλα αιιαγή ησλ δνκψλ ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία, ινηπφλ, δεκηνχξγεζαλ ηελ αλάγθε γηα κηα κφξθσζε πξνζαλαηνιηζκέλε ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν, θαζψο θαη γηα ηε ζπλερηδφκελε κφξθσζε. Αλάκεζα ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν θαη ηε κφξθσζε εληνπίδεηαη κηα ζηελή ζρέζε, αθνχ ν πξψηνο θαζηζηά δπλαηή ζηα πιαίζηά ηνπ ηε κφξθσζε, ελψ ε κφξθσζε απφ ηελ άιιε εμνπιίδεη ην άηνκν κε ηελ ηθαλφηεηα ινγηθήο θαη δεκηνπξγηθήο δηακφξθσζεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ηνπ. Οη Jones & Symon (2001) ζεκεηψλνπλ ζρεηηθά, φηη ε ίδηα ε δηά βίνπ κφξθσζε κπνξεί λα απνηειεί κηα δξαζηεξηφηεηα ειεχζεξνπ ρξφλνπ (Jones, & Symon, 2001). Χο απνηέιεζκα ηεο πξναλαθεξζείζαο αλάγθεο γηα κφξθσζε πξνζαλαηνιηζκέλε ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν, έρεη επέιζεη κηα αιιαγή ηεο θνπιηνχξαο θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο κάζεζεο, κε ηε δπλακηθνπνίεζε ηνπ ηφπνπ κάζεζεο θαη ηελ αλάπηπμε λέσλ παξαζχξσλ ρξφλνπ κάζεζεο, φπσο είλαη ε κάζεζε πνπ ιακβάλεη ρψξα ζηε δνπιεηά ή ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπ αηφκνπ (Masl an Mayer, 2002). Ο ειεχζεξνο ρξφλνο σο λέν θνηλσληθφ ζχζηεκα παξάγεη έλαλ λέν ηχπν κάζεζεο κε λένπο ζηφρνπο, πεξηερφκελα θαη κεζφδνπο (Nahrstedt, 2000). Ζ ζρέζε κεηαμχ ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη κφξθσζεο εληνπίδεηαη ζχκθσλα κε ηελ Fölling-Albers (2000) θαη ζην ''εθπαηδεπηηθφ παξάδνμν'' ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. ρεηηθά κε απηφ αλαθέξεη φηη ηα παηδηά πξνζπαζνχλ απφ κηθξή ειηθία λα απνθηήζνπλ ζην ζρνιείν, αιιά θαη έμσ απφ απηφ, φιν θαη πςειφηεξα πξνζφληα, φηαλ φκσο φιν θαη πεξηζζφηεξα παηδηά θαη λένη απνθηνχλ πςειφηεξα πξνζφληα, ηφηε ηα πςειφηεξα απηά πξνζφληα παχνπλ λα είλαη πςειά, θαη κεηαηξέπνληαη ζε βαζηθά πξνζφληα ηνπ πιεζπζκνχ (Fölling-Albers, 2000). Μ' απηφλ ηνλ ηξφπν, ινηπφλ, ν ειεχζεξνο ρξφλνο απνθηά κεγαιχηεξε ζεκαζία γηα ηε κφξθσζε ησλ παηδηψλ θαη ζεσξείηαη σο ρξφλνο κάζεζεο ζηνλ νπνίν ηα παηδηά κπνξνχλ λα απνθηήζνπλ επηπιένλ δεμηφηεηεο (Stecher, 2005), δεδνκέλνπ ηνπ γεγνλφηνο φηη ην εθπαηδεπηηθφ παξάδνμν θέξλεη ζηελ επηθάλεηα ηε ζεκαζία ηεο απφθηεζεο πνιηηηζκηθνχ θαη θνηλσληθνχ θεθαιαίνπ ζε πιαίζηα κάζεζεο έμσ απφ ην ζρνιείν (Robson 2003 ζην Dees, 2008). ηε ζεκεξηλή επνρή, ινηπφλ, ε εθπαίδεπζε ειεχζεξνπ ρξφλνπ γίλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ην λέν βαζηθφ παξάδεηγκα γα νιφθιεξν ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Οξίδεηαη σο ''κηα δηαδηθαζία δηά βίνπ κάζεζεο πνπ ελζσκαηψλεη ηελ αλάπηπμε 11

ζπκπεξηθνξψλ, αμηψλ, γλψζεσλ, δεμηνηήησλ θαη πφξσλ ειεχζεξνπ ρξφλνπ'' (Ruskin & Sivan, 1995, ζην Nahrstedt, 2000). Έρεη αλαπηπρζεί σο έλαο λένο ηχπνο εθπαίδεπζεο, ν νπνίνο ραξαθηεξίδεηαη απφ ελαιιαθηηθέο δνκέο (π.ρ. κφξθσζε εθηφο ησλ πιαηζίσλ ηνπ ζρνιείνπ) ζπγθξηηηθά κε ηελ θπξίαξρε ζρνιηθή εθπαίδεπζε, ελψ βαζηθά ηεο ζηνηρεία είλαη ε ζπκκεηξηθή επηθνηλσλία ησλ ζπκκεηερφλησλ, νη αλνηρηέο θαηαζηάζεηο κάζεζεο, ε απηνθαηεπζπλφκελε κάζεζε θαη ν πξνζαλαηνιηζκφο ζηε δηαζθέδαζε (Nahrstedt, 2000). ηελ εθπαίδεπζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ζπλππάξρνπλ πξνζθνξέο πνιηηηζκνχ, ςπραγσγίαο, δηαζθέδαζεο θαη κφξθσζεο. Ζ κάζεζε επηρεηξείηαη κέζα απφ ηελ θηλεηνπνίεζε φισλ ησλ αλζξψπηλσλ αηζζήζεσλ, κέζσ αηζζεηηθψλ βησκάησλ θαη κνξθσηηθψλ εκπεηξηψλ. Σα θίλεηξα ησλ ζπκκεηερφλησλ παίδνπλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζ' απηή ηε δηαδηθαζία θη έηζη, πξέπεη λα αλαιχνληαη θαη λα ιακβάλνληαη ππφςε (Masl an Mayer, 2002). Ο ειεχζεξνο ρξφλνο δε ζπλδέεηαη κφλν κε ηε ιεηηνπξγία ηεο κφξθσζεο. ηε ζεκεξηλή θνηλσλία επηηειεί θάπνηεο επηπιένλ ιεηηνπξγίεο γηα ην άηνκν, νη νπνίεο πξνάγνπλ ηελ νινθιεξσκέλε αλάπηπμή ηνπ. Οη ιεηηνπξγίεο απηέο είλαη ε αλαςπρή, πνπ ζεκαίλεη ηελ αλάπαπζε θαη ηελ ςπραγσγία ηνπ αηφκνπ, ε αληηζηάζκηζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο κέζσ γηα παξάδεηγκα ηεο θαηαλάισζεο θαη ηεο άζιεζεο, ε ρεηξαθέηεζε ηνπ αηφκνπ κε ηελ επηθνηλσλία, ηνλ δηαινγηζκφ θαη ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ ππνθεηκέλνπ, ε αγσγή, ε κάζεζε θαη ε επηκφξθσζή ηνπ, ε ζθέςε θαη ε κειέηε σο ιεηηνπξγίεο πνπ ππνβνεζνχλ θαη ηελ απηνγλσζία, ε επηθνηλσλία, ε παξαγσγηθφηεηα, ε νπνία ζρεηίδεηαη κε ην ''learning by doing'', ε θνηλσληθφηεηα θαη ε επαθή κε ηνλ πνιηηηζκφ (Θσίδεο, 2000). Έηζη, ινηπφλ γίλεηαη θαλεξφ φηη ν ειεχζεξνο ρξφλνο απνηειεί έλαλ ζεκαληηθφ παξάγνληα κφξθσζεο, θνηλσληθνπνίεζεο θαη αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ θαη ησλ παηδηψλ δίπια ζηελ νηθνγέλεηα θαη ην ζρνιείν (Θσίδεο, 2003). 1.2. Ελεύθερος τρόνος και μάθηζη 1.2.1. Τππηθή- κε ηππηθή- άηππε κάζεζε Ζ κάζεζε απνηειεί κηα πνιχπιεπξε δηαδηθαζία πνπ κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κφλν κέζσ ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ ρψξσλ εθπαίδεπζεο θαη ησλ κνξθψλ ηππηθήο, κε ηππηθήο θαη άηππεο κάζεζεο (Bundesjugendkuratorium [BMFSFJ], 2001). ην ζεκείν απηφ ζα γίλεη κηα αλαθνξά ζηνπο ηξεηο απηνχο φξνπο, ηεο ηππηθήο, κε ηππηθήο θαη ηεο άηππεο κάζεζεο θαη ζηε ζπλέρεηα ζα αλαθεξζνχκε ζηε κάζεζε πνπ πξαγκαηνπνηείηαη θαηά ηνλ ειεχζεξν ρξφλν. 12

Ζ ηππηθή κάζεζε, ινηπφλ, είλαη ζπλήζσο πξνθαζνξηζκέλε θαη θαζνδεγείηαη απφ θάπνηνλ εθπαηδεπηή, αμηνινγείηαη θαη πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ ψζεζε θηλήηξσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ θαη φρη απφ ην ίδην ην άηνκν (Eshach, 2007). Λακβάλεη ρψξα κέζσ ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, ζε νξγαλσκέλα θαη ζεζκνζεηεκέλα εθπαηδεπηηθά πιαίζηα θαη νδεγεί ζηελ απφθηεζε αλαγλσξηζκέλσλ ζε εζληθφ επίπεδν πηζηνπνηεηηθψλ. Ζ κε ηππηθή κάζεζε βξίζθεηαη αλάκεζα ζηα ηα δχν άθξα ηεο ηππηθήο κάζεζεο απφ ηε κηα θαη ηεο άηππεο κάζεζεο απφ ηελ άιιε. Λακβάλεη ρψξα ζε ηδξχκαηα, νξγαληζκνχο, θαη θαηαζηάζεηο κε έλαλ πξνγξακκαηηζκέλν, αιιά πξνζαξκφζηκν ηξφπν, είλαη δειαδή νξγαλσκέλε, αιιά ελέρεη θαη εζεινληηθφ ραξαθηήξα (BMFSFJ, 2001). πλήζσο δελ αμηνινγείηαη, θαη ην θίλεηξν γηα κάζεζε κπνξεί λα είλαη απνιχησο εζσηεξηθφ γηα ηνλ καζεηεπφκελν (Eshach, 2007). Σφζν απηφο φζν θαη ε πεγή πνπ παξέρεη ηηο πιεξνθνξίεο έρνπλ ηε ζπλεηδεηή πξφζεζε λα ζηεξίμνπλ ηε δηαδηθαζία κάζεζεο. χκθσλα κε ηνλ Sandhaas (1986) φηαλ ην άηνκν καζαίλεη κε ηππηθά, ελππάξρεη πάληα κηα ζρέζε ηεο κάζεζεο κε ηελ έλλνηα ηεο ππνρξεσηηθήο κάζεζεο, φπσο ζπκβαίλεη θαη ζηελ ηππηθή κάζεζε (ζην Wohlers, 2002). Ζ άηππε κάζεζε, απφ ηελ άιιε, δε ιακβάλεη ρψξα ζε νξγαλσκέλα εθπαηδεπηηθά πιαίζηα αιιά κπνξεί λα ζπκβεί νπνπδήπνηε. Αλαθέξεηαη ζε θαηαζηάζεηο φπνπ είηε ν καζεηεπφκελνο είηε ε πεγή ηεο πιεξνθνξίαο ζθνπεχνπλ λα ζέζνπλ ζε ιεηηνπξγία ή λα ζηεξίμνπλ κηα δηαδηθαζία κάζεζεο, είλαη κε δνκεκέλε θαη πξαγκαηνπνηείηαη εζεινληηθά απφ ην ππνθείκελν. Αθνξά ζε θαηαζηάζεηο ζηε δσή πνπ ιακβάλνπλ ρψξα απζφξκεηα, γηα παξάδεηγκα, ζην πιαίζην ηεο νηθνγέλεηαο, ηεο γεηηνληάο, ησλ αιιειεπηδξάζεσλ κε ηνπο θίινπο, θαη ηνπο ζπλαδέιθνπο ζηε δνπιεηά. Ο καλζάλσλ παξαθηλείηαη εγγελψο (Rohs, & Schmidt, 2009) θαη θαζνξίδεη ηελ πνξεία γηα ηελ απφθηεζε ησλ επηζπκεηψλ γλψζεσλ, ησλ δεμηνηήησλ ή ηθαλνηήησλ, ρσξίο λα αμηνινγείηαη απφ άιινπο. Ζ άηππε κάζεζε ζπλδέεηαη κε ηα πιαίζηα ηεο επαγγεικαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ, ησλ θνηλσληθψλ, αζιεηηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ησλ ελδηαθεξφλησλ ηνπ αηφκνπ θαη ηεο θνηλσληθήο ηνπ δσήο (Maarschalk, 1988, ζην Eshach, 2007) θαη κπνξεί λα θαζηζηά ην άηνκν ηθαλφ ψζηε λα αληεπεμέξρεηαη ζηηο απαηηήζεηο θαη ηηο εμειίμεηο ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπ. Αμηνζεκείσην είλαη φηη ε άηππε κάζεζε απνηειεί κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο δηαδηθαζίεο κάζεζεο ηνπ αλζξψπνπ απφ πνιχ παιηά, πξηλ αθφκε λα ππάξμνπλ νη εθπαηδεπηηθνί ζεζκνί (Kirchhöfer, 2002). Οη άλζξσπνη πάληα κάζαηλαλ, κέζσ ηεο παξαηήξεζεο, ηεο κίκεζεο, ηνπ πεηξακαηηζκνχ, ηεο αληαιιαγήο εκπεηξηψλ θαη 13

πιεξνθνξηψλ θαη κέζα απφ ηε κεηαθνξά ησλ εθάζηνηε γλψζεσλ θαη εκπεηξηψλ ζηηο επφκελεο γεληέο θαη παξαδφζεηο (Gutjahr, 2003). Ο φξνο ''άηππε εθπαίδεπζε'' εηζήρζε πηζαλφηαηα απφ ηνλ John Dewey, γηα ηνλ νπνίν απηή είλαη ε βάζε γηα ηελ επίζεκε εθπαίδεπζε (ζην Mack, 2007), ελψ ε άηππε κάζεζε σο νπζηαζηηθφ ηκήκα ηεο δηά βίνπ κάζεζεο θαη ηεο κάζεζεο ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ππάξρεη ζε επξσπατθφ επίπεδν πεξίπνπ απφ ην 1970 (Rohs, & Schmidt, 2009). Ζ έλλνηα απηή ζπκπεξηιακβάλεη θάζε είδνο κάζεζεο πνπ πξαγκαηνπνηείηαη εθηφο εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ θαη πνπ δελ νξγαλψλεηαη απφ πξνθαζνξηζκέλεο πνξείεο κάζεζεο (Dohmen, 2001), ρσξίο λα απνθιείεηαη, παξ' φια απηά, θαη ε πηζαλφηεηα πξαγκαηνπνίεζεο ηεο άηππεο κάζεζεο εληφο ζρνιείσλ ή ζεζκψλ ζπλερηδφκελεο εθπαίδεπζεο, γεγνλφο ην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη κέζσ ηνπ θξπθνχ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο. Ζ άηππε κάζεζε αλαπηχζζεηαη κε ζπζηεκαηηθά, ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπ αηφκνπ, θαη θαηά ηε δηαδηθαζία απηή ε ζπλαλαζηξνθή κε αλζξψπνπο, κέζα, θαηαζηάζεηο θαη πξνβιήκαηα γίλεηαη αθνξκή γηα κάζεζε (Dohmen, 2001). Σν αλ θαη θαηά πφζν ζε ηέηνηεο θαηαζηάζεηο έλα πξφβιεκα ζα απνηειέζεη καζεζηαθή αθνξκή, εμαξηάηαη απφ ηελ απφθαζε ηνπ ππνθεηκέλνπ, ην νπνίν θαηά ηελ άηππε κάζεζε έρεη επίγλσζε ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο θαη κπνξεί λα ηελ νξγαλψλεη (Kirchhöfer, 2001 ζην Gutjahr, 2003). Ζ άηππε κάζεζε ινηπφλ πξαγκαηνπνηείηαη απξνγξακκάηηζηα αιιά φρη θαη ηπραία, κέζα απφ ηηο εκπεηξίεο ηνπ αηφκνπ. Πξνθχπηεη απφ πξνζσπηθή πξσηνβνπιία, είλαη ζε κεγάιν βαζκφ απηφθαηεπζπλφκελε θαη απηφ-θαζνξηδφκελε θαη πξνυπνζέηεη ηθαλφηεηα ζηνραζκνχ. Ζ ηθαλφηεηα ζηνραζκνχ ζπλδέεηαη κε ην γεγνλφο φηη κεηά απφ ην βίσκα θάπνηαο εκπεηξίαο απφ ην άηνκν, κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κηα δεχηεξε επεμεξγαζία ηνπ βηψκαηνο. Απηφ κπνξεί λα γίλεη κέζα απφ ζπδεηήζεηο θαη αιιειεπίδξαζε ηνπ αηφκνπ ζρεηηθά κε απηά πνπ έρεη βηψζεη, θη έηζη ην άηνκν κπνξεί λα νδεγεζεί ζε κεηαγλψζε. Μ' απηφλ ηνλ ηξφπν, ππνβνεζηέηαη ε απνηειεζκαηηθφηεξε κάζεζε θαη ε καθξνπξφζεζκε δηαηήξεζε ησλ φζσλ καζαίλνληαη (Höge, 2005). Ζ άηππε κάζεζε, έηζη, ζπλεπάγεηαη ζπλεξγαζία θη επηθνηλσλία κε άιια άηνκα, θαζψο επίζεο θαη ηθαλφηεηα ζηνραζκνχ θαη αλαζηνραζκνχ ηνπ αηφκνπ. ην πιαίζην απηφ, ν Falk (1983) βξήθε φηη έμη κειέηεο πνπ δηεμήρζεζαλ ζε άηππα πιαίζηα νδήγεζαλ ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζε επράξηζηεο θαη καθξνρξφληεο αλακλήζεηο (Eshach, 2007). Οη ζηάζεηο ησλ παηδηψλ κεηά ηελ επίζθεςε εγθαηαζηάζεσλ ειεχζεξνπ ρξφλνπ κεηαβάιινληαη θαη γίλνληαη πην ζεηηθέο. Γηα παξάδεηγκα, νη Jarvis θαη Pell (2002, 2005), εμεηάδνληαο ηηο κεηαβνιέο ζηηο ζηάζεηο ησλ παηδηψλ 10 θαη 11 εηψλ, αθνχ επηζθέθηεθαλ ηνλ ρψξν πξνζνκνίσζεο Challenger θη έλα δηαζηεκηθφ θέληξν, βξήθαλ φηη ακέζσο κεηά ηελ εκπεηξία απηή, αιιά θαη γηα 14

αξθεηνχο κήλεο αξγφηεξα, νη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο ζηάζεηο ησλ παηδηψλ ζρεηηθά κε ηελ επηζηήκε ήηαλ πεξηζζφηεξν ζεηηθέο θαη απμήζεθε ν ελζνπζηαζκφο θαη ην ελδηαθέξνλ ησλ παηδηψλ ζρεηηθά κε ην ζπγθεθξηκέλν αληηθείκελν (ζην Eshach, 2006). Έηζη ινηπφλ, ηα ζεηηθά ηεο κάζεζεο ζε άηππα πιαίζηα ζπλνςίδνληαη ζηελ απνηειεζκαηηθφηεξε, πεξηζζφηεξν καθξνπξφζεζκε, πεξηζζφηεξν επράξηζηε κάζεζε, κε ζεηηθή κεηαβνιή ησλ ζηάζεσλ θαη ησλ αμηψλ πνπ αλαθέξνληαη ζηα αληηθείκελα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε κάζεζε. 1.2.2. Σρνιείν θαη άηππε κάζεζε Ζ απμεκέλε πξνζνρή πνπ δίλεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηελ άηππε κάζεζε ζπκβαδίδεη κε ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ζε κνξθέο κάζεζεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δσή θαη ηελ εθαξκνγή ησλ γλψζεσλ ζηε δσή, θαζψο θαη κε ηε ζπλερηδφκελε κάζεζε. ρεηηθά κε απηφ ην δήηεκα, δηαθξίλεηαη κία ψζεζε απφ ηνλ ΟΟΑ, πνπ δίλεη βαξχηεηα ζην θαηά πφζν ην ζρνιείν πξνεηνηκάδεη ηνπο καζεηέο γηα ηε δσή ηνπο (OECD, 2001), αλαθνξηθά θαη κε ηηο δεμηφηεηεο πνπ απνθηνχλ ζην ζρνιείν. Γελ έρεη ζεκαζία πηα ην ηη καζαίλνπλ νη καζεηέο, αιιά πεξηζζφηεξν ην ηη κπνξνχλ λα θάλνπλ κε ηηο γλψζεηο θαη ηηο δεμηφηεηέο ηνπο ζηελ επξχηεξε δσή ηνπο εθηφο ζρνιείνπ, ζηε δνπιεηά θαη ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο (ν.π.). Παξά ηελ ηάζε απηή σζηφζν, αθφκε θαη ζήκεξα, ε έλλνηα ηεο κάζεζεο εμαθνινπζεί λα είλαη πεξηζζφηεξν ζπλδεδεκέλε απνθιεηζηηθά κε ηελ απφθηεζε γλψζεσλ ζε ηππηθά πιαίζηα. Απηή ε κνλφπιεπξε ζχλδεζε ηεο κάζεζεο κε ηηο πξαγκαηηθέο γλψζεηο έγηλε θαλεξή θαη ζε κία έξεπλα ηνπ Hennig ην 2003, ε νπνία αθνξνχζε ζην ηη θαηαιαβαίλνπλ ηα άηνκα κε ηνλ φξν κάζεζε. ' απηή ηελ έξεπλα, ε νη ζπκκεηέρνληεο ζπλέδεζαλ ηε κάζεζε θπξίσο κε ηελ απφθηεζε γλψζεσλ, θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ κε ηε ζπλερή, κε θαζνδεγνχκελε εθπαίδεπζε, ηελ άηππε θαη ηε δηα βίνπ εθπαίδεπζε (ζην Höge, 2005) Ζ πξνβιεκαηηθή άπνςε φηη ε κάζεζε ζην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηεο είλαη απνηέιεζκα δηδαζθαιίαο θαη φηη ραξαθηεξίδεηαη απνθιεηζηηθά απφ απφθηεζε γλψζεσλ, ζρεηίδεηαη κε ηελ θπξηαξρία ηνπ ζρνιείνπ θαη ηεο ζρνιηθήο κάζεζεο ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο κνξθέο κάζεζεο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα φκσο, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ γλψζεσλ, πεξίπνπ ην 80% ησλ γλψζεσλ, ζχκθσλα κε ηελ επηηξνπή Faure, απνθηάηαη εθηφο ζρνιείνπ, αβίαζηα, σο απνηέιεζκα εμσζρνιηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θη ελδηαθεξφλησλ (Ηllich, 1976, Lipski, 2001). Γη' απηφ ηνλ ιφγν, θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ππνδείμεηο ηνπ ΟΟΑ, αιιά θαη γεληθφηεξα ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο, ε ζρνιηθή κάζεζε πξέπεη λα αιιάμεη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο ζε κηα άκεζε κάζεζε πνπ ζα ζρεηίδεηαη κε ηε δσή, ζηε ιχζε πξνβιεκάησλ πνπ αθνξνχλ ην ίδην ην άηνκν. Δπίζεο, ε ζρνιηθή κάζεζε πξέπεη λα εμεξεπλά ηνλ 15

εμσζρνιηθφ θφζκν ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη ηεο δνπιεηάο θαη λα ζπλεξγάδεηαη κε πεξηζζφηεξνπο εηδηθνχο απφ ην εμσζρνιηθφ πεξηβάιινλ (Dohmen, 2002). Δμάιινπ, ζεκεηψλεηαη πσο ε κάζεζε πνπ ιακβάλεη ρψξα ζην ζρνιείν δελ είλαη απηνηειήο, αιιά απνηειεί ζπλέρεηα ηεο άηππεο κάζεζεο θαη ζηεξίδεηαη ζε φ, ηη πξνεγνπκέλσο ην ππνθείκελν έρεη κάζεη άηππα (Gutjahr, 2003). Γηα απηφλ ηνλ ιφγν ην ζρνιείν πξέπεη λα ζεσξείηαη σο έλαο ρψξνο κάζεζεο δίπια ζε άιινπο καζεζηαθνχο ηφπνπο, φπσο είλαη θπξίσο ε νηθνγέλεηα, νη εγθαηαζηάζεηο θαη ππεξεζίεο πνπ αζρνινχληαη κε ηα παηδηά θαη ηνπο λένπο θαη ηε θξνληίδα ηνπο, νη θίινη θαη νη ζπκκαζεηέο, ηα κέζα ελεκέξσζεο θαη νη εκπνξηθέο εγθαηαζηάζεηο αλαςπρήο, ε δνπιεηά, ηα ζχγρξνλα κέζα θαη ην δηαδίθηπν, σο πεγέο πιεξνθνξηψλ. Έηζη, ην ζρνιείν θαη ν ειεχζεξνο ρξφλνο πξέπεη λα ζεσξνχληαη φρη σο μερσξηζηά πεδία, αιιά σο δηαδηθαζίεο πνπ ζπκπιεξψλνπλ θαη βνεζνχλ ε κία ηελ άιιε (Mack, 2007). Σν ζρνιείν θαη ε άηππε κάζεζε, ινηπφλ, παξαπέκπνπλ ην έλα ζην άιιν θαη επσθεινχληαη ην έλα απφ ην άιιν. Μέζσ ηεο επαθήο ηνπ καζεηή κε ην πεξηβάιινλ ηνπ, φρη κφλν ηνπ ζρνιηθνχ, αιιά θαη ηνπ εμσζρνιηθνχ, δηεπθνιχλεηαη ε επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ γηα απηνλνκία ηνπ ππνθεηκέλνπ κέζσ κηαο απηφ-θαζνδεγνχκελεο κάζεζεο (Gutjahr, 2003). Σν άλνηγκα ηνπ ζρνιείνπ πεξηιακβάλεη ηε δηακφξθσζή ηνπ σο ρψξνπ δσήο θαη εκπεηξίαο, ην άλνηγκά ηνπ πξνο ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ θαη ην άλνηγκα ηεο δηδαζθαιίαο (Θσίδεο, 2004). Έηζη, κε ην άλνηγκά ηνπ πξνο ηα έμσ, θαη πξνο ηα κέζα, κε ηελ είζνδν ζ' απηφ αλζξψπσλ θαη ζηνηρείσλ απφ ην εμσζρνιηθφ πεξηβάιινλ, αιιά θαη ηελ έμνδν ηνπ ίδηνπ ζην εμσζρνιηθφ πεξηβάιινλ, κε ηηο εθδξνκέο, ηηο εμνξκήζεηο ζηε θχζε, ηηο παξαηεξήζεηο θαηξνχ, κπνξεί λα επηηεπρζεί ν ζπλδπαζκφο ηεο ηππηθήο θαη ηεο άηππεο κάζεζεο θαη λα επσθειεζνχλ θαη νη δχν πιεπξέο. 1.2.3. Άηππε κάζεζε ζηνλ ειεύζεξν ρξόλν Ο ειεχζεξνο ρξφλνο ζην παξαπάλσ πιαίζην, απνηειψληαο έλα επξχ πεδίν κε πνηθίιεο επθαηξίεο, κπνξεί λα παξέρεη ζηα ππνθείκελα πνιιέο δπλαηφηεηεο γηα κάζεζε. Ζ κάζεζε ζε πιαίζηα ειεχζεξνπ ρξφλνπ ζπλήζσο είλαη άηππε κάζεζε, σζηφζν κπνξεί κεξηθέο θνξέο λα ηαπηίδεηαη ηφζν κε ηελ ηππηθή, φζν θαη ηε κε ηππηθή κάζεζε. Μέζα απφ ηηο αζρνιίεο θαη ηα ελδηαθέξνληά ηνπ ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν, ην άηνκν κπνξεί λα απνθηήζεη θαη λα εμαζθήζεη δεμηφηεηεο θνηλσληθέο θαη επηθνηλσληαθέο, κέζα απφ ηελ επαθή ηνπ γηα παξάδεηγκα κε ηνπο θίινπο, ηνπο γείηνλεο, ηνπο 16

αλζξψπνπο ζηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο, κέζα απφ ηελ επίζθεςε ζε βηβιηνζήθεο, κνπζεία, ζέαηξα θαη ζπλαπιίεο. Δπίζεο, νη ''άηππεο'' δξαζηεξηφηεηεο ειεχζεξνπ ρξφλνπ κπνξνχλ λα βνεζήζνπλ ην άηνκν λα απνθηήζεη δεμηφηεηεο ζρεηηθέο κε ηε δεκνθξαηηθή ζπκπεξηθνξά κέζσ ηεο ζπκκεηνρήο ζε ζπιιφγνπο ή αζιεηηθέο νκάδεο, θαζψο θαη λα γλσξίζεη θαη λα ζέβεηαη μέλνπο πνιηηηζκνχο θαη ζξεζθείεο, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δηαθνπψλ ή δηάθνξσλ ηαμηδηψλ. Σέινο, παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα αλάπηπμεο δεμηνηήησλ ζρεηηθψλ κε ηα ζχγρξνλα κέζα, φπσο είλαη νη ειεθηξνληθνί ππνινγηζηέο θαη ην δηαδίθηπν (Dohmen, 2002). χκθσλα κε ηνλ Kirchhöfer (2002) νη πεξηζζφηεξν ζπρλέο κνξθέο άηππεο κάζεζεο ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν, είλαη νη θνηλέο ζπδεηήζεηο ζε παξέεο ή νκάδεο αηφκσλ, ε παξαηήξεζε θαη ε παξαθνινχζεζε, νη δνθηκέο, θαη ν πεηξακαηηζκφο κεηά απφ πξνεγνχκελε πξνζπάζεηα θαη ιάζνο. Σα απνηειέζκαηα εξεπλψλ πνπ πξαγκαηνπνίεζε ν ίδηνο ζην πεδίν ηεο άηππεο κάζεζεο, έδεημαλ φηη νη δξαζηεξηφηεηεο νη νπνίεο δίλνπλ ηελ επθαηξία ζηα άηνκα γηα κηα ηέηνηα κάζεζε, είλαη θπξίσο νη αζιεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηα ζχγρξνλα κέζα, απηέο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ θίλεζε θαη ηε θξνληίδα ηνπ ζψκαηνο θαη ηεο εμσηεξηθήο εκθάληζεο, κε ηα πξφηππα, ηε ζπλαλαζηξνθή κε ηνλ ηχπν, κε θαηαζθεπέο, θαζψο θαη κε θξνληίδα θαηνηθίδησλ δψσλ. 1.2.3.1. Απηνθαηεπζπλόκελε κάζεζε. Ζ άηππε κάζεζε φκσο, δε βνεζά κφλν ην άηνκν λα αλαπηχμεη ηθαλφηεηεο θαη δεμηφηεηεο, αιιά απαηηεί θηφιαο ηέηνηεο. Έηζη, γηα λα κάζεη θαλείο άηππα, πξέπεη λα κπνξεί λα θαηεπζχλεη ν ίδηνο ηε κάζεζή ηνπ (Kirchhöfer, 2002). Δίλαη πνιχ ζεκαληηθφ νη καζεηέο λα κπνξνχλ λα ζέηνπλ απφ κφλνη ηνπο ζηφρνπο θαη λα ειέγρνπλ ηελ πνξεία ηνπο πξνο απηνχο, θαζνξίδνληαο θαη ειέγρνληαο ηνλ ρξφλν ηνπο, λα πξνζιακβάλνπλ θαη λα επεμεξγάδνληαη πιεξνθνξίεο κε ηηο θαηάιιειεο ζηξαηεγηθέο, λα πξνγξακκαηίδνπλ θαη λα παξαθνινπζνχλ ηε δηαδηθαζία κάζεζήο ηνπο, λα κπνξνχλ λα μερσξίδνπλ θαη λα ρξεζηκνπνηνχλ ηα πεξηζζφηεξν απνηειεζκαηηθά βνεζεηηθά κέζα γη' απηνχο. Δπίζεο, πξέπεη λα είλαη ηθαλνί λα επηιέγνπλ θαη λα ρξεζηκνπνηνχλ ζπλεηδεηά ηηο παξαπάλσ ζηξαηεγηθέο κάζεζεο, νη νπνίεο παίδνπλ έλαλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ απηφ-θαζνξηδφκελε κάζεζε (Killus, 2005). Έηζη, ε άηππε κάζεζε είλαη κία δηαδηθαζία, θαηά ηελ νπνία ην άηνκν δελ αλαιακβάλεη κφλν ηελ επζχλε γηα ην πεξηερφκελν, ην επίπεδν θαη ηηο δνκέο ηεο κφξθσζήο ηνπ, αιιά θαη ηηο δηαδηθαζίεο παξαγσγήο θαη ηδηνπνίεζεο ηεο κφξθσζήο ηνπ (Lohmann, 1999), θαζνξίδνληαο ην ρξνληθφ ζεκείν αθεηεξίαο ηεο κάζεζεο, ηε ρξνληθή ηεο πνξεία θαη δηάξθεηα, ηα κέζα πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ, θη έηζη κέζσ ηεο άηππεο κάζεζεο ην ππνθείκελν θαηαζθεπάδεη ην ίδην ηα καζεζηαθά ηνπ επηηεχγκαηα. 17

Ο Hugo Gaudigs ην 1922 ζηήξημε φηη πξέπεη λα ππάξρεη απηφλνκε δξαζηεξηφηεηα ηνπ αηφκνπ θαζ' φιε ηε δηάξθεηα ηεο δηαδηθαζίαο κάζεζήο ηνπ, απφ ηελ επηινγή ηνπ αληηθεηκέλνπ κάζεζεο, έσο θαη ηελ αμηνιφγεζε ηεο κάζεζήο ηνπ, θη φηη δελ πξέπεη λα επηηξέπεηαη θακία παξεκβνιή θαηά ηε δηαδηθαζία απηή απφ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ (ζην Killus, 2005). Χζηφζν, πξέπεη λα ζεκεησζεί ζ' απηφ ην ζεκείν φηη ε ηθαλφηεηα απηφνξγάλσζεο θαη απηφ-θαζνδήγεζεο ηεο κάζεζεο έξρεηαη σο απνηέιεζκα θάπνηαο καζεζηαθήο δξαζηεξηφηεηαο ηνπ αηφκνπ. Έηζη, ην παηδί ζηηο πξψηεο θάζεηο ηεο δσήο ηνπ δελ είλαη έηνηκν αθφκε λα κάζεη άηππα. ηηο κηθξέο ειηθηαθέο νκάδεο ην παηρλίδη θαη νη πξψηκνη ηχπνη απαζρφιεζεο, φπσο ε βνήζεηα ζην λνηθνθπξηφ γηα παξάδεηγκα, είλαη νη δξαζηεξηφηεηεο κέζσ ησλ νπνίσλ ην παηδί μεθηλά λα καζαίλεη άηππα (Kirchhöfer, 2002). Με ηελ είζνδν ζην δεκνηηθφ, ε δπλαηφηεηα απηφ-θαζνξηδφκελεο κάζεζεο εληφο ηνπ ζρνιείνπ ειαηηψλεηαη, αθνχ ε κάζεζε θαζνξίδεηαη θπξίσο απφ ην curriculum. Μ' απηφλ ηνλ ηξφπν, ε δπλαηφηεηα λα κάζεη ην παηδί άηππα κεηαηνπίδεηαη θπξίσο ζηνλ ρξφλν εθηφο ηνπ καζήκαηνο (ν.π.), κε ηνλ ειεχζεξν ρξφλν λα αλαιακβάλεη πξσηαξρηθφ ξφιν ζην πιαίζην απηφ. Έηζη, ηα παηδηά δελ απνθηνχλ κφλν γλψζεηο θαη ηθαλφηεηεο θαηά ηελ άζθεζε ησλ ελδηαθεξφλησλ ηνπο, αιιά θαη δεμηφηεηεο φπσο ε ζπγθέληξσζε, ε ηήξεζε θαλφλσλ, ε νξγάλσζε ηνπ ρξφλνπ, ε δεκηνπξγηθφηεηα, ε ππνκνλή θαη ε επηδεμηφηεηα, φ, ηη απνηειεί δειαδή πξνυπφζεζε γηα ηελ απηφλνκε κάζεζε. 1.2.4. Δηά βίνπ κάζεζε ην πιαίζην πνπ πεξηγξάθεθε παξαπάλσ, ην άηνκν θαη νη γλψζεηο ηνπ εμαξηψληαη απφ ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ απηφ-θαηεπζπλφκελεο κάζεζεο, νη νπνίεο απνηεινχλ πξνυπφζεζε ψζηε λα θαηαζηεί δπλαηή ε ζπλερηδφκελε κφξθσζε ηνπ ππνθεηκέλνπ (Konrad & Traub 1999 ζην Killus, 2005). Ήδε απφ ην 1969 ε επηηξνπή Faure ηεο Unesco έζεζε ηελ αλαγθαηφηεηα γηα κηα δηαξθή εθπαίδεπζε, ε νπνία ζπκπεξηιακβάλεη ηππηθέο, κε ηππηθέο θαη άηππεο κνξθέο εθπαίδεπζεο (Livingstone, 2006), ζεσξψληαο πσο ε κάζεζε ζην ζρνιείν δελ ήηαλ πηα αξθεηή. Ζ κάζεζε έγηλε έηζη επέιηθηε θαη εμαπιψζεθε ζε φιεο ηηο πεξηνρέο θαη ηνπο ρξφλνπο ηεο δσήο, θαη ε δηά βίνπ κάζεζε εηζήιζε δπλακηθά ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο, ππνδεηθλχνληαο κηα αιιαγή ζηηο ζπκπεξηθνξέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εθπαίδεπζε, κε ηελ απηνξξπζκηδφκελε θαη απηφ-πξνζαλαηνιηδφκελε κάζεζε λα απνηεινχλ πιένλ ηε λφξκα. 18

ηα παξαπάλσ ζπλέβαιε ζε κεγάιν βαζκφ ε αλάπηπμε ηνπ Ζ/Τ θαη ηνπ δηαδηθηχνπ, ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχκελα γηα ζθνπνχο ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη γηα ηε δεκηνπξγία εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ γηα Ζ/Τ, νδήγεζαλ ζε έλα λέν παγθφζκην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, πεξηζζφηεξν βαζηζκέλν ζηε κάζεζε ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη ζηε δηαζθέδαζε θαη ηελ ςπραγσγία (Nahrstedt, 2000). Σαπηφρξνλα κε ηηο πξναλαθεξζείζεο εμειίμεηο, απμήζεθε ηα ηειεπηαία ρξφληα απφ ηε κεξηά ησλ αλζξψπσλ, ε απαίηεζε γηα πνηφηεηα ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν. Έηζη, ηα αμηνζέαηα, ε επίζθεςε πάξθσλ ειεχζεξνπ ρξφλνπ, κνπζείσλ, εθζεκάησλ ηέρλεο, ζπλαπιηψλ, θαζίζηαληαη νπζηψδε ζηνηρεία ελφο ειεχζεξνπ ρξφλνπ πνπ έρεη ζεκαζία θαη λφεκα γηα ην άηνκν. Μ' απηφλ ηνλ ηξφπν ν ειεχζεξνο ρξφλνο νδεγεί ζηε κάζεζε, απνηειψληαο ν ίδηνο απφ κφλνο ηνπ έλαλ ''εθπαηδεπηή'' (Nahrstedt, 2000). Οη άλζξσπνη έρνπλ απμήζεη ηηο απαηηήζεηο ηνπο, νη νπνίεο είλαη φιν θαη ιηγφηεξν κνλνδηάζηαηεο, δηαηεξψληαο πςειέο πξνζδνθίεο γηα δξαζηεξηφηεηεο ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν γεκάηεο λφεκα, θαη επηζπκψληαο φιν θαη πεξηζζφηεξα, ηαπηφρξνλα θαη άκεζα. Παξάιιεια, ν άλζξσπνο απαηηεί θαη πξνζδνθά λα ζπλδπάδεη ηηο πξνζθνξέο ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν θαη γεληθφηεξα ηηο αζρνιίεο ηνπ, κε ηελ επραξίζηεζε θαη ηε δηαζθέδαζε. 1.3. Σημαζία ηοσ βιώμαηος για ηη μάθηζη Όπσο γίλεηαη θαηαλνεηφ απφ ηα παξαπάλσ, ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία παξνπζηάδνληαη λέεο δηαζηάζεηο ηεο κάζεζεο θαη ηεο κφξθσζεο θαη νινέλα θαη πεξηζζφηεξν ράλνπλ έδαθνο νη παξαδνζηαθέο γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο κάζεζεο. Ζ κάζεζε, απνηειεί κηα θπζηθή ιεηηνπξγία ηεο δσήο καο, ε νπνία καο βνεζά λα νξγαλψζνπκε ην πεξηβάιινλ καο, λα ζρεκαηίζνπκε κηα πξαγκαηηθή εηθφλα ησλ ζρέζεσλ πνπ δηέπνπλ ηε δσή καο, θαη λα αλαπηχμνπκε πξνζσπηθή ινγηθή ζθέςε θαη πξνζσπηθή ζπλείδεζε (Dohmen, 2002). Ζ κάζεζε απνηειεί ζπλέπεηα ηεο εκπεηξίαο ηνπ αηφκνπ, θαη αλ δελ ππάξμεη εκπεηξία, δελ κπνξεί λα ππάξμεη θαη κάζεζε (Buck 1989, ζην Gutjahr, 2003). Ο Höge (2005) φξηζε ηελ εκπεηξία σο κηα πνιχ-δηακνξθσηηθή γλσζηηθή δξαζηεξηφηεηα, ε νπνία, σο δηαδηθαζία, θαζηεξψλεη ηε ζπλείδεζε θαη ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ππνθεηκέλνπ, ελψ ζηήξημε φηη ην πεξηερφκελν θαη ην απνηέιεζκα ηεο εκπεηξίαο είλαη ην βίσκα, ην νπνίν θαηά θαλφλα, είλαη ρξσκαηηζκέλν ζπλαηζζεκαηηθά. Σα βηψκαηα είλαη ζηελ νπζία εθείλα πνπ δεκηνπξγνχλ ηε βάζε γηα κηα πνιπδηάζηαηε κάζεζε, γηα κηα κάζεζε δειαδή πνπ κπνξεί λα πεγάδεη ζπλδπαζηηθά απφ ην γλσζηηθφ πεδίν, ην ζπλαηζζεκαηηθφ πεδίν θαη ην πεδίν δξάζεο (Masl an 19

Mayer, 2002). Γη απηφλ ηνλ ιφγν ηα βηψκαηα ζπκπεξηιακβάλνληαη σο έλλνηα θεληξηθήο ζεκαζίαο ζηηο εγθαηαζηάζεηο ειεχζεξνπ ρξφλνπ, θαη ζηελ εθπαίδεπζε ειεχζεξνπ ρξφλνπ, αιιά θαη ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηε κάζεζε γεληθφηεξα. χκθσλα κε ηνπο Pine & Gilmore (1999b) φηαλ ην άηνκν αγνξάδεη κηα ππεξεζία ηνπ παξέρεηαη έλα πιήζνο άπισλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ ηηο πξαγκαηνπνηεί πξνο φθειφο ηνπ. Όηαλ αγνξάδεη, φκσο, κηα εκπεηξία απνιακβάλεη κηα ζεηξά απφ γεγνλφηα ζηα νπνία δεζκεχεηαη απφιπηα κε ηνλ πξνζσπηθφ ηνπ ηξφπν θαη ηα νπνία ζα κείλνπλ ραξαγκέλα ζηε κλήκε ηνπ εληνλφηεξα (ζην Packer, 2004). Ο Gerhard Schulze ηνλίδνληαο ηε ζεκαζία ηνπ βηψκαηνο γηα ηε κάζεζε, κηιά γηα κηα ''θνηλσλία ηνπ βηψκαηνο'', εληφο ηεο νπνίαο ηα βηψκαηα δίλνπλ λφεκα ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν, ηνπ παξέρνπλ δνκή, επηηξέπνπλ ζηνπο αλζξψπνπο λα γλσξίδνληαη θαη λα επηθνηλσλνχλ (Masl an Mayer, 2002). ηα πιαίζηα ηνπ θεληξηθνχ ξφινπ ηνπ βηψκαηνο γηα ηε κάζεζε, εληνπίδεηαη ε αλάγθε αιιαγήο ηνπ ξφινπ πνπ αλαιακβάλεη ν εθπαηδεπηηθφο θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο, θαζψο θαη ησλ κεζφδσλ πνπ αθνινπζεί. Ο παηδαγσγφο κεηαηξέπεηαη ζε έλαλ ''δηαζθεδαζηή'', εκςπρσηή, παξάιιεια ζε εθπαηδεπηηθφ θαη ζε ζχκβνπιν. Δπεηδή ε εθπαίδεπζε ειεχζεξνπ ρξφλνπ βαζίδεηαη ζε κηα δεκνθξαηηθή δνκή επηθνηλσλίαο, νη καζεηεπφκελνη θαη ν εθπαηδεπηηθφο έρνπλ ην ίδην δηθαίσκα ζηνλ θαζνξηζκφ ζηφρσλ, ζεκάησλ θαη κεζφδσλ κάζεζεο. Ζ εθπαίδεπζε λνείηαη πιένλ σο ελεκέξσζε, ζπκβνπιεπηηθή θαη εκςχρσζε (Nahrstedt, 2000). 1.3.1. Ο όξνο Edutainment ην πιαίζην απηφ ηα ηειεπηαία ρξφληα εκθαλίζηεθε ν φξνο Edutainment ζηελ επηζηεκνληθή βηβιηνγξαθία (Masl an Mayer, 2002). Ζ έλλνηα πξνέξρεηαη απφ ηε ζχλζεζε ησλ ιέμεσλ Education θαη Entertainment, κε ηελ πξψηε λα αλαθέξεηαη ζηε κάζεζε θαη ηε κφξθσζε θαη ηε δεχηεξε ζηε δηαζθέδαζε θαη ηελ ςπραγσγία (Masl an Mayer, 2002, Baeumler, 2001). Σν δεχηεξν ζπλζεηηθφ ηεο ιέμεο -tainmentππνδειψλεη ηελ ηάζε γηα ςπραγσγία, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη ηελ ελζσκάησζε ηνπ παξάγνληα ''βίσκα'' ζην λφεκα ηεο έλλνηαο (Masl an Mayer, 2002). Ζ Edutainment απνηειεί, ινηπφλ, κηα κείμε ησλ δχν παξαπάλσ ελλνηψλ θαη ιφγσ απηνχ ηνπ γεγνλφηνο δελ αληηζηνηρεί ζε θάπνηνλ ζαθή επηζηεκνληθφ νξηζκφ. Ο φξνο πξνέξρεηαη απφ ηνλ ηνκέα ησλ ινγηζκηθψλ Ζιεθηξνληθψλ Τπνινγηζηψλ, ζηνλ νπνίν εδψ θαη αξθεηφ θαηξφ έρνπλ αλαπηπρζεί πξνγξάκκαηα πνπ ζπλδπάδνπλ απνηειεζκαηηθά ηε κάζεζε θαη ηε δηαζθέδαζε (Baeumler, 2001). Οη πξνζπάζεηεο απνηχπσζεο ηεο ελλνηνινγηθήο ζεκαζίαο ηνπ φξνπ θαηαιήγνπλ ζην θνηλφ 20

ζπκπέξαζκα φηη σο Edutainment ραξαθηεξίδεηαη ε κάζεζε πνπ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλε ζηελ ςπραγσγία, ή θαη αληίζηξνθα, ε ςπραγσγία πνπ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλε ζηε κάζεζε. Γηα παξάδεηγκα, ζχκθσλα κε ηνλ Juergen Fritz (1997), Edutainment ζεκαίλεη κηα «ςπραγσγηθή - δηαζθεδαζηηθή κάζεζε, πξνζαλαηνιηζκέλε ζην παηρλίδη» (Fritz Jürgen, 1997 ζην Baeumler, 2001). H έλλνηα Edutainment ζπκπεξηιακβάλεη 2 εηδψλ θίλεηξα ησλ ππνθεηκέλσλ, απφ ηε κηα ην θίλεηξν ηεο κάζεζεο κέζσ παηρληδηνχ θαη απφ ηελ άιιε ην θίλεηξν ηεο δηαζθέδαζεο θαη ςπραγσγίαο (Baeumler, 2001), θαη ζπλαληάηαη ζε ζεζκνχο θαη εγθαηαζηάζεηο πνπ ελζσκαηψλνπλ εθπαηδεπηηθά θαη ςπραγσγηθά ζηνηρεία ζε κηθξφ ή κεγαιχηεξν βαζκφ (Masl an Mayer, 2002). ηε ζεκεξηλή επνρή, νη κνξθσηηθνί ζεζκνί αλαγλσξίδνπλ φιν θαη πεξηζζφηεξν φηη νη παξνρέο ηνπο ιακβάλνληαη απνηειεζκαηηθφηεξα απφ ην θνηλφ φηαλ έρνπλ ςπραγσγηθή αμία θαη ςπραγσγηθφ ραξαθηήξα, ελψ ε αχμεζε ηνπ ξφινπ ηεο ςπραγσγίαο αληηθαηνπηξίδεηαη θαη ζηα ΜΜΔ, κε ηηο πεξηζζφηεξεο απφ ηηο πθηζηάκελεο εθπνκπέο λα δίλνπλ βαξχηεηα ζηελ ςπραγσγηθή ηνπο πιεπξά (Wohlers, 2002). Χζηφζν, εληνπίδεηαη ν θίλδπλνο ε Edutainment λα ράζεη ηελ ηαπηφηεηά ηεο ή λα κείλεη κφλν σο Entertainment ειεχζεξνπ ρξφλνπ, γηα ηνλ ιφγν απηφ δελ πξέπεη λα παξαγθσλίδεηαη θακία πηπρή θαη ιεηηνπξγία ηεο (Nahrstedt, 2000). Ζ γλψζε ινηπφλ φηη ε κάζεζε ζηεξίδεηαη θαιχηεξα φηαλ ζπλδπάδεηαη κε ηελ ςπραγσγία, ηε δηαζθέδαζε θαη ηελ πξνζσπηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ αηφκνπ, ζε ζρέζε κε ηνλ θιαζηθφ, γλσζηηθφ ηξφπν, απνθηά ζεκαζία ηα ηειεπηαία ρξφληα, θη έηζη ηα φξηα θαη ε δηαρσξηζηηθή γξακκή αλάκεζα ζηνλ πνιηηηζκφ, ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ ςπραγσγία παχνπλ λα είλαη ηφζν μεθάζαξα. 1.3.1.1. Πάξθα αλαςπρήο. Ζ πην ραξαθηεξηζηηθή κνξθή πινπνίεζεο ηνπ φξνπ Edutainment είλαη θάπνηεο εγθαηαζηάζεηο ςπραγσγίαο θαη ειεχζεξνπ ρξφλνπ, νη νπνίεο κεηαηξέπνληαη ζε έλα λέν είδνο εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ, κέζα απφ ηελ εδψ θαη ιίγα ρξφληα θπξίαξρε ζπδήηεζε γηα ηελ άηππε κάζεζε (Wohlers, 2002). Ο ιφγνο, γηα ηα πάξθα ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη πάξθα βησκάησλ, εγθαηαζηάζεηο δειαδή ειεχζεξνπ ρξφλνπ πνπ έρνπλ εμειηρζεί ζε ζεκαηηθά πάξθα, κε ηε ζπγρψλεπζε παηδαγσγηθψλ θαη δηαζθεδαζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ηε ζπγρψλεπζε κάζεζεο θαη βηψκαηνο, κε ηελ Disneyland λα απνηειεί ηελ πξψηε ηέηνηα ζπγρψλεπζε ην 1981 (Scherrieb, 2002). Ο θχξηνο ζηφρνο είλαη κέζσ απηψλ ησλ ζπγρσλεχζεσλ λα επηηεπρζεί κηα ηζνξξνπία αλάκεζα ζηε κάζεζε θαη ηε δηαζθέδαζε. Βαζηθέο αξρέο απηψλ ησλ εγθαηαζηάζεσλ απνηεινχλ ε αξρή «hands-on» θαη ν αηνκηθφο πεηξακαηηζκφο κε ηα εθζέκαηα, θαζψο θαη νη πξνζσπηθέο δνθηκέο ησλ αηφκσλ. Έηζη, νη επηζθέπηεο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ππεηζέξρνληαη πνιχ 21

πεξηζζφηεξν ζην λφεκα ησλ παξνρψλ, λα έξρνληαη παηγλησδψο ζε επαθή κε επηζηεκνληθά θαηλφκελα, πξντφληα θαη δηαδηθαζίεο, λα επαλαιακβάλνπλ ηα βηψκαηά ηνπο φζεο θνξέο ην επηζπκνχλ. Οη εγθαηαζηάζεηο ζπλδπάδνπλ ηα βηψκαηα κε ηε κφξθσζε, ηε δηαδξαζηηθφηεηα θαη ηηο Νέεο Σερλνινγίεο, ελψ δίλνπλ βαξχηεηα ζηε ελεξγή ζπκκεηνρή ηνπ επηζθέπηε κε φιεο ηνπ ηηο αηζζήζεηο, θαη ζηε δηεχξπλζε ησλ νξηδφλησλ ηνπ εληφο ελφο απηφ-νξγαλσκέλνπ πιαηζίνπ (Masl an Mayer, 2002), αλαγλσξίδνληαο ηε ζεκαζία ηεο απηελέξγεηαο θαη ηνπ βηψκαηνο γηα ηε κάζεζε. 1.4. Κίνηηρο και ενδιαθέρον ζηον ελεύθερο τρόνο 1.4.1. Κίλεηξα Ζ επηζπκία ηνπ αηφκνπ γηα κάζεζε, επεξεάδεηαη απφ πνιινχο παξάγνληεο πνπ ζπλδπάδνληαη κεηαμχ ηνπο: ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ηηο ηθαλφηεηεο ηνπ ππνθεηκέλνπ, ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ καζεζηαθψλ έξγσλ ή ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ θαιείηαη λα πξαγκαηνπνηήζεη ην ππνθείκελν, ηα θίλεηξά ηνπ γηα κάζεζε, ην πιαίζην ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο θαη ηηο ζηξαηεγηθέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Μία απφ ηηο πην θαζνξηζηηθέο ζπληζηψζεο ηεο κάζεζεο απνηεινχλ ηα θίλεηξα (Schunk, Pintrich, & Meece, 2010, Slavin, 2007). χκθσλα κε ηνπο Gredler, Broussard θαη Garrison (2004) ηα θίλεηξα αλαθέξνληαη ζε κηα ηδηφηεηα, κε βάζε ηελ νπνία θαηαιήγνπκε λα πξνβαίλνπκε ή φρη, ζηελ πξαγκαηνπνίεζε κηαο δξάζεο (ζην Emily, 2011), αιιά θαη ζηηο "αηηίεο, νη νπνίεο ππνθηλνχλ ηε ζπκπεξηθνξά καο" (Guay et al., 2010, ζην Emily, 2011). Οη αηηίεο απηέο έρνπλ λα θάλνπλ ηφζν κε ηηο επηζπκίεο, φζν θαη κε ηηο αλάγθεο ηνπ αηφκνπ θαη επεξεάδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ, φρη κφλν αλαθνξηθά κε ηελ θαηεχζπλζή ηεο, αιιά θαη κε ηελ έληαζή ηεο (Slavin, 2007). Έρεη βξεζεί φηη φηαλ ηα άηνκα θηλεηνπνηνχληαη ζε ζρέζε κε ηε κάζεζή ηνπο, είλαη πεξηζζφηεξν πξφζπκα λα δεζκεπζνχλ ζε κηα γλσζηηθή δηαδηθαζία πνπ απαηηεί πξνζπάζεηα θαη επηκνλή (Schiefele, 1991 ζην Packer, 2004). Δπίζεο, έρεη βξεζεί φηη ε κάζεζε πνπ πεγάδεη απφ ην ελδηαθέξνλ απαηηεί ιηγφηεξε πξνζπάζεηα, είλαη πην γξήγνξε θαη απνηειεζκαηηθή, θαη κπνξεί λα ζπκβεί απηφκαηα ρσξίο ηελ αλάγθε γλσζηηθνχ ειέγρνπ (Krapp, 1999). Ζ εξεπλεηηθή νκάδα ηνπ Hans Schiefele (1979) επεζήκαλε φηη ε ζηήξημε ηεο κάζεζεο είλαη αδχλαηε φηαλ ηα θίλεηξα ηεο κφξθσζεο ηνπ αηφκνπ θαζνξίδνληαη εμσηεξηθά (Schneider, Haußer & Schiefele, 1979 ζην Hartinger, 2005). Πξέπεη αληίζεηα, λα ζηεξίδεηαη έλαο ηχπνο θηλήηξνπ πνπ θαζνξίδεηαη απφ απηφ-ξχζκηζε θαη ειεπζεξία ηνπ αηφκνπ. 22

Ζ ζεσξία απηφ-θαζνξηζκνχ πνπ αλέπηπμαλ νη Deci & Ryan (1993) ζηεξίδεη φηη ηα εζσηεξηθά θίλεηξα ππνθηλνχληαη απφ ηελ πξνζσπηθή απφιαπζε, ην ελδηαθέξνλ, ή ηελ επραξίζηεζε ηνπ ππνθεηκέλνπ, θαη ζπλδένληαη πνιχ ζπρλά κε ζπκπεξηθνξέο θαη δξαζηεξηφηεηεο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε παηρλίδη θαη εμεξεχλεζε (Deci, Koestner, & Ryan, 1999). Θεσξείηαη φηη βνεζνχλ πεξηζζφηεξν ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο απφ ηα εμσηεξηθά θίλεηξα (Deci et al., 1999). Απφ ηελ άιιε κεξηά, ην εμσηεξηθφ θίλεηξν ραξαθηεξίδεηαη απφ εληζρχζεηο, νη νπνίεο πξνέξρνληαη απφ εμσηεξηθνχο παξάγνληεο θαη νη νπνίεο κπνξεί λα είλαη είηε πιηθέο είηε άπιεο. Σα εζσηεξηθά θίλεηξα ζπκπεξηιακβάλνπλ πεξηέξγεηα, δηεξεχλεζε, απζνξκεηηζκφ, θαη ελδηαθέξνλ ζρεηηθά κε ην αληηθείκελν. Αληίζεηα, ηα εμσηεξηθά θίλεηξα γίλνληαη θαλεξά ζε ζπκπεξηθνξέο, νη νπνίεο πξαγκαηνπνηνχληαη κε ζθνπφ λα επηηεπρζεί κηα μερσξηζηή απφ ηελ ελέξγεηα ζπλέπεηα (Deci, & Ryan, 1993), γηα παξάδεηγκα ε κειέηε κε ζθνπφ ηελ επίηεπμε θαινχ βαζκνχ ζηηο ζρνιηθέο εμεηάζεηο. Οη εζσηεξηθά θηλεηνπνηνχκελεο ζπκπεξηθνξέο απνηεινχλ ελέξγεηεο πνπ βηψλνληαη σο απηφ-θαζνξηδφκελεο πξάμεηο, ειεχζεξα επηιεγκέλεο, νη νπνίεο θαζνξίδνληαη απφ ην ίδην ην άηνκν θαη ην ελδηαθέξνλ ηνπ θαη αληαπνθξίλνληαη ζηνπο ζηφρνπο θαη ηηο επηζπκίεο ηνπ. Απφ ηελ άιιε κεξηά, νη ειεγρφκελεο ζπκπεξηθνξέο είλαη ελέξγεηεο πνπ βηψλνληαη σο ππνρξεσηηθέο, κέζσ εμσηεξηθψλ ακνηβψλ ή ςπρηθψλ θαηαλαγθαζκψλ (Deci & Ryan 1985). Γηα ηε δφκεζε θαη ηε δηαηήξεζε ελδηαθεξφλησλ θαη εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ πξέπεη λα ηθαλνπνηνχληαη νη ςπρνινγηθέο αλάγθεο ηνπ αηφκνπ γηα απηνλνκία, δειαδή γηα απηφ-θαζνξηζκφ ηνπ ππνθεηκέλνπ, γηα ηθαλφηεηα, δειαδή απνηειεζκαηηθφηεηα θαη γηα ην θνηλσληθφ αλήθεηλ, δηαθνξεηηθά είλαη απίζαλν ην άηνκν λα θηλεηνπνηείηαη εζσηεξηθά ή λα αλαπηχζζεη ελδηαθέξνλ γηα θάπνην αληηθείκελν (Deci, & Ryan, 1993). χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ απηφ-θαζνξηζκνχ ην εζσηεξηθφ θίλεηξν είλαη απηφ πνπ εμεγεί ην γηαηί ηα άηνκα επηδηψθνπλ κηα ελδηαθέξνπζα γη' απηά δξαζηεξηφηεηα, φληαο ειεχζεξα απφ εμσηεξηθέο πηέζεηο θαη εζσηεξηθνχο θαηαλαγθαζκνχο (Deci, & Ryan, 1985). 1.4.2. Ελδηαθέξνλ Σν εζσηεξηθφ θίλεηξν έρεη βξεζεί φηη ζπλδέεηαη κε ην ελδηαθέξνλ. Ήδε απφ ην 1806 αλαγλσξίζηεθε ε ζηελή ζρέζε αλάκεζα ζην ελδηαθέξνλ θαη ηε κάζεζε απφ ηνλ Herbart (1965) θαη ην 1913 ν Dewey ζηήξημε ηε ζεκαζία ηνπ ελδηαθέξνληνο σο κηαο θηλεηήξηαο δχλακεο ζηε κάζεζε (ζην Packer, 2004). Πεξηζζφηεξν πξφζθαηα, ε παηδαγσγηθή ζεσξία ηνπ ελδηαθέξνληνο, φξηζε ην ελδηαθέξνλ σο έλαλ ηδηαίηεξν ηχπν θηλήηξνπ κάζεζεο θαη κφξθσζεο (Prenzel 1994) πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ειεπζεξία 23

θαη εζσηεξηθή πξνέιεπζε, απφ ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα, θαζψο θαη πξνζαλαηνιηζκφ ζηε γλψζε (Hartinger, 2005). Σα ελδηαθέξνληα ζρεκαηίδνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αλζξψπηλεο αλάπηπμεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αλάπηπμε ηεο γλψζεο γηα ηνλ εαπηφ καο, ιφγσ ησλ ςπρνινγηθψλ αλαγθψλ γηα απηφ-ξχζκηζε ηνπ αηφκνπ, θνηλσληθή ζχλδεζε θαη αίζζεκα ηθαλφηεηαο (Deci & Ryan, 1993). Μπνξεί λα είλαη είηε πξνζσπηθά, είηε λα αλαθέξνληαη ζπγθεθξηκέλα ζε θάπνηα θαηάζηαζε. Σα πξνζσπηθά ελδηαθέξνληα απνηεινχλ ζηαζεξά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αηφκνπ θαη αλαθέξνληαη ζε ελδηαθέξνληα πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί αλαθνξηθά κε έλαλ ή πεξηζζφηεξνπο ηνκείο ζε κφληκε βάζε. Σα πξνζσπηθά ελδηαθέξνληα νδεγνχλ ην άηνκν ζε επηκνλή θαη εζηίαζε ζηνπο ζηφρνπο ηνπ, ζε κεγαιχηεξε πξνζνρή, ζε απφιαπζε θαηά ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, θαη σο ζπλέπεηα ζε πην νινθιεξσκέλε κάζεζε. Σν πεξηζηαζηαθφ ελδηαθέξνλ, απφ ηελ άιιε, είλαη πεξηζζφηεξν ζπλαηζζεκαηηθφ θαη παξνδηθφ, αλάινγα κε ην πεξηβάιινλ θαη ην πιαίζην ζην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη ε δξαζηεξηφηεηα (Hartinger, 2005, Hidi & Harackiewicz, 2000). Σα ελδηαθέξνληα ζηελ θαζεκεξηλή δσή είλαη ζπλήζσο καθξνπξφζεζκα θαη αλαθέξνληαη ζε πξάγκαηα θαη ζέκαηα πνπ θάλνπκε θαη κε ηα νπνία αζρνινχκαζηε ειεχζεξα, επράξηζηα θαη πξνζαλαηνιηδφκελνη πνιιέο θνξέο ζηε γλψζε (Hartinger, 2005). Σα ελδηαθέξνληα ινηπφλ κπνξεί λα αλαθέξνληαη ηα ίδηα ζε έλα πξάγκα, ή ζηελ πξαγκαηνπνίεζε θάπνησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζηφρσλ ηνπ αηφκνπ. Έηζη, κπνξνχλ λα εθθξάδνληαη κέζσ ηεο πξαγκαηνπνίεζήο ηνπο, είηε κέζσ ηεο πξαγκαηνπνίεζεο ησλ πξάμεσλ πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ επίηεπμε ησλ ελ ιφγσ ζηφρσλ. ε θάζε πεξίπησζε απεηθνλίδνληαη ζηηο επηζπκίεο ησλ αηφκσλ θη έηζη, ε πξαγκαηνπνίεζε ησλ ελδηαθεξφλησλ δελ απνηειεί πξνυπφζεζε ηεο χπαξμήο ηνπο, αθνχ ππάξρεη θαη ε πηζαλφηεηα λα εθθξάδνληαη ζε επηζπκίεο ησλ αηφκσλ, νη νπνίεο είλαη αδχλαην λα πξαγκαηνπνηεζνχλ (Lipski, 2001). 1.4.3. Κίλεηξα ζηελ άηππε κάζεζε Σν θίλεηξν είλαη έλαο ζπνπδαίνο παξάγνληαο ζηελ άηππε κάζεζε γηαηί επεξεάδεη ηηο επηινγέο πνπ θάλνπλ ηα άηνκα αλαθνξηθά κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο κε ηηο νπνίεο ζα αζρνιεζνχλ, ηελ πξνζπάζεηα πνπ ζα θαηαβάιινπλ θαηά ηε δηαδηθαζία κάζεζεο, θαη ηνλ βαζκφ απφιαπζεο ηεο εκπεηξίαο κάζεζεο (Schiefele, 1991 ζην Packer, 2004). Σν δήηεκα ησλ θηλήηξσλ ζηελ άηππε κάζεζε κέρξη ζηηγκήο δελ έρεη εξεπλεζεί ζε κεγάιν βαζκφ, σζηφζν έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί θάπνηεο πξνζπάζεηεο γηα ηε δηεξεχλεζε ηνπ ηνκέα απηνχ. Έηζη, έρεη γίλεη γλσζηφ φηη ζηελ άηππε κάζεζε, δελ ελππάξρεη απαξαίηεηα θίλεηξν θαη πξφζεζε γηα κάζεζε ηνπ αηφκνπ, αιιά πνιχ πεξηζζφηεξν επηζπκία γηα δξάζε θαη ελεξγεηηθφηεηά ηνπ (Kirchhof, 2007), γηα 24

δηαζθέδαζε θαη θνηλσληθέο εκπεηξίεο (Packer, 2004). Πξνζσπηθά θίλεηξα ζε εθπαηδεπηηθέο, ςπραγσγηθέο εγθαηαζηάζεηο έρεη βξεζεί φηη απνηεινχλ ε θνηλσληθή επαθή, ε μεθνχξαζε θαη δηαθπγή απφ ην θαζεκεξηλφ άγρνο, ε δηαζθέδαζε θαη δηαθπγή απφ ηελ αλία θαη ε πξνζσπηθή αλάπηπμε κέζσ ηεο κάζεζεο, ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο θαη ηεο δξαζηεξηνπνίεζεο ηνπ εαπηνχ (Packer, 2004). Αλαθνξηθά κε απηφ ν Lipski (2000) πξαγκαηνπνίεζε κηα έξεπλα, ε νπνία έδεημε φηη νη ζπκκεηέρνληεο καζεηέο πξνηηκνχζαλ λα ζπλδένπλ ηα ελδηαθέξνληά ηνπο κε ηελ ελεξγφ δξάζε παξά κε κηα παζεηηθή απαζρφιεζε (Lipski, Jens 2000). 1.4.4. Εξεπλεηηθά δεδνκέλα γηα ηα θίλεηξα θαη ηα ελδηαθέξνληα Δξεπλεηηθά δεδνκέλα έρνπλ δείμεη φηη ηα παηδηά απφ ηελ ειηθία ησλ 8 ή 9 εηψλ κπνξνχλ λα δηαθξίλνπλ αλάκεζα ζηελ πξαγκαηνπνίεζε κηαο δξαζηεξηφηεηαο κε ζθνπφ ηελ απφιαπζή ηνπο θαη ζηελ πξαγκαηνπνίεζε κηαο άιιεο δξαζηεξηφηεηαο, ιφγσ αηηηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ην πεξηβάιινλ ηνπο (Emily, 2011). Έηζη, ήδε απφ ηελ ειηθία ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ, ηα παηδηά κπνξνχλ λα έρνπλ θίλεηξα, θαη λα μερσξίδνπλ, κάιηζηα, αλάκεζα ζε εζσηεξηθά θαη εμσηεξηθά θίλεηξα. Δπίζεο, ππάξρεη κηα πιεζψξα εκπεηξηθψλ ζηνηρείσλ πνπ ζπλδέεη ην ελδηαθέξνλ κε ηηο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ (Hidi & Harackiewicz, 2000), ελψ πνιιέο έξεπλεο δείρλνπλ φηη ηα καζεζηαθά απνηειέζκαηα πνπ ζπλδένληαη κε εζσηεξηθά θίλεηξα είλαη θαιχηεξα απφ εθείλα ησλ εμσγελψλ θηλήηξσλ (Ryan, Connell, & Plant, 1990 ζην Emily, 2011). Ζ ζεσξία ηνπ απηφ-θαζνξηζκνχ αλαγλσξίδεη ηελ επίδξαζε ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο ζηηο επθαηξίεο πνπ έρεη ην άηνκν λα δξα απηφ-θαζνξηδφκελα. Οη θνηλσληθνί παξάγνληεο πνπ δίλνπλ ζην άηνκν επθαηξίεο λα ηθαλνπνηήζεη ηηο ςπρνινγηθέο αλάγθεο ηνπ γηα ηθαλφηεηα, απηνλνκία θαη θνηλσληθή ζχλδεζε (Deci, & Ryan, 1993), δηεπθνιχλνπλ ηελ εκθάληζε εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ. ε εξεπλεηηθφ επίπεδν, έρεη απνδεηρζεί γεληθά, φηη ειεγρφκελα κέηξα θαη γεγνλφηα ηα νπνία βηψλνληαη σο πίεζε απφ ην ππνθείκελν ππνλνκεχνπλ ην εζσηεξηθφ θίλεηξν. ' απηά ηα κέηξα πεξηιακβάλνληαη νη ακνηβέο, νη επηβξαβεχζεηο, νη αμηνινγήζεηο, νη ηηκσξίεο, θαζψο θαη ν θαζνξηζκφο "θαλφλσλ" απφ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ, φπσο είλαη ν θαζνξηζκφο ησλ ζηφρσλ ή ηεο πξνζεζκίαο κηαο δξαζηεξηφηεηαο, ηα νπνία βηψλνληαη σο πεξηζζφηεξν ειεγρφκελα, θαη γη' απηφλ ηνλ ιφγν ππνλνκεχνπλ ην εζσηεξηθφ θίλεηξν (π.ρ. Deci 1972 ζην Deci, & Ryan, 1993). Αληίζεηα, ην εζσηεξηθφ θίλεηξν κπνξεί λα απμεζεί κε ζηξαηεγηθέο πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ απηνλνκία ηνπ ππνθεηκέλνπ, φπσο είλαη ε πξνζθνξά δπλαηνηήησλ επηινγήο απφ ην ίδην ην άηνκν (ν.π.). 25