για το Λαγόγυρο
Σελίδα 2 από 42 Πίνακας Περιεχομένων 1 Εισαγωγή 4 Βιβλιογραφικά δεδομένα σε σχέση με τη σύχρονη και παλιότερη κατανομή των αποικιών του citellus στις πεδινές περιοχές του Νέστου και τη γύρω περιοχή, στην περιοχή του ρυμού (Θεσσαλονίκη), και στην κοιλάδα της Εορδαίας 4 Θέματα Νομοθεσίας 6 Συνοπτική ανασκόπηση των αποικιών του citellus, σύμφωνα με τη μελέτη TAP ESIA 7 Σκοπός των εργασιών πεδίου 8 2 Μεθοδολογία 9 Μεθοδολογία δειγματοληψίας 9 Μεθοδολογία εκτίμησης της τρέχουσας κατάστασης των αποικιών του όπως είχαν αναφερθεί στην ΜΠΚΕ Ελλάδας (περιοχή της Εορδαίας) 11 Περιορισμοί, αβεβαιότητες και συστηματικά σφάλματα (bias) 12 3 Αποτελέσματα 13 Ενδείξεις παρουσίας citellus στην περιοχή μελέτης 13 Αποικίες citellus 18 4 Συμπεράσματα 22 Βασικοί βιότοποι εντός της περιοχής μελέτης 22 Παράγοντες που επηρεάζουν τη δυναμική του πληθυσμού και των τοποθεσιών των αποικιών του είδους 23 4.2.1 Αλλαγές στο ενδιαίτημα 24 4.2.2 Άλλο (παράγοντες συμπεριφοράς και τυχαίες πληθυσμιακές μεταβολές) 24 Λίστα Πινάκων Πίνακας 2-1 ειγματοληπτική προσπάθεια για το citellus (Ιούνιος 2014) 11 Πίνακας 3-1 ειγματοληπτική προσπάθεια για την εκτίμηση της κατάστασης των αποικιών citellus στις περιοχές της νέας όδευσης (Nέστος, ρυμός, Φούφας reroutings) 13 Πίνακας 3-2 Σημεία με ισχυρές ενδείξεις για παρουσία citellus στην περιοχή μελέτης 19 Πίνακας 3-3 Σημεία με ασαφείς ενδείξεις για την παρουσία citellus στην περιοχή μελέτης 21 Πίνακας 4-1 Σύγκριση της παρουσίας αποικιών του citellus εντός της περιοχής μελέτης ή σε άμεση γειτνίαση, ανάμεσα σε τρεις αναπαραγωγικές περιόδους (Ιούλιος 2011, Μαίος 2012 και Ιούνιος 2014, τα σημεία παρατήρησης των ετών 2011 και 2012 αναφέρονται ως «ΜΜ» ή ΚP ) 23
Σελίδα 3 από 42 Project Title: Λίστα Σχημάτων Σχήμα 2-1 Παράδειγμα Χάραξης Σημείων ειγματοληψίας 10 Λίστα Εικόνων Εικόνα 3-1 Εικόνα 3-2 Νέα χάραξη στην περιοχή του Φούφα (Εορδαία): Κύρια (?) είσοδος λαγουμιού πιθανής citellus στην περιοχή (σημείο : Eord 15) 20 Νέα χάραξη στην περιοχή του Φούφα (Εορδαία): Ισχυρή (αλλά με ανάγκη επαλήθευσης) ένδειξη citellus στην περιοχή (σημείο : Eord 16) 21
Σελίδα 4 από 42 1 Εισαγωγή Βιβλιογραφικά δεδομένα σε σχέση με τη σύχρονη και παλιότερη κατανομή των αποικιών του citellus στις πεδινές περιοχές του Νέστου και τη γύρω περιοχή, στην περιοχή του ρυμού (Θεσσαλονίκη), και στην κοιλάδα της Εορδαίας Ο λαγόγυρος, citellus(linnaeus, 1766), είναι ένα είδος σκίουρου της οικογένειας Sciuridae, της τάξης Rodentia. Τα ζώα πέφτουν σε χειμερία νάρκη επομένως ο ετήσιος κύκλος του χαρακτηρίζεται από μια ανενεργή και μια ενεργή περίοδο. Η χειμέρια νάρκη διαρκεί από το τέλος του καλοκαιριού μέχρι το τέλος της άνοιξης, ενώ η διάρκειά της εξαρτάται από την ηλικία και το φύλο: τα ενήλικα θηλυκά ξεκινούν, ακολουθούν τα αρσενικά και τελευταία πέφτουν τα νεαρά άτομα (Γιουλάτος et al., 2007; Mateju, 2008). Κατά την ενεργή περίοδο, ο λαγόγυρος έχει μόνο ημερόβια δραστηριότητα (Hutt et al., 1999; Everts et al., 2004) και περνάει σχεδόν το μισό του χρόνου του πάνω από το έδαφος (Everts et al., 2004, Youlatos et al., 2007). Το ενδιαίτημά του χαρακτηρίζεται από ανοιχτές εκτάσεις χαμηλής βλάστησης (Coroiu et al., 2008) και είναι παμφάγο. Οι πληθυσμοί (Koshev, 2008), αντιστοιχούν σε χαλαρά δομημένες συγκεντρώσεις ατόμων (ομάδων) εντός του χώρου οι οποίες αποκαλούνται «αποικίες» (colonies) και διαχωρίζονται χωροταξικά από άλλες παρόμοιες ομάδες που κατοικούν στην ίδια περιοχή (Stefanov & Markova, 2009). Κάθε ζώο κατασκευάζει και χρησιμοποιεί το δικό του λαγούμι (Benhaeim, 2006), το οποίο διαθέτει από 1-5 (Boutsis, 2002; Ozkurtet al., 2005), ή ακόμα και περισσότερα επιφανειακά ανοίγματα (Mateju, 2008), τα οποία συνδέονται μεταξύ τους μέσω στοών (από Boutsis, 2002). Τα λαγούμια χρησιμοποιούνται για διάφορους λόγους: προσφέρουν καταφύγιο κατά τη χειμέρια νάρκη, ενώ κατά την ενεργή περίοδο χρησιμεύουν ως χώροι ανάπαυσης, ύπνου, ως καταφύγια από θηρευτές, καθώς επίσης και ως χώροι αποθήκευσης τροφής και αναπαραγωγής (από Gedeon et al., 2010). Το είδος είναι ενδημικό στην Κεντρική και ΝΑ Ευρώπη. Ωστόσο, παρά την ευρεία εξάπλωσή του, οι πληθυσμοί του είναι κατακερματισμένοι και η παρούσα κατανομή του αποτελεί απλά ένα μέρος της παλιότερης κατανομής που ήταν σημαντικά ευρύτερη. Η παρουσία του λαγόγυρου εξαρτάται από ανοικτές εκτάσεις χαμηλής βλάστησης (Coroiu et al., 2008), και οι βασικοί λόγοι για τη μείωση του πληθυσμού εικάζεται ότι σχετίζονται με την αλλαγή των γεωργικών πρακτικών και την αστικοποίηση.
Σελίδα 5 από 42 Οι ελληνικοί πληθυσμοί του λαγόγυρου βρίσκονται επίσης σε ύφεση και είναι κατακερματισμένοι. Σύμφωνα με το Γιουλάτο (2008), ο λαγόγυρος συναντάται μόνο στο βόρειο τμήμα της Ελλάδας και περιλαμβάνει τρεις διακριτούς και πιθανόν απομονωμένους υπο-πληθυσμούς, που εντοπίζονται στη δυτική Μακεδονία, την κεντρική Μακεδονία και τη Θράκη. Στη. Μακεδονία, το είδος εντοπίζεται σε περιοχές της Κοζάνης και των Γιαννιτσών, ενώ στην κεντρική Μακεδονία σε περιοχές της κοιλάδας του Αξιού, του Γαλλικού, του Χορτιάτη, της Θέρμης, της Πυλαίας και σε περιοχές των Σερρών. Στη Θράκη, υπάρχουν πληθυσμοί στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης, στο έλτα του Έβρου και σε απομονωμένες περιοχές βόρεια/βορειοανατολικά της Π.Ε.. Έβρου (από Γιουλάτος, 2008). Αυτοί οι πληθυσμοί θεωρούνται γενετικά και μορφολογικά διαφοροποιημένοι: στη δυτική και κεντρική Μακεδονία υπάρχει το υποείδος citellus gradojevici, ενώ στη Θράκη εντοπίζεται το υποείδος citellus martinoi (από Γιουλάτος, 2008; Helgen et al., 2009). Περισσότερα δεδομένα σχετικά με την κατανομή του S. Citellus παρέχονται στα τυποποιημένα δελτία δεδομένων από τις τοποθεσίες NATURA 2000, σύμφωνα με τα οποία η παρουσία του είδους είναι ευρύτερη και περιλαμβάνει περιοχές των Περιφερειακών Ενοτήτων της Φλώρινας, της Καστοριάς, της Ημαθίας και της Πιερίας. Τα βιβλιογραφικά δεδομένα σε σχέση με την κατανομή του είδους στις Περιφερειακές Ενότητες της Ξάνθης, της Καβάλας, της Θεσσαλονίκης και της Κοζάνης παρουσιάζονται στον Πίνακα 1-1. Πιο συγκεκριμένα, το είδος έχει παρατηρηθεί στην κοιλάδα του Νέστου κοντά στα χωριά Όλβιο και Κύρνος, καθώς επίσης και κοντά στην ορεινή περιοχή Κούλα-Χαϊδού, κοντά στα Ελληνο- Βουλγαρικά σύνορα. Στην Περιφερειακή Ενότητα Θεσσαλονίκης, ο λαγόγυρος φαίνεται να εντοπίζεται σε πολλές τοποθεσίες: οι τοποθεσίες του Κολχικού, Λαγκαδά, Λαγκαδίκια, Κορώνειας, Καλοχωρίου, Σίνδου, Μαλγάρων και Κομνηνών είναι κοντά στο ρυμό. Τέλος, στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης ο λαγόγυρος έχει βρεθεί σε 4 τοποθεσίες αρκετά μακριά από την κοιλάδα της Εορδαίας, ενώ δεν υπάρχουν ενδείξεις παρουσίας του είδους στην Περιφερειακή Ενότητα της Καβάλας. Ωστόσο, οι πληροφορίες αυτές χρονολογούνται αρκετά χρόνια πριν και δεν έχουν επαληθευτεί ως προς την εγκυρότητά τους από πρόσφατες έρευνες πεδίου, με εξαίρεση την περιοχή Natura στον Αξιό, Λουδία και Αλιάκμονα, όπου η παρουσία του είδους έχει επιβεβαιωθεί πρόσφατα (Γιουλάτος, προσωπική επικοινωνία). Από την άλλη, οι μελέτες πεδίου έχουν δείξει ότι ο κίνδυνος εξαφάνισης μιας είναι πολύ υψηλός και μπορεί να συμβεί μέσα σε λίγες μόνο δεκαετίες (Mateju et al., 2008), έτσι είναι πολύ πιθανό τα είδος να έχει εξαφανιστεί από ορισμένες από τις περιοχές που έχει αναφερθεί. Για παράδειγμα, αν και η παρουσία του S. citellus στο δάσος της αδιάς αναφέρεται στα τυποποιημένα δελτία δεδομένων του δικτύου Natura 2000, το είδος
Σελίδα 6 από 42 εικάζεται ότι εξαφανίστηκε το 1992 κατά την κατασκευή ενός φράγματος στην περιοχή της Λύρας και από τότε δεν έχει παρατηρηθεί καμιά αποικία (Catsadorakis and Bousbouras, 2010; Μπούσμπουρας, προσωπική επικοινωνία). Επιπλέον, είναι άγνωστο αν το είδος εξακολουθεί να υπάρχει σε χαμηλές περιοχές της περιοχής του Νέστου, δεδομένου ότι επί παρά την εκτενή έρευνα στην περιοχή, καμιά αποικία του είδους δεν παρατηρήθηκε τα τελευταία χρόνια (, αδημοσίευτα δεδομένα). Πίνακας 1-1 Παρουσία του of S.citellus σε συγκεκριμένες περιφερειακές ενότητες της Βόρειας Ελλαδας, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία Τοποθεσίες Περιφερειακή Ενότητα Αναφορά Χαϊδού, Κούλα Ξάνθη (Θράκη) Σφήκας 2004 (Φύλλα δεδομένων Νatura) Κύρνος Ξάνθη (Θράκη) Vohralik & Sofianidou 1992 Όλβιο Ξάνθη (Θράκη) Vohralik & Sofianidou 1992 Καλοχώρι Θεσσαλονίκη (Mακεδονία) Vohralik & Sofianidou 1987 Σίνδος Θεσσαλονίκη (Μακεδονία) Vohralik & Sofianidou 1987 Μάλγαρα Θεσσαλονίκη (Mακεδονία) Chuworth-Masters 1932; Hadjinikolaou 1935 Λαγκαδάς Θεσσαλονίκη (Mακεδονία) Peus 1954 Κολχικό Θεσσαλονίκη (Mακεδονία) Peus 1958 Kύμινα Θεσσαλονίκη (Mακεδονία) Ondrias 1966 Κορώνεια Θεσσαλονίκη (Mακεδονία) Niethammer 1974 Λαγκαδίκια Θεσσαλονίκη (Mακεδονία) Ruzic 1978 έλτα Αξιού, Λουδία και Αλιάκμονα Θεσσαλονίκη (Mακεδονία) Σφήκας, 2004 (Φύλλα δεδομένων Natura) Λίμνες Βόλβη και Κορώνεια Θεσσαλονίκη (Mακεδονία) Σφήκας, 2004 (Φύλλα δεδομένων Natura) Τρία Πηγάδια Κοζάνη (Mακεδονία) Hatzisarantos et al. 1962 Κοζάνη Κοζάνη (Mακεδονία) Ondrias 1966 Ποντοκώμη Κοζάνη (Mακεδονία) Φραγγεδάκη - Τσώλη 1977 Όρος Βουρινός και κοιλάδα του Μεσιανού Νερού Σύνθεση από (2013) Kοζάνη (Mακεδονία) Σφήκας, 2004 (Φύλλα δεδομένων Natura) Θέματα Νομοθεσίας Εξαιτίας της μείωσης της εξάπλωσης του είδους, ειδικότερα στις νότιες, βόρειες και βορειοδυτικές περιοχής της κατανομής του, και μάλιστα σε ποσοστό > του 30%, το ζώο χαρακτηρίζεται ως Τρωτό από την IUCN. Αυτό σημαίνει ότι αντιμετωπίζει υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης. Επιπλέον, το είδος συμπεριλαμβάνεται στο Παράρτημα II της Σύμβασης της Βέρνης, το οποίο περιλαμβάνει αυστηρά προστατευόμενα ζωικά είδη. Ακόμα, αναφέρεται στα Παραρτήματα II και IV της Οδηγίας Ειδών και Οικοτόπων της ΕΕ, τα οποία περιλαμβάνουν είδη που απαιτούν το χαρακτηρισμό Περιοχών Ειδικής Προστασίας και είδη που απαιτούν αυστηρή προστασία, αντίστοιχα. Το είδος
Σελίδα 7 από 42 χαρακτηρίζεται ως «Τρωτό» στο Κόκκινο Βιβλίων των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας (Γιουλάτος, 2008). Συνοπτική ανασκόπηση των αποικιών του citellus, σύμφωνα με τη μελέτη ΜΠΚΕ Κατά την διάρκεια των εργασιών πεδίου της ΜΠΚΕ του Έργου, βρέθηκαν αποικίες λαγόγυρου σε αρκετές τοποθεσίες κατά μήκος του δυτικού τμήματος του αγωγού (μεταξύ της Νέας Μεσημβρίας και των Ελληνο-Αλβανικών συνόρων), ενώ η παρουσία του είδους κατά μήκος της ανατολικής πλευράς της όδευσης (Ελληνο-Τουρκικά σύνορα Νέα Μεσημβρία) είναι προς το παρόν ανεπιβεβαίωτη. Ενεργές αποικίες βρίσκονται συνήθως σε αγροτικές εκτάσεις, όπου εφαρμόζονται ήπιες γεωργικές πρακτικές, καθώς επίσης και σε εγκαταλελειμμένα χωράφια και λιβάδια. Μεταξύ της Νέας Μεσημβρίας και των Αλβανικών συνόρων, εκτιμάται με βάση τα στοιχεία του 2011 ότι υπάρχουν δύο διακριτοί πληθυσμοί. Οι δυο πληθυσμοί είναι εμφανώς γεωγραφικά απομονωμένοι ο ένας από τον άλλο και είναι οι εξής: Ο ανατολικός πληθυσμός, ο οποίος εκτείνεται μεταξύ της Νέας Μεσημβρίας, Ν της Θεσσαλονίκης, μέχρι την κοιλάδα του Αξιού, βόρεια του χωριού Γέφυρα. Ο δυτικός πληθυσμός, ο οποίος εντοπίζεται στην πεδιάδα της Εορδαίας νότια του χωριού Μανιάκι μέχρι το χωριό Γαλάτεια, νότια της λίμνης Χειμαδίτιδας. Ένα σημείο που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον και αφορά αυτούς τους πληθυσμούς είναι ο υψηλός ρυθμός μεταβολής στην κατάσταση των αποικιών (turnover rate): αρκετές αποικίες που καταγράφηκαν τον πρώτο χρόνο (2011) στην Εορδαία (κοντά στον Περδίκκα, το ροσερό και τη Γαλάτεια) δεν παρατηρήθηκαν την επόμενη χρονιά (2012). Προς το παρόν, είναι άγνωστο αν το γεγονός αυτό συνδέεται με πρόσκαιρες μετακινήσεις των αποικιών εξαιτίας του οργώματος των χωραφιών στο τέλος της άνοιξης ή αν αφορούν τοπική εξαφάνιση ή μετακίνηση των ζώων από τον ένα χρόνο στον άλλο. Μεταξύ των Ελληνο-Τουρκικών συνόρων στον Έβρο και της Νέας Μεσημβρίας, υπάρχει ένδειξη, αλλά όχι επιβεβαιωμένα δεδομένα, για τα ακόλουθα: Η ύπαρξη ενός ανατολικού πληθυσμού στην περιοχή του Έβρου, μεταξύ των Ελληνο- Τουρκικών συνόρων και των Κήπων, και κοντά στην Καβησό.
Σελίδα 8 από 42 Η ύπαρξη ενός εναπομείναντα πληθυσμού στην περιοχή της Κομοτηνής, ο οποίος εντοπίζεται δυτικά του χωριού Αετόλοφος και ανατολικά του χωριού Λοφάριο. Η ύπαρξη ενός εναπομείναντα πληθυσμού στο χωριό του ρυμού. Οι δυο πρώτοι, στην περιοχή του Έβρου-Κομοτηνής, είναι απομονωμένοι γεωγραφικά ο ένας από τον άλλο εξαιτίας του Ανατολικού Ορεινού Συμπλέγματος της Περιφερειακής Ενότητας του Έβρου, ενώ ο τρίτος βρίσκεται πλησίον των πληθυσμών που έχουν ήδη παρατηρηθεί ανατολικά του ποταμού Αξιού κατά τις εργασίες πεδίου της ΜΠΚΕ μεταξύ Νέας Μεσημβρίας και Ελληνο- Αλβανικών συνόρων. Αν και οι πληθυσμοί στις περιοχές του Έβρου και του ρυμού φαίνεται να επιβεβαιώνουν την κατανομή του είδους σύμφωνα με τα βιβλιογραφικά δεδομένα, ο πληθυσμός στην περιοχή της Κομοτηνής, αν τελικά επιβεβαιωθεί η παρουσία του, αποτελεί μάλλον την πρώτη καταγραφή του είδους στην περιοχή της Κομοτηνής. Σκοπός των ερευνών πεδίου Οι έρευνες πεδίου επικεντρώθηκαν στην καταγραφή της παρουσίας του citellus εντός της ζώνης μελέτης των 500 μέτρων κατά μήκος της νέας χάραξης (250 μ εκατέρωθεν του άξονα του αγωγού) στις ακόλουθες περιοχές: Περιοχή Νέστου (Χρυσούπολη) (μεταξύ των IP 1 και IP 23, από Νέο Ξεριά μέχρι Ποντολίβαδο από ανατολικά προς δυτικά) Περιοχή ρυμού (μεταξύ IP 676 και IP 684) Περιοχή Εορδαίας (μεταξύ IP 1173 και IP 1184, και μεταξύ IP 1188 και IP 1196, δυτικά του χωριού Περδίκκα μέχρι το Βαρικό) Το τμήμα της νέας χάραξης στο χωριό Κόσμιο στα ανατολικά της χάραξης θεωρήθηκε ότι είναι εκτός της σημερινής κατανομής του είδους, κι έτσι αποκλείστηκε από τις έρευνες πεδίου. Σε όλες τις περιοχές που διερευνήθηκαν, οι καλλιέργειες ήταν το κυρίαρχο στοιχείο του τοπίου. Κατά μήκος της νέας χάραξης στην περιοχή του Νέστου, οι καλλιέργειες σίτου και καλαμποκιού ήταν εκτεταμένες. Κατά μήκος της νέας όδευσης στο ρυμό, οι καλλιέργειες σίτου ήταν ο κυρίαρχος τύπος ενδιαιτήματος και ακολουθούσαν τα λιβάδια. Στην Εορδαία, η νέα όδευση διέρχεται από χωράφια σιτηρών και μηδικής, καθώς επίσης και από τμήματα δάσους οξιάς.
Σελίδα 9 από 42 2 Μεθοδολογία Μεθοδολογία δειγματοληψίας Το γεγονός ότι υπάρχουν πολύ περιορισμένες πρόσφατες πληροφορίες 1 σχετικά με την τρέχουσα κατανομή και την προτίμηση βιοτόπου των αποικιών λαγόγυρου στην Ελλάδα κάνει απαραίτητη την πραγματοποίηση ενδελεχούς έρευνας στο σύνολο της ζώνης των 500 μέτρων της περιοχής του Έργου. Για να επιτευχθεί αυτό, εφαρμόσθηκε η παρακάτω διαδικασία: Το βορειότερο τμήμα της ζώνης των 500 μέτρων της όδευσης στις περιοχές που επιλέχθηκαν χωρίστηκε σε σημεία αναφοράς (με σήμανση Rn, Rn+1... από ανατολικά προς δυτικά σύμφωνα με τη νέα σήμανση της όδευσης), τα οποία βρίσκονται σε απόσταση 1 χλμ. από τα σημεία που βρίσκονται ακριβώς ανατολικά και δυτικά από αυτά. Με παρόμοιο τρόπο, το νότιο τμήμα της ζώνης των 500 μέτρων της ίδιας όδευσης χωρίστηκε σε σημεία (με σήμανση Ln, Ln+1... από ανατολικά προς δυτικά σύμφωνα με τη νέα σήμανση). Όλα τα σημεία θα βρίσκονται σε κάθετη απόσταση 250 μέτρων βόρεια ή νότια, αντιστοίχως, της διαδρομής. Σαν αποτέλεσμα, η περιοχή του Έργου χωρίστηκε σε 32 τμήματα δειγματοληψίας με τη μορφή «RnRn+1 - Ln xl n+1». Τα τμήματα δειγματοληψίας διερευνήθηκαν ενδελεχώς κατά το δυνατό, για κατάλληλα ενδιαιτήματα λαγόγυρου, λαμβάνοντας υπόψη το υπάρχον οδικό δίκτυο και κατ επέκταση την προσβασιμότητα του κάθε τμήματος. Η περιοχή μεταξύ δύο διαδοχικών σημείων R (ή L-) και της όδευσης έχει έκταση 2,5 στρέμματα, η οποία είναι μεγαλύτερη από τη συνήθη έκταση που αναφέρεται στη βιβλιογραφία για μία μεμονωμένη αποικία Λαγόγυρων στη Βουλγαρία (1.5 10 εκτάρια 3 ). Σαν αποτέλεσμα, εφόσον βρεθεί αποικία οπουδήποτε εντός δύο διαδοχικών σημείων R ή L ή μεταξύ των σημείων R/L, αυτό αποτελεί βεβαιωμένη ένδειξη παρουσίας του είδους στην συγκεκριμένη τοποθεσία. Οι παρακάτω τύποι βιοτόπων θεωρούνται ότι είναι απίθανο να φιλοξενούν αποικίες Λαγόγυρου και, επομένως, τα τμήματα που βρίσκονται σε αυτούς τους βιότοπους έχουν αποκλειστεί από το πρωτόκολλο δειγματοληψίας: ασικές περιοχές, όπως δάση Quercus, Pinus και Fagus. Τοποθεσίες με παραποτάμια βλάστηση. 1 Όλες οι αναφορές από την περιοχή της Μακεδονίας προέρχονται από εργασίες πεδίου που πραγματοποιήθηκαν έως το 1983 (βλέπε Πίνακα 1.1), ενώ το έτος παρατήρησης/συλλογής των δειγμάτων που αναλύθηκαν προσφάτως στο Kryštufek & al 2009 είναι άγνωστο.
Σελίδα 10 από 42 Έντονα αρδευόμενες καλλιέργειες, όπως καλαμπόκι και βαμβάκι. Κατά την επίσκεψη στο πεδίο, οι παρακάτω παράμετροι θεωρούνται ως επαρκή στοιχεία που υποδεικνύουν την παρουσία μιας λαγόγυρου: Πολλές τρύπες στο έδαφος με διάμετρο μικρότερη από 6 εκ., προσφάτως σκαμμένες, οι οποίες οδηγούν σε μία υπόγεια σήραγγα και τουλάχιστον δύο μεγάλες τρύπες (διάμετρος > 10 εκ) στην ίδια τοποθεσία, προσφάτως σκαμμένες, οι οποίες οδηγούν σε μια μεγάλη υπόγεια σήραγγα. Παρατήρηση ενός (1) τουλάχιστον ζωντανού ατόμου του είδους. Ένα σύνολο από τρύπες με διαμέτρους μικρότερες από 6 εκ. και καμία μεγάλη τρύπα, θεωρείται ως στοιχείο παρουσίας Microtus (ή σε κάποιες περιπτώσεις Rattus) στην περιοχή. Οι συμμετρικοί σωροί από λεπτόκοκκο έδαφος στην επιφάνεια, θεωρείται ως στοιχείο παρουσίας Talpa ή Microtus. Σωροί των Nannospalax (παρόμοιοι, αλλά μεγαλύτεροι με τους σωρούς των Talpa) δεν έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή του Έργου. Σχήμα 2-1 Παράδειγμα Χάραξης Σημείων ειγματοληψίας Πηγή (EXERGIA SA) Από τις 14 έως τις 15 Ιουνίου 2014 και από τις 19 έως τις 20 του ίδιου μήνα, ένα ζεύγος επιστημόνων εργάστηκε στα τμήματα των αλλαγών της όδευσης, ώστε να καλύψει κατά τον πιο
Σελίδα 11 από 42 ενδελεχή τρόπο τα επιλεγμένα τμήματα του αγωγού στις περιοχές της Χρυσούπολης, του ρυμού και της Εορδαίας. Η δειγματοληπτική έρευνα περιγράφεται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 2-1 ειγματοληπτική έρευνα για το citellus (Ιούνιος 2014) Αριθμός τμημάτων δειγματοληψίας % Συνολικός αριθμός των τμημάτων δειγματοληψίας εντός των αλλαγών όδευσης (Νέστος, ρυμός, Φούφας) Αριθμός τμημάτων δειγματοληψίας που διερευνήθηκαν ενδελεχώς κατά μήκος των αλλαγών όδευσης Αριθμός τμημάτων δειγματοληψίας που διερευνήθηκαν τμηματικά κατά μήκος των αλλαγών όδευσης Αριθμός τμημάτων δειγματοληψίας που εκτιμήθηκαν ως ακατάλληλοι βιότοποι στη διάρκεια των ερευνών πεδίου 32 100 17 53.1 13 40.6 2 6.3 Πηγή: EXERGIA (2014) Συνοψίζοντας τις πληροφορίες, το 93.7% των δειγματοληπτικών τμημάτων (30 από 32 τμήματα) διερευνήθηκαν, ενώ μόνο το 6.3% της περιοχής των αλλαγών όδευσης θεωρήθηκε ως εντελώς ακατάλληλος βιότοπους για τις αποικίες citellus και, επομένως, δεν ερευνήθηκε. Μεθοδολογία εκτίμησης της τρέχουσας κατάστασης των αποικιών του όπως είχαν αναφερθεί στην ΜΠΚΕ Ελλάδας (περιοχή της Εορδαίας) Μετά το πέρας των εργασιών πεδίου το 2011, η περιοχή της Εορδαίας χαρακτηρίστηκε σαν περιοχή προτεραιότητας (hotspot) για τις αποικίες του κατά μήκος της όδευσης του αγωγού. Έτσι τον Ιούνιο 2014 πραγματοποιήθηκε μια επαναληπτική επίσκεψη για την εκτίμηση της κατάστασης των αποικιών του 2011. Συγκεκριμένα ένα ζεύγος ερευνητών επισκέφθηκε τα ακριβώς ίδια σημεία όπου είχε εντοπιστεί η αποικία και κατέγραψε: Παρουσία ή απουσία της Κατάσταση της, όσον αφορά το μέγεθος και την εξάπλωσή της Πιθανή μετακίνηση της θέσης της Οποιαδήποτε αλλαγή του ενδιαιτήματος Επιπλέον, όπου ήταν δυνατό, συλλέχθηκαν πληροφορίες από ντόπιους σχετικά με την παρουσία του λαγόγυρου, χωρικά και χρονικά. Στην περίπτωση παντελούς απουσίας της,
Σελίδα 12 από 42 διερευνήθηκαν γειτονικές περιοχές με κατάλληλο ενδιαίτημα για οποιαδήποτε ένδειξη παρουσίας λαγόγυρου Το 2012 υπήρχαν συνολικά είκοσι οκτώ (28) περιοχές δειγματοληψίας κατά μήκος του δυτικού τμήματος του αγωγού στις οποίες επιβεβαιώθηκε η παρουσία, δεκαοκτώ (18) εκ των οποίων βρίσκονταν στην κοιλάδα της Εορδαίας (ΙP 1170 έως ΙP 1189+1000m). Λόγω χρονικών περιορισμών, δεκατρείς (13) από αυτές διερευνήθηκαν ξανά το 2014, από το σημείο IP1172 έως το σημείο IP11993 κατά μήκος της κύριας χάραξης του αγωγού. Περιορισμοί, αβεβαιότητες και συστηματικά σφάλματα (bias) Οι τοποθεσίες των αποικιών του citellus που παρουσιάζονται σε αυτή την μελέτη (βλέπε GPL00-EXG-642-Y-TAE-1004-trGR, Κεφάλαιο 3 Τροποποιήσεις του Έργου) θα πρέπει να θεωρούνται ως τα ελάχιστα όρια εξάπλωσης του είδους εντός της περιοχής του Έργου. Είναι πολύ πιθανό να εντοπιστούν επιπρόσθετες αποικίες (ή να γίνει επέκταση μίας ήδη καταγεγραμμένης ) είτε εντός τμημάτων που δεν έχουν ερευνηθεί ή στα σύνορα ενός τμήματος που έχει ήδη ερευνηθεί, αλλά δεν είχε καταγραφεί η παρουσία. εν μπορεί να γίνει πρόβλεψη σχετικά me την μακροπρόθεσμη επιβίωση των αποικιών σε μια περιοχή: στην Τσεχία, κάποιες αποικίες φαίνεται ότι έχουν εξαφανιστεί από το ένα έτος στο επόμενο (Mateju et al., 2008), ενώ σε πολλές περιπτώσεις η αιτία για αυτό είναι άγνωστη. εν υπάρχουν επαρκή δεδομένα ώστε να εξεταστεί εάν αυτά τα γεγονότα ανατροπής λαμβάνουν χώρα επίσης και εντός της Ελλάδας, αλλά εάν ισχύει αυτό, τα ζώα μπορεί να εγκαταλείψουν μία τοποθεσία, να εξαφανιστούν ή να επανεγκατασταθούν σε κάποια άλλη τοποθεσία ακόμη και μετά από ένα χρόνο.
Σελίδα 13 από 42 3 Αποτελέσματα Ενδείξεις παρουσίας citellus στην περιοχή μελέτης Οι κύριοι τύποι ενδιαιτήματος που διερευνήθηκαν για παρουσία του είδους περιλαμβάνουν καλλιέργειες σιτηρών (38.7%), λειμώνες (25.3%), χέρσες εκτάσεις (18.7%), καλλιέργειες τριφυλλιού (5.3%), ενώ το υπόλοιπο 12% αποτελούνταν από παρόχθια βλάστηση, πάρκα, ποδοσφαιρικά γήπεδα και άλλες καλλιέργειες όπως καρυδιές και ακτινίδια. Οι καλλιέργειες σιτηρών (κυρίως αυτών σε ρυμό και Εορδαία) δεν είχαν ακόμη θεριστεί κατά τη διάρκεια του Ιουνίου 2014 οπότε η δειγματοληψία περιορίστηκε στις ήδη θερισμένες εκτάσεις. Στην περιοχή του Νέστου (Χρυσούπολη) σχεδόν ολόκληρη η ζώνη των 500 μ κατά μήκος αλλαγής όδευσης ήταν προσβάσιμη. Καμία από τις είκοσι εννέα (29) περιοχές δειγματοληψίας δεν έδειξε κάποιο σημάδι για παρουσία λαγόγυρου. Παρόμοια, στην περιοχή του ρυμού, απουσία του είδους επιβεβαιώθηκε σε έντεκα (11) από τα δώδεκα (12) τμήματα δειγματοληψίας. Στην κοιλάδα της Εορδαίας αντίστοιχα, όπου εξετάστηκαν τριάντα τέσσερα (34) πιθανά σημεία για λαγόγυρο, είκοσι εννιά (29) από αυτά δεν έφεραν κάποια ένδειξη παρουσίας του είδους. Πίνακας 3-1 ειγματοληπτική προσπάθεια για την εκτίμηση της κατάστασης των αποικιών citellus στις περιοχές της νέας όδευσης (Nέστος, ρυμός, Φούφας reroutings) MD_01 MD_02 MD_03 MD_04 Γεωγραφική περιοχή Ν του Νέου Ξεριά Βόρεια της Χρυσούπολης Βόρεια της Χρυσούπολης Βόρεια της Χρυσούπολης Κορυφές IP Τύπος ενδιαιτήματος Λοιπές παρατηρήσεις 1 5 5 6 Αρδευόμενος ελαιώνας και χέρσες εκτάσεις, περιστοιχιζόμενα από καλλιέργειες δημητριακών, ηλίανθων και ελαιώνων. Χέρσες εκτάσεις περιστοιχιζόμενες από καλλιέργειες καλαμποκιού και σίτου. Χέρσα έκταση περιστοιχιζόμενη από καλλιέργειες καλαμποκιού και σίτου. Λειμώνας που περιστοιχίζεται από εκτάσεις ηλίανθου, σίτου, καλαμποκιού και κάποιες καρυδιές. Εντοπίστηκε Talpa spp στην περιοχή. Πληροφορίες από ντόπιο βοσκό επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου. Εντοπίστηκε Talpa spp στην περιοχή. Πληροφορίες από ντόπιο βοσκό επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου. Εντοπίστηκε Talpa spp στην περιοχή. Πληροφορίες από ντόπιο βοσκό επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου.
Σελίδα 14 από 42 MD_05 MD_06 MD_07 MD_08 MD_09 MD_10 MD_11 MD_12 MD_13 MD_14 MD_15 MD_16 Γεωγραφική περιοχή Βόρεια της Χρυσούπολης Βόρεια της Χρυσούπολης Β της Χρυσούπολης Β της Χρυσούπολης Β της Χρυσούπολης υτικά της Χρυσούπολης Νότια της Πετροπηγής Νότια του Ποντολίβαδου Νότια του Ποντολίβαδου υτικά της Παλαιόχωρας υτικά της Παλαιόχωρας Μεταξύ ρυμού και Παλαιόχωρας Κορυφές IP Τύπος ενδιαιτήματος Λοιπές παρατηρήσεις 8 9 12 13 12 19 21 23 23 677 677-1 677-3 Χέρσες εκτάσεις περιστοιχιζόμενες κυρίως από καλλιέργειες σίτου και καλαμποκιού. Θερισμένη καλλιέργεια σίτου από καλλιέργειες καλαμποκιού και σίτου. Θέση αμμοληψίας από χέρσα χωράφια και καλλιέργειες σίτου και καλαμποκιού. Χέρσα έκταση και λειμώνας, από λοιπές χέρσες εκτάσεις, καλλιέργειες σίτου και καλαμποκιού. Καλλιέργεια με νεκταρίνια καλλιέργειες σίτου και καλαμποκιού. Λειμώνας περιστοιχισμένος από καλλιέργειες σίτου και ρυζιού. Χέρσα έκταση από καλλιέργειες ηλίανθου και καλαμποκιού καθώς και κάποιες καλλιέργειες μηδικής και πεπονιού. Γήπεδο ποδοσφαίρου περιστοιχισμένο από καλλιέργειες ηλίανθου και καλαμποκιού καθώς και κάποιες καλλιέργειες μηδικής και πεπονιού. Θερισμένη καλλιέργεια καλαμποκιού από καλλιέργειες ηλίανθου και καλαμποκιού καθώς και κάποιες καλλιέργειες μηδικής και πεπονιού. Θερισμένη καλλιέργεια σίτου από θερισμένες και αθέριστες καλλιέργειες σίτου. Θερισμένη καλλιέργεια σίτου από θερισμένες και αθέριστες καλλιέργειες σίτου. Θερισμένη καλλιέργεια σίτου από θερισμένες και αθέριστες καλλιέργειες σίτου. Εντοπίστηκαν τσακάλια Canis aureus στην περιοχή. Πιθανή παρουσία Talpa spp. Πιθανή παρουσία Talpa spp.. Εντοπίστηκαν Talpa spp και Merops apiaster. Εντοπίστηκε Microtus spp. Πληροφορίες από ντόπιο αγρότη επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου. Εντοπίστηκε Microtus spp. Πληροφορίες από ντόπιο αγρότη επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου. Εντοπίστηκε Microtus spp.
Σελίδα 15 από 42 MD_17 MD_18 MD_19 Tap1 Tap2 Tap3 Tap5 Tap6 Tap7 Tap9 Tap11 Tap12 Tap13 Tap14 Tap15 Tap16 Tap17 Γεωγραφική περιοχή Βόρεια του ρυμού Βόρεια του ρυμού Βόρεια του ρυμού Ν του Νέου Ξεριά Ν του Νέου Ξεριά Ν του Νέου Ξεριά Βόρεια της Χρυσούπολης Βόρεια της Χρυσούπολης Βόρεια της Χρυσούπολης Β της Χρυσούπολης Β της Χρυσούπολης Β της Χρυσούπολης υτικά της Χρυσούπολης Βόρεια του Ερατεινού Βόρεια του Ερατεινού Νότια της Πετροπηγής Νότια της Πετροπηγής Κορυφές IP Τύπος ενδιαιτήματος Λοιπές παρατηρήσεις 677-6 677-6 684 1 1 1 5 Θερισμένη καλλιέργεια σίτου από θερισμένες και αθέριστες καλλιέργειες σίτου. Λειμώνας περιστοιχισμένος από καλλιέργειες σίτου και λειμώνες. Θερισμένη έκταση σιτηρών από καλλιέργειες σιτηρών και φυσική βλάστηση. Χέρσα έκταση από καλλιέργειες σιτηρών, ηλίανθου κι ελαιώνων. Λειμώνας περιστοιχισμένος από καλλιέργειες καλαμποκιού. Θερισμένη καλλιέργεια σίτου από καλλιέργειες σίτου. Λειμώνας περιστοιχισμένος κυρίως από καλλιέργειες καλαμποκιού και σίτου. Εντοπίστηκε Microtus spp. Πληροφορίες από ντόπιο αγρότη επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου. Τμήμα μειωμένης προσβασιμότητας 6 Καλλιέργεια καρυδιάς. Παρουσία Talpa spp. 7 9 12 12 14 19 20 20 22 Χέρσα έκταση από καλλιέργεια καλαμποκιού. Θερισμένη σιτοκαλλιέργεια από καλλιέργειες σίτου. Λειμώνας περιστοιχισμένος από σιτοκαλλιέργειες. Χέρσα έκταση με νησίδες φυσικής βλάστησης και διάκενα. Θερισμένη σιτοκαλλιέργεια από καλλιέργειες καλαμποκιού και σιτηρών. Θερισμένη καλλιέργεια τριφυλλιού από καλλιέργειες ρυζιού και σίτου. Καλλιέργεια τριφυλλιού από αθέριστες καλλιέργειες τριφυλλιού. Χέρσες εκτάσεις περιστοιχισμένες από καλλιέργειες καλαμποκιού. Εγκαταλελειμμένη σιτοκαλλιέργεια από θερισμένες και αθέριστες καλλιέργειες σιτηρών. Εντοπίστηκε Talpa spp.. 2-3 μικρές τρύπες που έμοιαζαν εγκαταλέλειμμένες αποδίδονται σε άλλα τρωκτικά. Εντοπίστηκε Talpa spp. Εντοπίστηκε Testudo spp Εντοπίστηκαν Merops apiaster, Talpa spp και Erinaceus sp Εντοπίστηκε Microtus spp. Εντοπίστηκε Talpa spp.
Σελίδα 16 από 42 Tap18 Tap19 Tap20 Tap21 Tap22 Tap24 Tap26 Tap27 Tap28 Tap29 Tap30 Tap31 Γεωγραφική περιοχή ΝΑ του Ποντολίβαδου Ν του Ποντολίβαδου υτικά της Παλαιόχωρας υτικά της Παλαιόχωρας Βόρεια του ρυμού Βόρεια του ρυμού Β του ρυμού Νότια του Περδίκκα Ν του Περδίκκα Βόρεια της Πτολεμαίδας Βόρεια της Πτολεμαίδας υτικά του Περδίκκα Κορυφές IP Τύπος ενδιαιτήματος Λοιπές παρατηρήσεις 23 Χέρσα έκταση με καλαμιώνες. 24 677-1 677-2 677-4 677-6 684 1172 1175 1176 1178 1178 Tap32 Β του Φούφα 1193 Tap33 Βόρεια του Φούφα 1191 Tap34 ΒΑ του Φούφα 1190-1 Eord2 Eord4 Eord5 Eord6 Ν του Περδίκκα Ν του Περδίκκα Ν του Περδίκκα Βόρεια της Πτολεμαίδας 1172-1 1173 1173 1175 Χέρσα έκταση που χρησιμοποιείται σαν βοσκοτόπι. Θερισμένη καλλιέργεια σιτηρών από σιτηρά. Θερισμένη καλλιέργεια σιτηρών από σιτηρά. Θερισμένη καλλιέργεια σιτηρών από σιτηρά. Θερισμένη καλλιέργεια σιτηρών από σιτηρά. Θερισμένη καλλιέργεια σιτηρών από σιτηρά. Θερισμένη καλλιέργεια σιτηρών από σιτηρά. Καλλιέργεια μηδικής από καλλιέργειες σιτηρών. Παρόχθια βλάστηση από αθέριστες καλλιέργειες σιτηρών. Πάρκο χαμηλής βλάστησης που χρησιμοποιείται σαν βοσκοτόπι. Λειμώνας περιστοιχισμένος από πευκοδάσος. Λειμώνας περιστοιχισμένος από μακί. Χέρσα έκταση χαμηλής βλάστησης. Λειμώνας με υψηλή βλάστηση περιστοιχισμένο από σιτοκαλλιέργειες. Λειμώνας χωρίς λουλούδια και λειμώνας με καλαμπόκι. Εν μέσω σιτοκαλλιεργειών προς θερισμό. ύο περιοχές με τριφύλλι και μια έκταση που πριν είχε καλαμπόκι. Εν μέσω σιτοκαλλιεργειών προς θερισμό. Λειμώνας με φυσική βλάστηση. Εν μέσω σιτοκαλλιεργειών προς θερισμό. Εντοπίστηκε μελισσοφάγος Merops apiaster Εντοπίστηκε Microtus spp. Τμήμα μειωμένης προσβασιμότητας Εντοπίστηκε Microtus spp. Τμήμα μειωμένης προσβασιμότητας Εντοπίστηκαν Microtus spp. και Talpa spp. Τμήμα μειωμένης προσβασιμότητας Τμήμα μειωμένης προσβασιμότητας Εντοπίστηκαν Talpa spp., Testudo sp. Και Lepus europaeus Καμία ένδειξη Καμία ένδειξη Καμία ένδειξη Καμία ένδειξη
Σελίδα 17 από 42 Eord7 Eord8 Eord9 Eord10 Eord11 Eord12 Eord13 Eord14 Eord 15 Eord16 Eord17 Eord18 Eord19 Eord20 Eord21 Eord23 Γεωγραφική περιοχή Βόρεια της Πτολεμαίδας Βόρεια της Πτολεμαίδας υτικά του Περδίκκα υτικά του Περδίκκα υτικά του Περδίκκα Βόρεια της Πτολεμαίδας υτικά του Περδίκκα υτικά του Περδίκκα υτικά του Περδίκκα υτικά του Περδίκκα Β της Πτολεμαίδας Β της Πτολεμαίδας Β της Πτολεμαίδας Β της Πτολεμαίδας Β της Πτολεμαίδας Β της Πτολεμαίδας Κορυφές IP Τύπος ενδιαιτήματος Λοιπές παρατηρήσεις 1176 1176 1176 1176 1176 1177 1178 1178 Καλλιέργειες σιτηρών προς θερισμό. Καλλιέργειες σιτηρών προς θερισμό. Καλλιέργειες σιτηρών προς θερισμό. Καλλιέργειες σιτηρών προς θερισμό. Καλλιέργειες σιτηρών προς θερισμό. άσος για δραστηριότητες αναψυχής, αναδάσωση με Pinus, Αbies, ίσως ήδη υπάρχοντες συστάδες Quercus και Salix. άσος για δραστηριότητες αναψυχής, αναδάσωση με Pinus, Αbies, ίσως ήδη υπάρχοντες συστάδες Quercus και Salix. άσος για δραστηριότητες αναψυχής, αναδάσωση με Pinus, Αbies, ίσως ήδη υπάρχοντες συστάδες Quercus και Salix. Ανάμεσα σε 1178-1179 Λιβάδι κατά μήκος χωματόδρομου στην άκρη πευκοδάσους κοντά σε περιοχή υπαίθριας αναψυχής Ανάμεσα σε 1178-1179 Λιβάδι κατά μήκος χωματόδρομου στην άκρη πευκοδάσους κοντά σε περιοχή 1180 1181 Fouf1 Β του Φούφα 1193 υπαίθριας αναψυχής Ρέμα με δρύς, προφανώς χωρίς νερό. Καλλιέργεια σιτηρών προς θερισμό Καμία ένδειξη Παρατηρήθηκε Bradyporus dasypus (Insecta:Orthoptera). Βλ. πίνακα 3.3 Βλ. πίνακα 3.3 Βλ. πίνακα 3.3 Λίγες κλειστές τρύπες Καμία ένδειξη Η περιοχή αυτή είναι σε άμεση γειτνίαση με τα σημεία Eord 15 and Eord 16 όπου υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις Βλ. πίνακα 3.2 Βλ. πίνακα 3.2 Καμία ένδειξη Μία μόνη μεγάλη τρύπα, πιθανά όχι από 1181 Εν μέσω καλλιεργειών σιτηρών Καμία ένδειξη 1181 Αρχή ρέματος Συνεχίζει στο Eord 17? 1181 Καλλιέργειες σιτηρών Καμία ένδειξη 1183 Καλλιέργειες προς θερισμό Κατά μήκος πλαγιάς λόφου σε δάσος Quercus. Πλησίον τριών εναλλακτικών χαράξεων (Επαναχάραξη Εορδαίας, baseline _May 2014, EIS 2013 Παρατηρήθηκαν Poecilimon sp. (Insecta:Orthoptera) και Nemoptera (Insecta: Neuroptera). Fouf2 Β του Φούφα 1192 Ανοικτό δάσος με Quercus Καμία ένδειξη Fouf3 Βόρεια του Φούφα 1191 Καλλιέργειες και ανοικτά δάση Καμία ένδειξη
Σελίδα 18 από 42 Fouf4 Γεωγραφική περιοχή Βόρεια του Φούφα Κορυφές IP Τύπος ενδιαιτήματος Λοιπές παρατηρήσεις 1191 Fouf5 ΒΑ του Φούφα 1191 Fouf6 ΒΑ του Φούφα 1190 Αποικίες citellus Λειμώνας με κιτρινωπή βλάστηση Σε καλλιέργειες (η επαναχάραξη βρίσκεται βορειότερα, να διασχίζει ένα λόφο) Καλλιέργειες σιτηρών προς θερισμό Καμία ένδειξη Καμία ένδειξη Καμία ένδειξη Έξι (6) σημεία δειγματοληψίας (Πίνακας 3-2 και Πίνακας 3-3) εμφάνισαν κάποιες ενδείξεις για παρουσία του citellus: μία (1) από αυτές εντοπίστηκε στην περιοχή του ρυμού (ΙP 677-6) και οι άλλες πέντε (5) στην κοιλάδα της Εορδαίας (IP 1176, 1178, 1179). Σε κανένα από τα τμήματα δειγματοληψίας δεν παρατηρήθηκε λαγόγυρος κατά τη διάρκεια των ερευνών πεδίου, παρόλο που η έρευνα πραγματοποιήθηκε κατά την περίοδο της πλήρης ενεργοποίησης του κύκλου ζωής του. Βόρεια του χωριού ρυμός (IP 677-6) εντοπίστηκε ένα λαγούμι με αρκετά μεγάλη είσοδο, σε λειμώνα στην πλαγιά ενός λόφου (σημείο παρατήρησης «Tap25»), το οποίο έμοιαζε πρόσφατα εγκαταλελειμμένο. Εξαιτίας της καταλληλότητας του ενδιαιτήματος, αλλά και της μεγάλης ομοιότητας του λαγουμιού με αυτά που γενικά αποδίδονται σε λαγόγυρους, είναι αρκετά πιθανό το είδος να υπήρχε στην περιοχή τουλάχιστον ένα χρόνο πριν. Παρόλο όμως που οι γειτονικές περιοχές διερευνήθηκαν ενδελεχώς, δεν βρέθηκε άλλη ένδειξη παρουσίας του ζώου, γι αυτό και συνιστάται η περιοχή να ελεγχθεί ξανά. Σημειώνεται ότι η νέα όδευση στην περιοχή του ρυμού τοποθετείται βορειότερα από τη βασική όδευση της ΜΠΚΕ, γι αυτό και η αποικία που είχε καταγραφεί το Μάιο 2012 παρακάμπτεται. Το εγκαταλελειμμένο λαγούμι που εντοπίστηκε τον Ιούνιο 2014 βρίσκεται 1 χλμ Β της του 2012. Στην περιοχή της Εορδαίας, δυτικά του χωριού Περδίκκας, εντοπίστηκαν δύο (2) ομάδες φρεσκοσκαμμένων λαγουμιών σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους. Η πρώτη ομάδα (ΙP 1176) από ανατολικά προς δυτικά περιελάμβανε μεγάλες τρύπες στα όρια εκτεταμένης αθέριστης καλλιέργειας σιτηρών σε τρεις (3) διαφορετικές τοποθεσίες (Eord9, Eord10, Eord11) σε σειρά. Τα λαγούμια εστιάζονταν στις παρυφές της καλλιέργειας, κατά μήκος ενός χωματόδρομου και το μέγεθος των εισόδων τους πλησίαζε το μέγεθος των λαγουμιών του, αν και έλειπε η κύρια είσοδος που συνήθως είναι μεγαλύτερη. εν παρατηρήθηκε κάποιο ενεργό ζώο, παρά την ολιγόλεπτη παραμονή της ομάδας πεδίου στην περιοχή, ούτε βρέθηκε άλλη τρύπα μέσα στην
Σελίδα 19 από 42 καλλιέργεια, συνεπώς η παρουσία λαγόγυρου σε αυτή τη δειγματοληπτική περιοχή αξιολογείται σαν πιθανή και όχι σαν επιβεβαιωμένη. Η δεύτερη ομάδα βρίσκεται δυτικά του χωριού Περδίκκας και αποτελεί ουσιαστικά την μόνη ισχυρή ένδειξη ενεργής λαγόγυρου κατά μήκος των τροποποιήσεων. Τουλάχιστον τριάντα (30) λαγούμια που συνοδεύονταν από ένα πολύ μεγαλύτερο εντοπίστηκαν διάσπαρτα σε λειμώνα κατά μήκος ενός χωματόδρομου, στις παρυφές πευκοδάσους, μεταξύ των IP1178 και ΙΡ1179. Τα δύο δειγματοληπτικά τμήματα που επιλέχθηκαν (Eord15 και Eord16) έδειξαν μια συνεχή εξάπλωση των τρυπών κατά μήκος του δρόμου με κατεύθυνση Β της τροποποίησης, οπότε αυτές οι δύο περιοχές πρέπει να θεωρούνται τμήματα της ίδιας. Συνοψίζοντας, ανάμεσα στις έξι (6) περιοχές δειγματοληψίας όπου εντοπίστηκαν ίχνη παρουσίας λαγόγυρου στα τμήματα των αλλαγών όδευσης, οι τέσσερεις (4) έδωσαν αμφίβολες ενδείξεις παλαιότερης ή πιθανής παρουσίας του είδους και οι άλλες δύο (2) περιοχές παρουσίασαν ισχυρές ενδείξεις παρουσίας λαγόγυρου που χρήζουν ωστόσο επαλήθευσης. Πίνακας 3-2 Σημεία με ισχυρές ενδείξεις για παρουσία citellus στην περιοχή μελέτης Αριθ. 1 Eord 15 2 Eord 16 Γεωγραφική περιοχή υτικά του Περδίκκα υτικά του Περδίκκα Κορυφές IP Απόσταση από τον αγωγό 1178-1179 22μ 1178-1179 78 μ Βιότοπος Λοιπές παρατηρήσεις Τουλάχιστον μία μεγάλη τρύπα και αρκετές άλλες Λειμώνας κατά ανοικτές τρύπες που μήκος μοιάζουν πού αυτές του χωματόδρομου,. Πιθανή θέση στα όρια ενεργής, πευκοδάσους περισσότερες από 30 τρύπες όλες μαζί. (σε συνέχεια με το Eord 15) Λειμώνας κατά Αρκετές ανοικτές τρύπες μήκος πουμοιάζουν πολύ με του χωματόδρομου,. Πιθανή θέση στα όρια ενεργής, πευκοδάσους περισσότερες από 30 τρύπες όλες μαζί.
Σελίδα 20 από 42 Εικόνα 3-1 Νέα όδευση στην περιοχή του Φούφα (Εορδαία): Κύρια (;) είσοδος λαγουμιού πιθανής citellus στην περιοχή (σημείο : Eord 15)
Σελίδα 21 από 42 Εικόνα 3-2 Νέα όδευση στην περιοχή του Φούφα (Εορδαία): Ισχυρή (αλλά με ανάγκη επαλήθευσης) ένδειξη citellus στην περιοχή (σημείο : Eord 16) Πίνακας 3-3 Σημεία με ασαφείς ενδείξεις για την παρουσία citellus στην περιοχή μελέτης Αρίθ. 1 Tap25 2 Eord 9 3 Eord 10 4 Eord 11 Γεωγραφική περιοχή Βόρεια του ρυμού υτικά του Περδίκκα υτικά του Περδίκκα υτικά του Περδίκκα Πηγή: Έρευνα πεδίουexergia (2014) Κορυφές IP Απόσταση από τον αγωγό Βιότοπος 677-6 140 μ Λειμώνας σε λόφο 1176 35 μ 1176 88 μ 1176 103 μ Καλλιέργειες σιτηρών Καλλιέργειες σιτηρών Καλλιέργειες σιτηρών Λοιπές παρατηρήσεις Εντοπίστηκε ένα προσφάτως εγκαταλελειμμένο λαγούμι. Πιθανή παρουσία στο παρελθόν (ένα έτος ή και παραπάνω) Μεγάλες τρύπες στα όρια της καλλιέργειας, μη επαρκής ένδειξη παρουσίας. Μεγάλες τρύπες στα όρια της καλλιέργειας, μη επαρκής ένδειξη παρουσίας. Μεγάλες τρύπες στα όρια της καλλιέργειας, μη επαρκής ένδειξη παρουσίας.
Σελίδα 22 από 42 4 Συμπεράσματα Βασικοί βιότοποι εντός της περιοχής μελέτης Μετά τη διερεύνηση των αλλαγών όδευσης και τον επανέλεγχο των αποικιών του 2011 στην περιοχή της Εορδαίας, υπάρχουν δύο (2) περιοχές που επί του παρόντος παρουσιάζουν ισχυρές ενδείξεις παρουσίας αποικιών του citellus: ΝΑ του χωριού Φιλώτας (IP 1161) όπου μόνο ένα υπόλειμμα μιας πολύ μεγαλύτερης (όπως καταγράφηκε το 2011) φαίνεται να έχει παραμείνει. Αυτή η αποικία πιθανά εκτείνεται έξω από τη ζώνη των 250 μ της νέας όδευσης. υτικά του χωριού Περδίκκας (IP 1178 1179), όπου μια νέα, μεγάλη πολύ πιθανή αποικία λαγόγυρου φαίνεται να υπάρχει, σε απόσταση μικρότερη των 50μ από τον αγωγό. Αν αυτή η αποικία αποδειχθεί ενεργή μέσα στα επόμενα χρόνια, τότε είναι ευπαθής στις δραστηριότητες κατασκευής του αγωγού. Ο υψηλός ρυθμός μεταβολής στην κατάσταση των αποικιών του 2011 στην κοιλάδα της Εορδαίας είναι ανεξήγητος: παραμένει άγνωστο αν οφείλεται σε προσωρινές μετακινήσεις των αποικιών λόγω αλλαγής των γεωργικών πρακτικών ή είναι ενδεικτικός τοπικής εξαφάνισης ή μετακίνησης των ζώων σε χρονική απόσταση ενός έτους. Η περιοχή της Εορδαίας που βρίσκεται μεταξύ των λιμνών Βεγορίτιδα και Χειμαδίτιδα αποδείχθηκε περιοχή προτεραιότητας για τις αποικίες του λαγόγυρου, κατά τη διάρκεια των ερευνών πεδίου του 2011 κατά μήκος της βασικής χάραξης της ΜΠΚΕ. Το 2011 υπήρχαν δεκαέξι (16) περιοχές δειγματοληψίας με επιβεβαιωμένη παρουσία του είδους μεταξύ των IP 1170 και IP 1189. Το 2012 υπήρχαν ήδη ενδείξεις τοπικής εξαφάνισης του είδους όταν σε οκτώ (8) από τα σημεία παρατήρησης του είδους του έτους 2011 δεν επιβεβαιώθηκαν εκ νέου οι αποικίες. Το 2014, δεκατέσσερις (14) από τις αρχικά δεκαέξι (16) περιοχές δειγματοληψίας επανεξετάστηκαν, ώστε να εκτιμηθεί η τωρινή κατάσταση των αποικιών του 2011. Μόνο μία περιοχή νότια του χωριού Φιλώτας (IP 1161), παρουσίασε ενδείξεις δραστηριότητας λαγόγυρου, καθώς εντοπίστηκαν 5-6 τρύπες στην ίδια θερισμένη έκταση με αυτή των εργασιών πεδίου του 2011 (σημείο MM43i). Οι υπόλοιπες αποικίες που ελέγχθηκαν ήταν είτε εγκαταλελειμμένες είτε κατεστραμμένες. Πληροφορίες από κατοίκους στην περιοχή του Περδίκκα επιβεβαίωσαν την απουσία του είδους τουλάχιστον κατά τα έτη 2013 και 2014, παρόλο που παρατηρούσαν το ζώο κάθε χρόνο πριν το 2011. ιερευνήθηκαν ακόμα γειτονικές περιοχές, για την περίπτωση που τα
Σελίδα 23 από 42 ζώα είχαν μεταναστεύσει μακρύτερα, αλλά τα αποτελέσματα της δειγματοληπτικής έρευνας ήταν αρνητικά. (Πίνακας 4-1) Πίνακας 4-1 Σύγκριση της παρουσίας αποικιών του citellus εντός της περιοχής μελέτης ή σε άμεση γειτνίαση, ανάμεσα σε τρεις αναπαραγωγικές περιόδους (Ιούλιος 2011, Μαίος 2012 και Ιούνιος 2014, τα σημεία παρατήρησης των ετών 2011 και 2012 αναφέρονται ως «ΜΜ» ή ΚP ) Τμήμα Σημεία δειγματοληψίας (Κορυφές IP) Ένδειξη το 2011 Ένδειξη το 2012 Ένδειξη το 2014 Μανιάκι MM20,MM21,MM23 (IP 1150) Ναι (MM20,MM21,MM23) Yes Τα σημεία MM20 and MM21 δεν ελέχθησαν. Καμία ένδειξη στο MM23 Φιλώτας MM33 (IP 1161) MM35ii (IP 1162-1163) MM36 (IP 1163-2) MM34i (IP 1161) Ναι (MM33, MM35ii, MM34i, MM36) όχι Καμία ένδειξη στα σημεία MM33, MM35ii και MM36. Στο σημείο MM34i παρατηρήθηκαν 5-6 τρύπες σε θερισμένο λιβάδι. IP 1172 Περδίκκας IP 1172 IP 1172-1 IP 1172-1 IP 1172-1 IP 11721 Ναι Ναι αλλά η αποικία στο IP 1172 έχει πιθανόν εξαφανιστεί Καμία ένδειξη σε κανένα σημείο (σημεία δειγματοληψίας 2014, Eord1 & Eord3 ) ροσερό KP 94 (IP 1189) KP 95 ( IP 1189) Ναι Καμία ένδειξη σε κανένα σημείο εν ελέχθησαν Γαλάτεια KP 96 (IP1190) Ναι Η παρουσία της δεν επιβεβαιώνεται (μη επαρκείς ενδείξεις) Καμία ένδειξη. Πηγή: Έρευνα πεδίου citellus (Ιούλιος 2011, Μαίος 2012 και Ιούνιος 2014) Παράγοντες που επηρεάζουν τη δυναμική του πληθυσμού και των τοποθεσιών των αποικιών του είδους Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τη δυναμική του πληθυσμού και τις τοποθεσίες των αποικιών του λαγόγυρου. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να συνοψιστούν ως ακολούθως: αλλαγές στο ενδιαίτημα, παράγοντες συμπεριφοράς και τυχαίας διακύμανσης.
Σελίδα 24 από 42 4.2.1 Αλλαγές στο ενδιαίτημα Οι αλλαγές στο ενδιαίτημα φαίνεται να συνδέονται ισχυρά με τη δυναμική των πληθυσμών και της τοποθεσίας των αποικιών του είδους. Το είδος εξαρτάται από ενδιαιτήματα που χαρακτηρίζονται από ανοιχτή και χαμηλή βλάστηση (Coroiu et al., 2008), και η μείωση του πληθυσμού του συχνά αποδίδεται σε αλλαγές των γεωργικών πρακτικών και την αστικοποίηση (Turrini et al., 2008; Koshev, 2008; Mateju et al., 2008, Uhlikova et al., 2008). Οι αλλαγές του ενδιαιτήματος φαίνεται να έχουν επηρεάσει επίσης και τους ελληνικούς πληθυσμούς. Για παράδειγμα, αν και η παρουσία του S. citellus στο δάσος της αδιάς αναφέρεται στα τυποποιημένα δελτία δεδομένων του δικτύου Natura 2000, το είδος εξαφανίστηκε το 1992 εξαιτίας της κατασκευής ενός φράγματος στην περιοχή της Λύρας και από τότε δεν έχει παρατηρηθεί αποικία ξανά (Catsadorakis & Bousbouras, 2010; Μπούσμπουρας, προσωπική επικοινωνία). Αν και φαίνεται ότι το είδος μπορεί να μεταναστεύσει, να εποικίσει άλλα ενδιαιτήματα (Mateju et al., 2010) και να εγκαταστήσει νέες αποικίες (Koshev, 2008), ο κατακερματισμός του ενδιαιτήματος και η απομόνωση είναι ανασταλτικοί παράγοντες για τη μετανάστευση και τη διατήρηση μεγάλων και βιώσιμων πληθυσμών (Millesi et al., 2004; Turrini et al., 2008). 4.2.2 Άλλοι λόγοι (παράγοντες συμπεριφοράς και τυχαίες πληθυσμιακές μεταβολές) Οι αλληλεπιδράσεις συμπεριφοράς μεταξύ ατόμων επηρεάζουν σημαντικά τις δημογραφικές διαδικασίες. Συγκεκριμένες αλληλεπιδράσεις συμπεριφοράς μεταξύ των ατόμων, όπως είναι οι αλληλεπιδράσεις θηρευτή-θηράματος, η μετανάστευση, και τα πρότυπα χρήσης ενδιαιτήματος φαίνεται να καθορίζουν σημαντικά το μέγεθος του πληθυσμού και τη δυναμική του (Mateju, 2008). Επιπλέον, η περίοδος της χειμερίας νάρκης φαίνεται να είναι ένας παράγοντας μεγάλης σημασίας και, σε ορισμένες περιπτώσεις, η απώλεια ατόμων κατά τη χειμέρια νάρκη φαίνεται να είναι ο βασικός παράγοντας του ετήσιου ποσοστού θνησιμότητας, κυρίως για τα νεαρά άτομα (Hoffmann et al., 2003; Mateju, 2008). Ο λαγόγυρος φαίνεται να σχηματίζει μικρούς και διασκορπισμένους πληθυσμούς στο σύνολο της κατανομής του. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι οι μικροί πληθυσμοί είναι πιο επιρρεπείς στη τυχαία διακύμανση. Γενικά, οι μικροί πληθυσμοί μειώνονται αριθμητικά με γρήγορους ρυθμούς για τρεις κυρίως λόγους (Frankham et al., 2007): Απώλεια γενετικής ποικιλότητας και προβλήματα που σχετίζονται με την ενδογαμία και τη γενετική παρέκκλιση
Σελίδα 25 από 42 ημογραφικές διακυμάνσεις εξαιτίας τυχαίας διακύμανσης στους ρυθμούς γεννήσεων και θανάτου Περιβαλλοντικές διακυμάνσεις εξαιτίας της διακύμανσης στη θήρευση, την εμφάνιση ασθενειών, και την παροχή τροφής, καθώς επίσης και σε φυσικές καταστροφές που συμβαίνουν σε ακανόνιστα διαστήματα, όπως είναι οι πυρκαγιές, οι πλημμύρες, οι ηφαιστειακές εκρήξεις, οι καταιγίδες και οι ξηρασίες Αρκετές μελέτες έχουν συνδέσει τη δυναμική των πληθυσμών του λαγόγυρου με τυχαίους παράγοντες, όπως είναι η θήρευση (Millesi et al., 1999; Turrini et al., 2008), οι καιρικές συνθήκες (Hoffmann et al., 2003; Mateju, 2008; Mateju et al., 2008), οι δημογραφικές διακυμάνσεις (από Mateju, 2008) και η απώλεια γενετικής ποικιλότητας (Hulová & Sedláček, 2005).
Σελίδα 26 από 42 Παράρτημα I Α/Α Κατάλογος σημείων ερευνών πεδίου που παρουσιάζονται στη μελέτη X Μήκος ) Y πλάτος) Υψόμε τρο (μ) 1 MD_01 558636 4540586 33 2 MD_02 558007 4539288 30 3 MD_03 558136 4539425 34 4 MD_04 557825 4539105 23 I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις 1 5 5 6 14/06/2014 / 14/06/2014 / 14/06/2014 / 14/06/2014 / Αρδευόμενος ελαιώνας και χέρσες εκτάσεις, περιστοιχιζόμενα από καλλιέργειες δημητριακών, ηλίανθων και ελαιώνων. εν εντοπίστηκε κανένα Χέρσες εκτάσεις περιστοιχιζόμενες από καλλιέργειες καλαμποκιού και σίτου. Εντοπίστηκε Talpa spp στην περιοχή. Πληροφορίες από ντόπιο βοσκό επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου. Χέρσα έκταση περιστοιχιζόμενη από καλλιέργειες καλαμποκιού και σίτου. Εντοπίστηκε Talpa spp στην περιοχή. Πληροφορίες από ντόπιο βοσκό επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου. Λειμώνας που περιστοιχίζεται από εκτάσεις ηλίανθου, σίτου, καλαμποκιού και κάποιες καρυδιές. Εντοπίστηκε Talpa spp στην περιοχή. Πληροφορίες από ντόπιο βοσκό επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου. Ένδειξη
Σελίδα 27 από 42 Α/Α X Μήκος ) Y πλάτος) Υψόμε τρο (μ) 5 MD_05 557709 4538625 24 6 MD_06 557436 4538325 28 7 MD_07 557135 4537955 28 8 MD_08 556719 4537593 22 9 MD_09 556775 4537990 22 10 MD_10 553922 4535342 9 I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις 8 9 12 12 12 19 14/06/2014 / 14/06/2014 / 14/06/2014 / 14/06/2014 / 14/06/2014 / 14/06/2014 / Χέρσες εκτάσεις περιστοιχιζόμενες κυρίως από καλλιέργειες σίτου και καλαμποκιού. Εντοπίστηκαν τσακάλια Canis aureus στην περιοχή. Πιθανή παρουσία Talpa spp. Θερισμένη καλλιέργεια σίτου από καλλιέργειες καλαμποκιού και σίτου. Πιθανή παρουσία Talpa spp. Θέση αμμοληψίας από χέρσα χωράφια και καλλιέργειες σίτου και καλαμποκιού. εν εντοπίστηκε κανένα Χέρσα έκταση και λειμώνας, από λοιπές χέρσες εκτάσεις, καλλιέργειες σίτου και καλαμποκιού εν εντοπίστηκε κανένα.. Καλλιέργεια με νεκταρίνια καλλιέργειες σίτου και καλαμποκιού. εν εντοπίστηκε κανένα Λειμώνας περιστοιχισμένος από καλλιέργειες σίτου και ρυζιού. Εντοπίστηκαν Talpa spp και Merops apiaster. Ένδειξη
Σελίδα 28 από 42 Α/Α X Μήκος ) Y πλάτος) Υψόμε τρο (μ) 11 MD_11 551929 4534894 15 12 MD_12 548762 4534997 13 13 MD_13 548650 4534922 6 I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις 21 23 23 14/06/2014 / 14/06/2014 / 14/06/2014 / 14 MD_14 413295 4517269 191 677 15/06/2014 / Χέρσα έκταση από καλλιέργειες ηλίανθου και καλαμποκιού καθώς και κάποιες καλλιέργειες μηδικής και πεπονιού. εν εντοπίστηκε κανένα Γήπεδο ποδοσφαίρου περιστοιχισμένο από καλλιέργειες ηλίανθου και καλαμποκιού καθώς και κάποιες καλλιέργειες μηδικής και πεπονιού. εν εντοπίστηκε κανένα Θερισμένη καλλιέργεια καλαμποκιού από καλλιέργειες ηλίανθου και καλαμποκιού καθώς και κάποιες καλλιέργειες μηδικής και πεπονιού. εν εντοπίστηκε κανένα Θερισμένη καλλιέργεια σίτου από θερισμένες και αθέριστες καλλιέργειες σίτου. Εντοπίστηκε Microtus spp. Πληροφορίες από ντόπιο αγρότη επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου. Ένδειξη
Σελίδα 29 από 42 Α/Α X Μήκος ) Y πλάτος) Υψόμε τρο (μ) 15 MD_15 412977 4517094 185 16 MD_16 412553 4517060 206 17 MD_17 411412 4516915 222 18 MD_18 411048 4516712 231 I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις 677-1 677-3 677-6 677-6 15/06/2014 / 15/06/2014 / 15/06/2014 / 15/06/2015 / 19 MD_19 410765 4515549 243 684 15/06/2016 / Θερισμένη καλλιέργεια σίτου από θερισμένες και αθέριστες καλλιέργειες σίτου. Εντοπίστηκε Microtus spp. Πληροφορίες από ντόπιο αγρότη επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου. Θερισμένη καλλιέργεια σίτου από θερισμένες και αθέριστες καλλιέργειες σίτου. Εντοπίστηκε Microtus spp. Θερισμένη καλλιέργεια σίτου από θερισμένες και αθέριστες καλλιέργειες σίτου. Εντοπίστηκε Microtus spp. Πληροφορίες από ντόπιο αγρότη επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου. Λειμώνας περιστοιχισμένος από καλλιέργειες σίτου και λειμώνες. εν εντοπίστηκε κανένα Θερισμένη έκταση σιτηρών από καλλιέργειες σιτηρών και φυσική βλάστηση. εν εντοπίστηκε κανένα Τμήμα μειωμένης προσβασιμότητας Ένδειξη
Σελίδα 30 από 42 Α/Α 20 Tap1 21 Tap2 22 Tap3 23 Tap5 24 Tap6 25 Tap7 26 Tap9 X Μήκος ) 41.0167 51 41.0179 29 41.0173 15 41.0080 21 41.0030 69 41.0005 69 40.9978 59 Y πλάτος) 24.6976 90 24.6970 44 24.6952 06 24.6927 78 24.6893 89 24.6895 79 24.6862 00 Υψόμε τρο (μ) 26 36 39 21 23 28 28 I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις 1 1 1 4 6 7 8 14/06/2014 14/06/2014 14/06/2014 14/06/2014 14/06/2014 14/06/2014 14/06/2014 / / / / / / / Χέρσα έκταση από καλλιέργειες σιτηρών, ηλίανθου κι ελαιώνων. εν εντοπίστηκε κανένα Λειμώνας περιστοιχισμένος από καλλιέργειες καλαμποκιού. εν εντοπίστηκε κανένα Θερισμένη καλλιέργεια σίτου από καλλιέργειες σίτου. εν εντοπίστηκε κανένα Λειμώνας περιστοιχισμένος κυρίως από καλλιέργειες καλαμποκιού και σίτου. εν εντοπίστηκε κανένα Καλλιέργεια καρυδιάς Παρουσία Talpa spp.. Χέρσα έκταση από καλλιέργεια καλαμποκιού. Εντοπίστηκε Talpa spp.. 2-3 μικρές τρύπες που έμοιαζαν εγκαταλελειμμένες αποδίδονται σε άλλα τρωκτικά. Θερισμένη σιτοκαλλιέργεια από καλλιέργειες σίτου. εν εντοπίστηκε κανένα Ένδειξη
Σελίδα 31 από 42 Α/Α 27 Tap11 28 Tap12 29 Tap13 30 Tap14 31 Tap15 32 Tap16 33 Tap17 X Μήκος ) 40.9933 82 40.9903 68 40.9824 19 40.9705 20 40.9687 31 40.9667 75 40.9648 20 Y πλάτος) 24.6811 38 24.6783 88 24.6674 22 24.6430 52 24.6311 92 24.6234 92 24.6156 45 Υψόμε τρο (μ) 27 26 18 9 9 9 5 I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις 12 12 14 19 19 20 22 14/06/2014 14/06/2014 14/06/2014 14/06/2014 14/06/2014 14/06/2014 14/06/2014 / / / / / / / Λειμώνας περιστοιχισμένος από σιτοκαλλιέργειες. εν εντοπίστηκε κανένα Χέρσα έκταση με νησίδες φυσικής βλάστησης και διάκενα. Εντοπίστηκε Talpa spp. Θερισμένη σιτοκαλλιέργεια από καλλιέργειες καλαμποκιού και σιτηρών. Εντοπίστηκε Testudo spp Θερισμένη καλλιέργεια τριφυλλιού από καλλιέργειες ρυζιού και σίτου. Εντοπίστηκαν Merops apiaster, Talpa spp και Erinaceus sp Καλλιέργεια τριφυλλιού από αθέριστες καλλιέργειες τριφυλλιού. Εντοπίστηκε Microtus spp. Χέρσες εκτάσεις περιστοιχισμένες από καλλιέργειες καλαμποκιού. Εντοπίστηκε Talpa spp. Εγκαταλελειμμένη σιτοκαλλιέργεια από θερισμένες και αθέριστες καλλιέργειες σιτηρών. εν εντοπίστηκε κανένα Ένδειξη
Σελίδα 32 από 42 Α/Α 34 Tap18 35 Tap19 36 Tap20 37 Tap21 38 Tap22 39 Tap24 40 Tap26 X Μήκος ) 40.9652 72 40.9635 10 40.8046 00 40.8030 21 40.8050 34 40.8001 09 40.7879 51 Y πλάτος) 24.5999 79 24.5700 38 22.9716 78 22.9684 43 22.9628 24 22.9504 34 22.9436 88 Υψόμε τρο (μ) 5 2 I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις 23 24 14/06/2014 14/06/2014 193 677 15/06/214 184 209 226 677-2 677-4 677-6 15/06/214 15/06/214 15/06/214 221 684 15/06/214 / / / / / / / Χέρσα έκταση με καλαμιώνες. Εντοπίστηκε μελισσοφάγος Merops apiaster Χέρσα έκταση που χρησιμοποιείται σαν βοσκοτόπι. εν εντοπίστηκε κανένα Θερισμένη καλλιέργεια σιτηρών από σιτηρά. εν εντοπίστηκε κανένα Θερισμένη καλλιέργεια σιτηρών από σιτηρά. Εντοπίστηκε Microtus spp. Τμήμα μειωμένης προσβασιμότητας Θερισμένη καλλιέργεια σιτηρών από σιτηρά. Εντοπίστηκε Microtus spp. Τμήμα μειωμένης προσβασιμότητας Θερισμένη καλλιέργεια σιτηρών από σιτηρά. Εντοπίστηκαν Microtus spp. και Talpa spp. Τμήμα μειωμένης προσβασιμότητας Θερισμένη καλλιέργεια σιτηρών από σιτηρά. εν εντοπίστηκε κανένα Τμήμα μειωμένης προσβασιμότητας Ένδειξη
Σελίδα 33 από 42 Α/Α 41 Tap27 42 Tap28 43 Tap29 44 Tap30 45 Tap31 46 Tap32 47 Tap33 48 Tap34 X Μήκος ) 40.5484 24 40.5506 84 40.5531 17 40.5495 50 40.5508 93 40.5466 41 40.5444 09 40.5487 89 Y πλάτος) 21.6934 46 21.6827 91 21.6667 76 21.6591 03 21.6561 44 21.5366 29 21.5513 89 21.5658 49 Υψόμε τρο (μ) I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις 616 1172 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 624 1175 19/06/214 Παπαπαύλου/ 673 1176 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 724 1176 19/06/214 743 1178 19/06/214 Παπαπαύλου/ Παπαπαύλου/ 743 1193 20/06/2014 Παπαπαύλου/ 680 1191 20/06/2014 Παπαπαύλου/ 678 1190 20/06/2014 Παπαπαύλου/ Θερισμένη καλλιέργεια σιτηρών από σιτηρά. εν εντοπίστηκε κανένα Καλλιέργεια μηδικής από καλλιέργειες σιτηρών. εν εντοπίστηκε κανένα Παρόχθια βλάστηση από αθέριστες καλλιέργειες σιτηρών. εν εντοπίστηκε κανένα Πάρκο χαμηλής βλάστησης που χρησιμοποιείται σαν βοσκοτόπι. εν εντοπίστηκε κανένα Λειμώνας περιστοιχισμένος από πευκοδάσος. Εντοπίστηκαν Talpa spp., Testudo sp. Και Lepus europaeus Λειμώνας περιστοιχισμένος από μακί. εν εντοπίστηκε κανένα Χέρσα έκταση χαμηλής βλάστησης. εν εντοπίστηκε κανένα Λειμώνας με υψηλή βλάστηση περιστοιχισμένο από σιτοκαλλιέργειες. εν εντοπίστηκε κανένα Ένδειξη
Σελίδα 34 από 42 Α/Α 49 Eord2 50 Eord4 51 Eord5 52 Eord6 53 Eord7 54 Eord8 55 Eord12 56 Eord13 X Μήκος ) 32.873 32.874 32.987 33.062 33.050 33.024 33.003 33.047 Y πλάτος) 41.410 41.096 41.014 40.605 39.978 39.838 39.487 39.298 Υψόμε τρο (μ) I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις 625 1172 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 623 1173 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 623 1173 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 632 1175 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 680 1176 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 692 1176 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 692 1178 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 710 1178 19/06/2014 Παπαπαύλου/ Λειμώνας χωρίς λουλούδια και λειμώνας με καλαμπόκι. Καμία ένδειξη Εν μέσω σιτοκαλλιεργειών προς θερισμό. Καμία ένδειξη ύο περιοχές με τριφύλλι και μια έκταση που πριν είχε καλαμπόκι. Εν μέσω σιτοκαλλιεργειών προς θερισμό. Καμία ένδειξη Λειμώνας με φυσική βλάστηση. Εν μέσω σιτοκαλλιεργειών προς θερισμό. Καμία ένδειξη Καλλιέργειες σιτηρών προς θερισμό. Καμία ένδειξη Καλλιέργειες σιτηρών προς θερισμό. Παρατηρήθηκε Bradyporus dasypus (Insecta:Orthoptera ). άσος για δραστηριότητες αναψυχής, αναδάσωση με Pinus, Αbies, ίσως ήδη υπάρχοντες συστάδες Quercus και Salix. Λίγες κλειστές τρύπες άσος για δραστηριότητες αναψυχής, αναδάσωση με Pinus, Αbies, ίσως ήδη υπάρχοντες συστάδες Quercus και Salix. Καμία ένδειξη Ένδειξη
Σελίδα 35 από 42 Α/Α 57 Eord14 58 Eord17 59 Eord18 60 Eord19 61 Eord20 62 Eord21 63 Eord23 64 Fouf1 65 Fouf2 66 Fouf3 67 Fouf4 X Μήκος ) 33.031 32.790 32.900 32.950 32.990 32.776 32.535 32.781 32.835 32.872 32.692 Y πλάτος) 39.221 39.175 38.857 38.855 38.844 38.505 38.324 32.226 32.554 32.954 33.185 Υψόμε τρο (μ) I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις 723 1178 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 695 1180 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 718 1181 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 718 1181 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 716 1181 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 728 1181 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 718 1183 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 743 1193 20/06/2014 Παπαπαύλου/ 742 1192 20/06/2014 Παπαπαύλου/ 720 1191 20/06/2014 Παπαπαύλου/ 684 1191 20/06/2014 Παπαπαύλου/ άσος για δραστηριότητες αναψυχής, αναδάσωση με Pinus, Αbies, ίσως ήδη υπάρχοντες συστάδες Quercus και Salix. Καμία ένδειξη Ρέμα με δρύς, προφανώς χωρίς νερό. Καμία ένδειξη Καλλιέργεια σιτηρών προς θερισμό. Μία μόνη μεγάλη τρύπα, πιθανά όχι από Εν μέσω καλλιεργειών σιτηρών. Καμία ένδειξη Αρχή ρέματος.συνεχίζει στο Eord 17? Καλλιέργειες σιτηρών. Καμία ένδειξη Καλλιέργειες προς θερισμό. Πλησίον τριών εναλλακτικών χαράξεων (Αλλαγή όδευσης Εορδαίας) Κατά μήκος πλαγιάς λόφου σε δάσος Quercus. Παρατηρήθηκαν Poecilimon sp. (Insecta:Orthoptera ) και Nemoptera (Insecta: Neuroptera). Ανοικτό δάσος με Quercus. Καμία ένδειξη Καλλιέργειες και ανοικτά δάση.καμία ένδειξη Λειμώνας με κιτρινωπή βλάστηση. Καμία ένδειξη Ένδειξη
Σελίδα 36 από 42 Α/Α 68 Fouf5 69 Fouf6 70 Eord1 71 Eord3 72 Eord 15 73 Eord16 X Μήκος ) 32.823 32.911 32.926 32.791 33.015 33.042 Y πλάτος) 33.224 34.014 41.435 41.152 39.218 39.194 Υψόμε τρο (μ) I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις 697 1191 20/06/2014 Παπαπαύλου/ 675 623 624 1190-1 1172-1 1172-1 20/06/2014 Παπαπαύλου/ 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 724 1179 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 725 1179 Παπαπαύλου/ Σε καλλιέργειες (η όδευση βρίσκεται βορειότερα, να διασχίζει ένα λόφο). Καμία ένδειξη Καλλιέργειες σιτηρών προς θερισμό. Καμία ένδειξη Κοντά στο πρατήριο καυσίμων όπου είχε εντοπιστεί μεγάλη αποικία λαγόγυρου το 2011 KPL81/KPL83 Οι ιδιοκτήτες υποστηρίζουν πως δεν έχουν ξαναδεί τα ζώα από τότε 60 μ από τον αγωγό, Καλλιέργειες με αθέριστα σιτηρά. Αποικία είχε εντοπιστεί εδώ το 2011 KPL84/KPL85/KPL 86/KPL87 Ένδειξη Τουλάχιστον μία μεγάλη τρύπα και αρκετές άλλες ανοικτές τρύπες που Λειμώνας κατά μοιάζουν πού μήκος αυτές του χωματόδρομου,. στα όρια Πιθανή θέση πευκοδάσους ενεργής, περισσότερες από 30 τρύπες όλες μαζί. (σε συνέχεια με το Eord 15) Αρκετές ανοικτές τρύπες Λειμώνας κατά που μοιάζουν μήκος πολύ με του χωματόδρομου,. στα όρια Πιθανή θέση πευκοδάσους ενεργής, περισσότερες από 30 τρύπες όλες μαζί.
Σελίδα 37 από 42 Α/Α 74 Eord24 75 Fouf8 76 Tap25 77 Eord 9 78 Eord 10 79 Eord 11 X Μήκος ) 32.152 32.666 40.8001 93 33.001 32.973 32.965 Y πλάτος) 38.950 35.150 22.9468 07 39.840 39.841 39.841 Υψόμε τρο (μ) I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις 668 1183 20/06/2014 Παπαπαύλου/ 651 1190 20/06/2014 Παπαπαύλου/ 224 677-6 15/06/2014 Παπαπαύλου/ 687 1176 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 685 1176 19/06/2014 Παπαπαύλου/ 683 1176 19/06/2014 Παπαπαύλου/ Καλλιέργεια προς θερισμό. Αποικία του 2011 (KPL90) Κοντά στο KPL96 που τώρα έχει ηλίανθο αντί για τριφύλλι Λειμώνας σε λόφο Καλλιέργειες σιτηρών Καλλιέργειες σιτηρών Καλλιέργειες σιτηρών Ένδειξη όχι Εντοπίστηκε ένα προσφάτως εγκαταλελειμμέν ο λαγούμι. Πιθανή παρουσία στο παρελθόν (ένα έτος ή και παραπανω) Μεγάλες τρύπες στα όρια της καλλιέργειες, μη επαρκής ένδειξη παρουσίας. Μεγάλες τρύπες στα όρια της καλλιέργειες, μη επαρκής ένδειξη παρουσίας. Μεγάλες τρύπες στα όρια της καλλιέργειες, μη επαρκής ένδειξη παρουσίας.
Σελίδα 38 από 42 Α/Α X Μήκος ) Y πλάτος) Υψόμε τρο (μ) 80 KPL 81 558636 4488919 07/07/2011 I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις Καλλιβωκά Παπαπαύλου Λειμώνας Ένδειξη Στον κεντρικό δρόμο δίπλα σε ένα βενζινάδικο και σε ένα κοντινό σπίτι, παρατηρήθηκαν πολλές τρύπες και μια μεγάλη σήραγγα (διαμέτρου >10 εκ). Η αποικία περιέβαλλε το σπίτι και το βενζινάδικο. Οι τρύπες εντοπίστηκαν στον κήπο πίσω από το σπίτι, αλλά όχι στον αμπελώνα ΚΑΙ εντός των κατάλοιπων ενός λειμώνα που περιβάλλει το οικόπεδο. Ο ιδιοκτήτης του σπιτιού και του βενζινάδικου παρατηρεί ζώα κάθε πρωί. Εμφάνιση ζώου για περίπου 5-10 λεπτά τη στιγμή που έμπαινε σε μία τρύπα 81 KPL 83 558530 4489019 07/07/2011 Καλλιβωκά Παπαπαύλου Λειμώνας Εντοπίστηκαν λαγούμια Spermophillus citellus. Παρατηρήθηκε ομάδα από τρύπες. Επέκταση της που παρατηρήθηκε στο KPL81
Σελίδα 39 από 42 Α/Α X Μήκος ) Y πλάτος) Υψόμε τρο (μ) 82 KPL 84 558004 4488780 07/07/2011 I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις Καλλιβωκά Παπαπαύλου Λειμώνας Ένδειξη Εντοπίστηκαν λαγούμια Spermophillus citellus. Παρατηρήθηκε ομάδα από τρύπες. Οι εμφανίσεις στα σημεία KPL0084, KPL085, KPL086 και KPL087 μπορεί να αποτελούν τρύπες της ίδιας λαγόγυρου Εντοπίστηκαν λαγούμια Spermophillus 83 KPL 85 557934 4488781 07/07/2011 Καλλιβωκά Παπαπαύλου Λειμώνας citellus. Παρατηρήθηκε ομάδα από τρύπες. Οι εμφανίσεις στα σημεία KPL0084, KPL085, KPL086 και KPL087 μπορεί να αποτελούν τρύπες της ίδιας λαγόγυρου 84 KPL 86 558057 4488699 07/07/2011 Καλλιβωκά Παπαπαύλου Λεμώνας Εντοπίστηκαν λαγούμια Spermophillus citellus. Παρατηρήθηκε ομάδα από τρύπες. Οι εμφανίσεις στα σημεία KPL0084, KPL085, KPL086 και KPL087 μπορεί να αποτελούν τρύπες της ίδιας λαγόγυρου
Σελίδα 40 από 42 Α/Α X Μήκος ) Y πλάτος) Υψόμε τρο (μ) 85 KPL 87 558040 4488616 07/07/2011 86 KPL 90 555168 4487652 07/07/2011 87 KPL 94 551843 4488371 07/07/2011 I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις Καλλιβωκά Παπαπαύλου Καλλιβωκά Παπαπαύλου Καλλιβωκά Παπαπαύλου Λειμώνας Λειμώνας Καλλιέργεια μηδικής Ένδειξη Εντοπίστηκαν λαγούμια Spermophillus citellus. Παρατηρήθηκε ομάδα από τρύπες. Οι εμφανίσεις στα σημεία KPL0084, KPL085, KPL086 και KPL087 μπορεί να αποτελούν τρύπες της ίδιας λαγόγυρου Εντοπίστηκαν λαγούμια Spermophillus citellus. Παρατηρήθηκε ομάδα από τρύπες Εντοπίστηκαν λαγούμια Spermophillus citellus εκτός της ζώνης των 500 μέτρων, ωστόσο η αποικία στην οποία ανήκουν πιθανότατα εκτείνεται και εντός της ζώνης των 500 μέτρων. Οι τρύπες που εντοπίστηκα ν στα KPL094 και KPL095 ανήκουν στην ίδια αποικία
Σελίδα 41 από 42 Α/Α X Μήκος ) Y πλάτος) Υψόμε τρο (μ) 88 KPL 95 551881 4488424 07/07/2011 89 KPL 96 549611 4488662 07/07/2011 90 MM 20 565261 4502271 06/07/2011 91 MM 21 565263 4502359 06/07/2011 I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις Καλλιβωκά Παπαπαύλου Καλλιβωκά Παπαπαύλου / / Καλλιέργεια μηδικής Καλλιέργεια μηδικής Fallow field of short vegetation (under cereal crop in the past) Meadow of medium inclination with low vegetation Ένδειξη Εντοπίστηκαν λαγούμια Spermophillus citellus εκτός της ζώνης των 500 μέτρων, ωστόσο η αποικία στην οποία ανήκουν πιθανότατα εκτείνεται και εντός της ζώνης των 500 μέτρων. Οι τρύπες που εντοπίστηκαν στα KPL094 και KPL095 ανήκουν στην ίδια αποικία Εντοπίστηκαν λαγούμια Spermophillus citellus. Παρατηρήθηκε ομάδα από τρύπες. Εντοπίστηκαν λαγούμια από citellus. Καταμετρήθηκαν 4 τρύπες των 7-8 εκ σε διάμετρο Εντοπίστηκαν λαγούμια από citellus. Καταμετρήθηκαν 15-20 τρύπες άνω των 7 εκ. σε διάμετρο, οι περισσότερες από τις οποίες στο πάνω μέρος ενός λόφου όπου η κάλυψη του εδάφους ήταν πυκνότερη..
Σελίδα 42 από 42 Α/Α X Μήκος ) Y πλάτος) Υψόμε τρο (μ) 92 MM 23 564782 4501895 06/07/2011 93 MM 33 560654 4495501 06/07/2011 94 MM 34i 560613 4494957 06/07/2011 95 MM 35ii 560598 4494260 06/07/2011 96 MM 36 560624 4493443 06/07/2011 I.P. Ημ/νία Ερευνητές Παρατηρήσεις / / / / / Χέρσα έκταση με χαμηλή αραιή βλάστηση Θερισμένη καλλιέργεια σιτηρών Θερισμένη καλλιέργεια μηδικής Θερισμένη καλλιέργεια μηδικής Θερισμένη καλλιέργεια μηδικής Ένδειξη Εντοπίστηκαν λαγούμια από citellus. Παρατηρήθηκε μεγάλη ομάδα 30-40 τρυπών με πάνω από 7 εκ διάμετρο, αρκετές απ τις οποίες με περιττώματα του ζώου γύρω τους. Εντοπίστηκαν λαγούμια από citellus. Καταμετρήθηκαν 5 τρύπες άνω των 7 εκ σε διάμετρο Εντοπίστηκαν λαγούμια από citellus. Παρατηρήθηκε μεγάλη ομάδα τρυπών Εντοπίστηκαν λαγούμια από citellus. Παρατηρήθηκε μεγάλη ομάδα τρυπών Εντοπίστηκαν λαγούμια από citellus. Καταμετρήθηκαν 2 τρύπες.
Trans Adriatic Pipeline AG-Greece (Branch Office) 21 ος Όροφος, Πύργος Αθηνών, 2-4 Λεωφόρος Μεσογείων 2-4 11527 Αθήνα, Ελλάδα Τηλ: +30 210 745613 Fax: +30 210 745300 esia-comments@tap-ag.com www.tap-ag.com Date 12/2014 Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος: Απαγορεύεται η αντιγραφή του παρόντος εγγράφου, η επίδειξή του ή η διάθεσή του σε τρίτους χωρίς την προηγούμενη συγκατάθεση της εταιρείας TAP AG. Η τελευταία έκδοση του εγγράφου έχει καταχωρηθεί στη βάση δεδομένων του Έργου ΤΑΡ. Copyright Reserved: This document may not be copied, shown to or placed at disposal of third parties without prior consent of TAP AG. The latest version of the document is registered in the TAP Project s Database.