ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΡΥΘΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΞΑΝΘΗΣ

ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΡΥΘΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΞΑΝΘΗΣ Κιζλάρη Ε. 1, Βουδριάς Ε. 1, Ιωσηφίδης Ν. 2 και Παναγιωτακόπουλος. 3 1 ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης, Τµήµα Μηχανικών Περιβάλλοντος 2 Οδοντίατρος 3 ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών KEYWORDS: στερεά οδοντιατρικά απόβλητα, µολυσµατικά απόβλητα, οξύαιχµα αντικείµενα, αµάλγαµα, ρυθµός παραγωγής, Ξάνθη ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα στερεά οδοντιατρικά απόβλητα αποτελούνται κυρίως από µολυσµατικά απόβλητα, τα οποία περιλαµβάνουν αµάλγαµα, οξύαιχµα αντικείµενα και υλικά µολυσµένα µε αίµα και άλλα υγρά του στόµατος. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι ο προσδιορισµός της σύνθεσης και του ρυθµού παραγωγής των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων του Νοµού Ξάνθης. Επιλέχθηκε ένα σύνολο από 22 ιδιωτικά και ένα δηµόσιο οδοντιατρείο και η συλλογή των αποβλήτων πραγµατοποιήθηκε για 22 εργάσιµες ηµέρες. Στα στερεά οδοντιατρικά απόβλητα διακρίθηκαν τρεις κύριες κατηγορίες: µολυσµατικά απόβλητα, µη-µολυσµατικά απόβλητα και οικιακού τύπου απορρίµµατα. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της µελέτης, η ολική ποσότητα των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων που παρήχθησαν στο Νοµό Ξάνθης κατά την περίοδο µελέτης ήταν 25,8 kg/d, από τα οποία τα 24,6 kg/d είναι µολυσµατικά απόβλητα. COMPOSITION AND PRODUCTION RATE OF DENTAL SOLID WASTE IN XANTHI Kizlary E. 1, Voudrias E. 1, Iosifidis N. 2 and Panagiotakopoulos D. 1 1 Democritus University of Thrace 2 Dentist, Xanthi SUMMARY Dental solid waste consists mainly of infectious waste, which contains amalgam, sharps and materials contaminated with blood and other fluids of the mouth. The objective of this work was to determine the composition and production rate of dental solid waste, produced by dental practices in the Prefecture of Xanthi. A total of 22 private and one public dental practices were selected and waste collection took place for 22 working days. Dental solid waste was classified in 3 main categories: infectious waste, non-infectious waste and domestic-type waste. According to the results of the study, the total amount of dental solid waste produced in the Prefecture of Xanthi was estimated at 25.8 kg/d, with 24.6 kg/d of this amount being infectious. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 1

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στα στερεά οδοντιατρικά απόβλητα διακρίνουµε τρεις κύριες κατηγορίες: Μολυσµατικά απόβλητα, Μη µολυσµατικά απόβλητα και Οικιακού τύπου απορρίµµατα. Τα µολυσµατικά απόβλητα είναι η µεγαλύτερη κατηγορία και περιλαµβάνει υλικά µολυσµένα µε αίµα και άλλα υγρά του στόµατος, οξύαιχµα αντικείµενα και αµάλγαµα. Τα µολυσµατικά απόβλητα κατατάσσονται στα επικίνδυνα απόβλητα. Η κατάλληλη διαχείριση των αποβλήτων αυτών είναι απαραίτητη ώστε να αποφευχθούν προβλήµατα που σχετίζονται µε το περιβάλλον και τη δηµόσια υγεία. Τα οξύαιχµα αντικείµενα αποτελούν υποκατηγορία των µολυσµατικών αποβλήτων και απαιτούν ειδική διαχείριση, καθώς είναι πιθανό να προκαλέσουν τραυµατισµό και µετάδοση κάποιας µολυσµατικής ασθένειας, ειδικότερα στο προσωπικό που εργάζεται στην υπηρεσία καθαριότητας. Η ασφαλής διαχείριση των µολυσµατικών αποβλήτων από νοσοκοµεία, ιατρεία, κλινικές, εργαστήρια και αντίστοιχους φορείς αποτελεί ένα πολύ µεγάλο πρόβληµα διεθνώς. Το πρόβληµα έχει οξυνθεί τα τελευταία χρόνια, λόγω της εµφάνισης νέων µολυσµατικών ασθενειών (AIDS, ηπατίτιδα Β και C), οι οποίες, λόγω του ότι δεν έχουν βρεθεί ακόµη τρόποι αντιµετώπισής τους, µπορούν να αποφευχθούν µόνο µέσω της πρόληψης (Pross et al., 1999). Στην παρούσα εργασία, ως µολυσµατικά θεωρούνται όλα τα απόβλητα που έχουν έρθει σε επαφή µε αίµα και άλλα πιθανώς µολυσµατικά υγρά του στόµατος. Έτσι, η κατηγορία των µολυσµατικών περιλαµβάνει τα πραγµατικά µολυσµατικά αλλά και τα δυνητικώς µολυσµατικά απόβλητα. Το αµάλγαµα αποτελείται από υδράργυρο σε ποσοστό 49% και κατατάσσεται στα επικίνδυνα απόβλητα. Τα απόβλητα αµαλγάµατος προέρχονται από το υλικό που χρησιµοποιείται στις εµφράξεις των δοντιών. Το αµάλγαµα είναι ένα µείγµα 1:1 µεταλλικού υδραργύρου και ενός κράµατος αργύρου, κασσιτέρου, χαλκού και ψευδαργύρου. Το υλικό αυτό έχει χρησιµοποιηθεί τα τελευταία 150 χρόνια, χωρίς προφανείς αρνητικές συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία. Η οδοντιατρική κοινότητα έχει αναγνωρίσει τα πλεονεκτήµατα της χρήσης του αµαλγάµατος στην αποκατάσταση της στοµατικής υγιεινής των ασθενών (Trip, 2001). Η ακατάλληλη διάθεση όµως των αποβλήτων υδραργύρου µπορεί να έχει εξαιρετικά δυσµενείς συνέπειες για το περιβάλλον και τη δηµόσια υγεία. Η τοξικότητα του υδραργύρου εξαρτάται από τη χηµική µορφή του. Σε αναερόβιες συνθήκες, ο υδράργυρος µετατρέπεται στο µεθυλιωµένο υδράργυρο που βιοσυσσωρεύεται και βιοµεγενθύνεται στην τροφική αλυσίδα (Rossi, 2000 και Trip, 2001). Όταν οδοντιατρικά απόβλητα αποτεφρώνονται, µια σηµαντική ποσότητα υδραργύρου απελευθερώνεται στην ατµόσφαιρα (U.S. EPA, 1993). Από υπάρχουσες πληροφορίες σε επίπεδο χώρας φαίνεται ότι το µεγαλύτερο µέρος των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων καταλήγει στο σύστηµα συλλογής και διάθεσης των αστικών στερεών αποβλήτων, µε προφανείς αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον, τη δηµόσια υγεία και την ασφάλεια των εργαζοµένων στην καθαριότητα. υστυχώς, υπάρχει έλλειψη πληροφοριών σε ό,τι αφορά τη σύνθεση και το ρυθµό παραγωγής των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων στην Ελλάδα. Τέτοια δεδοµένα είναι απαραίτητα για την αποτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την πρόταση µεθόδων για µια βιώσιµη διαχείριση. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση έδειξε ότι τέτοια στοιχεία είναι ελάχιστα σε διεθνές επίπεδο. Μία µελέτη των µέσων ποσοτήτων που παράγονται σε οδοντιατρεία στην Καλιφόρνια δηµοσιεύτηκε από τους Fan και McGill (1989). Στη µελέτη αυτή, οι οδοντίατροι που συµµετείχαν ζύγιζαν οι ίδιοι τα απόβλητα που παρήγαγαν. Μία πιλοτική µελέτη που περιλαµβάνει τη συλλογή αποβλήτων από δέκα οδοντιατρεία επί µία εβδοµάδα πραγµατοποιήθηκε στην Αυστραλία (Farmer et al., 1997). Η πιο πρόσφατη µελέτη πραγµατοποιήθηκε στην Τουρκία, όπου µελετήθηκε η σύνθεση οδοντιατρικών αποβλήτων που προέρχονται από δέκα οδοντιατρικές κλινικές ενός Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 2

πανεπιστηµιακού νοσοκοµείου. Η διάρκεια της µελέτης ήταν σύντοµη, καθώς πραγµατοποιήθηκαν µόνο δύο δειγµατοληψίες (Ozbek and Sanin, 2003). Σκοπός αυτής της εργασίας είναι ο προσδιορισµός της σύνθεσης και του ρυθµού παραγωγής των στερεών αποβλήτων που παράγονται από οδοντιατρεία στο Νοµό Ξάνθης. Ο πληθυσµός αυτής της περιοχής είναι 102.000 κάτοικοι. Τα στερεά οδοντιατρικά απόβλητα 22 ιδιωτικών και ενός δηµόσιου οδοντιατρείου συλλέχθηκαν για 22 εργάσιµες ηµέρες, διαχωρίστηκαν και ζυγίστηκαν. Τα δεδοµένα χρησιµοποιήθηκαν στον υπολογισµό της σύνθεσης και του ρυθµού παραγωγής για κάθε συστατικό των αποβλήτων. 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ 2.1 Επιλογή οδοντιατρείων Στο διάστηµα που πραγµατοποιήθηκε η εργασία (Μάιος-Ιούνιος 2002), στο Νοµό Ξάνθης λειτουργούσαν 48 ιδιωτικά οδοντιατρεία, εκ των οποίων το ένα συστεγαζόµενο (περίπου 1 οδοντίατρος/2.000 κατοίκους). Επιλέχθηκαν 22 οδοντίατροι. Με στόχο την επίτευξη αντιπροσωπευτικού δείγµατος, κατά την επιλογή ελήφθησαν υπ όψιν η ηλικία, το φύλο και ο φόρτος εργασίας των οδοντιάτρων. Εκτός από τα 48 ιδιωτικά, στο Νοµό Ξάνθης λειτουργούν και 5 δηµόσια οδοντιατρεία. Από αυτά επιλέχθηκε ένα τµήµα του ΙΚΑ, όπου πραγµατοποιούνται αποκλειστικά εξαγωγές δοντιών και αποκαταστάσεις κινητής προσθετικής. 2.2 Συλλογή των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων Η συλλογή των αποβλήτων πραγµατοποιήθηκε στο διάστηµα µεταξύ 20 Μαΐου και 27 Ιουνίου 2002. Το διάστηµα αυτό θεωρήθηκε αντιπροσωπευτικό για µία ηµιαγροτική περιοχή όπως είναι η Ξάνθη. Ζητήθηκε από τους οδοντιάτρους που συµµετείχαν στο πρόγραµµα να διαχωρίζουν τα απόβλητά τους σε δύο κατηγορίες: Η πρώτη κατηγορία περιλαµβάνει συστατικά όπως βελόνες, σύριγγες, αµπούλες αναισθητικού, υπολείµµατα αµαλγάµατος, δόντια, βαµβάκι και γάζες µε αίµα κ.λπ. Στη δεύτερη κατηγορία περιλαµβάνονται όλα τα υπόλοιπα συστατικά των αποβλήτων όπως γάντια, πετσέτες, ποτήρια, σιελαντλίες, χαρτί, γύψος, κερί κ.λπ. Στους οδοντιάτρους µοιράστηκαν αδιάτρητα πλαστικά δοχεία χωρητικότητας 5,4L για τα απόβλητα της πρώτης κατηγορίας και κίτρινοι πλαστικοί σάκοι για τα απόβλητα της δεύτερης κατηγορίας. Η συλλογή των αποβλήτων πραγµατοποιούνταν δύο φορές την εβδοµάδα, κάθε Τετάρτη και Παρασκευή, µε φορτηγό αυτοκίνητο του ήµου Ξάνθης. 2.3 ιαχωρισµός αποβλήτων Μετά τη συλλογή, τα απόβλητα µεταφέρονταν στο εργαστήριο ιαχείρισης Στερεών και Επικινδύνων Αποβλήτων του Τµήµατος Μηχανικών Περιβάλλοντος του ηµοκρίτειου Πανεπιστήµιου Θράκης. Εκεί, τα απόβλητα διαχωρίζονταν σε 22 κατηγορίες και κάθε κατηγορία ζυγίζονταν. Κατά την περίοδο µελέτης συλλέχθηκαν, διαχωρίστηκαν και ζυγίστηκαν 260 kg στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων. Στο τέλος της εργασίας, συγκεντρώθηκαν οι κάψουλες από όλα τα οδοντιατρεία και από όλες τις ηµέρες που διήρκεσε το πρόγραµµα. Αδειάστηκε προσεκτικά το περιεχόµενό τους και ζυγίστηκε το αµάλγαµα. Επιπλέον, συγκεντρώθηκαν όλα τα δόντια που είχαν έµφραξη αµαλγάµατος, διαχωρίστηκε το αµάλγαµα και ζυγίστηκε. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 3

3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ 3.1 ιαχωρισµός των αποβλήτων Κατά το διαχωρισµό των αποβλήτων διακρίθηκαν και ζυγίστηκαν οι παρακάτω κατηγορίες: 1. Χαρτί: περιλαµβάνει χάρτινες πετσέτες καθώς και χάρτινες συσκευασίες οδοντιατρικών προϊόντων. 2. Χαρτί επενδεδυµένο µε πλαστικό: χαρτοπετσέτες που επενδύονται µε πλαστικό, καθώς και συσκευασίες αποστείρωσης εργαλείων. 3. Πλαστικό: πλαστικά ποτήρια καθώς και πλαστικές συσκευασίες οδοντιατρικών προϊόντων. 4. Γάντια latex. 5. Γάντια βινυλίου: αυτά χρησιµοποιούνται από όσους οδοντιάτρους είναι αλλεργικοί στα γάντια latex. 6. Σιελαντλίες: αποτελούνται από µέταλλο καλυµµένο µε πλαστικό. 7. Αµπούλες: γυάλινες αµπούλες αναισθητικού. 8. Βελόνες- σύριγγες. 9. Κερί: χρησιµοποιείται ως αποτυπωτικό υλικό. 10. Σιλικόνες, ακρυλικά και µερκαπτάνες: χρησιµοποιούνται ως αποτυπωτικά υλικά. 11. Αλγινικό υδροκολλοειδές: χρησιµοποιείται ως αποτυπωτικό υλικό. 12. Γύψος: γύψινα εκµαγεία. 13. όντια. 14. Γάζες, βαµβάκι µε αίµα. 15. Οδοντιατρικά εργαλεία: νυστέρια, λαβές κατόπτρων, οδοντάγρα σπασµένη κ.α. 16. Οδοντιατρικά µικροεργαλεία: µικροεργαλεία ενδοδοντίας, λείανσης, εγλυφίδες (φρέζες). 17. Αµάλγαµα: παλαιές εµφράξεις, αµάλγαµα που περισσεύει κατά την παρασκευή του υλικού ή κατά τη διαδικασία τοποθέτησής του στο στόµα του ασθενούς (κατά τη σµίλευση και το γυάλισµα). 18. Κάψουλες αµαλγάµατος: περιλαµβάνει χρησιµοποιηµένες κάψουλες αµαλγάµατος κατασκευασµένες από πλαστικό που συνήθως περιέχουν και υπολείµµατα αµαλγάµατος (µικρές ποσότητες στα τοιχώµατα). 19. Μερικές οδοντοστοιχίες (κινητή προσθετική). 20. Γέφυρες (ακίνητη προσθετική). 21. Φύλλα µολύβδου: προστατευτικά διαφράγµατα για την αποφυγή της αντανάκλασης της ακτίνας. 22. Οικιακού τύπου απορρίµµατα: τροφικά υπολείµµατα, εφηµερίδες και περιοδικά, φάκελοι αλληλογραφίας, οικιακά προϊόντα και οι συσκευασίες τους, λουλούδια κ.λ.π. Με βάση τα παραπάνω συστατικά, προτάθηκε η ταξινόµηση των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων που παρουσιάζεται στο Σχήµα 1. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 4

ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΕΙΩΝ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΜΗ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΟΙΚΙΑΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ Απόβλητα αµαλγάµατος 1. αµάλγαµα 2. κάψουλες αµαλγάµατος Μολυσµατικά απόβλητα µε µέταλλο οξύαιχµα µη οξύαιχµα 1. βελόνες- σύριγγες 2. οδοντιατρικά εργαλεία 3. οδοντιατρικά µικροεργαλεία 4. µερικές οδοντοστοιχίες 5. γέφυρες σιελαντλίες Μολυσµατικά απόβλητα χωρίς µέταλλο 1. γύψος 2. φύλλα µολύβδου 1. χαρτί 2. χαρτί και πλαστικό 3. πλαστικό 4. γάντια latex 5. γάντια βινυλίου 6. αµπούλες αναισθητικού 7. κερί 8. σιλικόνες-ακρυλικά-µερκαπτάνες 9. αλγινικό υδροκολλοειδές 10.δόντια 11.βαµβάκι- γάζες µε αίµα 1. τροφικά υπολείµµατα 2. εφηµερίδες 3. περιοδικά 4. φάκελοι αλληλογραφίας 5. οικιακά προϊόντα και οι συσκευασίες τους 6. λουλούδια 7. χώµα Σχήµα 1. Ταξινόµηση στερεών αποβλήτων οδοντιατρείων. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 5

3.2 Συνολική παραγωγή των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων Με βάση τα αποτελέσµατα από το ένα δηµόσιο και τα 22 ιδιωτικά οδοντιατρεία που επιλέχθηκαν, η παραγωγή των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων ήταν 513 g/ιατρείο/d. Τα στερεά απόβλητα των οδοντιατρείων κατατάσσονται σε τρεις κύριες κατηγορίες: (1) Μολυσµατικά απόβλητα σε ποσοστό 94,7% κατά βάρος, (2) Μη µολυσµατικά απόβλητα σε ποσοστό 2,0% και (3) Οικιακού τύπου απορρίµµατα σε ποσοστό 3,3%. Τα αποτελέσµατα παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 και το Σχήµα 2. ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Παραγωγή στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων για τα οδοντιατρεία που επιλέχθηκαν. Οι αριθµοί στις παρενθέσεις αναφέρονται στην τυπική απόκλιση της µέσης ηµερήσιας συνολικής παραγωγής. Κατηγορία αποβλήτων Μολυσµατικά απόβλητα Μη µολυσµατικά απόβλητα Οικιακού τύπου απορρίµµατα Στερεά απόβλητα οδοντιατρείων (σύνολο) Μέση ηµερήσια συνολική παραγωγή (g/d) 11168 (269) 237 (30) 387 (16) 11792 (282) Ρυθµός παραγωγής (g/ιατρείο/d) 486 10 17 513 Μη µολυσµατικά απόβλητα 2,0% Απόβλητα οικιακού τύπου 3,3% Μολυσµατικά απόβλητα Μη µολυσµατικά απόβλητα Απόβλητα οικιακού τύπου Μολυσµατικά απόβλητα 94,7% Σχήµα 2. Κατανοµή στερεών αποβλήτων των 23 οδοντιατρείων. Η κατηγορία των µολυσµατικών αποβλήτων περιλαµβάνει συστατικά που περιέχουν µέταλλο (8,51%), συστατικά χωρίς µέταλλο (91,18%) και απόβλητα αµαλγάµατος (0,33%). Το αµάλγαµα είναι ένα µολυσµατικό ή δυνητικά µολυσµατικό υλικό που περιέχει 49% υδράργυρο. Παρόλο που περιέχει µέταλλο, αποτελεί ξεχωριστή κατηγορία λόγω της επικινδυνότητάς του για το περιβάλλον. Ο ρυθµός παραγωγής των µολυσµατικών αποβλήτων 6

είναι 486 g/ιατρείο/d. Αυτός ο αριθµός περιλαµβάνει το ρυθµό παραγωγής των οξύαιχµων αντικειµένων (9,8 g/ιατρείο/d), των µη οξύαιχµων (31,6 g/ιατρείο/d), των µολυσµατικών αποβλήτων χωρίς µέταλλο (443 g/ιατρείο/d) και των αποβλήτων αµαλγάµατος (1,6 g/ιατρείο/d). Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται αναλυτικότερα στον Πίνακα 2. Το 56,3% των αποβλήτων αµαλγάµατος αποτελείται από αµάλγαµα (0,9 g/ιατρείο/d) και το υπόλοιπο 43,7% από κάψουλες αµαλγάµατος (0,7 g/ιατρείο/d). Ο ρυθµός παραγωγής των µη µολυσµατικών αποβλήτων είναι 10 g/ιατρείο/d και περιλαµβάνει 99,6% γύψο (9,96 g/ιατρείο/d) και 0,4% φύλλα µολύβδου (0,04 g/ιατρείο/d). Ο ρυθµός παραγωγής των απορριµµάτων οικιακού τύπου είναι 17 g/ιατρείο/d και περιλαµβάνει κυρίως χαρτί, πλαστικό και τροφικά υπολείµµατα. ΠΙΝΑΚΑΣ 2. Ταξινόµηση των µολυσµατικών στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων στα οδοντιατρεία που επιλέχθηκαν. Κατηγορία αποβλήτων Ποσοστό (%) Ρυθµός παραγωγής g/ιατρείο/day ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΑ 8,51 41,4 ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΜΕ ΜΕΤΑΛΛΟ Οξύαιχµα 2,01 9,8 Βελόνες-σύριγγες 1,21 5,9 Οδοντιατρικά 0,25 1,2 εργαλεία Οδοντιατρικά 0,47 2,3 µικροεργαλεία Μερικές 0,06 0,3 οδοντοστοιχείες Γέφυρες 0,02 0,1 Μη οξύαιχµα 6,50 31,6 Σιελαντλίες 6,50 31,6 ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΑ 91,18 443 ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΧΩΡΙΣ ΜΕΤΑΛΛΟ Χαρτί 27,4 133 Χαρτί επενδεδυµένο 13,9 67,6 µε πλαστικό Πλαστικό 10,7 51,9 Γάντια latex 25,5 124 Γάντια βινυλίου 1,46 7,1 Αµπούλες 3,44 16,7 Κερί 0,08 0,4 Σιλικόνες-ακρυλικά- 3,62 17,6 µερκαπτάνες Αλγινικό 2,30 11,2 υδροκολλοειδές όντια 0,27 1,3 Βαµβάκι-γάζες µε 2,51 12,2 αίµα 7

Κατηγορία αποβλήτων Ποσοστό (%) Ρυθµός παραγωγής g/ιατρείο/day ΑΠΟΒΛΗΤΑ 0,33 1,6 ΑΜΑΛΓΑΜΑΤΟΣ Αµάλγαµα και 0,33 1,6 κάψουλες αµαλγάµατος ΣΥΝΟΛΟ 100 486 3.3 Στερεά οδοντιατρικά απόβλητα στο Νοµό Ξάνθης Με βάση το συνολικό αριθµό δηµόσιων και ιδιωτικών οδοντιατρείων που λειτουργούν στο Νοµό Ξάνθης και τους ρυθµούς παραγωγής (Πίνακες 1 και 2), υπολογίστηκαν οι συνολικές ποσότητες κάθε κατηγορίας οδοντιατρικών αποβλήτων κατά την περίοδο µελέτης. Σε µία εργάσιµη µέρα, ο οδοντιατρικός τοµέας παρήγαγε στο Νοµό Ξάνθης 25.794 g/d στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων, από τα οποία τα 24.560 g/d είναι µολυσµατικά απόβλητα, τα 343 g/d µη µολυσµατικά και τα 889 g/d οικιακού τύπου απορρίµµατα. Οι αντίστοιχες ποσότητες οξύαιχµων αντικειµένων είναι 480 g/d και αποβλήτων αµαλγάµατος 82,3 g/d (Πίνακας 3). Κατά την περίοδο µελέτης των 22 εργάσιµων ηµερών, 1,8 kg αµαλγάµατος απορρίφθηκαν στο περιβάλλον µε τα στερεά οδοντιατρικά απόβλητα. Πρόσθετες ποσότητες αµαλγάµατος καταλήγουν στο περιβάλλον µέσω των υγρών αποβλήτων και προέρχονται από το «ξέπλυµα» του στόµατος του ασθενούς. Αυτή η ποσότητα µπορεί να ανακτηθεί στην περίπτωση που ο οδοντίατρος χρησιµοποιεί παγίδες αµαλγάµατος. Με βάση την απογραφή του 2001, ο πληθυσµός του Νοµού Ξάνθης είναι 101.856 άτοµα. Έτσι, ο ρυθµός παραγωγής των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων ανά άτοµο για την περίοδο µελέτης ήταν περίπου 0,2 g/άτοµο/d (µε βάση 365 d/χρόνο). Ο ρυθµός παραγωγής των οικιακών στερεών αποβλήτων στην Ξάνθη το 1993 ήταν 500 g/άτοµο/d (Παναγιωτακόπουλος, 2002), ενώ δεν υπάρχουν πιο πρόσφατα στοιχεία. Έτσι, τα στερεά οδοντιατρικά απόβλητα αποτελούν µόλις το 0,04% των οικιακών στερεών αποβλήτων. 3.4 Προτεινόµενος τρόπος διαχείρισης Ο βιώσιµος τρόπος διαχείρισης των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων περιλαµβάνει το διαχωρισµό των µολυσµατικών αποβλήτων και των φύλλων µολύβδου (µη-µολυσµατικά) στην πηγή παραγωγής τους. Από τα µολυσµατικά απόβλητα, τα οξύαιχµα αντικείµενα και το αµάλγαµα πρέπει να τοποθετούνται σε ξεχωριστά δοχεία. Προτείνεται το αµάλγαµα και τα φύλλα µολύβδου να ανακυκλώνονται, ενώ τα υπόλοιπα µολυσµατικά απόβλητα να αποστειρώνονται στο αυτόκαυστο, στο χώρο του οδοντιατρείου. Τα αποστειρωµένα απόβλητα µπορούν να διατεθούν µε τα υπόλοιπα αστικά στερεά απόβλητα, δεδοµένου ότι τα οξύαιχµα αντικείµενα τοποθετούνται σε αδιάτρητα δοχεία για την ασφάλεια του προσωπικού που εργάζεται στην καθαριότητα. 8

ΠΙΝΑΚΑΣ 3. Ταξινόµηση των µολυσµατικών στερεών αποβλήτων στο Νοµό Ξάνθης. Κατηγορία αποβλήτων Ηµερήσια συνολική ποσότητα, g/d ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΑ 2122 ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΜΕ ΜΕΤΑΛΛΟ Οξύαιχµα 480 Βελόνες-σύριγγες 278 Οδοντιατρικά εργαλεία 58,2 Οδοντιατρικά µικροεργαλεία 123 Μερικές οδοντοστοιχείες 13,4 Γέφυρες 7,53 Μη οξύαιχµα 1642 Σιελαντλίες 1642 ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΑ 22356 ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΧΩΡΙΣ ΜΕΤΑΛΛΟ Χαρτί 6783 Χαρτί επενδεδυµένο µε 3488 πλαστικό Πλαστικό 2633 Γάντια latex 6247 Γάντια βινυλίου 390 Αµπούλες 793 Κερί 22,3 Σιλικόνες-ακρυλικά- 913 µερκαπτάνες Αλγινικό υδροκολλοειδές 399 όντια 64,2 Βαµβάκι-γάζες µε αίµα 623 ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΜΑΛΓΑΜΑΤΟΣ Αµάλγαµα και κάψουλες αµαλγάµατος 82,3 82,3 ΣΥΝΟΛΟ 24560 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Για την περίοδο µελέτης, προέκυψαν τα ακόλουθα συµπεράσµατα σχετικά µε τη σύνθεση και το ρυθµό παραγωγής των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων στο Νοµό Ξάνθης: Τα στερεά απόβλητα των οδοντιατρείων κατατάσσονται σε τρεις κύριες κατηγορίες: (1) Μολυσµατικά απόβλητα σε ποσοστό 94,7% κατά βάρος, (2) Μη µολυσµατικά απόβλητα σε ποσοστό 2,0% και (3) Οικιακού τύπου απορρίµµατα σε ποσοστό 3,3%. Η κατηγορία των µολυσµατικών αποβλήτων περιλαµβάνει απόβλητα µε µέταλλο (8,51% κατά βάρος), απόβλητα χωρίς µέταλλο (91,18%) και αµάλγαµα (0,33%). 9

Τα οξύαιχµα αντικείµενα αποτελούν το 2,01% των µολυσµατικών αποβλήτων, µε τις βελόνες και τι σύριγγες να αποτελούν το κύριο συστατικό (>60% των οξύαιχµων αντικειµένων). Ο ρυθµός παραγωγής των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων είναι 513 g/ιατρείο/d, από τα οποία τα 486 g/ιατρείο/d είναι µολυσµατικά απόβλητα. Τα τελευταία περιλαµβάνουν το ρυθµό παραγωγής των οξύαιχµων αντικειµένων (9,8 g/ιατρείο/d), των µη οξύαιχµων (31,6 g/ιατρείο/d), των µολυσµατικών αποβλήτων χωρίς µέταλλο (443 g/ιατρείο/d) και του αµαλγάµατος (1,6 g/ιατρείο/d). Βασιζόµενοι στο συνολικό αριθµό των οδοντιατρείων που λειτουργούν στο Νοµό Ξάνθης και τους ρυθµούς παραγωγής των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων που προέκυψαν από τη συγκεκριµένη εργασία, η ολική ποσότητα των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων που παρήχθησαν στο Νοµό Ξάνθης κατά την περίοδο µελέτης ήταν 25,8 kg/d, από τα οποία τα 24,6 kg/d είναι µολυσµατικά απόβλητα. Η αντίστοιχη ποσότητα οξύαιχµων αντικειµένων είναι 0,5 kg/d και αµαλγάµατος 82 g/d. Για τη διαχείριση των στερεών οδοντιατρικών αποβλήτων προτείνεται η ανακύκλωση του αµαλγάµατος και των φύλλων µολύβδου, µετά το διαχωρισµό στην πηγή, καθώς και η αποστείρωση των υπόλοιπων µολυσµατικών υλικών και η τελική τους διάθεση σε χώρους υγειονοµικής ταφής. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Fan P. L. and S. L. McGill (1989) How much waste do dentists generate?. Journal of California Dental Association, Vol. 17, pp. 39-41. 2. Farmer G. M., Ν. Stankiewicz, Β. Michael, Α. Wojcik, Υ. Lim, D. Ivkovic and J. Rajakulendran (1997) Audit of waste collected over one week from ten dental practices. A pilot study. Australian Dental Journal, Vol. 42(2), pp. 114-117. 3. Ozbek M. and F. D. Sanin (2004) A study of the dental solid waste produced in a school of dentistry in Turkey. Waste Management, pp. 339-345. 4. Παναγιωτακόπουλος. (2002) ιαχείριση Αστικών Στερεών Αποβλήτων, Θεσσαλονίκη. 5. Pross A., E. Giroult, P. Rushbrook (1999) Safe management of wastes from healthcare activities, World Health Organization, Geneva. 6. Rossi M. C. (2000) Managing mercury in Erie County. Clearwaters, Vol. 30 No. 3, Fall. ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.nywea.org/clearwaters/303070.html 7. Trip L. (2001) Canada-wide standards: A pollution prevention program for dental amalgam waste. Journal of the Canadian Dental Association, Vol. 67, pp. 270-273. 8. U.S. EPA (1993) National emission inventory of mercury and mercury compounds. Interim final report, EPA/453/R-93-048, December. 10