Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών πουδών Διαχεύριςη Μνημεύων: Αρχαιολογύα, Πόλη και Αρχιτεκτονικό Μϊθημα 3ο: Αξύεσ Αρχαιολογικό διαχεύριςη μνημεύων, ιδιαύτερα ςε αςτικό και περιαςτικό χώρο Φειμερινό εξϊμηνο ακαδ. ϋτουσ 2016-17 Β. Λαμπρινουδϊκησ Α. Σφυρόερα
3_Αξύεσ Α. Ειςαγωγό Σύνδεςη με τα προηγούμενα Η αρχαιολογικό ϋρευνα ωσ το πρώτο ςτϊδιο διαχεύριςησ ενόσ μνημεύου ό μνημειακού ςυνόλου 2
3_Αξύεσ Α. Ειςαγωγό Σύνδεςη με τα προηγούμενα Τα ςτϊδια τησ αρχαιολογικόσ ϋρευνασ: ερώτημα εντοπιςμόσ του προσ αναςκαφό μνημεύου διαμόρφωςη ςτρατηγικόσ ϋρευνασ ϋρευνα πεδύου μελϋτη δημοςύευςη 3 αξιολόγηςη μνημεύου ό μνημειακού ςυνόλου
3_Αξύεσ Β. Αναγκαιότητα αξιολόγηςησ Ο θετικόσ χειριςμόσ του μνημεύου ωσ ανεκτύμητου κοινωνικού αγαθού 4
3_Αξύεσ Β. Αναγκαιότητα αξιολόγηςησ Ο θετικόσ χειριςμόσ του μνημεύου ωσ ανεκτύμητου κοινωνικού αγαθού 5
3_Αξύεσ Β. Αναγκαιότητα αξιολόγηςησ Ο θετικόσ χειριςμόσ του μνημεύου ωσ ανεκτύμητου κοινωνικού αγαθού Η ςχϋςη ειδικών και μη, με τα μνημεύα εξαρτϊται ϊμεςα από την αξύα που τουσ αποδύδεται 6
3_Αξύεσ Β. Αναγκαιότητα αξιολόγηςησ Οι ϊνθρωποι, ειδικού και μη, κϊθε εποχόσ αντιμετωπύζουν, δηλαδό αξιολογούν με διαφορετικό τρόπο τα μνημεύα 7
3_Αξύεσ Β. Αναγκαιότητα αξιολόγηςησ Οι ϊνθρωποι, ειδικού και μη, κϊθε εποχόσ αντιμετωπύζουν, δηλαδό αξιολογούν με διαφορετικό τρόπο τα μνημεύα 8
3_Αξύεσ Β. Αναγκαιότητα αξιολόγηςησ Για παρϊδειγμα, πώσ το νεοςύςτατο ελληνικό κρϊτοσ αντιμετώπιςε τα Οθωμανικϊ μνημεύα Παρθενών και τζαμύ (φωτογραφύα 1839) 9
3_Αξύεσ Β. Αναγκαιότητα αξιολόγηςησ Για παρϊδειγμα, και πώσ ςόμερα 10
3_Αξύεσ Β. Αναγκαιότητα αξιολόγηςησ Δύο επιταγϋσ των επεμβϊςεων προςταςύασ (ωσ μϋρουσ τησ ορθόσ διαχεύριςησ των μνημεύων) χρόςη μη καταςτροφικών μεθόδων κατϊ τη μελετητικό και την εκτελεςτικό φϊςη τησ επϋμβαςησ προςταςύασ τόρηςη τησ αρχόσ τησ αντιςτρεψιμότητασ ςτισ χρηςιμοποιούμενεσ μεθόδουσ και υλικϊ κατϊ την επϋμβαςη προςταςύασ 11
3_Αξύεσ Β. Αναγκαιότητα αξιολόγηςησ Η θϋςη τησ αξιολόγηςησ ςτα ςτϊδια τησ διαχεύριςησ ενόσ μνημεύου Έπεται τησ ολοκλόρωςησ τησ αρχαιολογικόσ ϋρευνασ Προηγεύται του χειριςμού του μνημεύου από τουσ ειδικούσ 12
Η ϋννοια τησ αξύασ «Αξύα (value) θεωρεύται το ϋννομο ενδιαφϋρον μιασ ομϊδασ ανθρώπων / ομϊδασ ενδιαφϋροντοσ για την πολιτιςμικό κληρονομιϊ» Πούλιοσ, Ι. et alls.: Πολιτιςμική διαχείριςη, Τοπική κοινωνία και Βιώςιμη Ανάπτυξη, Ελληνικά Ακαδημαΰκά Συγγράμματα, Κάλλιποσ, 2015 13
Διευκρύνιςη εννοιών Ομϊδεσ ενδιαφϋροντοσ (stakeholder groups / interest groups): ομϊδεσ ατόμων που διαθοποποιούνηαι μεηαξύ ηοςρ βάζει ηηρ διαθοπεηικήρ ηοςρ ζσέζηρ με ηην πολιηιζμική κληπονομιά (και όσι ανάλογα με ηα πποζωπικά σαπακηηπιζηικά ηων μεμονωμένων αηόμων που τιρ αποηελούν) 14
Διευκρύνιςη εννοιών Ομϊδεσ ενδιαφϋροντοσ - παραδεύγματα: απσαιολόγοι, ιζηοπικοί, επεςνηηέρ, πολιηικοί, εκκληςύα, μέλη ηοπικήρ κοινωνίαρ, επιζκέπηερ/ηοςπίζηερ κτλ. 15
Διευκρύνιςη εννοιών Ομϊδεσ ενδιαφϋροντοσ - παραδεύγματα: απσαιολόγοι, ιζηοπικοί, επεςνηηέρ, πολιηικοί, μέλη ηοπικήρ κοινωνίαρ, επιζκέπηερ/ηοςπίζηερ κτλ. Σο ύδιο ϊτομο μπορεύ να ανόκει ςε περιςςότερεσ από μύα ομϊδεσ ενδιαφϋροντοσ, ανϊλογα με τισ διαφορετικϋσ μορφϋσ ςχϋςεων που αναπτύςςει με την πολιτιςμικό κληρονομιϊ. 16
1. Επιςτημονικό αξύα Όλα τα κατϊλοιπα του παρελθόντοσ ϋχουν αξύα για την επιςτόμη 17 Ναόσ Απτϋρου Νύκησ ςτην Ακρόπολη
1. Επιςτημονικό αξύα Όλα τα κατϊλοιπα του παρελθόντοσ ϋχουν αξύα για την επιςτόμη 18 Αρχαύο υδραγωγεύο Νϊξου
1. Επιςτημονικό αξύα Όλα τα κατϊλοιπα του παρελθόντοσ ϋχουν αξύα για την επιςτόμη 19 Μινωικό φυλϊκιο ςτισ Φοιρόμανδρεσ Ζϊκρου
1. Επιςτημονικό αξύα Όλα τα κατϊλοιπα του παρελθόντοσ ϋχουν αξύα για την επιςτόμη Η καταγραφό, η τεκμηρύωςη και η δημοςύευςη όλων ανεξαιρϋτωσ των μνημειακών ςτοιχεύων εύναι επιβεβλημϋνη 20
1. Επιςτημονικό αξύα Η επιςτημονικό ςημαςύα ενόσ τεκμηρύου εξετϊζεται αναλυτικϊ κατϊ περύπτωςη, ώςτε ο βαθμόσ τησ ςημαςύασ του τεκμηρύου για την επιςτόμη να προκύπτει από τον ςυνδυαςμό με τισ ϊλλεσ αξύεσ 21
1. Επιςτημονικό αξύα Όλα τα τεκμόρια ϋχουν επιςτημονικό αξύα, αλλϊ δεν εύναι δυνατόν να διατηρηθούν όλα επιςκϋψιμα, ορατϊ κτλ. 22
1. Επιςτημονικό αξύα Όλα τα τεκμόρια ϋχουν επιςτημονικό αξύα, αλλϊ δεν εύναι δυνατόν να διατηρηθούν όλα επιςκϋψιμα, ορατϊ κτλ. 23 Αναςκαφό Μητροπολιτικού ιδηροδρόμου ςτο ύνταγμα
1. Επιςτημονικό αξύα Όλα τα τεκμόρια ϋχουν επιςτημονικό αξύα, αλλϊ δεν εύναι δυνατόν να διατηρηθούν όλα επιςκϋψιμα, ορατϊ κτλ. 24 Από το ύνταγμα ςτο Αρχαιολογικό Πϊρκο Πανεπιςτημιόπολησ
1. Επιςτημονικό αξύα Όλα τα τεκμόρια ϋχουν επιςτημονικό αξύα, αλλϊ δεν εύναι δυνατόν να διατηρηθούν όλα επιςκϋψιμα, ορατϊ κτλ. 25 Φώρα Νϊξου: εντοπιςμόσ τϊφων ςτο οικόπεδο Νοςοκομεύου
1. Επιςτημονικό αξύα Όλα τα τεκμόρια ϋχουν επιςτημονικό αξύα, αλλϊ δεν εύναι δυνατόν να διατηρηθούν όλα επιςκϋψιμα, ορατϊ κτλ. Φώρα Νϊξου: εντοπιςμόσ τϊφων ςτο οικόπεδο Νοςοκομεύου 26
1. Επιςτημονικό αξύα α. ύνολα ό τεκμόρια χαρακτηριςτικϊ μορφών, τεχνοτροπιών, φϊςεων, μεθόδων, υλικών του παρελθόντοσ 27
1. Επιςτημονικό αξύα α. ύνολα ό τεκμόρια χαρακτηριςτικϊ μορφών, τεχνοτροπιών, φϊςεων, μεθόδων, υλικών του παρελθόντοσ 28 Θόλοσ Αςκληπιεύου Επιδαύρου
1. Επιςτημονικό αξύα α. ύνολα ό τεκμόρια χαρακτηριςτικϊ μορφών, τεχνοτροπιών, φϊςεων, μεθόδων, υλικών του παρελθόντοσ 29 Ναόσ Απόλλωνοσ ςτισ Βϊςςεσ Υιγαλεύασ
1. Επιςτημονικό αξύα α. ύνολα ό τεκμόρια χαρακτηριςτικϊ μορφών, τεχνοτροπιών, φϊςεων, μεθόδων, υλικών του παρελθόντοσ 30 Νϊξοσ, Ναόσ Τρύων
1. Επιςτημονικό αξύα α. ύνολα ό τεκμόρια χαρακτηριςτικϊ μορφών, τεχνοτροπιών, φϊςεων, μεθόδων, υλικών του παρελθόντοσ 31 Νϊξοσ, αρχαύο υδραγωγεύο
1. Επιςτημονικό αξύα α. ύνολα ό τεκμόρια χαρακτηριςτικϊ μορφών, τεχνοτροπιών, φϊςεων, μεθόδων, υλικών του παρελθόντοσ Νϊξοσ, Μυκηναώκό τεύχοσ 32
1. Επιςτημονικό αξύα β. ύνολα ό τεκμόρια που απαντούν ςε προβλόματα τησ ϋρευνασ, επιβεβαιώνουν ό ενιςχύουν ερμηνεύεσ ό αυξϊνουν τη γνώςη μασ ςε τομεύσ τησ αρχαιογνωςύασ 33 Νϊξοσ, Μϋλανεσ, Ιερό των Πηγών
1. Επιςτημονικό αξύα β. ύνολα ό τεκμόρια που απαντούν ςε προβλόματα τησ ϋρευνασ, επιβεβαιώνουν ό ενιςχύουν ερμηνεύεσ ό αυξϊνουν τη γνώςη μασ ςε τομεύσ τησ αρχαιογνωςύασ 34 Νϊξοσ, Μϋλανεσ, Ιερό των Πηγών
1. Επιςτημονικό αξύα β. ύνολα ό τεκμόρια που απαντούν ςε προβλόματα τησ ϋρευνασ, επιβεβαιώνουν ό ενιςχύουν ερμηνεύεσ ό αυξϊνουν τη γνώςη μασ ςε τομεύσ τησ αρχαιογνωςύασ 35 Νϊξοσ, Ιερό των Πηγών
1. Επιςτημονικό αξύα β. ύνολα ό τεκμόρια που απαντούν ςε προβλόματα τησ ϋρευνασ, επιβεβαιώνουν ό ενιςχύουν ερμηνεύεσ ό αυξϊνουν τη γνώςη μασ ςε τομεύσ τησ αρχαιογνωςύασ 36 Νϊξοσ, Ιερό των Πηγών
1. Επιςτημονικό αξύα γ. ύνολα ό τεκμόρια που δεν παρϋχουν νϋεσ ό ςημαντικϋσ πληροφορύεσ, όμωσ δημιουργούν νϋα γνώςη εύτε λόγω του ςυνδυαςμού τουσ, εύτε λόγω τησ εικόνασ που ςυμπληρώνουν 37 Π.χ. αναςκαφό τϊφων
1. Επιςτημονικό αξύα δ. ύνολα ό τεκμόρια αποςπαςματικϊ και αςαφούσ ερμηνεύασ, των οπούων δυνϊμει η επιςτημονικό αξύα θα μπορούςε ςε ςυνδυαςμό με ϊλλα ευρόματα να αναγνωριςθεύ μεγαλύτερη 38 Αναςκαφϋσ οικοπϋδου Μακρυγιϊννη ςε ςχϋςη τισ αναςκαφϋσ για το Μουςεύο Ακρόπολησ
1. Επιςτημονικό αξύα ε. Σεκμόρια των οπούων ϋχει χαθεύ η ςυνϊφεια, όπωσ π.χ. οι διακινούμενεσ λαθραύα αρχαιότητεσ 39
1. Επιςτημονικό αξύα ςτ. Όλα τα υπόλοιπα κατϊλοιπα 40
2. Ιςτορικό αξύα 41 Θόρα, Ακρωτόρι
2. Ιςτορικό αξύα 42 Σύμβοσ Μαραθώνα
2. Ιςτορικό αξύα 43 Λϋων Φαιρώνειασ
2. Ιςτορικό αξύα 44 Μυςτρϊσ
2. Ιςτορικό αξύα 45 Ο κύνδυνοσ ςύνδεςησ αρχαιολογικών καταλούπων με ιςτορικϊ πρόςωπα ό γεγονότα
3. Σπανιότητα 46 Αναςκαφό πολυανδρύου ςτο Υαληρικό δϋλτα
3. Σπανιότητα Νϊξοσ, Μυκηναώκό τεύχοσ 47
4. Παλαιότητα 48 κύροσ, Παλαμϊρι
5. Εθνικό αξύα 49 Ακρόπολη
5. Εθνικό αξύα 50 Παρθενώνασ
5. Εθνικό αξύα 51 Βεργύνα
6. Τοπικό αξύα 52 Νϊξοσ, θολωτόσ Μυκηναώκόσ τϊφοσ (;) Φωςτόσ
7. Θρηςκευτικό αξύα 53 Βοιωτύα, Όςιοσ Λουκϊσ
7. Θρηςκευτικό αξύα 54 Λειβαδιϊ, Παναγύα κριπού
8. Αιςθητικό αξύα 55 Ερϋχθειο
9. Βαθμόσ διατόρηςησ αναγνωςιμότητα υλικού 56 Νϊξοσ, πύργοσ Φειμϊρρου
9. Βαθμόσ διατόρηςησ αναγνωςιμότητα υλικού 57 Νϊξοσ- Φώρα, οικόπεδο
10. Διδακτικό αξύα 58 Νϊξοσ, Γύρουλασ
10. Διδακτικό αξύα 59 Νϊξοσ, Μουςειακό ςυλλογό ςτον Γύρουλα
10. Διδακτικό αξύα 60 Αρχαιολογικό Πϊρκο Πανεπιςτημιόπολησ
11. Πολιτιςμικό αξύα 61 Από το θϋατρο τησ Επιδαύρου
11. Πολιτιςμικό αξύα 62 ωσ τα Ύρια τησ Νϊξου
12. Οικονομικό - τουριςτικό αξύα 63 Από την Ακρόπολη των Αθηνών και το Αςκληπιεύο Επιδαύρου
12. Οικονομικό - τουριςτικό αξύα 64 ωσ τη πιναλόγκα
13. Δυνατότητεσ νϋασ χρόςησ 65 Ρόδοσ, θϋατρο ςτην τϊφρο τησ μεςαιωνικόσ οχύρωςησ τησ πόλεωσ
13. Δυνατότητεσ νϋασ χρόςησ 66 Νϊξοσ, Φώρα, Βυζαντινό μουςεύο
Κοινωνικϋσ αξύεσ Διδακτικό Πολιτιςμικό Οικονομικό - τουριςτικό Δυνατότητα νϋασ χρόςησ 67
Αξύεσ ςχετιζόμενεσ με τη διατόρηςη του υλικού Αξύεσ ςχετιζόμενεσ με τη διατόρηςη ϊυλων ςτοιχεύων Π.χ. επιςτημονικό, ιςτορικό, αιςθητικό, κατϊςταςη διατόρηςησ Π.χ. θρηςκευτικό 68
Διαφορετικϋσ ομϊδεσ ενδιαφϋροντοσ προςδύδουν ύδιεσ ό διαφορετικϋσ αξύεσ ςτην πολιτιςμικό κληρονομιϊ 69
Αρχαιολόγοι, ιςτορικού Επιςτημονικό Ιςτορικό Σπανιότητα Παλαιότητα Εθνικό Τοπικό Θρηςκευτικό Αιςθητικό Βαθμόσ διατόρηςησ Διδακτικό Δυνατότητα νϋασ χρόςησ Πολιτιςμικό Οικονομικό - τουριςτικό 70
Μϋλη εθνικόσ κρατικόσ ομϊδασ Επιςτημονικό Ιςτορικό Σπανιότητα Παλαιότητα Εθνικό Τοπικό Θρηςκευτικό Αιςθητικό Βαθμόσ διατόρηςησ Διδακτικό Δυνατότητα νϋασ χρόςησ Πολιτιςμικό Οικονομικό - τουριςτικό 71
Τοπικό αυτοδιούκηςη, επιχειρηματικό κοινότητα Επιςτημονικό Ιςτορικό Σπανιότητα Παλαιότητα Εθνικό Τοπικό Θρηςκευτικό Αιςθητικό Βαθμόσ διτόρηςησ Διδακτικό Δυνατότητα νϋασ χρόςησ Πολιτιςμικό Οικονομικό - τουριςτικό 72
Εκκληςύα Επιςτημονικό Ιςτορικό Σπανιότητα Παλαιότητα Εθνικό Τοπικό Θρηςκευτικό Αιςθητικό Βαθμόσ διατόρηςησ Διδακτικό Δυνατότητα νϋασ χρόςησ Πολιτιςμικό Οικονομικό - τουριςτικό 73
Διαφορετικϋσ ομϊδεσ ενδιαφϋροντοσ προςδύδουν ύδιεσ ό διαφορετικϋσ αξύεσ ςτην πολιτιςμικό κληρονομιϊ χωρύσ ςτεγανϊ ό αυςτηρϋσ διαχωριςτικϋσ γραμμϋσ 74
Αρχαιολόγοι, ιςτορικού Επιςτημονικό Ιςτορικό Σπανιότητα Παλαιότητα Εθνικό Τοπικό Θρηςκευτικό Αιςθητικό Βαθμόσ διατόρηςησ Διδακτικό Δυνατότητα νϋασ χρόςησ Πολιτιςμικό Οικονομικό - τουριςτικό 75
Μϋλη εθνικόσ κρατικόσ ομϊδασ Επιςτημονικό Ιςτορικό Σπανιότητα Παλαιότητα Εθνικό Τοπικό Θρηςκευτικό Αιςθητικό Βαθμόσ διατόρηςησ Διδακτικό Δυνατότητα νϋασ χρόςησ Πολιτιςμικό Οικονομικό - τουριςτικό 76
3_Αξύεσ Δ. Το αξιοκεντρικό μοντϋλο διαχεύριςησ Αξιοκεντρικό μοντϋλο διαχεύριςησ*: ϋνα μοντϋλο βαςιςμϋνο ςτισ αξύεσ ενόσ μνημεύου ό μνημειακού ςυνόλου * Μοντϋλο διαχεύριςησ= ολοκληρωμϋνο ςύςτημα θεωρητικόσ και πρακτικόσ προςϋγγιςησ 77
3_Αξύεσ Δ. Το αξιοκεντρικό μοντϋλο διαχεύριςησ Μοντϋλα διαχεύριςησ: Τλικοκεντρικό Αξιοκεντρικό Ζώςασ πολιτιςμικόσ κληρονομιϊσ 78
3_Αξύεσ Δ. Το αξιοκεντρικό μοντϋλο διαχεύριςησ Ομϊδεσ ανθρώπων (όχι απαραύτητα αρχαιολόγων ό ιςτορικών) διεκδύκηςαν ενεργό ρόλο ςτη διαχεύριςη τησ πολιτιςμικόσ κληρονομιϊσ 79
3_Αξύεσ Δ. Το αξιοκεντρικό μοντϋλο διαχεύριςησ Σο αξιοκεντρικό μοντϋλο διαχεύριςησ δύνει ϋμφαςη ςτισ αξύεσ τισ οπούεσ προςδύδουν ςτην πολιτιςμικό κληρονομιϊ διαφορετικϋσ ομϊδεσ ανθρώπων / ομϊδεσ ενδιαφϋροντοσ 80
3_Αξύεσ Δ. Το αξιοκεντρικό μοντϋλο διαχεύριςησ Σο αξιοκεντρικό μοντϋλο διαχεύριςησ δύνει ϋμφαςη ςτισ αξύεσ τισ οπούεσ προςδύδουν ςτην πολιτιςμικό κληρονομιϊ διαφορετικϋσ ομϊδεσ ανθρώπων / ομϊδεσ ενδιαφϋροντοσ Ιςορροπύα: από την προςταςύα ςτη χρόςη 81
3_Αξύεσ Δ. Το αξιοκεντρικό μοντϋλο διαχεύριςησ Αξιοκεντρικό μοντϋλο διαχεύριςησ: από την προςταςύα ςτη χρόςη 82 Νϊξοσ, Γύρουλασ ναόσ Αγύου Ιωϊννη Θεολόγου
3_Αξύεσ Δ. Το αξιοκεντρικό μοντϋλο διαχεύριςησ «Σχϋδιο διαχεύριςησ»: καταγραφό του ςυνόλου των αξιών τησ πολιτιςμικόσ κληρονομιϊσ περιγραφό του τρόπου με τον οπούο αυτϋσ λαμβϊνονται υπ όψιν και διαφυλϊςςονται 83
3_Αξύεσ Δ. Το αξιοκεντρικό μοντϋλο διαχεύριςησ «Σχϋδιο διαχεύριςησ»: καταγραφό του ςυνόλου των αξιών τησ πολιτιςμικόσ κληρονομιϊσ περιγραφό του τρόπου με τον οπούο αυτϋσ λαμβϊνονται υπ όψιν και διαφυλϊςςονται Η διαχεύριςη επιτελεύται με τη διαρκό και ενεργό ςυμμετοχό τησ ευρύτερησ κοινωνύασ, υπό την επύβλεψη και τον ϋλεγχο των ειδικών 84
3_Αξύεσ Δ. Το αξιοκεντρικό μοντϋλο διαχεύριςησ Το πιο γνωςτό και επιτυχημϋνο ελληνικό παρϊδειγμα αξιοκεντρικού μοντϋλου διαχεύριςησ: Διϊζωμα Κύνημα Πολιτών για την Προςταςύα των Αρχαύων Θεϊτρων 85
3_Αξύεσ Ε. Επύλογοσ Μετϊ την αξιολόγηςη; 86
3_Αξύεσ Ε. Επύλογοσ Μετϊ την αξιολόγηςη; Ο χειριςμόσ του μνημεύου ό του μνημειακού ςυνόλου 87
3_Αξύεσ_Στ. Βιβλιογραφύα Βιβλιογραφύα Λαμπρινουδϊκησ, Β.Κ.: Δέκα μαθήματα Αρχαιολογίασ. Οδοιπορικό από την αρχαία ελληνική τέχνη ςτη ςύγχρονη ζωή, Ελεύθερο Πανεπιςτήμιο τησ Στοάσ του Βιβλίου, Εκδοτικόσ οίκοσ Α.Σ. Λιβάνη, Αθήνα 2008. Μαλούχου-Tufano, Υ.: Προςταςία και διαχείριςη μνημείων. Ιςτορικέσ και θεωρητικέσ προςεγγίςεισ. Κάλιπποσ, Ελληνικά Ακαδημαΰκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα, 2016. Πούλιοσ, Ι. et. alls.: Πολιτιςμική διαχείριςη, τοπική κοινωνία και βιώςιμη ανάπτυξη, Κάλιπποσ, Ελληνικά Ακαδημαΰκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα, 2015. Πούλιοσ, Ι. Ειςαγωγό ςτη διαχεύριςη τησ πολιτιςμικόσ κληρονομιϊσ: Ορολογύα, ϋννοια και μοντϋλα διαχεύριςησ, Αρχαιογνωςία 16 (2010-12), 321-340. 88