ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΤΟΚΙΟΥ ΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΤΟΚΙΟΥ ΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2 Αθήνα, Ιούλιος 2006

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ Τη συνολική εμπειρογνωμοσύνη- μικρό μέρος της οποίας παρουσιάζεται στο παρόν κείμενο-εκπόνησαν οι: Κώστας Συριόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής και Αναπληρωτής Πρόεδρος στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών (Επιστημονικός Συντονιστής), Θωμάς Αναστασίου, Επίκουρος Καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιάννης Ασημακόπουλος, Οικονομικός Αναλυτής, Διδάκτωρ University of Wales, UK. Κώστας Λέων, Οικονομολόγος, Διδάκτωρ Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Η εκπόνηση της μελέτης χρηματοδοτήθηκε κατά 75% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (Ε.Τ.Π.Α.) και κατά 25% από το Ελληνικό Δημόσιο στο πλαίσιο του έργου με τίτλο Μελέτες και εμπειρογνωμοσύνες για την υποστήριξη της υλοποίησης των Αξόνων 1-7 του ΕΠΑΝ, (Μέτρο 9.1-Τεχνική Βοήθεια Ε.Τ.Π.Α., δράση 9.1.1) του Επιχειρηματικού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητα (ΕΠΑΝ) του Υπουργείου Ανάπτυξης. 3

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...5 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις...7 2. ΜΜΕ και Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες... 11 3. Χαρακτηριστικά ελληνικών και διεθνών μικρομεσαίων επιχειρήσεων... 15 4. Λειτουργικό περιβάλλον των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην Ελλάδα... 19 5. Μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα και η τραπεζική χρηματοδότησή τους... 23 6. Μικρομεσαίες επιχειρήσεις και εγγυοδοσία... 31 7. Μικρομεσαίες επιχειρήσεις και επιδότηση επιτοκίου... 36 8. Μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα: Χορηγήσεις και επιτόκια... 43 8.1 Χορηγήσεις: Εκτιμήσεις και Διαγνωστικοί Έλεγχοι... 43 8.2 Επιτόκια χορηγήσεων σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις: Εκτιμήσεις και Διαγνωστικοί Έλεγχοι... 48 8.3 Επιτόκια Χορηγήσεων σε Μεγάλες Επιχειρήσεις: Εκτιμήσεις και Διαγνωστικοί Έλεγχοι... 53 8.4 Διαφορά των Επιτοκίων: Εκτιμήσεις και Διαγνωστικοί Έλεγχοι... 57 8.5 Η Ζήτηση Δανείων ως Συνάρτηση του Επιτοκίου: Εκτιμήσεις και Διαγνωστικοί Έλεγχοι... 61 8.6 Προβλέψεις... 64 8.7 Συμπεράσματα... 67 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 68 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ... 69 Α. ΦΟΡΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ... 69 Β. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΦΟΡΕΩΝ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΟΥΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ ΘΕΣΜΟΥΣ ΔΙΕΘΝΩΣ... 71 4

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ 5

Πρόλογος Σε μια εποχή που επιχειρείται να αντιμετωπιστούν τα πολλά και συσσωρευμένα προβλήματα παραγωγικής υστέρησης και, που λόγω των διαρθρωτικών αδυναμιών της σύνθεσης του παραγωγικού ιστού και των συνεχών επενδυτικών αναγκών οι ελληνικές επιχειρήσεις, και ιδιαίτερα οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, αντιμετωπίζουν προβλήματα ύπαρξης, το Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας (Ο.Ε.Ε.) επιχειρεί να συμβάλλει με τον δικό του τρόπο στην επιβίωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) και την αναγένηση της αυτοαπασχολούμενης επιχειρηματικότητας. Με στόχο την εξωστρέφεια, τα τελευταία δύο χρόνια το Ο.Ε.Ε., δραστηριοποιείται και επενδύει σε δράσεις που έχουν στόχο την Οικονομική σταθερότητα και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της παραγωγικότητας της Ελληνικής οικονομίας. Μέσα στο πλαίσιο των επιστημονικών του δραστηριοτήτων εκπόνησε πρόσφατα, για λογαριασμό του Υπουργείου Ανάπτυξης, μελέτη με θέμα «Η Επιδότηση του Επιτοκίου των Μικρών Επιχειρήσεων στην Ελλάδα». Ο σκοπός της μελέτης είναι να διερευνηθεί η δυνατότητα ενίσχυσης των ΜΜΕ με χρηματοδότηση χαμηλού κόστους έτσι, ώστε η παρατηρούμενη αυξημένη επιχειρηματική δραστηριότητα στην ίδρυση νέων επιχειρήσεων να συντηρηθεί και να καταστεί βιώσιμη μακροχρόνια. Ο διαμεσολαβητικός εκείνος κρίκος που θα εξασφαλίζει τις ΜΜΕ με φθηνά κεφάλαια και, που θα επιλύει τα χρόνια προβλήματα χρηματοδότησης, είναι το ζητούμενο για να αντιμετωπιστεί ο οξύτατος ανταγωνισμός, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Η στήριξη της επιχειρηματικότητας με τη βελτίωση του βαθμού πρόσβασης των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων σε πηγές χρηματοδότησης και η μείωση του κόστους δανεισμού των ΜΜΕ, θα συμβάλλει στην οικονομική ευρωστία των επιχειρήσεων αυτών, προκειμένου να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα τους. Συνεπώς, θέτει τις βάσεις για διεθνοποίηση των δραστηριοτήτων τους, βγάζοντας αυτές από τον απομονωτισμό της εσωτερικής αγοράς και κύρια προσδίδοντας εξωστρεφή χαρακτήρα, που σε τελική ανάλυση αποτελεί και την μόνη διέξοδο για τις Επιχειρήσεις. Παρασκευάς Μ. Γιαννόπουλος Πρόεδρος του Οικονομικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας 6

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ 7

1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Σε μία εποχή που χαρακτηρίζεται από την παγκοσμιοποίηση και τον εντεινόμενο ανταγωνισμό, η Ελληνική Πολύ Μικρή, Μικρή και Μεσαία Επιχείρηση (ΠΜΕ και ΜΜΕ) καλείται να δώσει τον δικό της αγώνα για να εκσυγχρονισθεί, να επιβιώσει και να διακριθεί σε ένα διεθνώς ανταγωνιστικό περιβάλλον. Η συμμετοχή της χώρας μας στην ΟΝΕ, οι διαρθρωτικές πολιτικές και οι νέοι όροι ανάπτυξης αφενός έχουν δημιουργήσει ένα πλαίσιο σταθερότητας και ανάπτυξης και αφετέρου έχουν στερήσει από τις επιχειρήσεις τις εθνικές προστατευτικές πολιτικές της παραγωγής και της εξωστρέφειάς τους. Έτσι, οι ΠΜΕ και ΜΜΕ καλούνται να ανταποκριθούν σε ένα πολυσύνθετο επιχειρηματικό περιβάλλον χωρίς, στις περισσότερες περιπτώσεις, να διαθέτουν τα απαραίτητα εφόδια να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του. Είναι, όμως, γεγονός ότι οι Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις σε όλες τις χώρες του κόσμου είναι συστατικό στοιχείο της δομής των εθνικών οικονομιών και κοινωνιών. Η συμβολή τους είναι αποφασιστική και ο ρόλος τους διακριτός στην οικονομική ανάπτυξη, την παραγωγή, την απασχόληση καθώς επίσης στην αποκέντρωση και την κοινωνική συνοχή 1. Ακόμη, λειτουργούν ως φυτώρια νέων επιχειρήσεων, καινοτόμων ειδών και εφαρμογών, ευέλικτων επιχειρηματικών σχημάτων, εξυπηρέτησης τοπικών αναγκών, χωροταξικής κατανομής θέσεων απασχόλησης και εισοδήματος. Η σημασία των ΜΜΕ είναι πολύπλευρη και αξιολογείται τόσο από την οικονομική οπτική (βαρύτητα στην απασχόληση, δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, συμμετοχή στο ΑΕΠ) όσο και από την κοινωνική (συγκράτηση κοινωνικού ιστού). Σύμφωνα με την πλέον πρόσφατη Έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο οι ΜΜΕ αποτελούν βασική πηγή θέσεων εργασίας, έδαφος αναπαραγωγής επιχειρηματικών ιδεών και κύριο οδηγό για την καινοτομία, την απασχόληση, καθώς και για την κοινωνική και την τοπική ολοκλήρωση. 8 1. Economic growth and job creation: unleash the potential of SMEs, UEAPME Action Plan for the European Council, Mid-term Review of the Lisbon Strategy, European Council - Spring 2005, και Έβδομη έκθεση 2002, Report 2002 7: Recruitment for employees: Administrative burdens on SME s in Europe.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ Με βάση τα ανωτέρω δεδομένα, η ελληνική πολιτεία στην προσπάθειά της να στηρίξει και να διευκολύνει την χρηματοπιστωτική λειτουργία των ΜΜΕ και να καλύψει τις χρηματοοικονομικές τους ανάγκες έχει κατά καιρούς θεσπίσει ορισμένους μηχανισμούς βοήθειας 2, όπως την παροχή κινήτρων (μέσω αναπτυξιακών νόμων), την παροχή εγγυήσεων, την συγχρηματοδότηση (μέσω ΕΕ) διαφόρων προγραμμάτων, και την στήριξή τους μέσω διαφόρων κρατικών οργανισμών, όπως του ΕΟΜΜΕΧ, ΟΠΕ, ΟΑΕΠ. Επί πλέον οι χρηματοπιστωτικές ανάγκες καλύπτονται σήμερα και από ορισμένα νέα χρηματοοικονομικά προϊόντα που έχουν εισαχθεί στην αγορά, όπως τα επιχειρηματικά κεφάλαια υψηλού κινδύνου, η χρηματοδοτική μίσθωση, η σύμβαση πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων και οι αμοιβαίες εγγυήσεις 3. Ο θεσμός τέλος των Συνεταιριστικών Τραπεζών που προωθήθηκε νομοθετικά στις αρχές της δεκαετίας του 90 βοήθησε σημαντικά στο όλο έργο χρηματοδότησης των ΜΜΕ με χρηματοδοτήσεις που ξεπερνούν σήμερα το 1,5% των νέων τραπεζικών χορηγήσεων. Στο όλο πλαίσιο κρατικής χρηματοδοτικής υποστήριξης των ΜΜΕ, δημιουργήθηκε το 2002 και το Ταμείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ) η λειτουργία του οποίου αναλύεται στο επόμενα. Επιπρόσθετα, τόσο η δημιουργία του Ταμείου Ανάπτυξης Νέας Οικονομίας (ΤΑΝΕΟ) για την προώθηση επενδύσεων νέας τεχνολογίας, καθώς και η ίδρυση εταιρείας Κεφαλαίου Επιχειρηματικών Συμμετοχών Υψηλής Τεχνολογίας (ΚΕΣΥΤ ΑΕ) υπό την αιγίδα του Υπουργείου Ανάπτυξης με στόχο την ενίσχυση προωθημένων πρωτοβουλιών στο πεδίο της νέας οικονομίας 4, αποτελούν κυβερνητικά μέτρα προς την σωστή κατεύθυνση. Θα πρέπει ακόμα να ειπωθεί ότι και η απελευθέρωση του τραπεζικού συστήματος στην Ελλάδα, η οποία ώθησε στην διεύρυνση του ανταγωνισμού 2. Παπαρσένος, Α. (2004), «Η Στρατηγική και Επιχειρησιακή Δράση του ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ», Δελτίο Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών, Α Τρίμηνο, Αθήνα, σελ. 13 20. 3. Βλέπε λεπτομερή ανάλυση των τελευταίων μέτρων σε Παπαρσένος, Α. (2000), Χρηματοδοτικά Εργαλεία, Αθήνα, Εκδόσεις ΕΟΜΜΕΧ. 4. Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή Ελλάδας ΟΚΕ, Γνώμη αρ. 62, 2001. 9

μεταξύ τραπεζών, επέδρασε θετικά στην μείωση του κόστους χρηματοδότησης των ΜΜΕ 5. Τέλος θετικό μέτρο γενικότερης υποστήριξης των ΜΜΕ αποτελούν οι πρόσφατες φορολογικές μεταρρυθμίσεις, που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων, και σε σχέση με τις ΜΜΕ, την απλοποίηση ίδρυσης και μεταβολής επιχειρήσεων, μείωση της φορολογίας μεταβίβασης επιχειρήσεων σε συγγενείς, την κατάργηση τεκμηρίου για την ίδρυση μικρών επιχειρήσεων, το αφορολόγητο αποθεματικό για νέες επενδύσεις και την αύξηση του αφορολογήτου ορίου. Το παρόν κείμενο είναι διαρθρωμένο ως εξής. Το πρώτο μέρος (κεφάλαια 2-5) αναφέρεται στα χαρακτηριστικά των ΜΜΕ στην Ελλάδα και την τραπεζική χρηματοδότηση. Το δεύτερο μέρος (κεφάλαια 6 και 7) αναφέρεται στις ΜΜΕ και την επιδότηση επιτοκίου και, το τρίτο μέρος (κεφάλαιο 8) παρουσιάζει μια οικονομετρική διερεύνηση της τάσης της πιστωτικής επέκτασης των ΜΜΕ στην Ελλάδα 6. 10 5. Το κόστος όμως αυτό, ακόμα και σήμερα, μπορούμε να πούμε ότι παραμένει αρκετά υψηλό, και σε σύγκριση με το κόστος χρηματοδότησης μεγαλυτέρου μεγέθους βιομηχανιών, η διαφορά ξεπερνά τις τέσσερις μονάδες. Βλέπε ΣΕΒ, (Δεκέμβριος, 2004), Έρευνα και Ανάλυση Παρατηρητήριο Ανταγωνιστικότητας, Τεύχος 25, Αθήνα. 6. Παρόλο τον περιορισμό των διαθεσίμων δεδομένων και στατιστικών τα αποτελέσματα που πήραμε είναι ικανά να δείξουν τη διαγραφόμενη τάση.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ 11

2. ΜΜΕ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Στην προσπάθεια ενίσχυσης του ρόλου των ΜΜΕ στις χώρες-μέλη της ΕΕ για αύξηση του ΑΕΠ και της απασχόλησης, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επανειλημμένα αναλάβει η ίδια πρωτοβουλίες. Βάσει των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Λισσαβόνας (Μάρτιος 2000), βλέπουμε κατ αρχήν να υιοθετούνται μέτρα ενίσχυσης των ΜΜΕ και να τίθενται σε ισχύ μια σειρά από πολιτικές δράσεων. Η συνολική δαπάνη των Διαρθρωτικών Ταμείων σε προγράμματα που εστιάζουν στις ΜΜΕ βλέπουμε να ανέρχεται, για την περίοδο 2000 2006, σε 16 δισεκατομμύρια, εάν δε λάβει κανείς υπ όψιν και την συμμετοχή αντίστοιχων κονδυλίων των εθνικών προϋπολογισμών των χωρών μελών στα πλαίσια της συγχρηματοδότησης, η δαπάνη για τις ΜΜΕ είναι πολύ μεγαλύτερη. Επίσης στα πλαίσια του 6ου Κοινοτικού Πλαισίου Προγράμματος για την Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη (Ε&Τ) διατίθενται άλλα 2,2 δισεκατομμύρια για το διάστημα 2002 2006 προς ενίσχυση των προσπαθειών έρευνας και καινοτομίας των ΜΜΕ. Παράλληλα, παρέχεται βοήθεια στις ΜΜΕ για αναζήτηση εταίρων για έρευνα και καινοτομία, με την χρηματοδότηση ενός δικτύου κέντρων μετάδοσης της καινοτομίας σε περισσότερες από τριάντα χώρες. 12 Στα πλαίσια των πολιτικών διαμόρφωσης του κατάλληλου οικονομικού και επιχειρηματικού περιβάλλοντος για τις ΜΜΕ που επιδιώκει η ΕΕ περιλαμβάνονται: - η ισχυρή και αποτελεσματική αντιπροσώπευση των συμφερόντων των ΜΜΕ σε θεσμούς και διαδικασίες της ΕΕ, - η παροχή γνώσεων στον πληθυσμό των ΜΜΕ με την συνεχή ενημέρωση των σχετικών βάσεων στατιστικών στοιχείων, - η εκπαίδευση και κατάρτιση των Ευρωπαίων πολιτών στις αρχές του επιχειρείν μέσω προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης και ανάλογης προσαρμογής των εθνικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων, - η αναβάθμιση του ανθρώπινου κεφαλαίου μέσω εκπαίδευσης στην σύγχρονη κοινωνία της γνώσης,

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ - η εξάλειψη των φορολογικών εμποδίων για τις ΜΜΕ στα πλαίσια μιας Ενιαίας Αγοράς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η κατάργηση των φορολογικών συνόρων, - η αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων και ευκαιριών που προσφέρονται από μια Ενιαία Αγορά, - η χρηματοδότηση καινοτομικών πρωτοβουλιών οι οποίες θα μπορούσαν να αναληφθούν από επενδυτές, - η γενικότερη θετική αντιμετώπιση της χρηματοδότησης των ΜΜΕ με προετοιμασία για την εφαρμογή ενός Ευρωπαϊκού Κώδικα Συμπεριφοράς για τις τράπεζες και τις ΜΜΕ. Σε εξέλιξη βρίσκεται η εφαρμογή του Σχεδίου Δράσης Κεφαλαίου Κινδύνου και σε εξέλιξη ολοκλήρωσης βρίσκεται επίσης το Σχέδιο Δράσης Χρηματοδοτικών Υπηρεσιών, - η διεύρυνση των προγραμμάτων έρευνας και τεχνολογίας προς ενίσχυση της τεχνολογικής ικανότητας των ΜΜΕ. Ήδη το 6ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη έχει ήδη αφιερώσει, όπως είδαμε, το υψηλότερο μέχρι σήμερα ποσό των 2,2 δισεκατομμυρίων για την έρευνα και καινοτομία των ΜΜΕ, - η ανάπτυξη ηλεκτρονικών συστημάτων για on line πρόσβαση των επιχειρήσεων. Η ανταπόκριση στα προγράμματα ενίσχυσης του ρόλου των ΜΜΕ στην ΕΕ υπήρξε ικανοποιητική 1. Οι ΜΜΕ στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 19 (περιλαμβάνονται η Νορβηγία, Ελβετία, Λιχνενστάιν, και Ισλανδία) απασχολούσαν το 2003 το 57,3% του συνόλου των εργαζομένων και το 82,2% των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, όταν τα αντίστοιχα ποσοστά για τις ΗΠΑ ήταν 43,5% και 88,7%, και της Ιαπωνίας μόνο 38,4% και 57,4%. Ενθαρρυντικό επίσης στοιχείο για το ρόλο των ΜΜΕ στην οικονομία της Ευρώπης, αποτελεί η σημαντική αύξηση του αριθμού των απασχολουμένων 1. Τα στοιχεία που παρατίθενται παρακάτω προέρχονται από έρευνα των Παλάσκα Θ. και Μ. Τσάμπρα(2005), Οικονομικό Περιβάλλον, Θεσμικό Πλαίσιο και Ανταγωνιστικότητα των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων, Αθήνα, ΙΟΒΕ 13

των ΜΜΕ από 75,7 εκατομμύρια το 1996 σε 97,4 εκατομμύρια το 2003, όταν η ανάγκη μείωσης της ανεργίας αποτελούσε πρώτη προτεραιότητα στην πολιτική ατζέντα της ΕΕ. Η δε επίδοση του κύκλου εργασιών ανά επιχείρηση, καταγράφει αύξηση από 0,5 εκατομμύρια ευρώ το 1996 και το 1998 σε 0,9 εκατομμύρια ευρώ το 2003. Συγχρόνως, η προστιθέμενη αξία των ΜΜΕ ανά απασχολούμενο παρουσίασε σταθερή άνοδο με μεταβολή από 35.000 ευρώ το 1966 σε 55.000 ευρώ το 2003 (μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης 6,7%). Το δε μερίδιο του κόστους εργασίας στην προστιθέμενη αξία των ΜΜΕ της ΕΕ-19 αυξήθηκε με ρυθμό πολύ μικρότερο του ρυθμού αύξησης των απασχολουμένων στις ΜΜΕ, γεγονός που συνεπάγεται αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας στις μικρές επιχειρήσεις. Τέλος, αξιοπρόσεκτο είναι το φαινόμενο ότι ενώ μεγάλες επιχειρήσεις της ΕΕ την περίοδο 1988 2001 χάνουν θέσεις εργασίας, την ίδια περίοδο οι ΜΜΕ αυξάνουν την απασχόληση τους. Γενικά, η σημασία των ΜΜΕ στην οικονομία της Ευρώπης φαίνεται να είναι πολύ μεγαλύτερη εκείνης που αποδίδουν στις ΜΜΕ οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία. Οι ΜΜΕ εκλύουν μια δυναμική η οποία απορρέει από χαρακτηριστικά τα οποία οι μικρές επιχειρήσεις αναπτύσσουν καλύτερα από τις μεγάλες: έχουν ευέλικτη εξειδίκευση και παραγωγή, δημιουργούν ευκολότερα νέες θέσεις εργασίας, έχουν ανεπτυγμένη την καινοτομικότητα και τον πειραματισμό, διαμορφώνουν επιχειρηματική ποικιλία αναγκαία για μακροοικονομική ανάπτυξη και σταθερότητα. Παρά τον σημαντικότατο ρόλο που αποδίδει όμως η Ευρώπη στις ΜΜΕ, και ενώ οι περισσότερες χώρες της ΕΕ γίνονται πλέον κοινωνοί των θετικών μεταρρυθμίσεων της ΕΕ υπέρ των μικρών επιχειρήσεων, η Ελλάδα έρχεται ουραγός στην προσπάθεια ενίσχυσης του ρόλου των στην εθνική οικονομία, την στιγμή μάλιστα που αποδεδειγμένα οι μικρές επιχειρήσεις αποτελούν την ραχοκοκαλιά της Ελληνικής οικονομίας. 2 14 2. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του ΚΕΠΕ, οι μικρές επιχειρήσεις (0 9 άτομα), αποτελούν το 97,5% του συνόλου των επιχειρήσεων στην Ελλάδα, απασχολούν το 55,6% των εργαζομένων, και καλύπτουν το 38,2% του κύκλου εργασιών (με αντίστοιχα ποσοστά για την ΕΕ-19: 93,1%, 34,4%, και 17,9%). Βλέπε ΚΕΠΕ (2005), Εξέλιξη των ΜΜΕ στην Χώρα μας, Εκτίμηση και Σύγκριση της Αποδοτικότητας και Ευελιξίας των ΜΜΕ και των Μεγάλων Μεταποιητικών Παραγωγικών Μονάδων, Μελέτη Νο 57 υπό Σ. Χανδρινού, Κ. Αλτίνογλου, Α. Πεπέ, Αθήνα.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ 15

3. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΩΝ ΜΙ- ΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Σε μια ανασκόπηση της πορείας διεθνώς των ΜΜΕ και του ρόλου των ειδικότερα στον ελληνικό χώρο σε σχέση με τις αντίστοιχες στις άλλες οικονομίες της ΕΕ, συνοψίζουμε και κατηγοριοποιούμε σημαντικά στοιχεία που προέκυψαν από πρόσφατη μελέτη του Ινστιτούτου Οικονομικής και Βιομηχανικής Έρευνας (ΙΟΒΕ). 1 Επιβεβαιώνεται ότι από τις αρχές της δεκαετίας του 80 καταγράφεται σε όλες τις ισχυρές οικονομίες και ιδιαίτερα σε όλες τις περιφερειακές οικονομίες της Ε.Ε. σημαντική αύξηση του αριθμού των ΜΜΕ και ιδιαίτερα αύξηση της απασχόλησης και της προστιθέμενης αξίας παραγωγής τους. Αντιθέτως οι μεγάλες επιχειρήσεις μειώνουν την απασχόληση ή κλείνουν τις εγκαταστάσεις τους σε πολλές χώρες. Ειδικά την περίοδο 1996-2003, που ήταν μια περίοδος όπου η αντιμετώπιση της ανεργίας αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί προτεραιότητα στη πολιτική ατζέντα της Ε.Ε. ο αριθμός απασχολουμένων στις ΜΜΕ στην Ευρώπη αυξήθηκε από 75,7 εκατομμύρια το 1996 σε 97,4 εκατομμύρια το 2003, με μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής 3,7% το συγκεκριμένο διάστημα. Ενώ την περίοδο 1998-2003 ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής ήταν ακόμα μεγαλύτερος και άγγιξε το 4,8%. Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι κάθε άλλο παρά έχει πλησιάσει το τέλος των ΜΜΕ. Αντίθετα η άνθησης των μπορεί να βοηθήσει στην αναθέρμανση των οικονομιών των χωρών της ΕΕ. Το κυριότερο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των ΜΜΕ αποτελεί η ποιότητα των υπηρεσιών και προϊόντων που προσφέρουν στους πελάτες τους ενώ 16 1. Παλάσκας, Θ. και Τσάμπρα, Μ. (2005), Οικονομικό Περιβάλλον, Θεσμικό Πλαίσιο και Ανταγωνιστικότητα των ΜΜΕ, ΙΟΒΕ, Αθήνα.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ η τιμή των προϊόντων και υπηρεσιών που οι ΜΜΕ παρέχουν, αποτελεί τρίτο σε σημασία ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Τα στοιχεία αυτά τεκμηριώνουν την σημασία που έχει το επίπεδο τεχνογνωσίας και τεχνολογικού εκσυγχρονισμού των επιχειρήσεων, η καινοτομικότητα και η διασφάλιση της ποιότητας. Θέματα στα οποία η Ελλάδα θα πρέπει να δώσει την πρέπουσα σημασία. Την περίοδο 1996-2003 σημειώθηκε σημαντική υστέρηση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών ΜΜΕ έναντι των αντίστοιχων ευρωπαϊκών. Με άλλα λόγια σε περιφερειακές οικονομίες της Ε.Ε. με αναπτυξιακή πορεία ανάλογη της Ελλάδας όπως η Ισπανία, ο Ιταλικός Νότος και η Ιρλανδία οι ΜΜΕ εμφανίζουν μεγαλύτερη αριθμητική αύξηση, αύξηση απασχόλησης και πωλήσεων έναντι των ελληνικών. Ειδικά την περίοδο 1999-2003 πάνω από τις μισές ελληνικές ΜΜΕ μείωσαν σημαντικά τις πωλήσεις τους έναντι ενός τρίτου των ΜΜΕ των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Αντίθετα, πάνω από τις μισές ευρωπαϊκές ΜΜΕ διεύρυναν το μερίδιο τους στην αγορά την ίδια περίοδο, έναντι ενός τρίτου των ελληνικών ΜΜΕ αντίστοιχα. Ταυτόχρονα αύξηση της απασχόλησης σημειώνει το 38% των ελληνικών ΜΜΕ, έναντι του 57% των αντίστοιχων ευρωπαϊκών. Ενώ το 37,3% των ελληνικών ΜΜΕ μείωσαν το προσωπικό τους έναντι μόλις 17,1% των ευρωπαϊκών. Η μια στις δυο ελληνικές ΜΜΕ υιοθετεί αμυντική στρατηγική αντιμετώπισης της μείωσης των πωλήσεων, με αντίστοιχη προσαρμογή (μείωση) της παραγωγής. Μόνο μία στις τέσσερις ελληνικές ΜΜΕ υιοθετεί δυναμική ανταγωνιστική στρατηγική, με τεχνολογική αναβάθμιση προϊόντων, παραγωγή και προώθηση νέων προϊόντων στην αγορά. Αντίθετα, η μια στις δύο ευρωπαϊκές ΜΜΕ αντιδρά επιθετικά στην μεταβολή των πωλήσεων, με αναβάθμιση της παραγωγικής δραστηριότητας ενώ αμυντικά ενεργεί μόνο μία στις τρεις. Και επιπλέον οι περισσότερες 17

69,2% από τις ελληνικές ΜΜΕ που επενδύουν την περίοδο 1999-2003 δίνουν προτεραιότητα στην ανανέωση του μηχανολογικού εξοπλισμού και των κτιριακών τους εγκαταστάσεων. Σε αντιδιαστολή, οι ευρωπαϊκές ΜΜΕ 50,4% επενδύουν κατεξοχήν στην βελτίωση κι ανάπτυξη νέων προϊόντων στην αγορά πατέντων, τη χρήση νέων υλικών και παραγωγικών τεχνολογιών προκειμένου να αναβαθμίσουν την ανταγωνιστικότητα τους. Η συντριπτική πλειοψηφία 70,6% των ελληνικών ΜΜΕ που έκαναν επενδύσεις την περίοδο 1998-2001 χρησιμοποίησαν κατεξοχήν ίδια κεφάλαια και όχι τραπεζικό δανεισμό ή άλλη χρηματοδότηση έναντι 56,1% των ευρωπαϊκών αντίστοιχα. Ο τραπεζικός τομέας αποτελεί κύριο επενδυτικό χρηματοδότη για 37,4% των ευρωπαϊκών ΜΜΕ που εξετάσθηκαν έναντι 20,6% των αντίστοιχων ελληνικών. Επισημαίνεται πως η χρηματοδότηση τεχνολογικών επενδύσεων που επιτυγχάνουν οι ελληνικές ΜΜΕ από τράπεζες αφορά κατά εξοχήν αγορά και ανανέωση μηχανολογικού εξοπλισμού και όχι επενδύσεις σε Ε & Α παραγωγής και προϊόντων που ενέχουν υψηλό ρίσκο. Επίσης, τα αναπτυξιακά προγράμματα που οι Ελληνικές ΜΜΕ αξιοποιούν για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας τους συνίστανται κατά 51,9% σε δάνεια και πιστωτικές ευκολίες και κατά 17,3% σε υποστήριξη του εργατικού κόστους (επιδότηση θέσεων εργασίας από τον ΟΑΕΔ). Πρόκειται δηλαδή για μέτρα περιορισμένης αναπτυξιακής δυναμικής. Αντίθετα οι ευρωπαϊκές ΜΜΕ κατά 22,8% αξιοποιούν κίνητρα Ε & Τ και κατά 29,3% την επιδοτούμενη κατάρτιση σχεδόν εξ ίσου δηλαδή με δάνεια και πιστώσεις (24,6%). Ως επιπλέον χαρακτηριστικά στοιχεία αναποτελεσματικότητας στην λειτουργία των μικρών επιχειρήσεων στην Ελλάδα θα μπορούσαν να αναφερθούν και τα εξής: ο συνολικός μέσος τζίρος ανά κατάστημα είναι σχε- 18

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ δόν ο μίσος από τον μέσο τζίρο των επιχειρήσεων της ΕΕ. Ενώ στην ΕΕ κυριαρχούν κλάδοι ΜΜΕ με υψηλή προστιθέμενη αξία (βιομηχανία ενέργεια) στην Ελλάδα κυριαρχούν κλάδοι με χαμηλή προστιθέμενη αξία και κλάδοι με βραχυχρόνια συμμετοχή στην αύξηση του ΑΕΠ (κατασκευές). Η Ελλάδα έχει τα χαμηλότερα μερίδια επιχειρήσεων από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε όλες τις τάξεις μεγέθους από 10 άτομα και άνω. Βέβαια διάφοροι αντικειμενικοί παράγοντες μπορεί να επηρεάζουν την θεωρητική κατανομή του μεγέθους των επιχειρήσεων (φυσικός πλούτος, καταναλωτικά πρότυπα, οικονομίες κλίμακας) δεν παύει όμως το θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο λειτουργίας μιας οικονομίας να προσδιορίζει την αποδοτικότητα των επιχειρήσεων για τον παρά πέρα καθορισμό της τάξης του μεγέθους των. Αυτό που θα πρέπει να επηρεασθεί και να βελτιωθεί στην Ελλάδα είναι το θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο που τόσο υστερεί έναντι των χωρών της ΕΕ. 19

4. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η οικονομική μεγέθυνση που η Ελλάδα εμφανίζει τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με μακροοικονομικά μεγέθη και δείκτες, δεν συμβαδίζει με αντίστοιχη επιχειρηματική ανάπτυξη των ΜΜΕ. Οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν όλα τα τελευταία χρόνια δεν έφεραν τα επιθυμητά αποτελέσματα για τη στήριξη και την ενίσχυση των ΜΜΕ. Ο εκσυγχρονισμός των ελληνικών ΜΜΕ είναι απαραίτητος όρος για την επιβίωσή τους. Η εθνική πολιτική για τις μικρές επιχειρήσεις λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητές τους και αναπτύσσει ένα πλαίσιο συντονισμένων δράσεων που εξειδικεύονται στους εξής άξονες στήριξης: - Δημιουργία ευνοϊκού διοικητικού περιβάλλοντος για τις ΜΜΕ - Διευκόλυνση των ΜΜΕ στη χρηματοδότηση με την δημιουργία Φορέα Εγγυοδοσίας - Ενισχύσεις ΜΜΕ για τον τεχνολογικό και οργανωτικό εκσυγχρονισμό τους - Προώθηση των δικτυώσεων των ΜΜΕ - Προώθηση της επιχειρηματικότητας - Στήριξη των ΜΜΕ για την είσοδό τους στην Νέα Οικονομία Το μήνυμα που εκπέμπεται προς κάθε κατεύθυνση είναι ότι όσο πιο γρήγορα αλλαχθούν πολιτικές και προτεραιότητες τόσο καλύτερα αποτελέσματα μπορούν να επιτευχθούν ώστε και η ανταγωνιστικότητα των ΜΜΕ να ενισχυθεί και η αύξηση της απασχόλησης σε αυτές να πετύχει. Οι πολιτικές μείωσης των φόρων για τις επιχειρήσεις, η αύξηση της συμμετοχής και των πόρων προς τις ΜΜΕ από τους αναπτυξιακούς και κοινοτικούς πόρους, οι οποίες έχουν ήδη ανακοινωθεί είναι επιλογές που κινούνται στην σωστή κατεύθυνση. Ενώ το γενικό περιβάλλον δράσης των ΜΜΕ της χώρας μας απέχει αρκετά από τις απαιτήσεις του Ευρωπαϊκού Χάρτη για τις Μικρές Επιχειρήσεις 1 διαπιστώνεται όμως σημαντική πρόοδος σε ορισμένους επιμέρους 20 1. Ιδέ ανάλυση Χάρτη στην ιστοσελίδα http://europa.eu.int/comm/enterprise/enterprise_ policy/charter/docs/charter_el.pdf

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ τομείς όπως: στο ζήτημα του καθορισμού ενός συστήματος νέων χρηματοδοτικών μέσων, την εισαγωγή του λογιστικού προσδιορισμού του καθαρού εισοδήματος των ΜΜΕ, την ίδρυση και ενίσχυση των ηλεκτρονικών κέντρων εμπορίου (ΗΚΕ), την έστω και μερική μείωση του χρόνου και των δικαιολογητικών ίδρυσης επιχειρήσεων, την διάδοση της χρήσης της Ηλεκτρονικής (TAXISNET, Internet), την αναμονή ενεργοποίησης των Κέντρων Επιχειρηματικής και τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΚΕΤΑ). Ορισμένες περαιτέρω διαπιστώσεις 2 που αφορούν την πορεία των ΜΜΕ στην Ελλάδα είναι οι εξής: - Στις πολύ μικρές επιχειρήσεις οι επιδράσεις από την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ και στο περιβάλλον του ανοιχτού ανταγωνισμού έγιναν αισθητές κυρίως μέσω των ρυθμών ανασύνθεσης των ΜΜΕ την ενδοκλαδική αναδιάρθρωση, και την αύξηση του μεριδίου των επιχειρήσεων προσφοράς υπηρεσιών. Οι επιπτώσεις γίνονται πιο αισθητές στον χώρο των ξένων προϊόντων (χωρίς την αντίστοιχη εξαγωγική επίδοση). -Στις μεσαίες επιχειρήσεις και ιδιαίτερα σε εκείνες που δραστηριοποιούνται σε τομείς εντάσεως εργασίας σημειώνεται μεγαλύτερη κρίση, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται μεταφορά δραστηριοτήτων σε χώρες χαμηλότερου εργατικού κόστους, στοιχείο που υποδηλώνει την απώλεια ανταγωνιστικότητας και πτώση της αποδοτικότητας των επενδύσεων και των κεφαλαίων. - Στο χώρο του λιανικού εμπορίου παρατηρούνται σημαντικές ανακατατάξεις των μεριδίων της αγοράς. Συγκεκριμένα: α) στον χώρο της διατροφής σημειώνεται η ταχύτερη συγκέντρωση μέσων και ταχύτερη αύξηση του κύκλου εργασιών των super market και υπερκαταστημάτων και των αλυσίδων σε σύγκριση με το μέσο ρυθμό ανάπτυξης της κατανάλωσης, πράγμα που υποδηλώνει ανακατανομή της αγοράς σε βάρος των ΜΜΕ, ενώ β) στο χώρο των πολυκαταστημάτων και ιδιαίτερα σε κλαδικό επίπεδο έχει 2. ΟΚΕ, (2003), Η Κατάσταση των Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων στην Ελλάδα Σήμερα, Αθήνα 21

παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια υπερσυγκέντρωση με ορατό πλέον τον κίνδυνο αποβολής μικρών επιχειρήσεων από την αγορά, γ) ο θεσμός του franchising εξελίσσεται σε μια σοβαρή συνιστώσα του λιανικού εμπορίου. Το χοντρικό εμπόριο και ιδιαίτερα εκείνο των μη καταναλωτικών αγαθών δεν φαίνεται να ακολούθησε την τάση που περιγράφεται για το λιανικό εμπόριο ή για τους κλάδους χονδρικού εμπορίου καταναλωτικών αγαθών. Αντίθετα οι ΜΜΕ αυτού του τομέα φαίνεται να ισχυροποιούν την θέση τους και να επεκτείνονται σε εισαγωγές και εξαγωγές στο νέο περιβάλλον που δημιουργείται. - Ο τομέας των υπηρεσιών και ειδικότερα των νέων τεχνολογιών γνώρισε μια ιδιαίτερη άνθηση με την δημιουργία πληθώρας μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, ο οποίος παρότι παρουσίασε μια υψηλή συγκέντρωση τα τελευταία χρόνια με την εξαγορά των μικρότερων επιχειρήσεων από μεγαλύτερες, εν τούτοις εξακολουθεί να αναπαράγει ΜΜΕ, λόγω της μεγάλης εξειδίκευσης του. 22

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ 23

5. ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΟΥΣ 1 Οι ανάγκες των ΜΜΕ όπως εμφανίζονται σήμερα, αφορούν ανάγκες πιστοδότησης, παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών, έρευνας, εκπαίδευσης και επιμόρφωσης προσωπικού, σε όλα δε τα στάδια του επιχειρηματικού τους κύκλου (έναρξη λειτουργίας, ανάπτυξης, ωρίμανσης, αναδιάρθρωσης) δείχνουν να χρειάζονται πρώτον κεφάλαια (βραχυπρόθεσμα και μεσομακροπρόθεσμα) και δεύτερον εγγυήσεις). Για τις περισσότερες επιχειρήσεις, η προσφυγή στον τραπεζικό δανεισμό αποτελεί τον βασικό μηχανισμό χρηματοδότησης, ιδιαίτερα σε περιόδους κατά τις οποίες άλλες εναλλακτικές λύσεις, όπως για παράδειγμα η άντληση κεφαλαίων μέσω της κεφαλαιαγοράς, δεν είναι εύκολες ή ελκυστικές. Έτσι, μια επιχείρηση που στηρίζει τη χρηματοδότησή της κυρίως σε δανειακά κεφάλαια θα πρέπει να είναι σε θέση να διαχειριστεί αποτελεσματικά το κόστος εξυπηρέτησης των δανείων αυτών. Οι τράπεζες έχουν να παρουσιάσουν τις δικές τους «επιχειρηματικές» προτάσεις προς τις ΜΜΕ. Στα προϊόντα αυτά λαμβάνονται υπόψη οι νέοι επαγγελματικοί ρυθμοί και οι απαιτήσεις μιας έντονα ανταγωνιστικής αγοράς. Συγκεκριμένα για την ελληνική αγορά ισχύουν τα ακόλουθα: Εθνική Τράπεζα: Η Εθνική Τράπεζα χορηγεί δάνεια για κεφάλαια κίνησης που μπορούν να καλύψουν έως το 100% των αναγκών της επιχείρησης. Το βασικό επιτόκιο των δανείων της κατηγορίας αυτής είναι κυμαινόμενο και διαμορφώνεται στο 6,10%, προσαυξανόμενο με περιθώριο από 0 έως 4%, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του πελάτη και την εισφορά 0,6% του Ν. 128/75. Κατά το στάδιο έναρξης δραστηριότητας της επιχείρησης και εφόσον η βιωσιμότητα και οι προοπτικές της το δικαιολογούν, τα δάνεια της κατηγορίας αυτής μπορούν να δοθούν και για χρηματοδότηση μονιμότερου χαρακτήρα. Στην περίπτωση αυτή, η διάρκεια του δανείου μπορεί να φθάνει μέχρι και 3 χρόνια (επιτόκιο 6,20%). 24 1. Σημειώνεται ωστόσο ότι, η ανάλυση που παρατίθεται στη συνέχεια αναφέρετσαι σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή, καθώς ο τραπεζικός κλάδος είναι ιδιαίτερα δυναμικός και τα προσφερόμενα προϊόντα μεταβάλονται συνεχώς.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ Επίσης, η ΕΤΕ χορηγεί μακροπρόθεσμα δάνεια για πάγιες εγκαταστάσεις και εξοπλισμό με σκοπό την εκτέλεση των επενδυτικών προγραμμάτων της επιχείρησης (δημιουργία, επέκταση ή συμπλήρωμα των κτιριακών εγκαταστάσεων, απόκτηση καινούργιου ή μεταχειρισμένου εξοπλισμού κ.λπ.). Το ύψος του δανείου κυμαίνεται από 50%-80% της επένδυσης και σε ειδικές περιπτώσεις φθάνει και το 100% του προϋπολογισμού. Το βασικό επιτόκιο μακροπρόθεσμων δανείων είναι κυμαινόμενο και σήμερα διαμορφώνεται στο 6,10%, προσαυξανόμενο με περιθώριο από 0 έως 4 μονάδες ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του πελάτη και την εισφορά 0,6% του Ν.128/75. Η διάρκεια των δανείων αυτών κυμαίνεται από 5 μέχρι και 8 χρόνια, ανάλογα με τη μορφή και τον σκοπό χορήγησης του δανείου και τις ιδιαιτερότητες της επιχείρησης. Ανοικτό Επαγγελματικό Πλάνο, με κατώτατο ποσό δανειοδότησης τα 6.000 ευρώ και ανώτατο ποσό χωρίς περιορισμό, διάρκειας από 1 μέχρι 4 χρόνια (με δυνατότητα ανανέωσης). Το βασικό επιτόκιο διαμορφώνεται σήμερα στο 6,10% (πλέον περιθωρίου από 0-4 μονάδες). Επίσης η ΕΤΕ χορηγεί ομολογιακά και κοινοπρακτικά δάνεια προς μεγάλες επιχειρήσεις. EFG Eurobang-Ergasias: Το Ανοικτό Επαγγελματικό που λανσάρει η EFG Eurobank Ergasias είναι ένα πολυμορφικό δάνειο που προσαρμόζεται στις ανάγκες κάθε επιχείρησης. Απευθύνεται σε ελεύθερους επαγγελματίες και προσωπικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται κυρίως στο εμπόριο και στις υπηρεσίες. Το Ανοικτό Επαγγελματικό λειτουργεί: Σαν κεφάλαιο κίνησης για τη λειτουργία και ανάπτυξη της επιχείρησης, χρηματοδοτώντας έως το 100% του ετήσιου τζίρου, με καταβολή τόκων δύο φορές τον χρόνο, απεριόριστη διάρκεια του δανείου και επιστροφή του κεφαλαίου όταν η επιχείρηση μπορεί. Επίσης χορηγεί και τοκοχρεολυτικά δάνεια για τον ίδιο λόγο με διάρκεια μέχρι 10 έτη. Το ελάχιστο ποσό ξεκινά από τα 15.000 ευρώ με επιτόκιο κυμαινόμενο 6,90%, σταθερό για 1 έτος 6,25% και για 3 χρόνια στο 6,75%. (Ας σημει- 25

ωθεί ότι τα επιτόκια αυξομειώνονται ανάλογα με τις εξασφαλίσεις και τα οικονομικά στοιχεία του πελάτη). Για επαγγελματικό εξοπλισμό η τράπεζα χορηγεί τοκοχρεολυτικό δάνειο και το Ανοικτό Επαγγελματικού Εξοπλισμού. Χρηματοδοτεί μέχρι το 100% του κόστους επένδυσης. Η διάρκειά του φθάνει μέχρι τα 10 χρόνια. Κυμαινόμενο επιτόκιο στο 6,5%, σταθερό για 1 χρόνο 6%, σταθερό για 3 χρόνια στο 6,5% και για 5 χρόνια στο 6,75%. Για επαγγελματική στέγη χορηγεί επίσης το Ανοικτό Επαγγελματικής Στέγης διάρκειας μέχρι 15 χρόνια και τοκοχρεολυτικό δάνειο διάρκειας μέχρι 25 χρόνια. Χρηματοδοτεί το 100% του κόστους επένδυσης. Επιτόκιο κυμαινόμενο 5,75%, σταθερό 1 έτους 4,5% ή για 2 χρόνια 5,25% και κατόπιν 3μηνιαίο μεταβλητό με βάση το euribor, σταθερό για 3 χρόνια 5,5% και για 5 χρόνια 6%. Alpha Bank: H Alpha Bank προσφέρει ειδικά προϊόντα για πολύ μικρές επιχειρήσεις (με κύκλο εργασιών μέχρι 75.000 ευρώ), με επιστροφή του 10% των τόκων. Η διάρκεια ξεκινά από τους 6 μήνες και φθάνει τα 12 χρόνια. Το δάνειο για κεφάλαιο κίνησης έχει επιτόκιο 9,09% σταθερό (με την επιστροφή του τόκου). Το δάνειο για επαγγελματικό εξοπλισμό έχει επιτόκιο σταθερό που διαμορφώνεται ανάλογα με τη διάρκεια του δανείου από 8,55% μέχρι 9% (με την επιστροφή τόκου).το επιτόκιο επαγγελματικής στέγης είναι σταθερό 6,5% για 3 χρόνια. Δάνεια για μικρές επιχειρήσεις με τζίρο μέχρι 1 εκατ. ευρώ, επίσης με επιστροφή του 10% των τόκων. Συγκεκριμένα: Για κεφάλαιο κίνησης 8,78% (σταθερό) με επιστροφή τόκων 10%, κεφαλαίου κίνησης 6% πλέον περιθωρίου (κυμαινόμενο), επαγγελματικού εξοπλισμού με επιστροφή τόκων 10% επιτόκιο 8,55%-9%, παγίων εγκαταστάσεων κυμαινόμενο 6% πλέον περιθωρίου, επαγγελματικής στέγης 6,5% σταθερό για τρία χρόνια. Τράπεζα Πειραιώς: Πειραιώς Επιχειρείν είναι η σειρά προϊόντων που έχει λανσάρει η Τράπεζα Πειραιώς για τη χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. 26

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ Οι αιτήσεις δανειοδότησης επιχειρήσεων λαμβάνουν απάντηση και προέγκριση σε 1 ημέρα μετά την κατάθεση της αίτησής τους. Η τράπεζα με το πρόγραμμα «Επιχειρείν» καλύπτει τις ανάγκες των επιχειρήσεων για κεφάλαια κίνησης και διαρκή ρευστότητα, αγορά επαγγελματικής στέγης και κάλυψη απαιτήσεων από πωλήσεις μέσω πιστωτικών καρτών. Ο δανειολήπτης καταβάλλει μόνο τους τόκους, ενώ αποπληρώνει το κεφάλαιο ανάλογα με την πορεία της επιχείρησής του. Επίσης υπάρχει δυνατότητα χρηματοδότησης για κεφάλαια κίνησης μέσω ανοικτού αλληλόχρεου λογαριασμού σε ευρώ ή συνάλλαγμα για την κάλυψη συγκεκριμένων αναγκών της επιχείρησης. Συνδέεται άμεσα με το παραγωγικό-συναλλακτικό κύκλωμα της επιχείρησης. Το τελικό επιτόκιο διαμορφώνεται από το βασικό επιτόκιο βραχυπρόθεσμων χορηγήσεων, που είναι 6,9% πλέον περιθωρίου ή προνομιακό επιτόκιο βραχυπρόθεσμων χορηγήσεων 5,90% πλέον περιθωρίου (το οποίο κυμαίνεται από 0 έως 5 μονάδες πλέον του συμβατικού). Βασικό επιτόκιο μεσομακροπρόθεσμων χορηγήσεων καθώς και επαγγελματικής- επιχειρηματικής στέγης στο 6,40%. Εμπορική Τράπεζα: Στη σειρά Business η τράπεζα προσφέρει δάνεια: Ανοικτό Επιχειρηματικό με κυμαινόμενο επιτόκιο 6% πλέον περιθωρίου 3%, με ελάχιστο όριο χρηματοδότησης τα 6.000 ευρώ και ανώτατο τα 60.000 ευρώ. Επιχειρηματικής στέγης, το ύψος του οποίου μπορεί να φθάσει τις 300.000 ευρώ με κυμαινόμενο επιτόκιο 6,25% πλέον περιθωρίου 1% και σταθερό για 3 χρόνια 6,5%, διάρκειας μέχρι 15 χρόνια. Δάνειο μηχανολογικού εξοπλισμού ύψους μέχρι 300.000 ευρώ ή σταθερό για 3 χρόνια με επιτόκιο 7,5%, διάρκειας μέχρι 10 χρόνια. Αγροτική Τράπεζα: Η Αγροτική Τράπεζα προσφέρει το πρόγραμμα Business1 για κεφάλαιο κίνησης με επιτόκιο από 6% και ταυτόχρονα παρέχει μια σειρά χρηματοοικονομικών προϊόντων. Το Business1 περιλαμβάνει αυτόματη έγκριση ορίου leasing, προνομιακά επιτόκια σε καταναλωτικά, προσωπικά και στεγαστικά δάνεια για τον επιχειρηματία και το προσωπικό του, είσοδο σε Αμοιβαία Κεφάλαια με πολύ χαμηλή προμήθεια και 27

δωρεάν ασφάλιση ατυχήματος για ένα χρόνο για τον επιχειρηματία και το προσωπικό του, ανάλογα με το ύψος του κεφαλαίου κίνησης. Επίσης προσφέρει το Ανοικτό Επιχειρηματικό Δάνειο με επιτόκιο που ξεκινά από το 6% και διαμορφώνεται ανάλογα με τη φερεγγυότητα του πελάτη, τις παρεχόμενες εξασφαλίσεις, τη σχέση με την τράπεζα κ.λπ. Το δάνειο Επαγγελματικής Στέγης ανέρχεται σε 5,5%. Τράπεζα Κύπρου: Προσφέρει σήμερα στους ελεύθερους επαγγελματίες ένα πρωτοποριακό προϊόν που περιλαμβάνει: Επιτόκιο 4,9% σταθερό για τους 12 πρώτους μήνες. Τα βασικά χορηγητικά προγράμματα που δημιούργησε για τους πελάτες της η Τράπεζα Κύπρου είναι: Για Κεφάλαιο Κίνησης μέσω αλληλόχρεου λογαριασμού, για αγορά επαγγελματικού εξοπλισμού, για επαγγελματική στέγη. Το επιτόκιό τους ξεκινά από το 6,75% πλέον περιθωρίου. Το ποσό χορήγησης εξετάζεται κατά περίπτωση ανάλογα με τον σκοπό δανεισμού. Για επαγγελματική στέγη ανέρχεται μέχρι 150.000 ευρώ και η διάρκεια αποπληρωμής φθάνει μέχρι τα 12 χρόνια. Τράπεζα Αττικής: Η Τράπεζα Αττικής προσφέρει βραχυπρόθεσμα επαγγελματικά δάνεια, το ύψος των οποίων μπορεί να ανέλθει μέχρι και στο 100% των αναγκών της επιχείρησης και η διάρκεια της χρηματοδότησης καθορίζεται σύμφωνα με το παραγωγικό και συναλλακτικό κύκλωμά της. Tο επιτόκιο είναι κυμαινόμενο, διαμορφώνεται στο 8,35% για κεφάλαιο κίνησης και το προνομιακό επιτόκιο βραχυπρόθεσμων χορηγήσεων διαμορφώνεται στο 6,35%. Το επιτόκιο επαγγελματικής στέγης ανέρχεται σε 6,25%. Λαϊκή Τράπεζα: Η Λαϊκή Τράπεζα χορηγεί δάνεια για επιχειρήσεις με σκοπό τη χρηματοδότηση κεφαλαίου κίνησης ή αγοράς πάγιου εξοπλισμού. Το επιτόκιο εμπορικών χορηγήσεων διαμορφώνεται στο 8,63% και της επαγγελματικής στέγης στο 6,38%. Η διάρκεια του δανείου μπορεί να φθάσει τα 15 χρόνια. 28

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ Citibank: Η Citibank παρέχει στις επιχειρήσεις όλα τα είδη δανείων και πιστώσεων σε ευρώ και συνάλλαγμα. Συγκεκριμένα, στις βραχυπρόθεσμες χορηγήσεις περιλαμβάνονται τα δάνεια: για κεφάλαιο κίνησης, εισαγωγώνεξαγωγών, εκτέλεσης παραγγελιών, προεξόφληση απαιτήσεων, επιταγών, συναλλαγματικών, προεξόφληση απαιτήσεων έναντι των πιστωτικών καρτών Citibank (Visa, Mastercard) και Diners, προχρηματοδότηση έναντι των μελλοντικών πωλήσεων με πιστωτικές κάρτες Citibank. Για τις εμπορικές επιχειρήσεις το επιτόκιο διαμορφώνεται στο 6,5% πλέον περιθωρίου με προέγκριση σε 48 ώρες και εκταμίευση σε 5 ημέρες. Aspis Bank: H Aspis Bank χορηγεί δάνεια για πάγιο εξοπλισμό, το ύψος των οποίων ορίζεται σε συνεννόηση με την τράπεζα, όπως και η διάρκεια δανείου. Το επιτόκιο για κεφάλαια κίνησης επιχειρήσεων διαμορφώνεται στο 7,75% πλέον περιθωρίου μέχρι 5%. Τα δάνεια επαγγελματικού εξοπλισμού έχουν επιτόκιο 7,75% με περιθώριο μέχρι 5 μονάδες. Γενική Τράπεζα: Χορηγεί μέσω ανοικτού λογαριασμού δάνεια για κεφάλαια κίνησης, ποσού έως και 25.000 ευρώ και παγίων εγκαταστάσεων με βασικό επιτόκιο 7,25% πλέον περιθωρίου 3%. Η συνολική διάρκεια του δανείου είναι 3 έτη. Το επιτόκιο για επαγγελματική στέγη διαμορφώνεται στο 5,65% (κυμαινόμενο). Ελληνική Τράπεζα: Χορηγεί δάνεια προς επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες για κεφάλαια κίνησης, απόκτηση επαγγελματικής στέγης, πάγιο εξοπλισμό με βασικό επιτόκιο στο 6,55%. Εγνατία Τράπεζα: Προσφέρει προγράμματα επαγγελματικής στέγης για αγορά, ανέγερση, αποπεράτωση επαγγελματικής στέγης με βασικό επιτόκιο 8%. NovaBank: Έχει λανσάρει τη σειρά Business για την κάλυψη των αναγκών των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Τα προϊόντα περιλαμβάνουν «ανοικτό δάνειο», εξοπλισμού, επαγγελματικής στέγης. Η χρηματοδότηση φθάνει στο 100% της δαπάνης. 29

Omega Bank: Χορηγεί δάνεια για κεφάλαιο κίνησης με επιτόκιο 6,75% πλέον περιθωρίου καθώς και δάνεια παγίων εγκαταστάσεων, εξοπλισμού και επαγγελματικής στέγης με επιτόκιο 7%. Η χρηματοδότηση μπορεί να φθάσει στο 100% της αξίας του ακινήτου ή του κόστους κτήσης του εξοπλισμού. Marfin Bank: Το βασικό επιτόκιο των βραχυπρόθεσμων χορηγήσεων της τράπεζας διαμορφώνεται σήμερα στο 7%. Χορηγεί δάνεια για κεφάλαια κίνησης, παγίων εγκαταστάσεων, επαγγελματικής στέγης. Το επιτόκιο καθώς και οι όροι αποπληρωμής εξαρτώνται από τη φερεγγυότητα του πελάτη, τις παρεχόμενες εξασφαλίσεις, τη σχέση με την τράπεζα κ.λπ. Probank: Το βασικό επιτόκιο για κεφάλαια κίνησης διαμορφώνεται στο 6,7% (κυμαινόμενο), για επαγγελματική στέγη στο 6,30% καθώς και για απόκτηση επαγγελματικού εξοπλισμού. Το ύψος του δανείου καλύπτει μέχρι και το 100% της επαγγελματικής στέγης ή του κόστους κτήσης του εξοπλισμού. 30

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ 31

6. ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΓΓΥΟΔΟΣΙΑ Από άποψη εγγυήσεων το ΤΕΜΠΜΕ (Ταμείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων) διευκολύνει την πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό των ελληνικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων οι οποίες έχουν βιώσιμα επιχειρηματικά σχέδια αλλά δεν διαθέτουν επαρκείς εξασφαλίσεις. Δημιουργήθηκε με πρόθεση να καλύψει ένα εύρος 15 χιλιάδων περίπου μικρών επιχειρήσεων και με σκοπό την παροχή εγγυήσεων σε τραπεζικά δάνεια. Τα Ταμείο θα εγγυάται το 40% έως 70% των δανείων των ΜΜΕ και σε εξαιρετικές περιπτώσεις το 80 %. Το ΤΕΜΠΜΕ χρηματοδοτήθηκε με αρχικά κεφάλαια 100 εκατομμυρίων ευρώ, τα οποία μπορούν να εγγυηθούν με βάση την σχέση 1:10 (επομένως μπορεί να εγγυηθεί για 1 δις ευρώ και να κινητοποιηθούν συνολικά κεφάλαια επενδύσεων μέχρι και 2 δισεκατομμύρια ευρώ με την προϋπόθεση ότι το εγγυημένο μέρος καλύπτει κατά μέσο όρο το 50% του επενδυμένου κεφαλαίου). Τα ποσά αυτά είναι σχετικά μικρά για τις ανάγκες των ΜΜΕ. Με υπερδιπλασιασμό του αρχικού κεφαλαίου (που είναι ήδη πραγματικότητα) θα υπερδιπλασιασθεί το κινητοποιημένο κεφάλαιο επενδύσεων. Η λειτουργία του ΤΕΜΠΜΕ συντείνει στην σταδιακή αποδέσμευση εμπραγμάτων ασφαλειών των δανείων σε συνδυασμό με την ποιότητα του επιχειρηματικού σχεδίου και την υλοποίησή του. Το Ταμείο θέτει όμως ως ελάχιστο επισφάλιστρο ποσοστό 1,5 % επί των δανείων γεγονός που επιβαρύνει τα δάνεια και χειροτερεύει την διαπραγματευτική θέση των ΜΜΕ. Εάν ληφθεί υπ όψιν ότι το επισφάλιστρο της 197/78 ΑΝΕ ήταν 1% και οι πραγματικές καταπτώσεις δανείων μικρότερες, τότε το ελάχιστο επισφάλιστρο 1,5 % του ΤΕΜΠΜΕ είναι ίσως υψηλό, δεδομένου μάλιστα ότι τα επιτόκια δανεισμού την περίοδο που η 197/78 ΑΝΕ ήταν σε ισχύ ήταν πολύ υψηλότερα απ ότι σήμερα. Για να εφαρμοστεί η επιβάρυνση του επισφάλιστρου είναι αναγκαίο το ΤΕΜΠΜΕ να διαπραγματευθεί συνολικά το επιτόκιο με τις τράπεζες. Οι μηχανισμοί χρηματοδότησης και εγγυήσεων που επισημάνθηκαν σε άλλες χώρες της ΕΕ έχουν ως ακολούθως: 32

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ Αυστρία Η Austria Wirtschaftsservice GmbH (AWS), ένας µεσάζοντας δηµόσιας χρηµατοδότησης που δηµιουργήθηκε το 2002, παρέχει κεφάλαια µε χαρακτήρα υψηλού κινδύνου υπό τη µορφή ανασφάλιστων δανείων ως υποκατάστατο των ίδιων κεφαλαίων. Η απόφαση χρηµατοδότησης λαµβάνεται µετά από εκτεταµένο έλεγχο της εταιρείας, αποδοχή του επιχειρηµατικού της σχεδίου και έγκριση από ένα ανεξάρτητο συµβουλευτικό σώµα. Με βάση τα χαρακτηριστικά του επιχειρηµατικού σχεδίου, ένα προκαθορισµένο µερίδιο των κερδών της εταιρείας θα πληρωθεί ως αµοιβή για το κεφάλαιο που διατέθηκε. Αυτό σηµαίνει ότι στα πρώτα χρόνια δεν υπάρχει αµοιβή, όταν η εταιρεία υφίσταται οικονοµικές απώλειες από τις επιχειρηµατικές της λειτουργίες. Κατά τον ίδιο τρόπο, σε τέτοιες χρονιές δεν επιστρέφονται τα ποσά που της παρέχονται. Ένας αντιπρόσωπος της AWS παρευρίσκεται στις συσκέψεις του συµβουλίου της εταιρείας, αλλά συνήθως δεν παρεµβαίνει στις επιχειρησιακές αποφάσεις, εκτός από την περίπτωση µεγάλων αποκλίσεων από το επιχειρηµατικό σχέδιο. Παρόλα αυτά, οι υψηλού επιπέδου συµβουλές και η εκπαίδευση του νέου επιχειρηµατία είναι διαθέσιµες ανά πάσα στιγµή. Από τη µία πλευρά, το µοντέλο αυτό επιτρέπει στις εταιρείες να απελευθερωθούν από το αρχικό κόστος και τις επιβαρύνσεις ισολογισµού στα πρώτα χρόνια των µεγάλων επενδύσεων, σε αντίθεση µε τα κανονικά δάνεια. Από την άλλη πλευρά, η πληρωµή ενός µέρους των κερδών στις καλές εποχές, δεν εµποδίζει τη λειτουργία της επιχείρησης. Με αυτό τον τρόπο δίνεται και µια απάντηση στους φόβους οι οποίοι είναι ιδιαίτερα συχνοί µεταξύ των µικρών επιχειρήσεων για υπερβολικές εξωτερικές παρεµβάσεις από παροχείς επιχειρηµατικών κεφαλαίων Όσον αφορά τους µηχανισµούς εγγυήσεων, η Austria Wirtschaftsservice παρέχει εγγυήσεις για δάνεια χωρίς πρόσθετη ασφάλεια µε µέγιστο όριο τα 75000 ευρώ. Στην Πορτογαλία έχουν δηµιουργηθεί τρεις νέες περιφερειακές Εταιρείες Αµοιβαίων Εγγυήσεων. Ιταλία Για περισσότερα από 30 χρόνια, η Ιταλία ενθάρρυνε τη δηµιουργία εταιρειών αµοιβαίων εγγυήσεων, CONFIDI, ο κύριος ρόλος των οποίων είναι να αντισταθµίζουν τις δυσκολίες που αντιµετωπίζουν οι µικρές εταιρείες 33

στην αξιολόγηση των πιστώσεων. Το CONFIDI είναι ένα εθνικό σύστηµα αµοιβαίων εγγυήσεων, το οποίο περιλαµβάνει 680 ιδιωτικές εταιρείες (η κάθε µία µε τη δική της νοµική και διοικητική αυτονοµία), όπου είναι µέλη σχεδόν 1.000.000 επιχειρηµατίες. Αυτά τα ταµεία εγγυώνται πιστώσεις για ΜΜΕ, καθώς µέχρι και 80% των δανείων προορίζεται για νέες επιχειρήσεις και 50% για υπάρχουσες επιχειρήσεις. Το µέγιστο ποσό της εγγύησης είναι τα 500.000 ευρώ, δεν χρειάζεται προσωπική πρόσθετη ασφάλεια και τα επιτόκια που ισχύουν είναι εκείνα που οι τράπεζες επιφυλάσσουν για τους καλύτερους πελάτες τους. Για τις ΜΜΕ, αυτό σηµαίνει χαµηλότερο επιτόκιο, από αυτό που θα υπήρχε, αν η αίτηση για δάνειο δεν υποστηριζόταν από ένα CONFIDI, το οποίο αποθηκεύει σε µετρητά το 50% της αξίας του δανείου σε ένα τραπεζικό λογαριασµό. Για κάθε ευρώ που εγγυάται το σχέδιο CONFIDI, το πολλαπλασιαστικό αποτέλεσµα είναι τουλάχιστον 10, σε σχέση µε το δάνειο που δίνεται, ανάλογα µε το συγκεκριµένο CONFIDI το οποίο αφορά. Κάθε εκτίµηση της πίστωσης πραγµατοποιείται από ένα τοπικό CONFIDI και όχι από την τράπεζα. Τα αποτελέσµατα στο παρελθόν υπήρξαν εξαίρετα: ποσοστό αδυναµίας πληρωµής 1,6%, αντί για το 8% του κλάδου γενικότερα. Τα CONFIDI έχουν αποκτήσει από το 2000 τη δυνατότητα να λαµβάνουν τη στήριξη του Ταµείου Εγγυήσεων ΜΜΕ, ένα σχέδιο αντεγγυήσεων που δηµιούργησε το υπουργείο Παραγωγικών.ραστηριοτήτων και το οποίο είχε ως αποτέλεσµα την αύξηση των εγγυήσεων που είναι επωφελείς για τις επιχειρήσεις. 34 Βέλγιο Η φλαµανδική κοινότητα του Βελγίου σύναψε συµφωνίες πλαισίου µε ιδιωτικές τράπεζες, οι οποίες ορίζουν ρητώς ότι οι φλαµανδικές αρχές θα εγγυώνται κατά 75% τις αιτήσεις για πιστώσεις των ΜΜΕ, οι οποίες πληρούν συγκεκριµένα κριτήρια. Η Βαλλονική Κοινότητα στο Βέλγιο σύστησε µια ειδική εταιρεία, την SOCAMUT S.A. στόχος της οποίας είναι η αντεγγύηση του 50% της αξίας των εγγυήσεων που εκδίδουν οι σύλλογοι αµοιβαίων εγγυήσεων της περιοχής για τη δηµιουργία επιχειρήσεων, την ανάπτυξη και τη µεταβίβαση επιχειρήσεων. Ο µηχανισµός στοχεύει αποκλειστικά τις µικρο-επιχειρήσεις.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ Το «Ταµείο Εγγυήσεων» της περιφέρειας Βρυξέλλες-Πρωτεύουσα του Βελγίου παρέχει τώρα στους επιχειρηµατίες τη δυνατότητα να κάνουν απευθείας αιτήσεις για πιστώσεις χωρίς τη µεσολάβηση τράπεζας. Έχοντας λάβει την έγκριση του Ταµείου, ο επιχειρηµατίας µπορεί να απευθυνθεί σε ποικίλα χρηµατοοικονοµικά ιδρύµατα για να επιτύχει τους πιο συµφέροντες όρους. Γαλλία Στη Γαλλία υιοθετήθηκε ένα ειδικό νοµικό καθεστώς ( Société uniprsonnelle d investissement providentiel, SUIP). Ο στόχος αυτού του σχεδίου είναι η αύξηση του αριθµού των επιχειρηµατικών αγγέλων. Το SUIP απολαµβάνει σηµαντικές φορολογικές ελαφρύνσεις. Ιρλανδία Δημιουργήθηκε µια βάση δεδοµένων µε 50 «business angels» µε υψηλή καθαρή περιουσία και µε πάνω από 12,7 εκατοµµύρια ευρώ διαθέσιµα για επενδύσεις σε µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις. Για να συµπληρώσει τα υπάρχοντα ιδιωτικά δίκτυα των επιχειρηµατικών αγγέλων, η ολλανδική κυβέρνηση σκέφτεται αυτή τη στιγµή να υποστηρίξει τη δηµιουργία νέων δικτύων σε περιφερειακό επίπεδο. Σουηδία 17 οργανισµοί έχουν ήδη λάβει επιχορηγήσεις για τη δηµιουργία περιφερειακών δικτύων επιχειρηµατικών αγγέλων. Η Σουηδία επίσης χρηµατοδοτεί ένα πρόγραµµα, το οποίο αναζητεί γυναίκες επενδυτές και τις προετοιµάζει για συµµετοχή σε άλλα δίκτυα. Πορτογαλία Η δραστηριότητα των επιχειρηµατικών αγγέλων έχει προωθηθεί µέσω συσκέψεων και άρθρων στον τύπο. Επίσης, έχει δηµιουργηθεί ένα νέο οικονοµικό πρόγραµµα το «PRIME» για την υποστήριξη των επενδύσεων και τον εκσυγχρονισµό των επιχειρήσεων. 35

Νορβηγία Σχεδιάζεται η δηµιουργία δικτύων επιχειρηµατικών αγγέλων στους τοµείς της βιοτεχνολογίας και της ICT. Παρέχει επίσης ένα φορολογικό κίνητρο 28% για επιχειρηµατικούς αγγέλους, οι οποίοι επενδύουν σε νέες επιχειρήσεις στον τοµέα της πανεπιστηµιακής έρευνας. Δανία Στη Δανία βρίσκονται σε διαδικασία συγχώνευσης όλων των διατάξεων σχετικά µε τα χρηµατοοικονοµικά ιδρύµατα στο «Νοµοσχέδιο για τον Επιχειρηµατικό Τοµέα». Αυτό θα συµβάλλει σε µια µεγαλύτερη απλοποίηση, αποτελεσµατικότητα και διαφάνεια στην χρηµατοδότηση των ΜΜΕ. Γερµανία Στη Γερµανία, η συγχώνευση των τραπεζών παροχών KfW και DtA σε KfW- Mittelstandbank έχει φέρει µεγαλύτερη διαφάνεια στα χρηµατοοικονοµικά µέσα που προσφέρονται στις ΜΜΕ, ενώ επέφερε κάποιες βελτιώσεις στα προϊόντα και απλοποίησε τις διαδικασίες. Ηνωµένο Βασίλειο Η Κυβέρνηση της Σκοτίας έχει δηµιουργήσει ένα «πακέτο πενδύσεων ίδιων κεφαλαίων στα πρώτα στάδια» για να αντιµετωπίσει το κενό των επενδύσεων για ποσά χαµηλότερα από 500.000 (περίπου 709.000 ευρώ). Δηµιουργήθηκε επιπλέον ένα «Πρόγραµµα Ετοιµότητας για Επενδύσεις» προκειµένου να βοηθήσει τις αναπτυσσόµενες επιχειρήσεις, όσον αφορά το κόστος ανάπτυξης προτάσεων, σε ένα στάδιο και µε µια ποιότητα, µε τα οποία θα έχουν την πιθανότητα να επιτύχουν την προσέλκυση επενδύσεων στις µετοχές τους. Το πρόγραµµα πληρώνει µέχρι και 50% αυτού του κόστους µε µέγιστο όριο τις 10.000 (περίπου 14.200 ευρώ). 1 36 1. http://europa.eu.int/comm/enterprise/enterprise_policy/charter/2004_charter_docs/com_2004_64/ com_64_el.pdf, σελ.20-22

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ 7. ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΕΠΙ- ΤΟΚΙΟΥ Μεταξύ των παρεμβάσεων του δημοσίου για υποστήριξη των επενδύσεων στο κλάδο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων συγκαταλέγονται και οι επιδοτήσεις επιτοκίου. 1 Οι επιδοτήσεις επιτοκίου είναι, πριν από οτιδήποτε άλλο, μεταφορές πόρων υπέρ φυσικών ή νομικών προσώπων. Όπως και κάθε άλλη μεταφορά, δικαιολογούνται, κατά γενικό κανόνα, λόγω του δημοσίου συμφέροντος, είτε ως ένδειξη αλληλεγγύης, είτε ως μέσο άσκησης βιομηχανικής ή τομεακής πολιτικής, είτε και με τις δύο μορφές παράλληλα. Με την επιφύλαξη των κανόνων ελέγχου των ενισχύσεων, η παρέμβαση των δημοσίων φορέων είναι δυνατόν να θεωρηθεί ως αιτιολογημένη όταν α) η αγορά δεν είναι σε θέση να χρηματοδοτεί δραστηριότητες ή έργα με μικρή απόδοση τα οποία οι δημόσιοι φορείς θεωρούν απαραίτητα για την ευημερία των πολιτών, β) χρειαστεί να αντιμετωπισθούν αιφνίδιες εξωτερικές κρίσεις, όπως συμβαίνει στην περίπτωση χωρών/περιφερειών που πλήττονται από φυσικές καταστροφές κλπ. ή από δυσμενείς εξωτερικές επιπτώσεις. Αν και οι αρχές αυτές δικαιολογούν τις παρεμβάσεις των δημοσίων φορέων, δεν περιγράφουν ωστόσο την μορφή που μπορεί να λαμβάνουν οι παρεμβάσεις αυτές. Τα μέσα παρεμβάσεων είναι προφανώς διαφορετικά λόγω τόσο της φύσης τους όσο και των αποτελεσμάτων τους. Επίσης, διαφέρουν ως προς το κόστος τους: δημοσιονομικό, διαχειριστικό και ελεγκτικό. Λόγω των ιδιαιτεροτήτων αυτών, η επιλογή του μέσου ή της μορφής της δημόσιας παρέμβασης πρέπει να γίνεται με γνώμονα τους επιδιωκόμενους στόχους και τις εκάστοτε περιστάσεις, έστω και αν πολύ συχνά χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα περισσότερα του ενός μέσα. Κατά την υλοποίηση των οποιωνδήποτε παρεμβάσεων βεβαίως θα πρέπει 1. Άλλα μέτρα, εκτός της επιδότησης επιτοκίου, που μπορεί να λαμβάνονται είναι οι άμεσες επιχορηγήσεις, οι εγγυήσεις δανείων, συμμετοχές σε μετοχικά κεφάλαια, ή και φορολογικές διευκολύνσεις. 37

οπωσδήποτε να ικανοποιούνται ορισμένοι όροι ελέγχου, διαφάνειας και αποτελεσματικότητας σε σχέση με τους επιδιωκόμενους στόχους. Αυτό περιλαμβάνει για τους δημόσιους φορείς μια σειρά από υποχρεώσεις, οι οποίες συνεπάγονται συμπληρωματικές διοικητικές δαπάνες, πράγμα που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά τη λήψη της εκάστοτε απόφασης. Πιο συγκεκριμένα πρέπει να υπάρχει συνείδηση του ότι η παρακολούθηση των εργασιών είναι μακρά, μιας και θα διαρκέσει όσο και το δάνειο. Στην περίπτωση της επιδότησης επιτοκίου μπορεί κανείς να διακρίνει, στην εφαρμογή του μέτρου αυτού, ορισμένες θετικές επιπτώσεις αλλά και ορισμένα ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Μεταξύ των θετικών επιπτώσεων περιλαμβάνονται τα ακόλουθα: Οι επιδοτήσεις του επιτοκίου έχουν ως άμεση συνέπεια τη μείωση του κόστους χρηματοδότησης. Έμμεσα έχουν ευνοϊκή επίδραση στη ζήτηση πιστώσεων, στις επενδύσεις και τέλος στην απασχόληση. Λόγω της ιδιαιτερότητας τους, αποτελούν το εξειδικευμένο μέσο για δημόσιες ενέργειες που αποσκοπούν στη μείωση του κόστους στην ελάφρυνση της χρηματοδότησης και ως εκ τούτου στην κάλυψη της ανεπάρκειας της απόδοσης. Επηρεάζουν μόνο έμμεσα τον κίνδυνο ενός σχεδίου, για τον οποίο άλλα μέσα είναι πλέον ενδεδειγμένα, όπως οι εγγυήσεις και τα κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου. Δεδομένου ότι επιδοτήσεις επιτοκίου συνδέονται με τη χορήγηση δανείων, έχουν ως πλεονέκτημα σε σύγκριση με άλλες μορφές παρεμβάσεις την αυστηρή διαχείριση και την πειθαρχία που συνοδεύουν κάθε τραπεζικό δάνειο. Υπ αυτό το πρίσμα ο κίνδυνος κατάχρησης ή υπεξαίρεσης δημοσίου χρήματος είναι κατ αρχήν μικρότερος απ ότι στις επιχορηγήσεις ή σε άλλες μορφές ενίσχυσης. Οι επιδοτήσεις επιτοκίου λειτουργούν και ως ένας μη αμελητέος χρηματοοικονομικός μοχλός: Π.χ. έχει βρεθεί από μελέτες της ΕΕ, ότι 92,3 εκατ. ευρώ επιδοτήσεων για τη διευκόλυνση των ΜΜΕ συνδέονται με σχεδόν 1 δισεκ. επενδυτικές πιστώσεις. Από δημοσιονομική άποψη λοιπόν, πρό- 38