ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΜΙΚΡΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1997 ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ

ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΜΙΚΡΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1997 ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΡΥΣΑΝ ΡΕΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΠΜΠ 10185

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.0 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2.0 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ 3.0 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ 4.0 ΜΕΘΟ ΟΙ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ 5.0 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 6.0 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1.0 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2/13

Οι αλλαγές της εποχής σ όλους τους τοµείς της ανθρώπινης δραστηριότητας δηµιουργούν νέες ανάγκες και καθήκοντα στον άνθρωπο. Οι προκλήσεις της εποχής δηµιουργούν νέες ανάγκες στην εκπαίδευση : έµφαση στην ποιοτική βελτίωση της εκπαίδευσης κι όχι στην ποσοτική ανάπτυξη της ικανότητας των µαθητών για αυτοµόρφωση και ανεξάρτητη µάθηση σε όλη τους τη ζωή σύνδεση της γνώσης µε τη ζωή και δηµιουργία παρώθησης για µάθηση σεβασµό και στήριξη της ιδιαιτερότητας του κάθε µαθητή και δηµιουργία θετικού αυτοειδώλου καλλιέργεια συνεργατικού πνεύµατος, ανεκτικότητας και υπεύθυνης δηµιουργικής συµµετοχής. Η ανάπτυξη της ικανότητας του µαθητή να µαθαίνει πώς να µαθαίνει αποκτά σήµερα προτεραιότητα µεταξύ των διδακτικών στόχων και εξυπηρετεί την ανάγκη για αυτοµόρφωση και ανεξάρτητη, διά βίου, µάθηση. Σε µια δυναµική κοινωνία η εκπαίδευση οφείλει να βοηθήσει το µαθητή να αποκτήσει τις βασικές γνώσεις και δεξιότητες που θα τον καταστήσουν ικανό να µαθαίνει αποτελεσµατικά σ οποιαδήποτε νέα κατάσταση. Η ανάπτυξη επίσης της ικανότητας να επιλέγει µεταξύ πληροφοριών, να κρίνει και ν αξιολογεί ανάλογα µε το θέµα - πρόβληµα που τον ενδιαφέρει αποκτά πολύ µεγαλύτερη σηµασία από την εκµάθηση των ίδιων των πληροφοριών. Με βάση τα πιο πάνω, είναι εύκολο ν αντιληφθεί κανείς ότι χρειάζεται µια τέτοια µορφή διδασκαλίας, η οποία να ετοιµάζει νέους ικανούς να επιβιώσουν σ ένα κόσµο και µια κοινωνία που θα µεταβάλλεται τόσο γρήγορα. Μια τέτοια µορφή διδασκαλίας είναι και η ενεργητική, η οποία χάρη στις διαδικασίες που υιοθετεί, πιστεύεται ότι προσφέρει στο νέο τα απαραίτητα εφόδια για να αντιµετωπίσει τις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής. Τέτοια εφόδια είναι η κριτική σκέψη, η δεξιότητα έρευνας, η ικανότητα αυτοµόρφωσης, η δεξιότητα λύσης προβλήµατος και η καλλιέργεια δηµοκρατικών δεξιοτήτων. Άλλωστε, όπως αναφέρει και ο Φωτίου Χ. (1989):..... ο επιθυµητός σήµερα πολίτης είναι εκείνος που ασκεί κριτική, αξιολογεί, διερευνά τρέχουσες διαδικασίες και εισηγείται τρόπους βελτίωσης. Το έντονο ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών και των ερευνητών για ενίσχυση της ικανότητας των µαθητών να µαθαίνουν αποτελεσµατικά οδήγησε σε πολυάριθµες µελέτες και έρευνες για τις µεθόδους διδασκαλίας - µάθησης. 3/13

Μέθοδος διδασκαλίας είναι το σχέδιο και η διαδικασία που χρησιµοποιούµε, για να βοηθήσουµε το µαθητή να µετακινηθεί προς τους στόχους του µαθήµατος (Strong, Silver and Hanson, 1985). Εφόσον δεχόµαστε ότι η αποτελεσµατικότητα της διδασκαλίας αξιολογείται µε κριτήριο το βαθµό επίτευξης των βραχυπρόθεσµων και µακροπρόθεσµων στόχων που θέτουµε, έπεται πως η µέθοδος που χρησιµοποιεί ο εκπαιδευτικός είναι καθοριστικός παράγοντας της αποτελεσµατικότητας της διδακτικής πράξης. Είναι πολύ σηµαντικό να λεχθεί πως το κριτήριο επιλογής µιας µεθόδου είναι η καταλληλότητά της σε σχέση µε τους στόχους. Έρευνες έδειξαν πως η επιλογή από τον εκπαιδευτικό µιας µεθόδου αντί άλλης πρέπει να σηµαίνει ενσυνείδητη επιλογή καλλιέργειας συγκεκριµένων στάσεων και δραστηριοποίησης ενός τρόπου σκέψης αντί άλλων. Γενικά σήµερα δεχόµαστε πως: 1. εν υπάρχουν καλές και κακές µέθοδοι αλλά µέθοδοι κατάλληλες για τους συγκεκριµένους στόχους. 2. Κάθε µέθοδος διδασκαλίας στηρίζεται σε συγκεκριµένες δεξιότητες που όσο περισσότερο καλλιεργηθούν, σε τόσο θετικότερα αποτελέσµατα οδηγούν κατά τη χρήση της µεθόδου. 3. Η µέθοδος δεν είναι µόνο το µέσο µε το οποίο ο δάσκαλος επιτυγχάνει το στόχο του, αλλά και όργανο µε το οποίο ο µαθητής µπορεί να µάθει πως να µαθαίνει και πως να σκέφτεται, ανάλογα µε το τι θέλει να πετύχει. Στη µελέτη αυτή θα εξετάσουµε την Ενεργητική και ηµιουργική Μάθηση σαν µια από τις πιό βασικές µεθόδους διδασκαλίας αφού όπως λέγει και ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικοµάχεια: Τας αρετάς λαµβάνοµεν ενεργήσαντες πρότερον. Α γαρ δει µαθόντες ποιείν, ταύτα ποιούντες µανθάνοµεν, οίον οικοδοµούντες οικοδόµοι γίγνονται και οι κιθαρίζοντες κιθαρισταί. 4/13

2.0 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Η παραδοσιακή διδασκαλία στηρίζεται στην παραδοχή ότι υπάρχει ένα σώµα γνώσεων το οποίο κατέχει ο δάσκαλος και το οποίο πρέπει να µεταφερθεί στο µαθητή κατά το σχήµα: ΓΝΩΣΗ ΑΣΚΑΛΟΣ ΜΑΘΗΤΕΣ Ο δάσκαλος είναι ο µεσάζων µεταξύ γνωστικού αντικειµένου και µαθητή. Επικεντρώνει τη διδακτική πράξη στις δραστηριότητές του, παραµένει η συνεχής πηγή αναφοράς και χειρίζεται τους µαθητές ως τάξη, ένα αδιαφοροποίητο δηλαδή σύνολο από το οποίο παίρνει τις απαντήσεις που προγραµµάτισε. Η διδασκαλία στηρίζεται βασικά στη διάλεξη και η συµµετοχή των µαθητών περιορίζεται στην εκτενή ακρόαση και / ή στις απαντήσεις που στα ενδιάµεσα της παρουσίασης / διάλεξης εκµαιεύονται από κάποιον ή κάποιους µαθητές. Οι µαθητές που δε συγκεντρώνονται εύκολα ή για πολύ δεν αντιλαµβάνονται σχεδόν ποτέ τις ερωτήσεις, µε αποτέλεσµα η επικοινωνία δασκάλου και µαθητή να περιορίζεται µεταξύ των καλών µαθητών. Σ ένα τέτοιο περιβάλλον οι ασκήσεις δίνονται συνήθως στο τέλος του µαθήµατος για εµπέδωση και αξιολόγηση. Πώς διαφοροποιούνται τα δεδοµένα αυτά στην περίπτωση της ενεργητικής µάθησης; Πρώτα απ όλα η παραδοχή που θεµελιώνει την ενεργητική µάθηση είναι εντελώς διαφορετική. Ο δάσκαλος δε µεταφέρει γνώση, αλλά διευκολύνει το µαθητή να την κατακτήσει. Αυτό σηµαίνει πως καλλιεργεί δεξιότητες και θέτει τις βάσεις για αυτενέργεια και εκµάθηση της διαδικασίας της µάθησης κατά το σχήµα. ΜΑΘΗΤΗΣ ΓΝΩΣΗ άσκαλος ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΞΙΟΤΗΤΩΝ 5/13

ΒΑΣΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΕΚΜΑΘΗΣΗ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ Στο πιο κάτω πίνακα εξετάζεται ο ρόλος του δασκάλου και του µαθητή στην ενεργητική µάθηση. Ο δάσκαλος - δίνει αρχική ώθηση - επιβλέπει - ερωτά - προκαλεί σε αυτενέργεια - εξετάζει, ελέγχει, σχολιάζει το τελικό προϊόν - επηρεάζει έµµεσα δίνοντας παραδείγµατα και διευκρινίζοντας - διευκολύνει τη διερεύνηση - οργανώνει καταστάσεις µάθησης Μέθοδοι - λύση προβλήµατος - υπόδυση ρόλων - µελέτη (project) - πειραµατισµός - διερεύνηση - ανακάλυψη ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ Ο µαθητής - παρατηρεί - αναλαµβάνει πρωτοβουλία για δραστηριότητες - εκτελεί σύνθετα καθήκοντα - ερωτά - αναλύει - αναζητά λύσεις - ανακαλύπτει - πειραµατίζεται - ενδιαφέρεται, γιατί πιστεύει στην αξία αυτού που κάνει - έρχεται σε άµεση επαφή µε το γνωστικό αντικείµενο για ικανό χρονικό διάστηµα - αξιολογεί την επίδοση και την προσπάθεια του Μαθησιακό περιβάλλον - πραγµατικό - πλούσιο σε υλικά - έµφαση στη µάθηση και στην ενεργητική συµµετοχή 6/13

3.0 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗ Η ενεργητική µάθηση προϋποθέτει τη σκόπιµη δραστηριοποίηση του µαθητή για την κατάκτηση της γνώσης. 1. Ο µαθητής: 1.1 Ανακαλύπτει / εφευρίσκει τη γνώση. Το αποτέλεσµα δεν προσφέρεται έτοιµο, αλλά οικοδοµείται από το µαθητή, βήµα προς βήµα µέσα από ενεργό συµµετοχή. 1.2 Έρχεται σε άµεση επαφή µε το αντικείµενο µάθησης για ικανό χρονικό διάστηµα. 1.3 Καλλιεργεί και ασκεί ποικιλία γνωστικών δεξιοτήτων. Ο δάσκαλος δεν αφήνει αβοήθητο το µαθητή. Φροντίζει να ενισχύει τις δεξιότητες που θεµελιώνουν την ενεργητική µάθηση και που βοηθούν το µαθητή να φτάσει σε θετικά αποτελέσµατα. 1.4 Εστιάζει τις προσπάθειές του προς ένα συγκεκριµένο σκοπό. Πέρα από την άσκηση των γνωστικών δεξιοτήτων ο µαθητής γνωρίζει εκ των προτέρων το σκοπό της δραστηριοποίησης του (π.χ. κατατάσσει, ταξινοµεί, αξιολογεί, για να...). 1.5 Χρησιµοποιεί ενσυνείδητα µια διαδικασία, γνωστική στρατηγική, µέθοδο που θα τον οδηγήσει στο σκοπό. 2. Ο διδάσκων: 2.1 Θέτει το σκοπό που θα κατευθύνει τη µάθηση/κατευθύνει τους µαθητές να δραστηριοποιηθούν πάνω σε συγκεκριµένα θέµατα-ύλη. 2.2 ίνει στους µαθητές κατευθυντήριες γραµµές εργασίας που οδηγούν στο σκοπό/κατευθύνει τους µαθητές να εντοπίσουν τις κατευθυντήριες γραµµές εργασίας. 2.3 Οργανώνει την τάξη µε ποικίλους τρόπους ανάλογα µε τους επιδιωκόµενους κάθε φορά στόχους. 2.4 Προγραµµατίζει το χρόνο που οι µαθητές θα έρθουν σε άµεση επαφή µε το γνωστικό αντικείµενο. 2.5 Βοηθά τους µαθητές να µείνουν συγκεντρωµένοι στην εργασία τους. 7/13

2.6 ιδάσκει και βοηθά να εφαρµοστούν τεχνικές µεταγνωστικής και αυτοαξιολόγησης. 2.7 Φροντίζει ώστε ο µαθητής να συνειδητοποιεί το σκοπό και τη πορεία εργασίας και να µη µένει µόνο στο αποτέλεσµα. 2.8 Προγραµµατίζει δραστηριότητες που οδηγούν τόσο σε συγκλίνουσα όσο και σε αποκλίνουσα παραγωγή. 2.9 Ενθαρρύνει και αποδέχεται οποιαδήποτε παραγωγή είναι σύµφωνη µε το σκοπό και τα δεδοµένα. 2.10 Ασκεί τους µαθητές στις γνωστικές δεξιότητες που διευκολύνουν την ενεργητική µάθηση (όπως δείχνει ο πιο κάτω πίνακας). 8/13

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΕΞΙΟΤΗΤΕΣ 1. Αντληση πληροφοριών 1.1. Απόφαση για το τι πληροφορίες χρειάζονται. 1.2. Επιλογή των καταλληλότερων πηγών. 1.3. Κριτική ανάγνωση των πηγών. 1.4. Συλλογή πληροφοριών και κατάλληλη αποδελτίωσή τους. 2. Κατάταξη - ταξινόµηση. Εύρεση οµοιοτήτων και διαφορών και οµαδοποίηση σύµφωνα µ ένα σκοπό-κριτήριο. 3. Αναδιοργάνωση πληροφοριών σε πιο κατανοητή ή πιο χρήσιµη µορφή: σηµειώσεις, περιλήψεις, γραφικές παραστάσεις, χάρτες, πίνακες κ.ά. 4. Γενίκευση. Ερµηνεία δεδοµένων. Έλεγχος γενικεύσεων και πρόληψη της εξαγωγής αβάσιµων συµπερασµάτων από ανεπαρκείς ή άσχετες πληροφορίες. 5. Εύρεση υπαλλακτικών προτάσεων. Εύρεση όσο το δυνατό περισσότερων λύσεων, υποθέσεων, υπαλλακτικών προτάσεων που είναι δυνατό να ισχύουν. 6. Χρήση κριτηρίων. Άσκηση στη χρήση κριτηρίων για τη λήψη ή αποδοχή απόφασης, για τον έλεγχο υπαλλακτικών προτάσεων και για την προσπέλαση διαφωνίας. 7. Αξιολόγηση πληροφοριών. Χρήση των κριτηρίων που οδηγούν σε αξιοπιστία των πληροφοριών: - σχετικότητα - πληρότητα - ορθότητα - σχέση µε την πηγή. 8. Εύρεση σχεδίων - παραµέτρων εργασίας και χρήση τους για προγραµµατισµό, πρόγνωση, εξήγηση. 9. Αποτελεσµατική επικοινωνία. Ικανότητα για µετάδοση σαφούς, ενδιαφέροντος και πειστικού λόγου. 9/13

4.0 ΜΕΘΟ ΟΙ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Είναι φανερό πως η ενεργητική µάθηση δεν είναι απλώς µια µέθοδος, µια διαδικασία δηλαδή µε την οποία επιδιώκουµε να επιτύχουµε τους συγκεκριµένους στόχους του µαθήµατος. Η ενεργητική µάθηση είναι µια διαφορετική αντιµετώπιση της διαδικασίας διδασκαλία - µάθηση που θεµελιώνεται στη δραστηριοποίηση του µαθητή για την κατάσταση της γνώσης. Η δραστηριοποίηση αυτή µπορεί να επιτευχθεί µε διάφορες µεθόδους, συγκεκριµένες δηλαδή διαδικασίες που διαµορφώνονται µε βάση τα γενικά χαρακτηριστικά της ενεργητικής µάθησης. Τέτοιες µέθοδοι είναι η ιερεύνηση, η Λύση προβλήµατος και η Λήψη απόφασης. Πολύ λίγες φορές στη βιβλιογραφία γίνεται προσπάθεια διάκρισης των τριών µεθόδων. τις περισσότερες φορές τις βρίσκουµε και τις τρεις να συνυπάρχουν µέσα στην ευρύτερη έννοια διερευνητική µέθοδος ή µέθοδος της ανακάλυψης. Για λόγους όµως συστηµατοποίησης αλλά και αποτελεσµατικής εφαρµογής των µεθόδων αυτών χρειάζεται να επισηµανθούν τα στοιχεία που τις διακρίνουν. Τα στοιχεία αυτά δεν είναι ειδολογικά µια που και στις τρεις µεθόδους η διαδικασία σε αδρές γραµµές παραµένει η ίδια: 1. το πρόβληµα - ερώτηµα 2. η εξέταση - διερεύνηση των δεδοµένων 3. το συµπέρασµα. Η διαφορά βρίσκεται στο σκοπό της διερεύνησης και στο είδος των δεδοµένων και κριτηρίων που χρησιµοποιούνται για να φτάσουµε στο αποτέλεσµα (όπως φαίνεται στον πιο κάτω πίνακα). ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΜΕΘ0 ΟΙ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ - ΗΘΙΚΑ ΙΛΗΜΜΑΤΑ - Πώς είναι τα πράγµατα - Χρήση γεγονότων, κατηγορικών προτάσεων - Ανάλυση καταστάσεων/ περιγραφικές έρευνες 5.0 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - Αντιµετώπιση προβληµατικής κατάστασης - Χρήση κανόνων - αρχών. Εξέταση δεδοµένων - Κριτήρια εσωτερικά και εξωτερικά: η συνέπεια της λύσης προς τους κανόνες και αρχές και οι συνέπειες από τη λύση - Απόφαση για το αν πρέπει ή δεν πρέπει να γίνει κάτι - Χρήση αξιολογικών προτάσεων - Στάθµιση συνεπειών - Κριτήριο: οι αξίες και η ιεράρχησή τους. Τα αποτελέσµατα 10/13

Συµπερασµατικά µπορούµε να πούµε ότι : 1. Όσο αυξάνεται η συµµετοχή του µαθητή τόσο περισσότερα γίνονται και τα αποτελέσµατα. 2. Η επιτυχία των µαθητών συνδέεται άµεσα µε την ικανότητα δραστηριοποίηση του κατάλληλου τρόπου σκέψης και των ανάλογων γνωστικών λειτουργών. 3. Ο βαθµός επικοινωνίας του µαθητή µε το δάσκαλο, τους συµµαθητές και τα διδακτικά υλικά καθορίζουν την αποτελεσµατικότητα της διδασκαλίας. 4. Οι µαθητές που συµµετέχουν ενεργώς στη διαδικασία µάθησης έχουν υψηλότερη επίδοση από τους λιγότερο αναµειγµένους. 5. Τα αποτελέσµατα των µαθητών εξαρτώνται από το πώς ο διαθέσιµος χρόνος χρησιµοποιείται από τους µαθητές. Οσο περισσότερο ο εκπαιδευτικός σέβεται το χρόνο που ο µαθητής χρειάζεται για να µάθει και διευθετεί ανάλογη κατανοµή του, τόσο πιο αποτελεσµατική γίνεται η µάθηση. 6. Η ενεργητική µάθηση είναι παράγοντας µονιµότερων και περισσότερων αποτελεσµάτων. 7. Οσο πιο πολλές εµπειρίες επιτυχίας έχει ο µαθητής τόσο πιο εύκολα επιτυγχάνει και τόσο πιο θετικές στάσεις υιοθετεί απέναντι στη µάθηση και στο συγκεκριµένο γνωστικό αντικείµενο. 8. Η χρήση ποικιλίας ασκήσεων, ερωτήσεων, µέσων και υλικών, µεθόδων και δραστηριοτήτων συµβάλλει στην αποτελεσµατικότερη µάθηση: ικανοποιεί ευκολότερα τους διαφορετικούς και ποικίλους τύπους µαθητών και συµβάλλει στη πρόκληση και διατήρηση ενδιαφέροντος. 9. Η άσκηση των µαθητών στη χρήση µεταγνωστικών στρατηγικών συµβάλλει στην αποτελεσµατικότερη µάθηση. 10.Η συνεχής αξιολόγηση και επανατροφοδότηση συµβάλλει σηµαντικά στην αύξηση των εµπειριών επιτυχίας των µαθητών. 11. Η σαφήνεια των στόχων και η λογικότητα των διαδικασιών και της ακολουθίας τους βοηθούν το µαθητή να επιτύχει ευκολότερα και πληρέστερα στους στόχους. 12. Οι εµπειρίες µάθησης πρέπει να κτίζονται πάνω στις προηγούµενες γνώσεις και τις προϋπάρχουσες ικανότητες του µαθητή. 11/13

13. Η συνεχής επικοινωνία του εκπαιδευτικού µε το µαθητή είναι αναντικατάστατος παράγοντας αποτελεσµατικής µάθησης λόγω κυρίως του ότι βοηθά στην ουσιαστική ενασχόληση του µαθητή µε το στόχο και στην αλλαγή των εσφαλµένων αντιλήψεών του. 14. Οσο πιο πολύ κενό χρόνο (λόγω οργάνωσης, διανοµής υλικού, διακοπών για απειθαρχία) έχουν οι µαθητές τόσο λιγότερα είναι τα αποτελέσµατα της ακαδηµαϊκής µάθησης. Σήµερα έχει γίνει πια παραδεκτό ότι η επιτυχία της εκπαίδευσης εξαρτάται από την προσαρµογή της διδασκαλίας στις ατοµικές διαφορές µεταξύ των µαθητών (Corno and Snow, 1986). Η προσαρµογή αυτή προϋποθέτει την ενεργητική συµµετοχή του µαθητή και έχει ως τελικό στόχο την ανεξάρτητη µάθηση και την εφαρµογή µεταγνωστικής στρατηγικής εκ µέρους όλων των µαθητών. Αποτελεσµατική διδασκαλία είναι, σε τελευταία ανάλυση, η προσαρµοσµένη διδασκαλία, αυτή που διευθετεί το µαθησιακό περιβάλλον µε τρόπο που να το προσαρµόζει στις ατοµικές ανάγκες. Καθώς οι µαθητές κερδίζουν σε ικανότητα, η προσαρµοσµένη διδασκαλία γίνεται ολοένα και λιγότερο κατευθυνόµενη από το δάσκαλο, εδώ ακριβώς βρίσκεται και η αποτελεσµατικότητα της: καθώς ο µαθητής προσαρµόζεται, αποκτά δηλαδή γνώσεις, δεξιότητες και στρατηγικές σκέψης και επεξεργασίας πληροφοριών, η διδασκαλία αναπροσαρµόζεται µε στόχο να δραστηριοποιεί δηµιουργικά τον κάθε µαθητή (Corno and Snow 1986). 12/13

6.0 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ (απάντηση στις προκλήσεις της εποχής) Χ. Θεοφιλίδης - Μ. Κουτσελίνη - Α. αµιανός (1991) 2. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Μαίρης Ιωαννίδου-Κουτσελίνη (1992) 3. Η ΜΟΡΦΗ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ Γεωργούσης Π. Ν. (1985) 4. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΒΑΣΙΣΜΕΝΑ ΣΤΗ ΜΕΘΟ Ο ΤΗΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ Μασιάλας Β. Γ. (1984) 13/13