3 ο Λύκειο Λάρισας Σχ. Έτος 2011-2012 Ερευνητική Εργασία «Το φαινόµενο της ενδοσχολικής βίας στο 3 ο Λύκειο Λάρισας» Ερευνητική Οµάδα Σταυρούλα Χαϊδά Μέλανη Xρήστου Μπάµπης Ιωαννίδης Αχιλλέας Σιατραβάνης Εύη Σπύρου Γαρυφαλλένια Τσινοπούλου Νικολέτα Γκόγκου Αναστασία Καλαµάτα Κωνσταντίνα Κασιώρα Όλγα Τσιτσώνη Χρήστος Αναστασίου Στέλλα Τζέλιου Αναστασία ηµοπούλου Κατερίνα Τόσιου Μουρτζούδη Κωνσταντίνα Τζαλαµούρας ηµήτρης Βερνιώτης Βασίλης Μηλίτση ήµητρα Μπουλµπου Μαργαρίτα Επιβλέπουσες καθηγήτριες Μπεϊνά Γεωργία Καραµπάτσα Βάια
Περιεχόµενα Ι. Εισαγωγή...σελ. 3 ΙΙ. Θεωρητικό Μέρος...σελ. 4 Κεφάλαιο 1: Εκφοβισµός και βία. Ορισµός και µορφές.. σελ. 4 Κεφάλαιο 2: Ο θύτης σελ. 7 Κεφάλαιο 3: Το θύµα. σελ. 12 Κεφάλαιο 4: Οι παρατηρητές σελ. 14 ΙΙΙ. Ερευνητικό Μέρος σελ. 18 1. Μεθολογία..σελ. 18 2. Αποτελέσµατα. σελ. 20 3. Συµπεράσµατα Συζήτηση... σελ. 37 IV. Αιτιολογική έκθεση τεχνήµατος.. σελ. 40 V. Ευχαριστίες.σελ. 42 VI. Παράρτηµα.σελ. 43 1. Το ερευνητικό εργαλείο...σελ. 43 2. Το σενάριο της ταινίας.σελ. 48
Ι. Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζονται όλο και πιο συχνά περιστατικά βίας και παραβατικότητας σε γυµνάσια και λύκεια αλλά και σε δηµοτικά σχολεία, γεγονός που συγκλονίζει και πανικοβάλλει πολλές οικογένειες κυρίως των µεγάλων πόλεων. Η αθωότητα επισκιάστηκε πλέον από την τροµοκρατία. Πιο συγκεκριµένα, σύµφωνα µε αποτελέσµατα ερευνών το 15% των µαθητών στην Ευρώπη έχουν βιώσει κάποιο περιστατικό βίας και εκφοβισµού, ενώ στην Ελλάδα το φαινόµενο αφορά έναν στους δέκα µαθητές (ΕΨΥΠΕ, 2010). Το φαινόµενο αυτό δεν είναι βέβαια άγνωστο και στο δικό µας χώρο, στο δικό µας σχολείο. Επειδή λοιπόν πρόκειται για ένα θέµα που µας απασχολεί όλους µας αποφασίσαµε να επικεντρώσουµε την εργασία µας σ αυτό. Σκοπός µας είναι να ερευνήσουµε το φαινόµενο της ενδοσχολικής βίας, όπως αυτό παρουσιάζεται στο σχολείο µας, και ιδιαίτερα τις µορφές του καθώς και τα αίτια και τις συνέπειές της σε όλους τους εµπλεκόµενους παράγοντες: στο θύµα, το θύτη και τους µάρτυρες-παρατηρητές. Συγκεκριµένα τα ερευνητικά ερωτήµατα που θέσαµε είναι τα ακόλουθα: α) Ποια είναι η διάδοση που παρουσιάζει το πρόβληµα αυτό στο σχολείο µας και ποιες µορφές βίας παρατηρούνται; β) Ποιο είναι το προφίλ, τα συναισθήµατα και οι συνέπειες του φαινοµένου αυτού στο θύτη; γ) Ποιο είναι το προφίλ, τα συναισθήµατα και οι συνέπειες του φαινοµένου στο θύµα; δ) Πώς αντιµετωπίζεται το θέµα στα πλαίσια του σχολείου; Οι πηγές πληροφόρησης που χρησιµοποιήσαµε για τη συλλογή του υλικού µας περιλαµβάνουν βιβλία σχετικά µε το θέµα, ιστοσελίδες από το διαδίκτυο, άρθρα εφηµερίδων και έρευνες σχετικές µε το θέµα αυτό, ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες. Η εργασία µας αποτελείται από δύο κυρίως µέρη: Το θεωρητικό και το ερευνητικό. Το θεωρητικό µέρος της περιλαµβάνει τέσσερα κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο περιλαµβάνει τον ορισµό και τις µορφές βίας. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στο πρόσωπο που υποκινεί τα περιστατικά αυτά, δηλαδή το θύτη. Το τρίτο σχετίζεται µε το θύµα, τις αντιδράσεις του και τις επιπτώσεις του ενδοσχολικού εκφοβισµού στη ζωή του. Τέλος, το τέταρτο κεφάλαιο ερευνά τους µη άµεσα εµπλεκόµενους στο θέµα, τους µάρτυρες ή αλλιώς τους παρατηρητές. Το δεύτερο µέρος της εργασίας µας, το ερευνητικό, περιλαµβάνει την έρευνα που πραγµατοποιήσαµε στο σχολείο µας σχετικά µε την ενδοσχολική βία. Στο τελευταίο µέρος παραθέτουµε την αιτιολογική έκθεσή µας για την ταινία µας µε θέµα την ενδοσχολική βία. Τέλος, παραθέτουµε ένα παράρτηµα µε το σενάριο της ταινίας µας και το ερευνητικό εργαλείο που χρησιµοποιήσαµε στην έρευνά µας. 3
ΙΙ. Θεωρητικό Μέρος Κεφάλαιο 1. Εκφοβισµός και βία: Ορισµός και µορφές Ο όρος «εκφοβισµός και βία στα σχολεία» (schoolbullying) όπως και ο όρος «θυµατοποίηση» χρησιµοποιούνται για να περιγράψουν µια κατάσταση στην οποία ασκείται εσκεµµένη, απρόκλητη, συστηµατική και επαναλαµβανόµενη βία και επιθετική συµπεριφορά µε σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και πρόκληση σωµατικού και ψυχικού πόνου σε µαθητές. Μπορούν να πάρουν λεκτική, ηλεκτρονική, σωµατική, σεξουαλική και ψυχολογική µορφή (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε - 2010, σελ.14) Λεκτικός εκφοβισµός: O λεκτικός εκφοβισµός αποτελεί την πιο συχνή µορφή του bullying και είναι πολύ συνήθης σε παιδιά κυρίως του γυµνασίου και του δηµοτικού. Οι µαθητές - bullies που εκδηλώνουν τη λεκτική µορφή του σχολικού εκφοβισµού χρησιµοποιούν λέξεις µε σκοπό να βλάψουν ή να ταπεινώσουν και να εξευτελίσουν ένα άλλο άτοµο. Αυτό το είδος του bullying προκαλεί ευκολότερα πόνο σε άλλα παιδιά, καθώς είναι γρήγορο και άµεσο. Οι συνέπειες είναι σοβαρές. Ενδεικτικά, µπορεί να αναφερθεί ότι υποσκάπτει την αυτοπεποίθηση του παιδιού και το καθιστά ανίκανο να προσαρµοστεί και να αφεθεί στις σχέσεις του µε τους συµµαθητές του. (Καρκανάκη-Καφφετζή, 2009) 4
Ηλεκτρονικός εκφοβισµός Όσον αφορά στον ηλεκτρονικό εκφοβισµό, οι θύτες εκµεταλλεύονται το πλεονέκτηµα της σηµερινής τεχνολογίας για να επιτεθούν στα θύµατά τους. Έτσι λοιπόν, εκδηλώνεται µε τη χρήση του διαδικτύου καθώς και µέσω των κινητών τηλεφώνων. Ο ηλεκτρονικός εκφοβισµός (cyberbullying) περιλαµβάνει την αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού µέσω ηλεκτρονικού ταχυδροµείου ή µηνυµάτων. (ΕΨΥΠΕ, 2010, σελ.19). Η πιο συχνή µέθοδος του cyber- bullying µε την οποία τα παιδιά και γενικότερα οι νέοι έχουν εκφοβισθεί ηλεκτρονικά αναφέρεται ότι είναι αυτή των άµεσων µηνυµάτων. Κάπως λιγότερο συνήθεις τρόποι αφορούν τη χρήση χώρων συνοµιλίας και ηλεκτρονικών ταχυδροµείων αλλά και τα µηνύµατα στις ιστοσελίδες. Επιπροσθέτως η χρήση κινητού τηλεφώνου µπορεί επίσης να συµβάλλει στον ηλεκτρονικό εκφοβισµό µέσω της αποστολής κακόβουλων γραπτών µηνυµάτων ή τηλεφωνικών κλήσεων οι οποίες µπορεί να είναι και σιωπηρές. Ωο ηλεκτρονικός εκφοβισµός µέσω κινητού τηλεφώνου µπορεί εύκολα να συνδεθεί µε αυτόν που λαµβάνει χώρα στο διαδίκτυο. Με τη βοήθεια του κινητού, ο καθένας µπορεί να απαθανατίσει προσωπικές ή µη στιγµές κάποιου και να τις αναρτήσει στο internet όπου ο οποιοσδήποτε µπορεί να έχει πρόσβαση. ((Καρκανάκη-Καφφετζή, 2009) Σωµατική βία: Η σωµατική µορφή του σχολικού εκφοβισµού θεωρείται µια από τις συχνότερες εκδηλώσεις του ανάµεσα στα παιδιά. Ο σωµατικός εκφοβισµός αποτελεί πολύ συνηθισµένο φαινόµενο στα σχολεία ευρωπαϊκών χωρών. 5