Βιβλίο δασκάλου «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα» Ιστορία Γ, Δ, Ε & ΣΤ Δημοτικού

Βιβλίο δασκάλου «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα» Ιστορία Γ, Δ, Ε & ΣΤ Δημοτικού

Περιεχόμενα Εισαγωγή... 2 Γλώσσα, επικοινωνία και εκπαίδευση κωφών μαθητών... 3 Οι νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση του κωφού παιδιού... 8 Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών για μαθητές με προβλήματα ακοής10 Στόχοι του Αναλυτικού Προγράμματος που καλύπτει το λογισμικό «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα»... 14 Η διδασκαλία της Ιστορίας... 14 Η διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας στα κωφά παιδιά. 15 Σκοποί και στόχοι της διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας στα κωφά παιδιά... 15 Γενικός σκοπός... 15 Γενικοί διδακτικοί στόχοι... 17 Ειδικοί Διδακτικοί Στόχοι... 18 Το εκπαιδευτικό λογισμικό «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα» (Φιλοσοφία, δομή και περιεχόμενο)... 20 Γενικά... 20 Στόχοι του εκπαιδευτικού λογισμικού «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα»... 21 Αξιοποίηση του οπτικοακουστικού βοηθήματος... 24 Διδακτική μεθοδολογία... 25 Εργασία στο βιβλίο του μαθητή... 25 Εργασία στο λογισμικό... 26 Ανάπτυξη επί πλέον δραστηριοτήτων επεξεργασίας του γνωστικού αντικειμένου... 28 Διαθεματική προσέγγιση... 30 Ανάπτυξη ομαδοσυνεργατικών δεξιοτήτων... 31 Εκπαιδευτικό-Διδακτικό υλικό... 32 Αξιολόγηση... 33 Τύποι Ασκήσεων... 37 Δομή και Περιεχόμενο του λογισμικού. Συμπληρωματικές δραστηριότητες... 38 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ (Ενδεικτική).... 76 1

Εισαγωγή Το βιβλίο αυτό, με τίτλο «Το Βιβλίο του Δασκάλου», αποτελεί ένα σύντομο και πρακτικό λειτουργικό εγχειρίδιο, συνοδευτικό του εκπαιδευτικού λογισμικού «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα». Σχεδιάστηκε και διαμορφώθηκε για να διευκολύνει τον εκπαιδευτικό που θα διδάξει το μάθημα της Ιστορίας στους κωφούς και βαρήκοους μαθητές, των τεσσάρων τάξεων του δημοτικού σχολείου, μέσω της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας (Ε.Ν.Γ). Παρέχει γενική ενημέρωση σε θέματα που έχουν σχέση με τη γλώσσα, την επικοινωνία και εκπαίδευση των μαθητών με προβλήματα ακοής, το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών και τις νέες τεχνολογίες που υποστηρίζουν την εκπαίδευση τους, τους στόχους του Αναλυτικού Προγράμματος της Ιστορίας (Α.Π.Σ.) του Δημοτικού Σχολείου που καλύπτει το λογισμικό, καθώς και συμπληρωματικές πληροφορίες γύρω από τις δυνατότητες και τη λειτουργία του λογισμικού «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα». Προτείνει συγκεκριμένες διδακτικές μεθόδους και πρακτικές για τη διεξαγωγή του μαθήματος χωρίς να περιορίζει την πρωτοβουλία του εκπαιδευτικού. Ο δάσκαλος μπορεί να διαφοροποιεί τις προτάσεις του βιβλίου ή να τις εμπλουτίζει, ανάλογα με τις δυνατότητες των μαθητών του, το διαθέσιμο χρόνο και τις ιδιαιτερότητες της σχολικής μονάδας. Κοινός στόχος της συγγραφικής ομάδας και του εκπαιδευτικού που θα διδάξει το μάθημα είναι να επιτευχθούν οι στόχοι του μαθήματος της Ιστορίας στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. 2

Γλώσσα, επικοινωνία και εκπαίδευση κωφών μαθητών Στην Ελλάδα το σύνολο των κωφών και βαρήκοων μαθητών που φοιτούν στη γενική εκπαίδευση, σε τμήματα ένταξης και σε ειδικά σχολεία, υπολογίζεται ότι είναι περίπου 1500 με 2000 μαθητές, αν και δεν υπάρχουν επίσημες καταγραφές που να επιβεβαιώνουν αυτόν τον αριθμό. Μολονότι οι κωφοί και βαρήκοοι μαθητές στο σύνολο τους δεν αποτελούν έναν ομοιογενή πληθυσμό, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι πρόκειται για μια κατηγορία ατόμων τα οποία σε όλους τους τομείς της ζωής τους λειτουργούν οπτικά, αντιλαμβάνονται δηλαδή τον κόσμο μέσω της όρασης τους και μέσα από αυτή δομούν τη σκέψη και τη γλώσσα τους. H πρόσβαση των κωφών και βαρήκοων μαθητών στην ομιλία, τόσο ως προς την πρόσληψη όσο και ως προς την κατανόηση, παρεμποδίζεται εξαιτίας της αισθητηριακής απώλειας της ακοής, ανεξάρτητα από το αν αυτοί χρησιμοποιούν τεχνικά βοηθήματα, ακουστικά βαρηκοΐας, κοχλιακά εμφυτεύματα, κ.λπ. Αντίθετα η πρόσβαση τους σε μια νοηματική γλώσσα είναι άμεση και απρόσκοπτη. Από τα ευρήματα στον τομέα της γλωσσολογίας σήμερα γνωρίζουμε ότι οι νοηματικές γλώσσες είναι πλήρεις, φυσικές γλώσσες, οι οποίες διαφέρουν σημαντικά από τους επινοημένους οπτικοκινητικούς κώδικες που έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς στην εκπαίδευση των κωφών. Από τη γλωσσολογική ανάλυση των φυσικών νοηματικών γλωσσών προέκυψε ότι αυτές έχουν πολλές διαφορές μεταξύ τους, έχουν πλήρη αφαιρετική και εκφραστική δυνατότητα και αυστηρούς γραμματικούς κανόνες. Επίσης οι γλώσσες αυτές παρουσιάζουν ίδιες γλωσσολογικές ιδιότητες με τις ομιλούμενες 3

γλώσσες, αναπτύσσονται φυσικά γενιά. και μεταφέρονται από γενιά σε Ωστόσο ενώ η πρόσβαση των κωφών και βαρήκοων μαθητών σε μια νοηματική γλώσσα πραγματοποιείται χωρίς εμπόδια, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό αυτών (περίπου 90%) έρχεται σε επαφή με νοηματική γλώσσα για πρώτη φορά κατά την σχολική ηλικία και μετά το τέλος της κρίσιμης περιόδου κατάκτησης της γλώσσας. Αυτό το φαινόμενο οφείλεται στο γεγονός ότι το 90-95% των κωφών και βαρήκοων μαθητών έχουν ακούοντες γονείς. Στην Ελλάδα τα πιο πολλά κωφά παιδιά μαθαίνουν την ελληνική νοηματική γλώσσα άτυπα, κατά την επικοινωνία τους με άλλα κωφά παιδιά ή ενήλικες στο χώρο του σχολείου. τη Αυτή η ιδιαιτερότητα αποτελεί τη βασικότερη αιτία όλων των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι κωφοί και βαρήκοοι μαθητές στη ζωή τους ως προς την επικοινωνία με το περιβάλλον τους. Τα αποτελέσματα των πιο πρόσφατων ερευνών σχετικά με την κατάκτηση της νοηματικής γλώσσας ως πρώτης γλώσσας από τα κωφά παιδιά ακουόντων γονέων δείχνουν ξεκάθαρα πως ο χρόνος έκθεσης των παιδιών στη γλώσσα παίζει καθοριστικό ρόλο για το επίπεδο ικανότητας που θα αναπτύξουν ως ενήλικες, τόσο ως προς την κατανόηση όσο και ως προς την παραγωγή της γλώσσας. Ακόμη και η άτυπη χρήση νοηματικής γλώσσας από τους ακούοντες γονείς στα πρώτα στάδια ανάπτυξης έχει ως αποτέλεσμα τα κωφά παιδιά να αναπτύσσουν γλωσσικές ικανότητες παρόμοιες με αυτές των φυσικών ομιλητών της γλώσσας, εφόσον αυτό συμβεί αρκετά νωρίς. Γενικότερα ο χρόνος έκθεσης των κωφών παιδιών ακουόντων γονέων σε μια πρώτη γλώσσα, και αυτό αφορά και τη νοηματική γλώσσα, φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο για την επαρκή κατάκτησή της. Ως προς την ομιλούμενη γλώσσα τα επιτεύγματα των κωφών και βαρήκοων παιδιών σχετίζονται με το βαθμό της ακουστικής τους 4

απώλειας. Έτσι, παρά την πρόοδο που έχει παρατηρηθεί σήμερα στον τομέα των τεχνικών βοηθημάτων, η έρευνα σε θεωρητικό και σε πρακτικό επίπεδο δείχνει ότι ακόμη και μετά από εντατική προφορική εκπαίδευση κατά την εφηβική ηλικία τα παιδιά που έχουν χάσει την ακοή τους πριν να αναπτύξουν προφορική γλώσσα συγκρινόμενα με τα ακούοντα παιδιά της αντίστοιχης ηλικίας, παρουσιάζουν σημαντική καθυστέρηση 4-5 χρόνων ως προς την ανάπτυξη της ομιλίας. Συνολικά οι σημαντικότερες συνέπειες της κώφωσης αφορούν σημαντικές ελλείψεις στην ανάπτυξη του λεξιλογίου και στην εκμάθηση των γραμματικών και συντακτικών κανόνων της γλώσσας της πλειονότητας. Μολονότι όσο μικρότερη είναι η ακουστική απώλεια τόσο περισσότερο αναπτύσσεται η ομιλούμενη γλώσσα, καθυστέρηση παρατηρείται στην ανάπτυξη της ομιλίας ακόμη και στις περιπτώσεις των παιδιών που έχουν μέτριες βαρηκοΐες. Έτσι ξαναγυρίζοντας πάλι στον αρχικό μας ισχυρισμό, το κοινό χαρακτηριστικό των κωφών και βαρήκοων μαθητών είναι η λειτουργία τους κυρίως μέσω του οπτικού καναλιού. Η εκμάθηση της γραπτής γλώσσας αποτελεί πρωταρχικό στόχο στην εκπαίδευση των κωφών παιδιών. «Η κατάκτηση του γραπτού λόγου είναι ένας από τους βασικότερους στόχους του σχολείου για τα κωφά παιδιά και ίσως ο πιο δύσκολος» 1, οι ικανότητες των κωφών μαθητών τόσο ως προς τη γραφή όσο και ως προς την ανάγνωση είναι χαμηλές συγκρινόμενες με αυτές των ακουόντων μαθητών που βρίσκονται σε αντίστοιχη ηλικία. Ο ρυθμός ανάπτυξης των κωφών μαθητών δεν ακολουθεί το μέσο επίπεδο ανάπτυξης των ακουόντων μαθητών και αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι περισσότεροι κωφοί έφηβοι να αποφοιτούν από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση μη έχοντας αναπτύξει επαρκές επίπεδο αναγνωστικής ικανότητας και ικανότητας γραφής, μολονότι η πρόσβαση στο γραπτό λόγο μέσω του οπτικού 1 βλέπε Α.Π.Σ. για μαθητές με προβλήματα ακοής για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση 2004:29). Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία (Holt, Traxler & Allen, 1997 Λαμπροπούλου, 1999 Allen, 1992 5

καναλιού δεν εμποδίζεται. Η γνώση και η κατανόηση της γραπτής γλώσσας στην περίπτωση των κωφών παιδιών αρχίζει να αναδύεται από τη προσχολική ηλικία και σχετίζεται: α) με την απόκτηση γλώσσας (νοηματικής ή ομιλούμενης) έως το τέλος της κρίσιμης ηλικίας β) με τη γνώση της γλώσσας της πλειονότητας και γ) με το γεγονός ότι οι μαθητές πρέπει να αναπτύξουν ικανότητες σε έναν κώδικα που, αν και οπτικός, αποτελεί αναπαράσταση μιας γλώσσας στην οποία δεν έχουν φυσική πρόσβαση. Συνολικά υποστηρίζεται ότι η διαδικασία απόκτησης του μηχανισμού ανάγνωσης και γραφής από τους κωφούς μαθητές ως ένα βαθμό δεν διαφέρει από αυτή των ακουόντων. Ωστόσο το γεγονός ότι οι κωφοί μαθητές ακολουθούν στρατηγικές κωδικοποίησης μόνον μέσω του οπτικού και του κιναισθητικού καναλιού και παράλληλα καλούνται να συσχετίσουν δύο τόσο διαφορετικές γλώσσες (μια γραπτή και μια νοηματική γλώσσα), φαίνεται να δυσκολεύει ιδιαίτερα την ανάπτυξη των ικανοτήτων εγγραμματοσύνης τους. Παρόλα αυτά, οι γνώσεις μας σχετικά με τα επιτεύγματα που αφορούν το μέσο όρο του συνόλου των κωφών παιδιών υποδεικνύουν ότι κάτω από ορισμένες συνθήκες, οι κωφοί μαθητές μπορούν να επιτύχουν αντίστοιχα επιτεύγματα με αυτά των ακουόντων. Η χρήση της νοηματικής γλώσσας στην εκπαίδευση των κωφών μαθητών φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη των ικανοτήτων εγγραμματοσύνης τους. Τα ακαδημαϊκά επιτεύγματα των κωφών παιδιών κωφών γονέων (που από την αρχή της ζωής τους βρίσκονται σε περιβάλλον νοηματικής γλώσσας) είναι εμφανώς υψηλότερα από αυτά των κωφών παιδιών ακουόντων γονέων. Ιδιαίτερα ενθαρρυντικά επίσης είναι τα ευρήματα ως προς τις ικανότητες των κωφών μαθητών στην κατανόηση και παραγωγή γραπτού λόγου που έχουν παρακολουθήσει δίγλωσσα προγράμματα στις σκανδιναβικές και σε άλλες χώρες του εξωτερικού. 6

Η χρήση δύο γλωσσών στην εκπαίδευση των κωφών και βαρήκοων μαθητών μιας ομιλούμενης και μιας νοηματικής φαίνεται να συμβάλλει σημαντικά στην προώθηση του γραπτού λόγου τους. Σε δίγλωσσα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα η νοηματική γλώσσα χρησιμοποιείται με δύο τρόπους, ως γλώσσα γέφυρα και ως γλώσσα εργαλείο διευκολύνοντας την πρόσβαση των μαθητών στην ομιλούμενη γραπτή γλώσσα. Η σύγκριση των δύο γλωσσών όποτε αυτό είναι αναγκαίο συμβάλλει: α) στη συνειδητοποίηση των διαφορών που υπάρχουν ανάμεσα στις δύο γλώσσες από την πλευρά των μαθητών β) στη συστηματική εκμάθηση της ομιλούμενης - γραπτής γλώσσας γ) στην ανάπτυξη δεξιοτήτων εγγραμματοσύνης και δ) στην καλλιέργεια της ίδιας της νοηματικής γλώσσας. Η διαμόρφωση κατάλληλου εκπαιδευτικού περιβάλλοντος για την εκμάθηση της γραπτής γλώσσας σύμφωνα με τις βασικές αρχές τις διγλωσσίας, η ανάπτυξη κατάλληλων στρατηγικών διδασκαλίας και η ανάπτυξη δίγλωσσων εκπαιδευτικών υλικών, παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της εγγραμματοσύνης των κωφών μαθητών και στις δύο γλώσσες. Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχουν προωθηθεί σημαντικές πρακτικές δίγλωσσης εκπαίδευσης για τους κωφούς μαθητές όπως η αναγνώριση της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας (Ε.Ν.Γ.) 2, ως επίσημης γλώσσας των κωφών και η ανάπτυξη το 2004 Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών (Α.Π.Σ), βασισμένων στη φιλοσοφία και τις αρχές της δίγλωσσης εκπαίδευσης. Οι πρακτικές αυτές αφενός έχουν συμβάλλει στο να πραγματοποιηθούν οι πρώτες αλλαγές στην εκπαίδευση των κωφών και αφετέρου έχουν κάνει περισσότερο εμφανή την αναγκαιότητα δημιουργίας δίγλωσσων εκπαιδευτικών 2 νόμος 2817/2000 7

υλικών, τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους κωφούς μαθητές για τη βελτίωση των ικανοτήτων τους στο γραπτό λόγο, στην εκμάθηση της γραπτής ελληνικής γλώσσας και γενικότερα στην απόκτηση γνώσεων σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα. Σύμφωνα με τα Α.Π.Σ για μαθητές με προβλήματα ακοής, η δημιουργία δίγλωσσων εκπαιδευτικών υλικών σε νοηματική και γραπτή ελληνική γλώσσα, και μάλιστα σε μορφή λογισμικού, βασισμένων στις νέες τεχνολογίες, αποτελεί άμεση προτεραιότητα. Η χρήση δίγλωσσου εκπαιδευτικού λογισμικού στην εκπαιδευτική διαδικασία κάνει ευκολότερη την κατάκτηση του γνωστικού αντικειμένου που διδάσκεται, υποστηρίζει την εξατομικευμένη διδασκαλία παρέχοντας σε όλους τους μαθητές την ευκαιρία, ανάλογα με τις εγγενείς δυνατότητες τους, να αναπτύξουν τις ικανότητες τους και στις δύο γλώσσες, τη γραπτή ελληνική και την Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (Ε.Γ.Ν.) και τέλος, διασφαλίζει την πρόσβαση όλων των μαθητών κωφών και βαρήκοων στο ηλεκτρονικό μέσο. Η χρήση τέτοιων δίγλωσσων εκπαιδευτικών υλικών κάνει τη διαδικασία πρόσληψης της γραπτής ελληνικής γλώσσας ευκολότερη και για το λόγο αυτό πιο αποτελεσματική. Οι νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση του κωφού παιδιού Η χρήση της νέας τεχνολογίας μπορεί να κάνει τη διαδικασία της διδασκαλίας πιο ενδιαφέρουσα, ελκυστική και εποικοδομητική για τους μαθητές συνολικά. Μολονότι η αξία των παραδοσιακών εκπαιδευτικών υλικών κατά τη χρήση τους στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι αναμφισβήτητη οι νέες τεχνολογίες συμβάλλουν σημαντικά στον εμπλουτισμό των εκπαιδευτικών εργαλείων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην εκπαιδευτική πράξη. Η χρήση νέων εκπαιδευτικών υλικών και εργαλείων με τη μορφή λογισμικού 8

διευρύνει την πρόσβαση των μαθητών στις εκπαιδευτικές πηγές και τους βοηθάει να οργανώνουν και να αναλύουν καλύτερα πληροφορίες και να κατανοούν σε βάθος αφηρημένες έννοιες επιτυγχάνοντας καλύτερα την αισθητοποίηση τους. Γενικότερα, μέσω της νέας τεχνολογίας, όλοι οι μαθητές μπορούν να βελτιώσουν τις δεξιότητες τους στο γραπτό λόγο και ν αναπτύξουν συνολικά τις ανώτερες νοητικές τους ικανότητες. Στην εκπαίδευση των κωφών και βαρήκοων παιδιών η χρήση λογισμικών αποτελεί εξαιρετικό εκπαιδευτικό βοήθημα διότι η οπτική φύση των λογισμικών ταιριάζει/εναρμονίζεται απόλυτα με την οπτική λειτουργία αυτής της ομάδας των μαθητών. Πέρα από τα οφέλη που η νέα τεχνολογία μπορεί να προσφέρει σε όλους τους μαθητές συνολικά, η δυνατότητα ταυτόχρονης χρήσης βίντεο, εικόνας και κείμενου, που μόνο μέσω των νέων τεχνολογιών μπορεί να επιτευχθεί, κάνει την οποιαδήποτε πληροφορία ιδιαίτερα προσβάσιμη για τους κωφούς και βαρήκοους μαθητές. Τα λογισμικά για κωφούς και βαρήκοους μαθητές προσφέρουν ένα μοναδικό διασκεδαστικό και διαδραστικό τρόπο εκμάθησης νέων εκπαιδευτικών εννοιών. Παράλληλα συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων των μαθητών στην ελληνική γραπτή και Ελληνική Νοηματική Γλώσσα. Από τη στιγμή που οι μαθητές αρχίζουν να χρησιμοποιούν κατάλληλα για την ηλικία τους λογισμικά μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τις δεξιότητες τους στη χρήση του γραπτού λόγου δηλαδή στην παραγωγή γραπτού λόγου: γραφή και ανάγνωση με βάση την αρχή της εξατομίκευσης ακολουθώντας ο καθένας τον δικό του προσωπικό ρυθμό εκμάθησης. Για τους λόγους αυτούς, για τους μαθητές με προβλήματα ακοής 3 χρήση πολυμέσων και εκπαιδευτικών εργαλείων με τη μορφή η 3 βλέπε Α.Π.Σ. για μαθητές με προβλήματα ακοής για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση 2004 και Α.Π.Σ. για μαθητές με προβλήματα ακοής - νοηματική 2004, και την πλέον πρόσφατη εκδοχή τους στο http://www.pi-schools.gr/special_education/kofosi-a 9

λογισμικού όχι μόνον συνίσταται αλλά με την αυξανόμενη εισαγωγή των νέων εκπαιδευτικών τεχνολογιών στη ειδική αγωγή θεωρείται επιβεβλημένη. Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών για μαθητές με προβλήματα ακοής Η πρώτη βασική αρχή που χαρακτηρίζει τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ.), για μαθητές με αναπηρία είναι η παροχή ίδιου όγκου και ποιότητας εκπαίδευσης για όλους τους μαθητές ανεξάρτητα από την ομάδα αναπηρίας που αυτοί ανήκουν. Τα Α.Π.Σ. για μαθητές με αναπηρία ορίζουν ότι: α) το περιεχόμενο των σπουδών που παρέχεται στους αναπήρους μαθητές σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης δεν πρέπει να διαφέρει από αυτό για τους μη ανάπηρους μαθητές και β) οι συνθήκες διδασκαλίας και το εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιείται για την εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία θα πρέπει να είναι κατάλληλο και σύμφωνο με τις ιδιαιτερότητες των μαθητών αυτών. Ειδικότερα σε σχέση με τη χρήση του προσφερόμενου εκπαιδευτικού υλικού τα Α.Π.Σ. προβάλλουν μια σειρά από απαιτήσεις που αφορούν την καταλληλότητα και προσβασιμότητα του υλικού για κάθε ομάδα μαθητών με αναπηρία, καθώς και τη δυνατότητα του να υποστηρίζει τη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης και την εξατομικευμένη μάθηση παράλληλα με τη συνεργασία, τη δουλειά σε ομάδες και την κοινωνικοποίηση των μαθητών μέσα στην τάξη. Στα Α.Π.Σ. για τους μαθητές με προβλήματα ακοής τονίζεται ότι καθοριστικός εκπαιδευτικός παράγοντας με βάση τη δίγλωσση προσέγγιση στην εκπαίδευση των κωφών μαθητών είναι η 10

γενικευμένη, αν όχι η αποκλειστική χρήση της Νοηματικής Γλώσσας Ε.Ν.Γ. σε όλα τα επίπεδα της σχολικής ζωής. «Στη δίγλωσση εκπαίδευση των κωφών παιδιών, αναγνωρίζεται ως πρώτη γλώσσα η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (Ε.Ν.Γ.) και ως δεύτερη γλώσσα η Ελληνική, κυρίως η γραπτή. 4» Επίσης διατυπώνεται ρητά η αναγκαιότητα δημιουργίας νέου εποπτικού και διδακτικού υλικού/ λογισμικού που θα παρέχει στους μαθητές οπτικά ερεθίσματα όλων των ειδών, στατικά και κινούμενα κυρίως μέσω της χρήσης βίντεο, γιατί το ήδη υπάρχον εκπαιδευτικό υλικό είναι πολύ περιορισμένο τόσο όσον αφορά τη διδασκαλία της ελληνικής γραπτής γλώσσας αλλά και τη διδασκαλία των άλλων γνωστικών αντικειμένων και αυτή της Ε.Ν.Γ. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι «Τα κωφά παιδιά μπορούν να βοηθηθούν από τη χρήση ψηφιακών δίσκων µε ιστορικό περιεχόμενο που κυκλοφορούν στην αγορά, καθώς και από τη δημιουργία τέτοιων δίσκων από τους διδάσκοντες ή αρμόδιους φορείς. Ακόμα η χρησιμοποίηση λογισμικών προγραμμάτων όπως παιχνιδιών περιπέτειας (π.χ. γραφικές παραστάσεις) ή προγράμματα που ασχολούνται µε την ιστορική γραμμή του χρόνου». 5 Το λογισμικό «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα», είναι διαμορφωμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις δυνατότητες των κωφών παιδιών Εκμεταλλεύεται την «οπτική» φύση των κωφών μαθητών, παρέχοντας τους όσο το δυνατό πληρέστερη πρόσβαση στο γνωστικό αντικείμενο και ταυτόχρονα ενισχύει την προσπάθεια κατάκτησης του γνωστικού αντικειμένου της Ιστορίας, την εκμάθηση της ελληνικής γραπτής γλώσσας ως δεύτερης γλώσσας, καθώς και την εκμάθηση της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας (Ε.Ν.Γ.), βελτιώνοντας ποιοτικά και ποσοτικά τις γνωστικές και γλωσσικές ικανότητες των μαθητών. 4 Α.Π.Σ. για μαθητές με προβλήματα ακοής για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση 2004:8. 5 Α.Π.Σ. για μαθητές με προβλήματα ακοής για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση 2004:126. 11

Το υλικό δημιουργήθηκε με γνώμονα τις γλωσσικές ιδιαιτερότητες των κωφών μαθητών, την ανομοιογένεια που τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν ως προς τις γλωσσικές τους ικανότητες τόσο στην Ε.Ν.Γ. όσο και στην Ελληνική γλώσσα αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην γραφή και στην ανάγνωση. Η επιλογή, η οργάνωση και η παρουσίαση του διδακτικού υλικού του λογισμικού έγινε σύμφωνα με την ηλικία των μαθητών, το περιεχόμενο της ύλης του μαθήματος της Ιστορίας στο δημοτικό σχολείο και την «ικανοποίηση» όσο το δυνατόν μεγαλύτερου μέρους των απαιτήσεων των Α.Π.Σ. και των Δ.Ε.Π.Π.Σ. που αφορούν στο μάθημα αυτό. Το λογισμικό «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα», ακολουθεί όλες τις προβλεπόμενες από τα Α.Π.Σ. μεθοδολογικές αρχές διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας στους μαθητές που έχουν σοβαρό πρόβλημα απώλειας ακοής. Συγχρόνως εναρμονίζεται με τις μεθοδολογικές αρχές, τους στόχους, τις θεματικές ενότητες και τις προτεινόμενες δραστηριότητες των αντίστοιχων Δ.Ε.Π.Π.Σ. της γενικής εκπαίδευσης. Η δημιουργία του λογισμικού στηρίχθηκε στην βασική αρχή της διγλωσσίας που διέπει τα Α.Π.Σ. για τη διδασκαλία του γνωστικού αντικειμένου της Ιστορίας στα κωφά παιδιά. Σύμφωνα με την αρχή αυτή, αυτά τα παιδιά μπορούν να διδάσκονται το μάθημα της Ιστορίας όπως αυτό έχει σχεδιαστεί για τα ακούοντα παιδιά που φοιτούν στα γενικά σχολεία. Μοναδική προϋπόθεση εκπαιδεύονται με δίγλωσσο τρόπο. Να είναι να έχουν δηλαδή ως κύρια γλώσσα διδασκαλίας την Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (Ε.Ν.Γ.) και ως δεύτερη την ελληνική, στη γραπτή της µορφή. Η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα είναι η φυσική γλώσσα των κωφών, και επιπλέον είναι μια γλώσσα αυτοδύναμη, µε δική της γραμματική και συντακτική δομή. 12

Η επιλεκτική παρουσίαση των κειμένων της ιστορίας του δημοτικού σχολείου στην καθομιλούμενη Ελληνική και στην Ε.Ν.Γ., και ο άμεσος συσχετισμός του γραπτού με το νοηματικό λόγο, αποτελεί μια από τις βασικές καινοτομίες του λογισμικού «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα». Με την παρουσίαση του συγκεκριμένου περιεχομένου στους κωφούς μαθητές επιδιώκεται τα παιδιά αυτά να κατακτήσουν τους στόχους που προβλέπει το γενικό αναλυτικό πρόγραμμα του μαθήματος της Ιστορίας 6 και παράλληλα, να αποκτήσουν νέες δεξιότητες στην Ελληνική γλώσσα (ως δεύτερη γλώσσα), αξιοποιώντας τις γλωσσικές πληροφορίες, τις γνώσεις και τις δεξιότητες που ήδη έχουν στην πρώτη τους γλώσσα (την Ε.Ν.Γ.). Τα κείμενα που έχουν επιλεγεί και τα οποία αποτελούν το περιεχόμενο του λογισμικού - προέρχονται από διάφορους θεματικούς κύκλους 7 και στοχεύουν στην προσέγγιση του βασικού στόχου του μαθήματος της Ιστορίας, που είναι η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης και της ιστορικής συνείδησης. Οι μαθητές εξοικειώνονται με την έννοια της γραμμής του χρόνου, ασκούνται να συνειδητοποιήσουν την εξέλιξη των γεγονότων, οργανώνουν τη σκέψη τους, αντιλαμβάνονται τις μεταβολές που συμβαίνουν σε σχέση με το χρόνο, το χώρο, τα γεγονότα, τους ανθρώπους και τις κοινωνίες. Επίσης μέσα από την παράλληλη χρήση της Ε.Ν.Γ. με την ελληνική γραπτή γλώσσα ασκούνται στο να διαβάζουν και να κατανοούν βαθμιαία μικρά και μεγαλύτερα κείμενα, να παρακολουθούν τη δομή ενός κειμένου, να απαντούν σε ερωτήσεις. Τέλος, λόγω της ιδιαιτερότητας της διγλωσσίας το λογισμικό περιλαμβάνει λεξικό µε λεξιλόγιο και ορολογία για το μάθημα της Ιστορίας στην Ε.Ν.Γ., ώστε να χρησιμοποιούνται κοινά νοήματα απ όλα τα κωφά παιδιά και τους διδάσκοντες που θα χρησιμοποιήσουν το υλικό πανελληνίως, προάγοντας ουσιαστικά επίσης και την 6 Που σχεδιάστηκε για τους ακούοντες μαθητές των σχολείων της χώρας 7 Οι θεματικοί κύκλοι ενότητες, αναφέρονται στην εισαγωγή του παρόντος. 13

καλλιέργεια της Ε.Ν.Γ. κατά τη χρήση της για το συγκεκριμένο διδακτικό αντικείμενο της Ιστορίας. Στόχοι του Αναλυτικού Προγράμματος που καλύπτει το λογισμικό «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα» Η διδασκαλία της Ιστορίας Η Ιστορία είναι η επιστήμη η οποία καλύπτει όλο το φάσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και αποσκοπεί στη γνώση και κατανόηση του ανθρώπινου παρελθόντος. Το μάθημα της Ιστορίας παρέχει στο μαθητή τη δυνατότητα να γνωρίσει το παρελθόν για να καταστεί ικανός να κατανοεί το παρόν, να αντιλαμβάνεται αντικειμενικά το κοινωνικό «γίγνεσθαι», να μετέχει ενεργά σ αυτό και να γνωρίζει τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας πρέπει απαραίτητα να στηρίζεται στη βασική παιδαγωγική αρχή της εφαρμογής ενεργητικών μεθόδων διδασκαλίας. Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να εγκαταλειφθεί ο αναχρονιστικός δασκαλοκεντρικός τρόπος εργασίας και να υιοθετηθεί το μαθητοκεντρικό μοντέλο που εξασφαλίζει την ενεργητική συμμετοχή των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία και ταυτόχρονα αναιρεί τον κυρίαρχο ρόλο του «παντογνώστη» εκπαιδευτικού. Σ' αυτή την ενεργητική μαθησιακή διαδικασία βασική θέση κατέχουν: η ατομική ή ομαδική εργασία με τη μορφή ερευνητικού σχεδίου η διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων η οργάνωση ασκήσεων αναπαράστασης ιστορικών γεγονότων η βιωματική και διαθεματική προσέγγιση και η έρευνα των πηγών μέσα στην τάξη. 14

Με τον τρόπο αυτό η μαθησιακή διαδικασία αποκτά ερευνητικό χαρακτήρα, ο μαθητής μαθαίνει πώς να κατευθύνεται στις πηγές και πώς να τις αξιοποιεί αποτελεσματικά για την απόκτηση ιστορικής γνώσης. Η διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας στα κωφά παιδιά Με δεδομένο ότι οι κωφοί και οι βαρήκοοι μαθητές δεν υστερούν σε πνευματικές ικανότητες, σε σχέση με τους ακούοντες συμμαθητές τους, η διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας στα παιδιά αυτής της κατηγορίας ακολουθεί τις παραπάνω βασικές αρχές και το μόνο που αλλάζει είναι ότι η πρόσβαση των κωφών μαθητών στην πληροφορία γίνεται με τη χρήση της φυσικής τους γλώσσας που είναι η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα 8. Με την έννοια αυτή, ο εκπαιδευτικός που εργάζεται με κωφά παιδιά θα πρέπει να ακολουθεί πιστά το ισχύον σε κάθε τάξη του δημοτικού σχολείου αναλυτικό πρόγραμμα του μαθήματος της Ιστορίας και να δίνει στους μαθητές του περισσότερα οπτικά ερεθίσματα, εφόσον η όραση αποτελεί το βασικό κανάλι πρόσβασης στο διδακτέο αντικείμενο για την πρόσκτηση πληροφορίας και μετουσίωσης της σε γνώση. Σκοποί και στόχοι της διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας στα κωφά παιδιά Γενικός σκοπός Γενικός σκοπός διδασκαλίας της Ιστορίας είναι η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης και της ιστορικής συνείδησης. Προϋπόθεση αυτού 8 Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχουν προωθηθεί σημαντικές θεσμικές και πρακτικές αλλαγές στους τρόπους και τις μεθόδους εκπαίδευσης των κωφών μαθητών κυριότερες των οποίων είναι η αναγνώριση της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας (Ε. Ν.Γ.) με το νόμο 2817/2000 ως επίσημης γλώσσας των κωφών και η ανάπτυξη Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών (Α.Π.Σ.) το 2004, βασισμένων στη φιλοσοφία και τις αρχές της δίγλωσσης εκπαίδευσης. 15

του σκοπού αποτελεί η γνώση του παρελθόντος για την κατανόηση του παρόντος και το σχεδιασμό του μέλλοντος. Η ανάπτυξη ιστορικής σκέψης αφορά την κατανόηση των ιστορικών γεγονότων και τη σύνδεση αιτίων και αποτελεσμάτων. Η καλλιέργεια ιστορικής συνείδησης αφορά την κατανόηση της συμπεριφοράς του ανθρώπου σε συγκεκριμένες καταστάσεις και την εξασφάλιση των προϋποθέσεων για την εκδήλωση υπεύθυνης συμπεριφοράς στο παρόν και το μέλλον. Έτσι, με τη διδασκαλία της Ιστορίας ο μαθητής μπορεί να αποκτήσει όχι μόνο την επίγνωση ότι ο σύγχρονος κόσμος αποτελεί συνέχεια του παρελθόντος, αλλά και την επίγνωση ότι ο σύγχρονος ιστορικός ορίζοντας συνδέεται άμεσα με τη ζωή του. Ο σκοπός της ιστορικής σκέψης και της ιστορικής συνείδησης συνδέεται έτσι με το γενικότερο σκοπό της εκπαίδευσης που αναφέρεται στην προετοιμασία συνειδητών πολιτών. Όπως προαναφέρθηκε, η διδασκαλία του κωφού παιδιού ακολουθεί το ισχύον σε κάθε τάξη του δημοτικού σχολείου Αναλυτικό Πρόγραμμα του μαθήματος της Ιστορίας με την προϋπόθεση ότι ο τρόπος διδασκαλίας προσαρμόζεται στα γλωσσικά δεδομένα των κωφών μαθητών (Ε. Ν. Γ.), άρα και το προτεινόμενο οπτικοαουστικό μέσο (λογισμικό), στηρίζεται στους βασικούς άξονες των Α. Π. Σ και Δ. Ε. Π. Π. Σ της Ιστορίας. Είναι φανερό ότι το συγκεκριμένο υλικό είναι ένα επί πλέον εκπαιδευτικό βοήθημα συμπληρωματικό του βασικού διδακτικού πακέτου του μαθήματος της Ιστορίας και σε καμία περίπτωση δεν έρχεται να υποκαταστήσει το βιβλίο του μαθητή ούτε να αποτελέσει το αποκλειστικό «εγχειρίδιο» εργασίας στο σχολείο των κωφών μαθητών. Οι κωφοί μαθητές έχουν και χρησιμοποιούν το βασικό τους βιβλίο Ιστορίας που καλύπτει όλο το φάσμα της διδακτέας ύλης, όπως ορίζεται από το Α. Π. Σ. 16

Γενικοί διδακτικοί στόχοι Ακολουθώντας τις παραπάνω διδακτικές αρχές θα κινηθούμε στο πλαίσιο των γενικών αλλά και των επί μέρους (ειδικών), διδακτικών στόχων του μαθήματος της Ιστορίας με τους οποίους επιδιώκεται και οι κωφοί, όπως και οι ακούοντες μαθητές: Να αναπτύξουν ενδιαφέρον για το παρελθόν, εκτίμηση για τα ανθρώπινα επιτεύγματα, καθώς και σεβασμό προς το φυσικό περιβάλλον. Να γνωρίσουν εξέχουσες προσωπικότητες που με τη δράση τους συμπυκνώνουν ευρύτερες τάσεις και εξελίξεις. Να αναπτύξουν στοιχειώδη αίσθηση του χρόνου, καθώς και της χρονικής αλληλουχίας γεγονότων ή περιόδων και να εξοικειωθούν με τη χρήση λέξεων ή φράσεων που σχετίζονται με τη ροή του χρόνου και με τους τρόπους μέτρησης του (π.χ., παλιό, νέο, πριν, μετά, πολύ πριν, μέρες της εβδομάδας, μήνες, χρόνια, κ.τ.λ.). Να αναγνωρίζουν ευρύτερες ιστορικές περιόδους σε χρονολογική σειρά. Να μάθουν να αναγνωρίζουν και να αξιολογούν διάφορα ιστορικά αντικείμενα - μαρτυρίες (εικόνες, φωτογραφίες, κινηματογραφικές ταινίες, τηλεοπτικά προγράμματα, θεατρικά έργα, τραγούδια, γραπτά κείμενα, μουσειακά εκθέματα ή αντίγραφα, προφορικές μαρτυρίες, κτίρια, τοποθεσίες, κ.α.). Να καλλιεργήσουν την ικανότητα ανακοίνωσης των ιστορικών γνώσεων και απόψεών τους μέσα από ποικίλους τρόπους. Να αναπτύξουν θετική στάση στην προαγωγή και τη διαφύλαξη της εθνικής τους κληρονομιάς. 17

Ειδικοί Διδακτικοί Στόχοι Με τη διδασκαλία των επί μέρους ενοτήτων του μαθήματος της Ιστορίας στις τέσσερις τάξεις του δημοτικού σχολείου επιδιώκεται οι κωφοί μαθητές: Να γνωρίσουν την Ελληνική Μυθολογία και να χαρούν την ομορφιά των αρχαίων μύθων. Να έρθουν σε επαφή με τους σημαντικότερους ελληνικούς μύθους και ειδικότερα με αυτούς που έχουν παγκόσμια απήχηση. Να γνωρίσουν σημαντικά γεγονότα και εξελίξεις της ελληνικής Ιστορίας από την αρχαιότητα ως σήμερα, καθώς και στοιχεία της Ιστορίας των άλλων πολιτισμών και λαών. Να αποκτήσουν μια γενική εικόνα των πιο σημαντικών γεγονότων από την παγκόσμια Ιστορία, εκείνων που συνδέονται με την ελληνική ή διαδραμάτισαν αποφασιστικό ρόλο για τις τύχες του κόσμου. Να κατανοήσουν την ιστορική συνέχεια, να αναπτύξουν το συναίσθημα αγάπης προς την πατρίδα και τα δημοκρατικά ιδεώδη. Να αναπτύξουν την ικανότητα της κατανόησης του χρόνου και της χρήσης των σχετικών όρων (π.χ., αρχαίος, π.χ., μ.χ., αιώνας, δεκαετία, χιλιετία, εποχή μεσοπολέμου κ.ά.). Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία του γεωγραφικού παράγοντα για τη διαμόρφωση της ιστορικής εξέλιξης ενός τόπου. Να συσχετίζουν μεταξύ τους γεγονότα και εξελίξεις της ίδιας ή διαφορετικών ιστορικών περιόδων. Να ενημερωθούν για τις κοινωνικές, πολιτισμικές, θρησκευτικές και εθνικές διαφοροποιήσεις των κοινωνιών τις οποίες μελετούν. Να κατανοούν και να αποδέχονται τις πολιτισμικές, θρησκευτικές ή άλλες διαφοροποιήσεις ως θεμελιώδες δικαίωμα 18

των ανθρώπων σε μια δημοκρατική κοινωνία και ως θετικό παράγοντα της εξέλιξής της. Να συνειδητοποιήσουν την αναγκαιότητα της ειρηνικής συνύπαρξης, της αλληλοκατανόησης και της παράλληλης εξέλιξης των λαών. Να γνωρίσουν τις ιδέες, τις πεποιθήσεις και τις στάσεις των ανθρώπων στην ιστορική τους πορεία. Να θέτουν ερωτήσεις και να δίνουν απαντήσεις, σχετικές με τη διδασκόμενη ιστορική ύλη. Να εντοπίζουν, να επιλέγουν και να οργανώνουν απλές ιστορικές πληροφορίες μέσα από μια ποικιλία πηγών χρησιμοποιώντας την τεχνολογία, ή άλλα μέσα για να ανακοινώνουν απλά ιστορικά θέματα. Να διδαχθούν πώς να οργανώνουν και πώς να ανακοινώνουν την ιστορική τους γνώση και άποψη με ποικίλους τρόπους, προφορικά, γραπτά, μέσω διαφόρων τεχνικών αφήγησης. Να εξοικειωθούν με την ορολογία της ιστορικής επιστήμης και να οικειωθούν το αναγκαίο λεξιλόγιο για την κατανόηση των συγκεκριμένων περιόδων και θεμάτων που διδάσκονται (π.χ. έθνος, πολιτισμοί, εισβολή, κατάκτηση, υποδούλωση κ.λπ.). 19

Το εκπαιδευτικό λογισμικό «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα» (Φιλοσοφία, δομή και περιεχόμενο) Γενικά Την ανάγκη διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας στα κωφά παιδιά στο πλαίσιο των παραπάνω γενικών και επί μέρους σκοπών και στόχων, έρχεται να υπηρετήσει το εκπαιδευτικό λογισμικό «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα», το οποίο δημιουργήθηκε με βάση τις αρχές της διγλωσσίας και με στόχο τη διδασκαλία του μαθήματος της ελληνικής ιστορίας στους κωφούς και βαρήκοους μαθητές, των τεσσάρων τάξεων του δημοτικού σχολείου, μέσω της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας (Ε.Ν.Γ). Το λογισμικό «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα» αποτελεί την πρώτη καινοτομική προσπάθεια δημιουργίας ενός νέου διαδραστικού λογισμικού που γίνεται στη χώρα μας και έρχεται να υπηρετήσει τους βασικούς σκοπούς των «Α.Π.Σ. για μαθητές με αναπηρία» τα οποία προβάλλουν μια σειρά από απαιτήσεις που αφορούν, μεταξύ των άλλων και στην αναγκαιότητα δημιουργίας εποπτικού και 20

διδακτικού υλικού-λογισμικού, κατάλληλου και προσβάσιμου για κάθε ομάδα μαθητών με αναπηρία 9. Στόχοι του εκπαιδευτικού λογισμικού «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα» Το εκπαιδευτικό λογισμικό Ιστορία με Νόημα σχεδιάστηκε, διαμορφώθηκε και προσφέρεται για να: καλύψει την ανάγκη παρουσίασης κάποιων ενοτήτων του μαθήματος της Ιστορίας του Δημοτικού σχολείου με δίγλωσσο τρόπο, σύμφωνα με το νόμο 2817/2000 για την Ειδική Αγωγή και με βάση τα Δ.Ε.Π.Π.Σ. και Α.Π.Σ. για μαθητές με προβλήματα ακοής αποτελέσει ένα συστηματοποιημένο, από πλευράς δομής και περιεχομένου και ταυτόχρονα ένα ευχάριστο συμπληρωματικό διδακτικό βοήθημα, διαμορφωμένο αποκλειστικά για κωφούς και βαρήκοους μαθητές διευκολύνει τους εκπαιδευτικούς που εργάζονται σε σχολεία κωφών και βαρήκοων μαθητών στο έργο τους εξοικειώσει τους εκπαιδευτικούς, που στην τάξη τους έχουν μαθητές με προβλήματα ακοής, με το δίγλωσσο μοντέλο διδασκαλίας. 9 «Τα κωφά παιδιά μπορούν να βοηθηθούν από τη χρήση ψηφιακών δίσκων µε ιστορικό περιεχόμενο που κυκλοφορούν στην αγορά, καθώς και από τη δημιουργία τέτοιων δίσκων από τους διδάσκοντες ή αρμόδιους φορείς. Ακόμα η χρησιμοποίηση λογισμικών προγραμμάτων όπως παιχνιδιών περιπέτειας (π.χ. γραφικές παραστάσεις) ή προγράμματα που ασχολούνται µε την ιστορική γραμμή του χρόνου.» (βλέπε Α.Π.Σ. για μαθητές με προβλήματα ακοής για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση 2004:126). 21

Χρησιμοποιώντας το λογισμικό «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα», ο κωφός μαθητής: βλέπει το περιεχόμενο (κείμενα, γλωσσάρι, δραστηριότητες,) του μαθήματος της Ιστορίας στη γραπτή του μορφή, στο «βιβλίο του μαθητή» το «διαβάζει» στη νοηματική του μορφή, το ακούει (όταν διαθέτει υπολείμματα ακοής και με τη βοήθεια των ακουστικών βαρηκοΐας) 22

παρατηρεί την εικόνα ή τη φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο εμπεδώνει τις γνώσεις του στην Τεχνολογία της Πληροφορίας και της Εκπαίδευσης, (Τ. Π. Ε.) επιλύει ασκήσεις, απαντά σε ερωτήματα και με τον τρόπο αυτό εμπεδώνει την ύλη του βιβλίου της Ιστορίας που διδάσκεται στην ώρα του μαθήματος φρεσκάρει και επεκτείνει τις ιστορικές του γνώσεις ψυχαγωγείται παίζοντας και αξιοποιεί ευχάριστα και δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο του στην τάξη παρέα του. αλλά και στο σπίτι ή στην 23

Αξιοποίηση του οπτικοακουστικού βοηθήματος Η «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα» είναι το πρώτο λογισμικό για τη διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας που σχεδιάστηκε και διαμορφώθηκε στην Ελλάδα, προκειμένου να διατεθεί στα δημοτικά σχολεία κωφών-βαρήκοων παιδιών. Βεβαίως και είναι διαθέσιμο για αξιοποίηση από τα σχολεία των ακουόντων μαθητών στα οποία ενδεχομένως φοιτούν μαθητές με σοβαρά προβλήματα απώλειας ακοής καθώς και από οποιονδήποτε έχει σχέση με τα κωφά παιδιά, (μεμονωμένους κωφούς, γονείς, εκπαιδευτικούς, εκπαιδευτικά ιδρύματα και βιβλιοθήκες). Η χρήση και λειτουργία του από τους εκπαιδευτικούς είναι ιδιαίτερα απλή και μπορεί να διευκολύνει τον καθένα που καλείται να εργαστεί με κωφούς μαθητές ακόμα κι αν δεν γνωρίζουν τη νοηματική γλώσσα. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί από τους μαθητές στο σπίτι όπου και οι γονείς ακόμα θα έχουν την ευκαιρία να συνεργαστούν παραγωγικά με το παιδί τους, με την προϋπόθεση ότι ο ρόλος τους θα είναι απόλυτα βοηθητικός. Ευχή των συντελεστών του παρόντος λογισμικού και πιστεύουμε προσδοκία της κοινότητας των κωφών, είναι σε μια επόμενη φάση το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο να εισηγηθεί την προσαρμογή ολόκληρου του διδακτικού πακέτου του μαθήματος της Ιστορίας, αλλά και όλων των άλλων μαθημάτων, στη φυσική γλώσσα των κωφών μαθητών, και τη διαμόρφωσή τους σε μια μορφή παρόμοια και γιατί όχι, καλύτερη του παρόντος βοηθήματος, έτσι ώστε να καταστούν όλα τα βιβλία απολύτως προσβάσιμα στους κωφούς μαθητές όλων των βαθμίδων της υποχρεωτικής, και όχι μόνον, εκπαίδευσης. 24

Διδακτική μεθοδολογία Το παρόν λογισμικό, όπως και παραπάνω αναφέρθηκε, σχεδιάστηκε και διαμορφώθηκε - στη μορφή και το περιεχόμενο - για να λειτουργήσει ως συμπληρωματικό βοήθημα, πλάι στο διδακτικό πακέτο του μαθήματος της Ιστορίας που δημιουργήθηκε πρόσφατα από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και να δώσει τη δυνατότητα στους κωφούς μαθητές να αγαπήσουν το μάθημα της ιστορίας, να κατανοήσουν καλύτερα κάποια ιστορικά γεγονότα με τη βοήθεια της νοηματικής γλώσσας και να οδηγηθούν πιο κοντά στο βασικό σκοπό της ιστορίας που είναι η γνώση και κατανόηση του ανθρώπινου παρελθόντος και δια μέσου αυτής στην απόκτηση ιστορικής συνείδησης. Εκ των ανωτέρω συνάγεται ότι η διδακτική επεξεργασία των κειμένων της κάθε μιας από τις ενότητες του παρόντος λογισμικού θα πρέπει να συμβαδίζει με τη διδασκαλία της αντίστοιχης ενότητας του βασικού εγχειριδίου της τάξης (βιβλίο του μαθητή). Εργασία στο βιβλίο του μαθητή Οι κωφοί μαθητές, με τη βοήθεια του δασκάλου τους, θα εργαστούν πάνω στο συγκεκριμένο κεφάλαιο του βασικού εγχειρίδιου του μαθήματος της Ιστορίας της τάξης (βιβλίο του μαθητή), και στις αντίστοιχες ασκήσεις του βιβλίου εργασιών, με τη μέθοδο που το σχολείο κωφών χρησιμοποιεί για την προώθηση των διδακτικών του στόχων. Στην περίπτωση που το λογισμικό αυτό πρόκειται να χρησιμοποιηθεί σε σχολεία ακουόντων μαθητών στα οποία έχει ενταχθεί και φοιτά κωφός ή βαρήκοος μαθητής, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να έχουν υπόψη τους τα παρακάτω: - Το πιθανότερο είναι το παιδί αυτό να αγνοεί τη νοηματική γλώσσα, την οποία ούτως ή άλλως αγνοεί και ο δάσκαλος και να 25

είναι αναγκασμένο να επικοινωνεί αποκλειστικά με τη χρήση της ελληνικής. Το παιδί αυτό έχει να αντιμετωπίσει μεγάλες δυσκολίες στην προσπάθεια κατανόησης και έκφρασης της γραπτής ελληνικής γλώσσας. - Το γεγονός αυτό επιβάλλει στο δάσκαλο να έχει προετοιμάσει και κατά φάση της παράδοσης του νέου γνωστικού αντικειμένου, να δώσει στον κωφό μαθητή της τάξης περίληψη του περιεχομένου του υπό διδασκαλία κεφαλαίου. Στο κείμενο της περίληψης ο δάσκαλος θα φροντίσει να περιλαμβάνονται γνωστές κατά το δυνατόν λέξεις και έννοιες, που θα διευκολύνουν το παιδί να κατανοήσει το περιεχόμενο του κειμένου και θα το ενθαρρύνουν να δείξει ενδιαφέρον για το μάθημα. - Εξυπακούεται ότι η περίληψη δεν θα υποκαταστήσει το βασικό κείμενο του βιβλίου το οποίο σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να έχει μπροστά του και να μελετά ο μαθητής αυτός. Κατά το στάδιο της επεξεργασίας του κειμένου το κωφό παιδί θα ενθαρρύνεται να συμμετέχει στη διαδικασία κατανόησης του κειμένου χρησιμοποιώντας παράλληλα με το βιβλίο και την περίληψη. Στη φάση της επεξεργασίας των ασκήσεων, ο μαθητής θα προσπαθήσει να επιλύσει μέρος των ασκήσεων από το αντίστοιχο βιβλίο εργασιών, τις οποίες θα ορίσει ο δάσκαλος με βάση το γλωσσικό επίπεδο του μαθητή και το βαθμό δυσκολίας της κάθε άσκησης. Στο σημείο αυτό το παιδί μπορεί να συνεργαστεί με τους συμμαθητές του ή να έχει τη βοήθεια του δασκάλου του, (εξατομικευμένη εργασία). Το μάθημα θα ολοκληρωθεί με την αξιολόγηση του αποτελέσματος της προσπάθειας η οποία θα εκτιμηθεί κατά προτεραιότητα.. Εργασία στο λογισμικό Με την ολοκλήρωση της επεξεργασίας της διδακτικής ενότητας του μαθήματος της ημέρας οι μαθητές θα εργαστούν στον υπολογιστή 26

τους με το λογισμικό, αρχικά σε ομαδική βάση (ανάλογα με τις συνθήκες της τάξης, το γλωσσικό και το γνωστικό επίπεδο των μαθητών και το διαθέσιμο χρόνο). Ο δάσκαλος έχοντας πλήρη εικόνα του συνολικού περιεχομένου του λογισμικού (κείμενα, γλωσσάρι, δραστηριότητες), θα καταστρώσει το βασικό πλάνο εργασίας το οποίο θα κινείται σε μια σταθερή, κατά προτίμηση διαδικασία, η οποία θα ακολουθεί τα παρακάτω βήματα: Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες των δύο ή, αν οι συνθήκες το επιβάλλουν, των τριών μαθητών 10. Ανοίγουν με προσοχή το φάκελο με τον ψηφιακό δίσκο, τον τοποθετούν στο υπολογιστή και τον ενεργοποιούν. Παρατηρούν τα προκαταρκτικά στοιχεία του περιεχομένου του λογισμικού (γενικό τίτλο, ονόματα συντελεστών, γραφικά στοιχεία επιφάνειας εργασίας, επεξηγήσεις και οδηγίες λειτουργίας, τίτλους ενοτήτων και κεφαλαίων, διάταξη περιεχομένων κ.λπ.). Επισημαίνουν το προς επεξεργασία κεφάλαιο και προσπαθούν να το συσχετίσουν με το αντίστοιχο κεφάλαιο του βιβλίου τους. Παρακολουθούν την ανάπτυξη του κειμένου στην οθόνη και προσπαθούν να κατανοήσουν το περιεχόμενο του κεφαλαίου. Διαβάζουν προσεκτικά το κείμενο και επισημαίνουν τις άγνωστες λέξεις τις οποίες καταγράφουν στο τετράδιό τους. Προσφεύγουν με τον κέρσορα στο γλωσσάρι για να δουν την ερμηνεία των λέξεων που είναι υπογραμμισμένες και τονίζονται στο κείμενο με έντονο γαλάζιο χρώμα. Επισημαίνουν στο κείμενο τις λέξεις που είναι τονισμένες με έντονο μαύρο χρώμα την έννοια των οποίων θα προσπαθήσουν κατανοήσουν συζητώντας με τους συμμαθητές τους και το δάσκαλο. 10 Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι οι τάξεις στα σχολεία των κωφών αποτελούνται από μικρό αριθμό μαθητών (έως οκτώ). 27

Με την εφαρμογή της παραπάνω µεθοδολογίας οι µαθητές, πέραν όλων των άλλων ασκούνται και στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης. Βλέπουν την άσκηση στη νοηματική ή στη γραπτή της μορφή 11 μπορούν να προσδιορίσουν το βαθµό δυσκολίας και τα δεδοµένα της. Διευκολύνονται έτσι να κάνουν συλλογισµούς, να επιλέγουν µέσα από διάφορες στρατηγικές την πιο κατάλληλη για την επίλυση του προβλήματος και να ελέγχουν τα αποτελέσµατα βρίσκοντας τη λογική σχέση µε τα ζητούµενα των προβληµάτων και με αυτό τον τρόπο αναπτύσσεται η κριτική τους σκέψη. και Ανάπτυξη επί πλέον δραστηριοτήτων επεξεργασίας του γνωστικού αντικειμένου Με την ολοκλήρωση της εργασίας στο λογισμικό, ο δάσκαλος θα οδηγήσει τους μαθητές στο στάδιο της επεξεργασίας του περιεχομένου του κεφαλαίου με την ανάπτυξη ποικίλων δραστηριοτήτων. Το μάθημα της Ιστορίας, λόγω της ευρύτητας του περιεχομένου του, παρέχει τη δυνατότητα για πολλαπλές προσεγγίσεις της διδακτέας ύλης με την ανάπτυξη ποικίλων δραστηριοτήτων. Οι δραστηριότητες αυτές είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν μέσα ή έξω από το σχολείο και μπορεί να αφορούν ένα μεμονωμένο διδακτικό κεφάλαιο ή έναν αριθμό διδακτικών κεφαλαίων ή και μια ολόκληρη ενότητα. Πολλές από τις δραστηριότητες μπορεί να έχουν ως αφετηρία το διδασκόμενο μάθημα, είναι όμως δυνατόν να προωθούν την αρχή της διαθεματικότητας και έτσι να συνδέουν την Ιστορία με θέματα που αναπτύσσονται σε άλλα μαθήματα ή με γεγονότα και καταστάσεις της καθημερινής ζωής. Ως τέτοιες δραστηριότητες θα μπορούσαν να είναι κάποιες από τις παρακάτω: 11 Μπορεί επίσης να την ακούει, αν διαθέτει ακουστικά υπολείματα (βαρήκοο) και με την προϋπόθεση της χρήσης ακουστικών βαρηκοπϊας. 28

Γλωσσικές ασκήσεις με τις λέξεις που κατέκτησαν οι μαθητές κατά την προηγούμενη φάση της γλωσσικής και νοηματικής επεξεργασίας του κειμένου. Εργασίες ερευνητικού χαρακτήρα. Στην περίπτωση αυτή τα παιδιά μπορούν να εργαστούν στην τάξη αξιοποιώντας κάθε μορφής υλικό (εγκυκλοπαίδειες, έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό, διαδίκτυο κ.λπ.). Τέτοιας μορφής εργασίες μπορεί να δοθούν και για το σπίτι. Απόδοση νοήματος, σύνθεση περίληψης με νοηματική γλώσσα ή γραπτό κείμενο. Περιληπτική παρουσίαση γεγονότων και καταστάσεων. Παρατήρηση και «ανάγνωση» του εικαστικού υλικού του κεφαλαίου (εικόνες, φωτογραφίες, σκίτσα κ.λπ.), αναζήτηση και επεξεργασία επί πλέον εικαστικού υλικού έργων τέχνης. Αναζήτηση στοιχείων σε εγκυκλοπαίδειες, έντυπα και ηλεκτρονικά βιβλία, μουσειοσυσκευές, στο διαδίκτυο, κ.λπ. Μελέτη και σχολιασμός κειμένων - ιστορικών πηγών. Ανάγνωση και σχολιασμός λογοτεχνικών κειμένων. Ανάγνωση και σχολιασμός άρθρων από εφημερίδες και περιοδικά, με θέματα που σχετίζονται με το διδασκόμενο μάθημα. Παρατήρηση και «ανάγνωση» ιστορικών χαρτών, χρονολογικών πινάκων και διαγραμμάτων. Διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων για ιστορικά γεγονότα και καταστάσεις. Διατύπωση προβλημάτων και αναζήτηση λύσεων. Καταγραφή των ονομασιών διαφόρων περιοχών, οδών, πλατειών κ.τ.λ. σε συνάρτηση με ιστορικά γεγονότα ή εποχής. Ανάληψη ατομικών ή ομαδικών ρόλων σχετικών με ιστορικά γεγονότα και καταστάσεις, βιωματική προσέγγιση. Δραματοποίηση ιστορικών γεγονότων ή καταστάσεων, θεατρικό παιχνίδι. 29

Οργάνωση και πραγματοποίηση θεατρικής παράστασης με ιστορικό περιεχόμενο, οργάνωση σχεδίου επίσκεψης σε αρχαιολογικούς χώρους ή μουσεία. Αξιοποίηση μουσειοσυσκευών για την προετοιμασία επισκέψεων σε μουσεία, γραπτή έκθεση ιστορικών γεγονότων με τη μορφή χρονικού. Ανάπλαση ιστορικών γεγονότων με πρωτότυπο λογοτεχνικό τρόπο. Κατασκευή χαρτών, σχεδίων και μοντέλων. Οργάνωση εκθέσεων με ιστορικά θέματα. Διαθεματική προσέγγιση Κατά το στάδιο της επεξεργασίας του διδαχθέντος γνωστικού αντικειμένου ιδιαίτερο βάρος θα πρέπει να δοθεί στην εφαρμογή της αρχής της διαθεματικότητας. Συγκεκριμένα πρέπει να αναζητούνται και να αξιοποιούνται οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται σε όλα τα μαθήματα και σε όλες τις εκδηλώσεις του σχολείου για σχεδιασμό και υλοποίηση διαθεματικών δραστηριοτήτων με βασικό επίκεντρο το μάθημα της Ιστορίας. Προς την κατεύθυνση αυτή ο δάσκαλος θα στηριχτεί στις οδηγίες των αντίστοιχων ενοτήτων όπως παρουσιάζονται στα «βιβλία του δασκάλου» του μαθήματος της Ιστορίας του. Τέτοιες δραστηριότητες μπορεί να είναι: Γλωσσικές ασκήσεις με λέξεις-όρους που κατέκτησαν στις επιμέρους ενότητες, σύνθεση περίληψης. Περιληπτική παρουσίαση γεγονότων και καταστάσεων. Παρατήρηση και «ανάγνωση» εικόνων και έργων τέχνης. Ανάγνωση και σχολιασμός κειμένων - ιστορικών πηγών. Ανάγνωση και σχολιασμός λογοτεχνικών κειμένων. 30

Ανάγνωση και σχολιασμός άρθρων από εφημερίδες και περιοδικά, με θέματα που σχετίζονται με το διδασκόμενο μάθημα. Συσχετισμός ιστορικών γεγονότων με γεωγραφικούς όρους και έννοιες και αναγωγή τους στο χάρτη. Μαθηματικός υπολογισμός του χρόνου, των αποστάσεων, των ποσοτικών στοιχείων. Ανάπτυξη ομαδοσυνεργατικών δεξιοτήτων Έχει διαπιστωθεί πως η ομαδοσυνεργατική μέθοδος εργασίας στην τάξη προσφέρεται ιδιαίτερα στο σχολείο κωφών μαθητών των οποίων το γνωστικό επίπεδο είναι σε υψηλότερο βαθμό ανομοιογενές συγκριτικά με το αντίστοιχο των ακουόντων παιδιών. Ως εκ τούτου ο εκπαιδευτικός μπορεί να δημιουργεί οµάδες με δύο ή τρεις μαθητές για να παρέχει την ευκαιρία στα παιδιά να συνεργάζονται στη διαδικασία επίλυσης των ασκήσεων και να αναπτύσσουν επιπλέον δραστηριότητες με στόχο την ευγενή άμιλλα και τη χαρά της επιτυχίας. Με τον τρόπο αυτό μαθαίνουν τα παιδιά να δραστηριοποιούνται στο πνεύμα και τη φιλοσοφία της ομαδικής εργασίας, της συνεργασίας, της αλληλοβοήθειας και του αλληλοσεβασμού, στοιχεία ιδιαίτερα αναγκαία στις κατηγορίες των παιδιών με ειδικές ανάγκες. Επιπλέον με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο εργασίας επιτυγχάνεται η δηµιουργία ευχάριστης ατμόσφαιρας και ελκυστικού περιβάλλοντος στην τάξη που κάνει τους μαθητές να αισθάνονται πιο ευχάριστα µέσα σ αυτό. Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος εργασίας δεν αναιρεί την αυτόνομη λειτουργία του παιδιού στη διαδικασία μάθησης. Το παιδί και μέσα στο πλαίσιο της ομάδας διατηρεί τα προσωπικά του χαρακτηριστικά 31

αλλά ταυτόχρονα ενώνει τις δυνάµεις του με τους συμμαθητές του για την επιτυχία σε κοινούς στόχους. Η επιτυχής χρήση και αποτελεσματική αξιοποίηση του λογισμικού «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα», απαιτεί τον άρτιο και επαρκή τεχνολογικό εξοπλισμό του σχολείου. Τα παιδιά της ομάδας θα εργαστούν με τη βοήθεια του υπολογιστή βοηθώντας το ένα το άλλο, εξηγώντας και παίρνοντας τις σωστές αποφάσεις. Θα έχουν έτσι την ευκαιρία να δοκιμάσουν τις γνώσεις τους να ανταλλάξουν απόψεις σε επίπεδο ομάδας ή τάξης, να επιλέξουν στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων, να εκφράσουν απόψεις, να κρίνουν και να κριθούν, να αξιολογήσουν και να αξιολογηθούν για τις γνώσεις, τις σκέψεις και τις επιλογές τους. Και η ομαδοσυνεργατική εργασία δίνει πολλές τέτοιες ευκαιρίες: μ ένα σύγχρονο ηλεκτρονικό βοήθημα - εργαλείο µάθησης, σύγχρονη τάξη κι έναν σύγχρονο τρόπο εκπαιδευτικής εργασίας. µια Εκπαιδευτικό-Διδακτικό υλικό Τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν κατά τη διδακτική διαδικασία θα πρέπει να στοχεύουν στην αύξηση του ενδιαφέροντος των μαθητών και την ουσιαστικότερη συμμετοχή τους στη διαδικασία της διδασκαλίας. Είναι αυτονόητο ότι η χρήση του σχολικού εγχειριδίου με τις δυνατότητες που αυτό παρέχει κρίνεται απαραίτητη. Η αξιοποίηση των πηγών, των εικόνων και των ιστορικών κειμένων που εμπεριέχονται σ' αυτό μπορούν να αξιοποιηθούν από το διδάσκοντα, χωρίς να αποκλείεται και η χρήση άλλων μέσων και τεχνικών. Η χρήση του πίνακα, η αξιοποίηση της σχολικής βιβλιοθήκης αλλά και άλλων περισσότερο πλούσιων βιβλιοθηκών, η χρήση χαρτών, εικόνων, φωτογραφικού υλικού, φωτεινών διαφανειών, οπτικοακουστικών μέσων λογισμικού τύπου (DVD), βιντεοταινιών, οργάνων και εργαλείων (επιδιασκόπιο, βιντεοπροβολέας και κυρίως 32

υπολογιστής με δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο, ψηφιακή φωτογραφική μηχανή). Η οργάνωση εκθέσεων, η αξιοποίηση των ασκήσεων του σχολικού εγχειριδίου και η σύνταξη δημιουργικών ασκήσεων και δραστηριοτήτων από τον διδάσκοντα, μπορούν να αποτελέσουν πλούσιο υλικό για μια πληρέστερη προσέγγιση του ιστορικού αντικειμένου. Σημαντικό επίσης στοιχείο αποτελούν τα διαγράμματα, οι χρονολογικοί πίνακες και οι χάρτες, διότι συμβάλλουν αποφασιστικά στην άμεση και σαφή πληροφόρηση. Οι επισκέψεις σε αρχαιολογικούς - ιστορικούς χώρους, μουσεία αίθουσες τέχνης αποτελούν εναλλακτικούς τρόπους προσέγγισης των ιστορικών γεγονότων και πρέπει να χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της ανάπτυξης των ενεργητικών μεθόδων διδασκαλίας. Αξιολόγηση Το περιεχόμενο του λογισμικού «Ταξίδι στο Χρόνο με Νόημα» και ιδιαίτερα το μέρος με τις επιλεγμένες δραστηριότητες, προσφέρεται ως ένα εύχρηστο και αποτελεσματικό «εργαλείο» για τη διαδικασία της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου. Ο δάσκαλος μπορεί να ελέγξει το βαθμό κατανόησης του περιεχομένου του κάθε κεφαλαίου αλλά και της κάθε ενότητας από τους μαθητές, παρατηρώντας διακριτικά τους μαθητές κατά τη φάση της ενασχόλησής τους με τις δραστηριότητες. Θα έχει έτσι τη δυνατότητα να παρέμβει βοηθητικά, να παρατηρήσει την τακτική που θα ακολουθήσουν οι μαθητές, να παρατηρήσει την αντιληπτική τους ικανότητα, την κριτική τους σκέψη, την ικανότητα συσχέτισης εννοιών, όρων και πληροφοριών, την ευχέρεια επεξεργασίας, να κρατήσει σηµειώσεις για την πορεία του µαθητή τόσο κατά την πορεία της διδασκαλίας όσο και στην τελική αξιολόγηση της κατάκτησης των εννοιών του μαθήματος µαθητή. της Ιστορίας από το 33

Όλα αυτά τα στοιχεία θα τα κρατήσει στο φάκελο του µαθητή, για να έχει τη δυνατότητα να διαµορφώσει συνολικά προσωπική άποψη για την πορεία του, αλλά και να έχει στη διάθεσή του υλικό παρατηρήσεων που θα τον βοηθήσουν να φτιάξει υλικό για ανατροφοδότηση και για επανάληψη µια ενότητας, την οποία διαπίστωσε ότι ο µαθητής δεν μπόρεσε να κατακτήσει σε ικανοποιητικό βαθµό. Μπορεί τέλος, µε τις ασκήσεις να φτιάξει ένα δικό του τεστ αξιολόγησης, για να διαµορφώσει άποψη αν τα παιδιά γνωρίζουν καλά τις έννοιες της ιστορίας. Κατά την πορεία της εργασίας παρακολουθεί για να διαπιστώσει αν οι µαθητές κατανοούν τις έννοιες και ποιες στρατηγικές χρησιμοποιούν στην προσπάθειά τους να απαντήσουν στα ερωτήματα. Αξιολογεί το βαθµό συνεργασίας µε την οµάδα του και άλλα ποιοτικά στοιχεία της αξιολόγησης που εκείνος θέλει να σηµειώσει. Ο µαθητής µπορεί µε τις ασκήσεις να αυτοαξιολογηθεί και να διαµορφώσει άποψη για τις ικανότητές του, τις δυσκολίες που συνάντησε και τους τρόπους µε τους οποίους µαθαίνει καλύτερα τις έννοιες της ιστορίας. Να αποκτήσει αυτογνωσία και κριτική σκέψη. Να κάνει ετεροαξιολόγηση του συµµαθητή του, κατά τη διάρκεια της εταιρικής ή της οµαδικής εργασίας. Η αξιολόγηση δεν γίνεται ως µια αυτόνοµη διδακτική ενέργεια. Αποτελεί αναπόσπαστο µέρος της καθηµερινής διδασκαλίας και έχει παιδαγωγική και διδακτική αξία. Ο δάσκαλος µπορεί µε τις εργασίες στο τέλος του µαθήµατος να εξετάσει γρήγορα και ουσιαστικά τους μαθητές για να δει αν και πόσες δυσκολίες συνάντησε ο καθένας τους στο µάθηµα της ηµέρας, σε τι βαθμό κυμάνθηκε η κατάκτηση της γνώσης, αν πρέπει να επαναλάβει στοιχεία του µαθήµατος που δεν έχουν ικανοποιητικά κατακτηθεί κ.λπ. 34