ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ IΓΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ ΥΟΛΖ ΓΗΟΗΚ ΖΖ ΚΑΗ Ο ΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΜΖΜΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΔΠΗΥΔ ΗΡΖΔΩΝ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Ζ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΩΝ ΒΟΤΛΓΑΡΩΝ ΣΟΤΡΗΣΩΝ ΣΖ ΚΑΒΑΛΑ ΚΑΗ ΘΑΟ: ΠΟΗΟΣΖΣΑ- ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΚΑΗ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΗΚΖ ΠΡΟΘΔΖ ΠΟΤΓΑΣΡΗΑ: Μπφλεβα Αγάπε - Λνχκπθα Α.Δ.Μ.: 4252 ΔΠΟΠΣΖ ΚΑΘΖΓΖΣΖ: Παπαδφπνπινο Γεκήηξηνο Καβάια 2011 1
ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Με ηελ νινθιήξσζε απηήο ηεο εξγαζίαο ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνπο αλζξψπνπο πνπ ζπκκεηείραλ κε θάζε ηξφπν ζηελ απνπεξάησζε ηεο. Πξψηα απ φια ινη πφλ ζα ήζεια λα αλαθεξζψ ζηνπο θαζεγεηέο κνπ, πνπ κνπ παξείραλ ην έλαπζκα θαη ηα εθφδηα γηα ηελ ελαζρφιεζε κε έλα ηφζν ελδηαθέξνλ θαη επράξηζην γηα κέλα αληηθείκελν. Ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο ζα ήζεια λα εθθξάζσ ζηνλ θ.παπαδφπνπιν Γεκήηξην, επηβιέπνληα ηεο εξ γαζίαο γηα ηελ απνηειεζκαηηθή θαη επαγγεικαηηθή θαζνδήγεζε ηνπ ζε φιε ηε πνξεία ηεο εθπφλεζεο ηεο πηπρηαθήο κνπ εξγαζίαο. Σνλ επραξηζηψ ζεξκά γηα ηελ εζηθή θαη επηζηεκνληθή ηνπ ππνζηήξημε. 2
ΠΡΟΛΟΓΟ Δίλαη πιένλ απφ φινπο απνδεθηφ φηη ν η νπξηζκφο είλαη ν ζπνπδαηφηεξνο θιάδνο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο παγθνζκίσο, ηφζν απφ πιεπξάο δεκηνπξγίαο εηζνδήκαηνο, φζν θαη ηεο αχμεζεο ηεο απαζρφιεζεο θαη ησλ επελδχζεσλ. Μεηαμχ άιισλ ν ηνπξηζκφο δεκηνπξγεί θαη ππνζηεξίδεη πνιηηηζηηθέο δξάζεηο, δηνξγαλ ψζεηο, θεζηηβάι θ.ιπ., πνπ αθελφο κελ αλαδεηθλχνπλ ηνλ πνιηηηζκφ κηαο πφιεο, κηαο πεξηνρήο ή θαη νιφθιεξεο ηεο ρψξαο θαη αθεηέξνπ εληζρχνπλ κε ηε ζεηξά ηνπο ηνλ ηνπξηζκφ. Σν δεηνχκελν κε ηηο δηνξγαλψζεηο απηέο είλαη ε πξνζαξκνγή ζην λέν αληαγσληζηηθφ θαη δηαξθψο κεηαβαιιφκελν πεξηβάιινλ, κέζα απφ θαηάιιειεο θαη θαιά ζπληνληζκέλεο θαη επηθεληξσκέλεο πξαθηηθέο θαη πνιηηηθέο. Όιε απηή ε πξνζπάζεηα ζπλνςίδεηαη ζε κηα ιέμε: Πνηφηεηα - Πνηφηεηα ζηε παξνρή ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ. Με απιά ιφγηα ζεκαίλεη απηφ πνπ ζηελ Αγγιηθή γιψζζα ιέγεηαη «value for money», δειαδή ν επηζθέπηεο λα απνιακβάλεη ηηο θαιχηεξεο θαηά ην δπλαηφλ ππεξεζίεο, ζε ζρέζε κε ηηο δαπάλεο πνπ θαηαβάιεη. Ζ παξνχζα εξγαζία απνηειείηαη απφ ην βαζηθφ θείκελν ην νπνίν πεξηιακβάλεη 9 θεθάιαηα, ηηο βηβ ιηνγξαθηθέο αλαθνξέο θαη ην παξάξηεκα ζην νπνίν ζπκπεξηιακβάλνληαη ην εξσηεκαηνιφγην ηεο έξεπλαο. 3
ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΛ. Δπραξηζηίεο Πξφινγνο ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 Ο : ΔΗΑΓΩΓΖ 7 1.1 θνπφο ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο 8 1.2. Πεγέο ηεο Πηπρηαθήο εξγαζίαο 8 1.3. Δξεπλεηηθέο ππνζέζεηο 8 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 Ο : ΣΟΤΡΗΜΟ 10 2.1. Σνπξηζκφο 10 2.1.1. Ο ηνπξίζηαο επηζθέπηεο 10 2.2. Μνξθέο ηνπ ηνπξηζκνχ 11 2.3 Δπηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ 12 2.3.1. Οη ζεηηθέο επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ 12 2.3.2. Οη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ 14 2.4. Σνπξηζκφο θαη Σνπηθή Κνηλφηεηα 14 2.5. Οη επηδξάζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο 15 2.6. Ο ηνπξηζκφο ζηελ Διιάδα 17 2.6.1. Ο Διιεληθφο ηνπξηζκφο 17 2.6.2. Ο Διιεληθφο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ 19 2.6.3. Βηνκεραλία ηνπξηζκνχ ζηε Διιάδα 20 2.6.4. Ο ηνπξηζκφο ζηελ Καβάια 21 2.6.5. Ο ηνπξηζκφο ζηε Θάζν 22 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 Ο :Ο ΣΟΤΡΗΣΑ ΚΑΗ Ζ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ ΣΟΤ 3.1. Οξηζκφο ηνπ ηνπξίζηα 26 3.2. Ζ ζπκπεξηθνξά ηνπ πειάηε 27 3.3. Γηαδηθαζία ιήςεο απφθαζεο 39 3.4.Σα θίλεηξα γηα ηελ επηινγή ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ 41 2 3 26 4
3.4.1. Παξάγνληεο ψζεζεο θαη έιμεο ηνπ ηνπξίζηα 44 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 Ο :ΠΟΗΟΣΖΣΑ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΚΑΗ ΠΡΟΘΔΖ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ 4.1. Πνηφηεηα Τπεξεζηψλ 47 4.1.1. Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ππεξεζηψλ 47 4.1.2 Οη νξηζκνί ηεο πνηφηεηαο ππεξεζηψλ 48 4.2. Ηθαλνπνίεζε 49 4.3. Αμία ηεο ππεξεζίαο 51 4.4. πκπεξηθνξηθή πξφζεζε 51 4.5. ρέζε ησλ ελλνηψλ Πνηφηεηα-Ηθαλνπνίεζε- πκπεξηθνξηθή πξφζεζε ΚΔΦΑΛΑΗΟ5 Ο :ΜΔΣΡΖΖ ΠΟΗΟΣΖΣΑ-ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΚΑΗ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ 5.1. Μέηξεζε ηεο Πνηφηεηαο Τπεξεζηψλ 54 5.2. Μέηξεζε ηεο Ηθαλνπνίεζε πειαηψλ 55 5.3. Μέηξεζε ηεο Αμίαο Τπεξεζηψλ 56 5.4. Μέηξεζε ηεο πκπεξηθνξηθήο πξφζεζεο ησλ πειαηψλ 56 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6 Ο : ΚΟΠΟ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑ ΚΑΗ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΩΝ ΤΠΟΘΔΔΩΝ 6.1. θνπφο ηεο εξγαζίαο 54 6.2. Αλάπηπμε εξεπλεηηθψλ ππνζέζεσλ 54 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 7 Ο : ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ 60 7.1. Γείγκα 60 7.2. Όξγαλν κέηξεζεο 60 7.3. Μεζνδνινγία Διέγρνπ Αμηνπηζηίαο θαη Δγθπξφηεηαο 61 7.4. Έιεγρνο Αμηνπηζηίαο θαη Δγθπξφηεηαο 62 7.5. Σερληθέο αλάιπζεο δεδνκέλσλ 66 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 8 Ο : ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ 69 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 9 Ο : ΤΕΖΣΖΖ -ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 76 47 52 54 58 5
ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 80 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 99 6
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1o ΔΗΑΓΩΓΖ Ο ηνπξηζκφο είλαη έλαο πνιχ δηαδεδνκέλνο ηξφπνο ςπραγσγίαο, εηδηθά ζην Γπηηθφ Κφζκν, ελψ παξάιιεια απνηειεί κηα πνιχ κεγάιε βηνκεραλία θαη ζεκαληηθφηαηε πεγή εζφδσλ γηα παξαδνζηαθά ηνπξηζηηθέο ρψξεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ζπκπεξηιακβάλεηαη θαη ε Διιάδα επνκέλσο απνηειεί έλα ζπνπδαίν παξάγνληα αλάπηπμεο θαη επεκεξίαο. Ζ Καβάια βξίζθεηαη ζηελ βνξεηναλαηνιηθή Διιάδα θαη είλαη κηα φκνξθε, ακθηζεαηξηθά ρηηζκέλε γξαθηθή πφιε, κε αμηφινγεο ακκψδεηο παξαιίεο. Σφζν ε ίδηα ε πφιε φζν θαη ε γχξσ πεξηνρή ηεο δηαζέηνπλ αξθεηά θίλεηξα έιμεο ηνπξηζηψλ, φπσο ελεηηθφ θάζηξν, παξαδνζηαθέο γεηηνληέο, αξραηνινγηθά θαη ζξεζθεπηηθά κλεκεία, κνπζεία, εκπνξηθή έθζεζε, ηακαηηθέο πεγέο θ.ά. Ζ λήζνο Θάζνο βξίζθεηαη απέλαληη απφ ηηο αθηέο ηεο Καβάιαο, ζε απφζηαζε 18 λαπηηθψλ κηιίσλ, ελψ απφ ηε γεηηνληθή κε ηελ Καβάια Κεξακσηή απέρεη κφιηο 6 λαπηηθά κίιηα (Thassos-Island, 2008). Ζ Θάζνο είλαη έλα θαηαπξάζηλν λεζί, πνπ δηαζέηεη παξαδνζηαθά ρσξηά θαη αμηφινγεο αθξνγηαιηέο. Ζ απνβηνκεραλνπνίεζε ηνπ λνκνχ Καβάιαο, πνπ πξνθιήζεθε θπξίσο εμαηηίαο ηεο ζέζπηζεο πξνλνκηαθψλ θηλήηξσλ γηα ηελ παξαθείκελε Θξάθε, αιιά θαη ηεο κεηαθίλεζεο πνιιψλ επηρεηξήζεσλ ζηηο βαιθαληθέο ρψξεο, ιφγσ κεησκέλνπ θφζηνπο ιεηη νπξγίαο (π.ρ. ρακειέο ακνηβέο εξγαδφκελσλ, κεησκέλε θνξνινγία θ.ά.), επέθεξε νηθνλνκηθή χθεζε θαη αχμεζε ηεο αλεξγίαο. Οη ζπλζήθεο απηέο θαίλεηαη φηη θαζηζηνχλ ηνλ ηνπξηζκφ σο κηα απφ ηηο θπξηφηεξεο ειπίδεο νηθνλνκηθήο αλάθακςεο. Χο εθ ηνχηνπ, θάζε κειέηε πνπ ζρεηίδεηαη κε ηνλ ηνπξηζκφ ηεο πεξηνρήο ζπλεηζθέξεη ζεηηθά ζηελ επεκεξία ηεο. Ζ ζεκαληηθφηεηα ηεο εξγαζίαο απηήο ζπλίζηαηαη ζηελ παξαδνρή πσο ν ηνπξηζκφο απνηειεί ηε λαπαξρίδα γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πεξηνρήο καο,κηαο θαη ηα ηειεπηαία ρξφληα ε αλεξγία ζη ελ Αλαηνιηθή Μαθεδνλίαο είλαη αξθεηά πςειή. Χζηφζν ην άλνηγκα ησλ ζπλφξσλ Διιάδαο-Βνπιγαξία ζπλέβαιε ζηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ηεο Καβάιαο θαη ηεο Θάζνπ κηαο θαη απνηεινχλ νη θνληηλφηεξεο αιιά θαη 7
νηθνκηθφηεξεο πεξηφρεο ζηελ επηινγή ησλ δηαθνπψλ ηνπο. Δίλ αη γεληθά απνδεθηφ φηη ε «βηνκεραλία» ηεο Διιάδαο είλαη ν ηνπξηζκφο θαη νη δέηθηεο αλάπηπμεο ηεο ρψξαο καο πξνέξρνληαη απφ απηήλ. 1.1.κοπόρ ηηρ πηςσιακήρ επγαζίαρ θνπφο ηεο εξγαζίαο απηήο είλαη λα πξνζδηνξίζεη ηελ αληηιακβαλφκελε πνηφηεηα ηεο ηνπξηζ ηηθήο εκπεηξίαο πνπ πξνζθέξεηαη ζηνπο Βνχιγαξνπο ηνπξίζηεο πνπ επηζθέπηνληαη ηελ Καβάια θαη ηε Θάζν, ηελ ηθαλνπνίεζή ηνπο θαη ηελ πξφζεζή ηνπο λα επηζθεθζνχλ θαη πάιη ηελ πεξηνρή ζην κέιινλ θαη ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ηξηψλ απηψλ ελλνηψλ. Γεπηεξεχνλ ζθνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη ν πξνζδηνξηζκφο ηνπ ηεο επίδξαζεο ησλ δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ ηνπξηζηψλ πάλσ ζηελ ηθαλνπνίεζή ηνπο θαη ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπο πξφζεζε. Δπηπιένλ, ζθνπφο είλαη ε δεκηνπξγία ελφο αμηφπηζηνπ θαη έγθπξνπ νξγάλνπ κέηξεζεο ηεο πνηφηεηαο ηεο ηνπξηζηηθήο εκπεηξίαο. 1.2. Πηγέρ ηηρ Πηςσιακήρ επγαζίαρ Πεγέο ηεο παξνχζαο πηπρηαθήο απνηεινχλ: 1) Βηβιία μελφγισζζα θαη ειιεληθά. 2) Δπηζηεκνληθά ειεθηξνληθά άξζξα μελφγισζζα θαη ειιεληθά. 3) Μεηαπηπρηαθέο θαη δηδαθηνξηθέο δηαηξηβέο, επηζηεκνληθά πεξηνδηθ ά 1.3. Δπεςνηηικέρ ςποθέζειρ Ζ εξγαζία απηή ειέγρεη ηηο αθφινπζεο 4 εξεπλεηηθέο ππνζέζεηο: ΕΤ1. Η ηθαλνπνίεζε από ηελ ζπλνιηθή ηνπξηζηηθή εκπεηξία ζρεηίδεηαη κε ηελ αληηιακβαλόκελε πνηόηεηα ησλ πξνζθεξόκελσλ ηνπξηζηηθώλ ππεξεζηώλ. ΕΤ2. Η ζπκπεξηθνξά πξόζεζε γηα επαλεπίζθεςε ηεο Θάζνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ ηθαλνπνίεζε από ηε ζπλνιηθή ηνπξηζηηθή εκπεηξία. 8
ΕΤ3. Η ζπκπεξηθνξά πξόζεζε γηα επαλεπίζθεςε ηεο Θάζνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ αληηιακβαλόκελε πνηόηεηα ησλ πξνζθεξόκελσλ ηνπξηζηηθώλ ππεξεζηώλ. ΕΤ4. Σα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά επεξεάδνπλ ηε ζπλνιηθή ηθαλνπνίεζε θαη ηε ζπκπεξηθνξά πξόζεζε. 9
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2o ΣΟΤΡΗΜΟ 2.1. Σοςπιζμόρ Ο φξνο ηνπξηζκφο είλαη αξθεηά πξνβιεκαηηθφο. Απηφ ζπκβαίλεη επεηδή είλαη κηα ιέμε πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ θαζνκηινπκέλε, κε απνηέιεζκα ε ρξήζε ηεο λα είλαη ραιαξή θαη πνιιέο θνξέο αλαθξηβήο. πλήζσο ν ηνπξηζκφο ζπλδέεηαη αβίαζηα κε ηελ αλαςπρή θαη ηηο ζεξηλέο δηαθνπέο, απνηειεί φκσο έλα πνιχ πην ζχλζεην θαηλφκελν. Ζ ελλνηνινγηθή πνιππινθφηεηα ηνπ ηνπξηζκνχ ζπ κπιεξψλεηαη απφ ηελ πνιππινθφηεηα ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ θαηλνκέλνπ, ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ππεξεζηψλ ηνπ (Μπελεηάηνο θ.α., 2004). χκθσλα κε ηνλ Smith (1989), νη ιέμεηο ηνπξηζκφο θαη ηνπξίζηαο εκθαλίζηεθαλ γηα πξψηε θνξά ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα. Απφ ηφηε έρνπλ ππάξμεη πνιιέο πξνζπάζεηεο νξηζκνχ ησλ φξσλ απηψλ. Γηα παξάδεηγκα ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ ( WTO), νξίδεη ηνλ ηνπξηζκφ σο «ηηο δξαζηεξηόηεηεο ησλ αλζξώπσλ πνπ ηαμηδεύνπλ πξνο θαη κέλνπλ ζε κέξε εθηόο ηνπ ηόπνπ δηαλνκήο ηνπο γηα ρξνληθό δηάζηεκα κηθξόηεξν ηνπ ελόο ρξόλνπ γηα δηαζθέδαζε, επαγγεικαηηθνύο θαη άιινπο ζθνπνύο» (1993: 1). Ο Ryan (1991: 5) νξίδεη ηνλ ηνπξηζκφ σο «ηε κειέηε ηεο δήηεζεο θαη πξνζθνξάο γηα εθείλνπο πνπ κέλνπλ καθξηά από ηνλ ηόπν δηαλνκήο ηνπο, θαζώο θαη ησλ ζπλεπαθόινπζσλ θαηλνκέλσλ ηεο ηνπξηζηηθήο δαπάλεο, ηεο δεκηνπξγίαο εζόδσλ θαη ηεο δεκηνπξγίαο ζέζεσλ εξγαζίαο». 2.1.1. Ο ηοςπίζηαρ - επιζκέπηηρ Οη άλζξσπνη πνπ θάλνπλ ηνπξηζκφ απνθαινχληαη ηνπξίζηεο. Οη ηδηφηεηεο ηνπ ηνπξίζηα, πνπ ηνλ δηαθξίλνπλ απ φ ηα άιια άηνκα πνπ κεηαθηλνχληαη, έρνπλ ζρέζε κε: 1) ηελ απφζηαζε πνπ δηαλχεηαη απφ ηνλ ηφπν αλαρψξεζεο κέρξη ηνλ ηφπν πξννξηζκνχ, 2) ηελ ρξνληθή δηάξθεηα ηεο κεηαθίλεζεο, πνπ ραξαθηεξίδεη ηνλ ηνπξηζκφ, θαη 10
3) ην ζθνπφ (Μαπξνδφληεο, 2006). Ο Smith (1989:1), νξίδεη ηνλ ηνπξίζηα σο «έλα άηνκν πνπ δηαζθεδάδεη πξνζσξηλά θαη εθνπζίσο, επηζθέπηεηαη έλα κέξνο καθξηά από ην ζπίηη ηνπ γηα λα βηώζεη ηελ εκπεηξία ηεο αιιαγήο...». 2.2. Μοπθέρ ηος Σοςπιζμού Με θξηηήξην ηνλ θχξην ζθνπφ ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηαμηδηνχ πξνθχπηνπλ νη παξαθάησ κνξθέο ηνπξηζκνχ: 1) Δηαθνπέο: Οη δηαθνπέο απνηεινχλ κηα ζπλεζηζκέλε θαηεγνξηνπνίεζε ηνπ ηνπξηζκνχ. Όηαλ γίλνληαη ην θαινθαίξη, πξαγκαηνπνηνχληαη ζπλήζσο ζε παξαζαιάζζηεο πεξηνρέο θαη πξνζδηνξίδνληαη απφ ηνλ φξν «3 S» (sun-sea-sand / ήιηνο-ζάιαζζαακκνπδηά). Όηαλ γίλνληαη ηνλ ρεηκψλα πξαγκαηνπνηνχληαη ζπλήζσο ζε ρεηκεξηλά ρηνληζκέλα ζέξεηξα, πνπ πέξαλ ησλ άιισλ ππεξεζηψλ δηαζέηνπλ πίζηεο ρηνλνδξνκίαο (ζθη) (Υξήζηνπ θαη Καξακαλίδεο, 2002). 2) Πεξηήγεζε: πλήζσο ν βαζηθφο ζθνπφο ηνπ ηνπξηζκνχ ηεο κνξθήο απηήο είλαη ε επίζθεςε αμηνζέαησλ ηζηνξηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ κλεκείσλ, αιιά θαη ηνπίσλ θπζηθνχ θάιινπο ή ηδηαηηεξφηεηαο. Οη «πεξηεγεηέο» ηνπξίζηεο ζπάληα δηαλπθηεξεχνπλ γηα πνιιέο κέξεο ζηνλ ίδην ηφπν. 3) Επίζθεςε θίισλ θαη ζπγγελώλ: Πξφθεηηαη γηα ηα άηνκα πνπ κεηαθηλνχληαη πξνθεηκέλνπ λα επηζθεθζνχλ ζπγγελείο ή θίινπο θαη πνπ ζπλήζσο θηινμελνχληαη απφ ηνπο ηειεπηαίνπο θαη σο εθ ηνχηνπ ειάρηζηα πξνζθέξνπλ ζηα νηθνλνκηθά ηνπ ηνπξηζκφ. 4) Επαγγεικαηηθά ηαμίδηα: Πνιιά άηνκα κεηαθηλνχληαη γηα επαγγεικαηηθνχο ιφγνπο, ζε πεξηνρέο πνπ δελ ραξαθηεξίδνληαη ζπλήζσο σο ηνπξηζηηθνί πξννξηζκνί. Ζ δήηεζε γηα επαγγεικαηηθά ηαμίδηα είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλε κε εκπνξηθά, βηνκεραληθά ή δηπισκαηηθά θέληξα. 5) Αγξνηνπξηζκόο: πλήζσο «νηθνδνκείηαη» γχξσ απφ παξαδνζηαθνχο ππαίζξηνπο νηθηζκνχο. Οη ηνπξίζηεο επηζθέπηνληαη ηέηνηνπο πξννξηζκνχο πξνθεηκέλνπ λα ζαπκάζνπλ ηελ αξρηηεθηνληθή 11
θιεξνλνκηά, λα δήζνπλ ζηηγκέο ηνπ παξειζφληνο θαη λα απνιαχζνπλ ην θπζηθφ ηνπίν. 6) Πνιηηηζηηθόο ηνπξηζκόο: Πξφθεηηαη γηα ηηο κεηαθηλήζεηο αλζξψπσλ κε ζθνπφ ηελ παξαθνινχζεζε πνιηηηζηηθψλ θαη θαιιηηερληθψλ εθδειψζεσλ φπσο ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο, ζπλαπιίεο θ.ά., νη νπνίεο κπνξεί λα ιακβάλνπλ ρψξα ζε αζηηθά θέληξα ή θαη ζε ππαίζξηεο εγθαηαζηάζεηο (Παπαδφπνπινο, 2006). 2.3. Δπιπηώζειρ ηος Σοςπιζμού Ο ηνπξηζκφο απνηειεί έλαλ απφ ηνπο δπλακηθφηεξα αλαπηπζζφκελνπο ηνκείο ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία ( Baum, 1996). Γηα πνιιά ρξφληα εμεηαδφηαλ απνθιεηζηηθά βάζεη ηεο νηθνλνκηθήο ζπνπδαηφηεηαο ηνπ θαη πνιινί ιίγνη ήηαλ απηνί πνπ ζπλεηδεηνπνηνχζαλ πσο κπνξεί λα επηθέξεη θνηλσληθέο αιιαγέο θαη κεξηθέο θνξέο θνηλσληθά πξνβιήκαηα (Μπελεηάηνο θ.α., 2004). Ο ξπζκφο αλάπηπμεο ηνπ ηνπξηζκνχ πξνθαιεί παγθνζκίσο ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο (Gee et al., 1989; Gursoy et al., 2000; Haley et al., 2004; Milman θαη Pizam, 1988; Perdue et al., 1990). Oη ζεκαληηθφηεξεο ζεκεηψλνληαη παξαθάησ. 2.3.1. Οι θεηικέρ επιπηώζειρ ηος ηοςπιζμού 1. Αχμεζε εηζνδήκαηνο (Καξακαλίδεο, 2006; Μαπξνδφληεο, 2006; Dwyer et al., 2000; University of Minnesota, 1991), 2. Μείσζε ηεο αλεξγίαο κε λέεο ζέζεηο εξγαζίαο (Γεκεηξηάδεο θ.α., 2007; Καξακαλίδεο, 2006; Chacko θαη Schaffer, 1993; Long θαη Perdue, 1990; Milman θαη Pizam, 1988; Rothman, 1978; University of Minnesota, 1991), 3. Οηθνλνκηθή αλεμαξηεζία (de Kadt, 1979), 4. Μεηαβνιέο ζηελ αμία ηεο γεο (Μπελεηάηνο θ.α., 200 4), 5. Βειηησκέλε ππνδνκή θαη ππεξεζίεο (Gyimothi, 1999; Wells θαη Gubar, 1966), 6. Πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε - Σνπηθή αλάπηπμε (Cohen, 1972; Gartner θαη Holecek, 1983; Gee et al., 1989; Jafari, 1974), 12
7. πληήξεζε θαη αλαβίσζε ηνπ πνιηηηζκνχ (Μαπξνδφληεο, 2006; Μπελεηάηνο θ.α., 2004; Belisle θαη Hoy, 1980; Inskeep, 1991; Saleh θαη Ryan1993; Senior θαη Danson 1998; Swarbrooke θαη Horner, 1999; Van Raaij θαη Francken, 1984; Waterman 1998), 8. Γηαπνιηηηζκηθέο αληαιιαγέο (Allen et al., 1993; Gursoy et al., 2002; Kendall θαη Var, 1984; Murphy, 1985; Pearce θαη Moscardo, 1986), θαη 9. Βειηίσζε ηεο εηθφλαο ηεο θνηλφηεηαο (Besculides et al., 2002; Clements et al., 1993; Syme et al., 1989; Weikert θαη Kertstetter, 1996). 1. Αχμεζε εηζνδήκαηνο (Καξακαλίδεο, 2006; Μαπξνδφληεο, 2006; Dwyer et al., 2000; University of Minnesota, 1991), 10. Μείσζε ηεο αλεξγίαο κε λέεο ζέζεηο εξγαζίαο ( Γεκεηξηάδεο θ.α., 2007; Καξακαλίδεο, 2006; Chacko θαη Schaffer, 1993; Long θαη Perdue, 1990a; Milman θαη Pizam, 1988; Rothman, 1978; University of Minnesota, 1991), 11. Οηθνλνκηθή αλεμαξηεζία (de Kadt, 1979), 12. Μεηαβνιέο ζηελ αμία ηεο γεο (Μπελεηάηνο θ.α., 2004), 13. Βειηησκέλε ππνδνκή θαη ππεξεζίεο (Gyimothi, 1999; Wells θαη Gubar, 1966), 14. Πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε - Σνπηθή αλάπηπμε (Cohen, 1972; Gartner θαη Holecek, 1983; Gee et al., 1989; Jafari, 1974), 15. πληήξεζε θαη αλαβίσζε ηνπ πνιηηηζκνχ (Μαπξνδφληεο, 2006; Μπελεηάηνο θ.α., 2004; Belisle θαη Hoy, 1980; Inskeep, 1991; Saleh θαη Ryan 1993; Senior θαη Danson 1998; Swarbrooke θαη Horner, 1999; Van Raaij θαη Francken, 1984; Waterman 1998), 16. Γηαπνιηηηζκηθέο αληαιιαγέο (Allen et al., 1993; Gursoy et al., 2002; Kendall θαη Var, 1984; Murphy, 1985; Pearce θαη Moscardo, 1986), θαη 17. Βειηίσζε ηεο εηθφλαο ηεο θνηλφηεηαο (Besculides et al., 2002; Clements et al., 1993; Syme et al., 1989; Weikert θαη Kertstetter, 1996). 13
2.3.2. Οι απνηηικέρ επιπηώζειρ ηος ηοςπιζμού 1. Έιιεηςε επαγγεικαηηθνχ πξνφδνπ (Weaver θαη Lawton, 2002), 2. Δθηφπηζε πιεζπζκψλ απφ ηηο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο (Caffyn θαη Lutz, 1999; Jones θαη Munday, 2004), 3. Αχμεζε ηνπ πιεζσξηζκνχ (Krippendorf, 1987), 4. Αχμεζε αλεπηζχκεησλ ελεξγεηψλ (Caffyn θαη Lutz, 1999; Jones θαη Munday, 2004; Murphy, 1985), 5. Αχμεζε ηεο ερζξφηεηαο πξνο ηνπο ηνπξίζηεο (Μπελεηάηνο θ.α., 2004; Getz, 1983), 6. Ζρνξχπαλζε - Ζρνελφριεζε (Caffyn θαη Lutz, 1999; Jones θαη Munday, 2004; Rothman, 1978; Syme et al., 1989), 7. Κπθινθνξηαθή επηβάξπλζε (Γεκεηξηάδεο θ.α., 2007; Jeong θαη Faulkner, 1996), 8. Αχμεζε ησλ ηηκψλ θαη θφξσλ (Γεκεηξηάδεο θ.α., 2007; Rothman, 1978), θαη 9. Καηαζηξνθή ηεο βιάζηεζεο, δηαβξψζεηο θαη ηδεκαηαπφζεζε (Buckley θαη Pannell, 1990; Cole, 2004; Liddle, 1997; Newsome et al., 2002; Newsome et al., 2004; Spellerberg, 1998). 2.4. Σοςπιζμόρ και Σοπική Κοινόηηηα Ο ηνπξηζκφο, φπσο θαη άιιεο θνηλσληθέο ή νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο, δελ πξνθχπηνπλ ηπραία ή έζησ νκνηφκνξθα. Τ πάξρνπλ ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο, πνπ ζεσξνχληαη πεξηζζφηεξν θαηάιιειεο γηα ηνπξηζηηθή αλάπηπμε απφ θάπνηεο άιιεο ( McIntosh θαη Goeldner, 1986; Mill θαη Morison, 1985). Πνιχ ζεκαληηθή ζεσξείηαη ε ζπκκεηνρή ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο, ε νπνία είλαη δέθηεο φρη κφλ ν ησλ ζεηηθψλ επηπηψζεσλ, αιιά αλαπφθεπθηα θαη ησλ αξλεηηθψλ. Οη ληφπηνη θάηνηθνη είλαη θνξείο ηνπ ηνπηθνχ πνιηηηζηηθνχ θεθαιαίνπ, κέζσ ηεο ηνπηθήο γλψζεο. Έηζη, παξαδνζηαθέο ηερληθέο θαη κέζνδνη παξαγσγήο θαη δηαρείξηζεο πεξηβάιινληνο, ήζε θαη έζηκα, κνπζ ηθή, αιιά θαη άιιεο εθθάλζεηο ηεο δσήο, κπνξνχλ λα παίμνπλ έλα ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία (Παπαδφπνπινο, 2006). ε δηάθνξεο 14
πεξηνρέο ηεο Διιάδαο, γηα παξάδεηγκα, φπσο αλέδεημε ζεηξά εξεπλψλ θπξίσο απφ ηελ Ηαθσβίδνπ (2002a, 2002b), ζεκαληηθφο ήηαλ ν ξφινο ησλ γπλαηθψλ, κέζσ ησλ αγξνηνπξηζηηθψλ ηνπο ζπλεηαηξηζκψλ. Οη γπλαίθεο απηέο, κέζσ ηεο ελαζρφιεζήο ηνπο κε λέεο δξαζηεξηφηεηεο απέθηεζαλ έλα λέν θνηλσληθφ - νηθνλνκηθφ ξφιν, ελψ ν ηνπξηζκφο ηηο έθεξε πην θνληά ζε λέεο ηδέεο θαη πξαθηηθέο (Σδ ήκνπ, 2006). Ζ ππνζηήξημε ησλ θαηνίθσλ ελφο ηφπνπ ζηε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε είλαη εμαηξεηηθά θξίζηκε, αθνχ ζπλήζσο ε επηηπρήο ιεηηνπξγία ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ θαιή ζέιεζε ησλ ληφπησλ (Garrod θαη Fyall, 1998; Gursoy et al., 2002; Haley et al., 2004; Jurowski et al., 1997; Sheldon θαη Abenoja, 2001). Θεσξεηηθά, φηαλ νη θάηνηθνη αληηιακβάλνληαη ηνλ ηνπξηζκφ σο κηα πηζαλή ή πξαγκαηηθή αμία, ζα επλνήζνπλ ηε ζπλαιιαγή θαη ζα είλαη ππνζηεξηθηηθνί ζηελ πξνζπάζεηα αλάπηπμεο ( Turner, 1986). Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε, γηα κηα νινθιεξσκέλε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ, είλαη επίζεο ε απνηειεζκαηηθή ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ αξκνδίσλ θνξέσλ (θεληξηθνί, πεξηθεξεηαθνί, ηνπηθνί, δεκφζηνη θαη ηδησηηθνί θνξείο), κε ζθνπφ ην ζπληνληζκφ ησλ δξάζεσλ - ελεξγεηψλ ζηε δηακφξθσζε, πινπνίεζε θαη δηαρείξηζε ηνπ αλαπηπμηαθνχ ζρεδίνπ ηνπ ηνπξηζκνχ (Timothy, 1998). 2.5. Οι Δπιδπάζειρ ηος ηοςπιζμού ζηιρ ηοπικέρ κοινυνίερ Ο ηνπξηζκφο φπσο θάζε άιιε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, επηδξά πνηθηιφηξνπα ζην γεληθφηεξν πεξηβάιινλ πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη. Οη επηδξάζεηο απηέο είλαη νηθνλνκηθέο, θνηλσληθν -πνιηηηθέο θαζψο θαη πεξηβαιινληηθέο. Οη επηδξάζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζην πεξηβάιινλ, νη ζεκαληηθέο αιιαγέο αιιά θαη νη λέεο ηάζεηο ζην ηνπξηζκφ θαη ηελ θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά, απνηέιεζαλ ηε βάζε πάλσ ζηελ νπνία αλαπηχρζεθε έλαο πξνβιεκαηηζκφο πνπ πξνθάιεζε ζπδεηήζεηο κε αληηθείκελν ηελ αεηθφξν ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ( Brent, 1998). Ζ επηθνηλσλία ησλ ληφπησλ κε ηνπο ηνπξίζηεο ζπγθέληξσζε ην ελδηαθέξνλ πνιιψλ εξεπλεηψλ ηνπ ηνπξηζηηθνχ θ αηλφκελνπ σο έλα 15
ζεκαληηθφ παξάδεηγκα ησλ επηπηψζεσλ ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά θαη ηηο αληηιήςεηο θαη αμίεο ησλ ληφπησλ. Σα πξνβιήκαηα απφ ηελ αλάπηπμε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο νθείινληαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηε γξήγνξε, αλεμέιεγθηε θαη απ ξνγξακκάηηζηε αλάπηπμή ηνπ (Σζάξηαο, 2000). Αξρηθά, ν ηνπξηζκφο πξνζθέξζεθε σο άκεζε αλαπηπμηαθή δηέμνδνο ζε πεξηνρέο πξνηθηζκέλεο κε θπζηθνχο θαη πνιηηηζκηθνχο πφξνπο (Μπξηαζνχιε, 2000). Έηζη, νη πεξηνρέο απηέο θπξίσο παξάθηηεο θαη λεζησηηθέο αλαπηχρζεθαλ κέζα απφ ηε δεκηνπξγία ηνπξηζηηθψλ αλαδνκψλ, αμηνπνηψληαο ηα ζέιγεηξά ηνπο (θιίκα, παξαιίεο, ηνπία, κλεκεία θ.ιπ.), ρσξίο θαλέλα ηνπηθφ ή επξχηεξν ζρεδηαζκφ. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο, ηέηνηεο θνηλσληθνπνιηηηζηηθέο επηδξάζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ήηαλ πεξηζζφηεξνη φπσο έλα μίθνο δχν-αθξψλ. Θα κπνξνχζε είηε λα ζπκβάιιεη ζηελ θνηλσληθνπνιηηηζηηθή δνκή ηεο θνηλφηεηαο νηθνδεζπνηψλ είηε λα πξνθαιέζεη ηελ παξαλφεζε θαη ηελ παξάβαζε. Απφ κηα δηνηθεηηθή άπνςε πξννξηζκνχ, νη θνηλσληθέο θαη πνιηηηζηηθέο επηδξάζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ πξέπεη λα εμεηαζηνχλ ζε φιε ηε δηαδηθαζία πξνγξακκαηηζκνχ έηζη ψζηε ηα νθέιε λα κπνξνχλ λα κεγηζηνπνηεζνχλ θαη πξνβιήκαηα πνπ ειαρηζηνπνηνχληαη ( Brunt θαη Courtney, 1999). Ο ηνπξηζκφο απνηειεί έλαλ απφ ηνπο δπλακηθφηεξα αλαπηπζζφκελνπο ηνκείο ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία (Baum, 1996). Γηα πνιιά ρξφληα εμεηαδφηαλ απνθιεηζηηθά βάζεη ηεο νηθνλνκηθήο ζπνπδαηφηεηαο ηνπ θαη πνιινί ιίγνη ήηαλ απηνί πνπ ζπλεηδεηνπνηνχζαλ πσο κπνξεί λα επηθέξεη θνηλσληθέο αιιαγέο θαη κεξηθέο θνξέο θνηλσληθά πξνβιήκαηα (Μπελεηάηνο θ.α., 2004). Ο ξπζκφο αλάπηπμεο ηνπ ηνπξηζκνχ πξνθαιεί παγθνζκίσο ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο (Gee et al., 1989; Gursoy et al., 2000; Haley et al., 2004; Milman θαη Pizam, 1988; Perdue et al., 1990). 16
2.6. Ο ηοςπιζμόρ ζηην Δλλάδα 2.6.1. Ο Δλληνικόρ ηοςπιζμόρ Απφ πνιχ λσξίο ε Διιάδα απνηεινχζε πξννξηζκφ ηαμηδηψλ θαη πεξηεγήζεσλ, κε ην θαηλφκελν ηνπ ηνπξηζκνχ, σο ελφο θνηλσληθφ - νηθνλνκηθνχ θαηλφκελνπ, λα εκθαλίδεηαη ζηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νπ αηψλα ( 20 θαη 30). Ζ επηηαρπλφκελε αχμεζε ηνπ θαηλφκελνπ απηνχ, ζπλνδεπφκελε απφ ηα καδηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ, μεθίλεζε θαηά ηελ πξψηε κεηαπνιεκηθή δεθαεηία θαη απνηέιεζε αληηθείκελν θξαηηθνχ παξεκβαηηζκνχ γηα ηελ ελίζρπζή ηνπ θαη ηελ παξνρή θηλήηξσλ ζηνλ ηνκέα δξαζηεξηνπνίεζήο ηνπ. Πξνπνιεκηθά θη φιαο, ην ειιεληθφ θξάηνο πξνζπάζεζε γηα ηε ζχζηαζε ελφο Οξγαληζκνχ Σνπξηζηηθήο δξαζηεξηνπνίεζεο, κε ηε ζχζηαζε ηνπ Τπνπξγείνπ Δζληθήο Οηθνλνκίαο θαη Γξαθείνπ Ξέλσλ θαη Δθζέζεσλ ην 1919, ηνπ νπνίνπ ζηφρνη ήηαλ ε δηνξγάλσζε εθζέζεσλ ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα θαη λα πξνζειθχεη θπζηθά, αιινδαπνχο ηνπξίζηεο. Ο ζεκεξηλφο Δ.Ο.Σ (Διιεληθφο Οξγαληζκφο ηνπξηζκνχ) ηδξχεηαη γηα πξψηε θνξά ην 1929 ππαγφκελνο ζε δηάθνξα ππνπξγεία, κεηαπνιεκηθά επαλαζπζηήλεηαη κε λέεο θαη νπζηαζηηθφηεξεο αξκνδηφηεηεο σο Ν.Π.Γ.Γ. (Ννκηθφ Πξ φζσπν Γεκνζίνπ Γηθαίνπ), ελψ ζήκεξα ε θεληξηθή δηνίθεζε ηνπ ηνπξηζκνχ αζθείηαη απφ ην Τπνπξγείν Σνπξηζηηθήο Αλάπηπμεο θαη ηνλ επνπηεπφκελν απφ απηφ Δ.Ο.Σ. (Σζάξηαο, 1989; Βαξβαξέζνο, 1999; Εαραξάηνο, 2000). Ζ Διιάδα είλαη απφ ηηο ρψξεο πνπ απνηεινχλ ζεκαλ ηηθφ πφιν έιμεο ζε δηεζλέο επίπεδν. Παξάγνληεο φπσο ην κεζνγεηαθφ θιίκα, ε πνηθηιία ησλ ζαιαζζψλ, ηα 3.000 λεζηά ζπλνιηθά, νη ζαιάζζηεο πεξηνρέο ρηιηάδσλ ηεηξαγσληθψλ κέηξσλ, ηα πςειά πνζνζηά ειηνθάλεηαο θαη ην ελαιιαζζφκελν ηνπίν, ηελ θαζηζηνχλ σο έλα ηδαληθφ κέξνο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ. Δίλαη απφ φινπο παξαδεθηφ φηη ν ηνπξηζκφο είλαη κηα νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο θαη ζπνπδαηφηεηαο γηα πνιιέο ρψξεο. Οη αλαπηπζζφκελεο θπξίσο ρψξεο φπσο θαη ε Διιάδα είδαλ ζηνλ ηνπξηζκφ έλα ηνκέα πνπ ζα κπνξνχζε λα θαιχςεη ηελ αλάγθε ηνπο ζε μέλν 17
ζπλάιιαγκα, (Dritsakis θαη Athanasiadis, 2000). Παξά ην γεγνλφο φηη ε ηνπξηζηηθή βηνκεραλία είλαη κεγάιεο ζεκαζίαο γηα ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία θαη φηη γηα πνιιέο ρψξεο απνηειεί έλαλ απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο εμαγσγηθνχο ηνκείο, νη νηθνλνκνιφγνη έρνπλ δψζεη κηθξή πξνζνρή ζηελ εκπεηξηθή έξεπλα ησλ επηδξάζεσλ ηνπ ηνκέα απηνχ πξνο ηελ νηθνλνκία κηαο ρψξαο (Papatheodorou, 1999). Έλα ραξαθηεξηζηηθφ πνπ θάλεη ηελ Διιάδα λα μερσξίδεη είλαη ε ζπνπδαηφηεηά ηεο σο έλαο δηεζλήο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο ζε ζρέζε κε ην ζρεηηθφ βάξνο πνπ έρνπλ γηα ηελ νηθνλνκία ηεο ηα έζνδα απφ ην μέλν ζπλάιιαγκα. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ηα έζνδα απφ ηνλ ηνπξηζκφ απνηεινχλ κηα ζεκαληηθή πεγή αληηζηαζκίζεσο γηα ηελ Διιεληθή ηξέρνπζα θαηάζηαζε θαη πην ζπγθεθξηκέλα γηα ηηο εκπνξηθέο ηεο αληζνξξνπίεο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο (Dritsakis, 2004). Ζ Διιάδα, ζηε δηάξθεηα ησλ πξνεγνχκελσλ δεθαεηηψλ, απφ κία πεξηνξηζκέλεο εκβέιεηαο ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ πξνζέιθπε ιίγνπο θαη κε εηδηθά ελδηαθέξνληα πεξηεγεηέο, κεηεμειίρζεθε θαη αλαδείρζεθε ζε κηα κεγάιε εζληθή βηνκεραλία, πνπ ζπλεηζθέξεη ζεκαληηθά ζηελ νηθνλνκία, ηελ απαζρφιεζε θαη ηελ επεκεξία, αιιά επίζεο θαη ζηελ πξνβνιή ηεο ρψξαο πξνο ηα έμσ θαη ηελ δηακφξθσζε ηεο δηεζλνχο θνηλήο γλψκεο γηα απηήλ. Ζ Διιάδα πξνζθέξεηαη σο ηφπνο δηαθνπψλ γηα θαινθαηξηλφ, ρεηκεξηλφ, θαζψο θαη νηθνινγηθφ ηνπξηζκφ πςειήο πνηφηεηαο. Σα παγθνζκίσο γλσζηά ζεξηλά ζέξεηξα δηαθνπψλ ηεο Διιάδαο ησλ 13.700ρικ. βξαβεπκέλσλ θξπζηάιιηλσλ αθηψλ γνεηεχνπλ ηνλ επηζθέπηε κε ηελ εξεκία ηνπ ηνπίνπ, θαη ηελ ραιάξσζε πνπ πξνζθέξεη απηή, ελψ ηαπηφρξνλα απνηεινχλ πφιν έιμεο γηα πάλσ απφ 14.000.000 ηνπξίζηεο θάζε ρξφλν (Δ.Ο.Σ., 2009). Ζ αλάπηπμε ησλ ιηγφηεξν επλνεκέλσλ πεξηνρψλ ηεο Διιάδαο, ζπρλά, ζπλδέεηαη κε ηελ αλάπηπμε ελαιιαθηηθψλ κνξθψ λ ηνπξηζκνχ ιφγσ ησλ ππνδνκψλ, ηεο κνξθνινγίαο αιιά θαη ηεο χπαξμεο ηνπξηζηηθψλ αμηνζέαησλ. Δηδηθφηεξα ε αλάπηπμε ηνπ νξεηλνχ ηνπξηζκνχ είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλε κε ηε ιεηηνπξγία ησλ ρηνλνδξνκηθψλ θέληξσλ θαη ηελ πξνζέιθπζε επηζθεπηψλ ρηνλνδξνκίαο. Έλαο κεγάινο αξηζκφο απφ θνηλσληθνχο θαη νηθνλνκηθνχο παξάγνληεο αλακέλεηαη λα επεξεάζεη ηελ αλάπηπμε ηνπ ρεηκεξηλνχ ηνπξηζκνχ ηελ 18
επφκελε δεθαεηία (Μάκαιεο; Μηραειίδεο θαη Πξίπνξαο, 2003). Ο ηνπξηζκφο είλαη κηα νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο θαη ζπνπδαηφηεηαο γηα πνιιέο ρψξεο. Οη αλαπηπζζφκελεο θπξίσο ρψξεο φπσο θαη ε Διιάδα είδαλ ζηνλ ηνπξηζκφ έλα ηνκέα πνπ ζα κπνξνχζε λα θαιχςεη ηελ αλάγθε ηνπο ζε μέλν ζπλάιιαγκα (Dritsakis θαη Athanasiadis, 2000). Έλα ραξαθηεξηζηηθφ πνπ θάλεη ηελ Διιάδα λα μερσξίδεη είλαη ε ζπνπδαηφηεηά ηεο σο έλαο δηεζλήο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο ζε ζρέζε κε ην ζρεηηθφ βάξνο πνπ έρνπλ γηα ηελ νηθνλνκία ηεο ηα έζνδα απφ ην μέλν ζπλάιιαγκα. Ο Διιεληθφο ηνπξηζηηθφο ηνκέαο, αλ θαη απνηειεί έλαλ απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο ηεο Διιεληθήο νηθνλνκίαο κε πεξηζζφηεξν απφ 18% ζπκκεηνρή ζην ΑΔΠ, κε εηζαγσγή ζπλαιιάγκαηνο πεξηζζφηεξν ησλ 9 δηζ. δνιαξίσλ θαη ζεκαληηθή ζπκκεηνρή ζηε δεκηνπξγία ζέζεσλ εξγαζίαο (Παηζνπξάηεο, 2002). Ζ ζεκαζία ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία είλαη πνιχ ζεκαληηθφο, αθνχ ηα έζνδα απφ απηφλ αληηζηνηρνχλ ζην 1/5 ησλ ζπλνιηθψλ εζφδσλ ηεο ρψξαο, ζην 1/10 ηνπ ΑΔΠ, ελψ κία ζηηο 6 ζέζεηο εξγαζίαο ζπλδέεηαη άκεζα ή έκκεζα κε ηνλ ηνπξηζκφ ( Express, 2009). Σν ζχλνιν ησλ εζφδσλ ηεο ρψξαο καο απφ ηνλ ηνπξηζκφ είλ αη κεγαιχηεξν απφ ην ζχλνιν ηεο αμίαο ησλ εμαγσγψλ καο, ηφζν πξντφλησλ φζν θαη ππεξεζηψλ, θαη θαιχπηεη πεξίπνπ ην 40% ηνπ ειιείκκαηνο ηνπ ηζνδπγίνπ ησλ εμσηεξηθψλ καο πιεξσκψλ. ηνλ ειιεληθφ ηνπξηζκφ απαζρνινχληαη άκεζα θαη έκκεζα πεξίπνπ 800.000 εξγαδφκελνη, ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ νπνίσλ δξαζηεξηνπνηείηαη ζηελ πεξηθέξεηα θαη ζε κηθξνχ ή κεζαίνπ κεγέζνπο επηρεηξήζεηο. ( Travel Daily News, 2006). 2.6.2. Ο Ελληνικόρ Οπγανιζμόρ Τοςπιζμού Ο Δ.Ο.Σ. γηα πξψηε θνξά ηδξχεηαη ην 1929 θαη επαληδξχεηαη ην 1951 κε βάζε ην Νφκν 1624/1951, ν νπνίνο επηθπξψλεη, ηξνπνπνηεί θαη ζπκπιεξψλεη ην Νφκν 1565/1950, δίλνληαο ηαπηφρξνλα ζηνλ Δ.Ο.Σ. ηελ ππφζηαζε ηνπ λνκηθνχ πξνζψπνπ δεκνζίνπ δηθαίνπ. Οη ζθνπνί, νη αξκνδηφηεηεο θαη ε δνκή ηνπ Δ.Ο.Σ. παξέρνληαη απφ ηνλ Νφκν 2160/93. Κχξηνο ζθνπφο ηνπ Δ.Ο.Σ. είλαη ε νξγάλσζε, ε αλάπηπμε 19
(Harris ζην Βαξβαξέζνο 1998, ζει. 135) θαη ε πξνψζεζε ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ. Οη αξκνδηφηεηέο ηνπ είλαη: 1. Καλνληζηηθέο/ Ννκνζεηηθέο, 2. Σνπξηζηηθφο ζρεδηαζκφο, 3. Αλάπηπμε ηεο ηνπξηζηηθήο αλσδνκήο θ αη ππνδνκήο, 4. Γηαρείξηζε ηνπξηζηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ, 5. Δπηρνξεγήζεηο, 6. Πξνβνιή «εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν», (Βαξβαξέζνο 1992 ; 1998:138), 7. Καηάξηηζε θαη εθπαίδεπζε, 8. Έξεπλα θαη εθπφλεζε κειεηψλ, 9. πλεξγαζία κε ηηο ηνπηθέο αξρέο ( Βαξβαξέζνο, 199 8), ηνπο επαγγεικαηίεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα θαη ζπληνληζκφο ηεο δξάζεο ηνπο, 10. Κνηλσληθφο ηνπξηζκφο, 11. Γηεζλείο ζρέζεηο ζηα πιαίζηα ησλ ππαξρφλησλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ (Π.Ο.Σ.; Ο.Ο..Α.; Δπξσπατθή Έλσζε; Δπξσπατθή Δπηηξνπή Σαμηδίσλ, 2009). 2.6.3. Βιομησανία ηοςπιζμού ζηην Ελλάδα. Απφ ην Β' Παγθφζκην Πφιεκν, ν ηνπξηζκφο έρεη θαηαζηεί κία απφ ηηο πην ζεκαληηθέο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο, δσηηθή ζεκαζία γηα πνιιέο εζληθέο θαη ηνπηθέο νηθνλνκίεο, ηδηαίηεξα γηα ηηο ρψξεο κε ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο, ζχγρξνλε, βηνκεραλία παξνρήο ππεξεζηψλ πνπ βαζίδνληαη νηθνλνκίεο (Dritsakis, 2004; Inskeep, 1991). Πνιιέο ρψξεο επηδηψθνπλ λα αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ γηα δηάθνξα νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά νθέιε ηεο, φπσο ην εηζφδεκα, μέλν λφκηζκα θέξδε, δηαπνιηηηζκηθψλ αληαιιαγψλ θαη ηελ απαζρφιεζε (Dritsakis, 2004; Παπιφπνπινο, 1999). Ζ Διιάδα είλαη έλαο δεκνθηιήο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο. Μεηαμχ ηνπ 1960 θαη 2000, νη αθίμεηο ηνπξηζηψλ ζηελ Διιάδα απμήζεθαλ θαηά κέζν φξν 2,4 ηνηο εθαηφ εηεζίσο (Dritsakis, 2004). Μέρξη ην 1999, ν ηνπξηζκφο αθίμεηο ζηε ρψξα ππνινγίδνληαη γηα πεξηζζφηεξα απφ 11 εθαηνκκχξηα άην κα. Σν 2002, ε Διιάδα ήηαλ ε 13νπ κέγηζηνο δεκνθηιήο πξννξηζκφο ζε φιν 20
ηνλ θφζκν θαη ε φγδνε πην δεκνθηιείο πξννξηζκνχο ζηελ Δπξψπ ε (ΠΟΔ, 2003). 2.6.4. Ο ηοςπιζμόρ ζηην Καβάλα πγγξαθείο θαη πεξηεγεηέο ηεο Καβάιαο έρνπλ απνδψζεη ζην παξειζφλ ην ραξαθηεξηζκφ «ην κηθξφ Monte Carlν». Καη δελ είραλ άδηθν. Ζ πφιε πνπ ηζηνξηθνί, αξρηηέθηνλεο θαη άιινη εηδηθνί θαηαηάζζνπλ ζηηο νκνξθφηεξεο θαη γξαθηθφηεξεο ηνπ θφζκνπ, εμαηηίαο ηεο κνλαδηθήο ηεο αξρηηεθηνληθήο ηεο θπζηνγλσκίαο. Μηθξά θαη κεγάια θηίξηα, ζθαξθαιψλνπλ ζηηο πιαγηέο ηνπ φξνπο χκβνιν, ζπλζέηνληαο κηα μερσξηζηή εηθφλα ηελ νπνία ζπλαληά θαλείο κφλν ζε δχν κέξε ζηε γε. Γηθαίσο ινηπφλ ε Καβάια ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιινχο σο άιιν Monte Carlo, αιιά θαη σο ηδαληθφ κέξνο γηα δηαθνπέο κε ηε ζάιαζζα θαη ην βνπλφ ζε πιήξε ζχλζεζε! Καη κε λνκίζεηε φηη κφλν νη θπζηθέο νκνξθηέο ζπλζέηνπλ ηελ θνζκνπνιίηηθε εηθφλα ηεο πεξηνρήο. Δίλαη θπξίσο ν θφζκνο ηεο, πνιιέο δηαθνξεηηθέο θηγνχξεο αλζξψπσλ πνπ φινη καδί θηηάρλνπλ θάηη καγηθφ. Σα θψηα πνπ δηαθξίλεη θαλείο απφ καθξηά πξηλ κπεη αθφκα ζηελ Καβάια, είλαη ελδεηθηηθά κηαο πφιεο δσληαλήο. Μηα δσληάληα πνπ πεξλά απφ ην παιηφ ζην θαηλνχξγην, απφ ην θιαζζηθφ ζην κνληέξλν θαη ζπλνδεχεη ηνπο θαηνίθνπο ηεο αλά ηνπο αηψλεο. Οη δξφκνη ηεο γεκάηνη θίλεζε θαη θσλέο, ηα λπρηεξηλά καγαδηά ηεο κε ηελ αχξα πνπ κφλν έλαο Βνξεηνειιαδίηεο κπνξεί λα έρεη. Ζ ακθηζεαηξηθφηεηά ηεο θαη φια ηα επηκέξνπο ζηνηρεία ηεο πφιεο, ηελ θαζηζηνχλ έλα κνλαδηθφ πξννξηζκφ, πνπ φκνηφ ηνπ δελ βξίζθεη θαλείο. Ο λνκφο Καβάιαο, ηνπνζεηεκέλνο αλάκεζα ζε δχν ζεκαληηθά πνηάκηα ηεο βφξεηαο Διιάδαο, ηνλ ηξπκψλα θαη ην Νέζην, έρεη ζηελ αγθαιηά ηνπ ην βνξεηφηεξν λεζί ηεο ρψξαο, ηε Θάζν, αιιά θαη πνιινχο αθφκε κηθξνχο «δνξπθφξνπο» φπσο ηε Θαζνπνχια, ηα Κνίλπξα αιιά θαη ην μαθνπζηφ Φηδνλήζη. Σν θπζηθφ ηνπίν ζπκπιεξψλεηαη απφ ην ρξπζνθφξν Παγγαίν αιιά θαη ηα βνπλά ηεο Λεθάλεο. Ο λνκφο Καβάιαο απνηειεί έλα κίγκα ζηνηρείσλ πνπ είλαη ζηελ νπζία απνκεηλάξηα δηαθνξεηηθψλ επνρψλ, δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ. Δδψ ζα βξεη θαλείο αμηνζέαηα θαη κλεκεία απφ φιεο 21
θπξηνιεθηηθά ηηο επνρέο. Γηνξηέο, εθδειψζεηο, θεζηηβάι, δηνξγαλψλνληαη φιν ην ρξφλν, δεκηνπξγψληαο έηζη πεξηζζφηεξνπο «θαινχο ιφγνπο» γηα ην δπλεηηθφ επηζθέπηε. Σν πιένλ αλεπηπγκέλν αζηηθφ θέληξν ηεο Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο θαη Θξάθεο, βξίζθεηαη ηνπνζεηεκέλν πάλσ αθξηβψο ζηνλ νδηθφ άμνλα Θεζζαινλίθεο- Σνπξθηθψλ ζπλφξσλ. Σε γεσζηξαηεγηθή ηνπ εηθφλα, ζπκπιεξψλεη ην δεχηεξν κεγαιχηεξν εκπνξηθφ ιηκάλη ηεο Δγλαηίαο Οδνχ αλαηνιηθά ηεο πφιεο ηεο Καβάιαο. Με έλα κεγάιν ιηκάλη θαη κηα εμίζνπ κεγάιε καξίλα ζην θέληξν ηεο πφιεο, ζε ζπλδπαζκφ κε ην ιηκάλη ηεο Νέαο Πεξάκνπ θαη ηεο Νέαο Ζξαθιείηζαο, ε Καβάια απνηειεί εθηφο ησλ άιισλ θαη έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα αιηεπηηθά θέληξα ηεο ρψξαο. ηελ πφιε ιεηηνπξγεί κηα απφ ηηο κεγαιχηεξεο ηρζπφζθαιεο ηεο Μεζνγείνπ, απφ φπνπ δηαθηλνχληαη εκπνξεχκαηα ζηηο εζσηεξηθέο θαη δηεζλείο αγνξέο. Ζ αλάπηπμε ηεο αιηείαο, θαηέζηεζε επηηαθηηθή ηελ αλάγθε λα δεκηνπξγεζεί ζηελ Καβάια, έλα απφ ηα ηξία Ηλζηηηνχηα Αιηεπηηθψλ Δξεπλψλ πνπ ιεηηνπξγνχλ ζηε Διιάδα. Ζ Καβάια θαηέρεη κηα ζέζε ζηελ θνξπθή ηνπ ηνκέα παξνρήο ππεξεζηψλ, κε ην 40% ησλ θαηνίθσλ ηεο λα απαζρνινχληαη ζην ηξηηνγελή ηνκέα παξαγσγήο. Δδψ ιεηηνπξγεί ε κνλαδηθή κνλάδα ζηε ρψξα πνπ εμνξχζζεη θαη απνζεηψλεη πεηξέιαην ε KAVALA OIL. Πέξα απφ ην αβαληάδ πνπ δίλεη ην θνίηαζκα καχξνπ ρξπζνχ, αλνηρηά ηεο Θάζνπ, ζηελ Καβάια ιεηηνπξγεί θαη ε κφλε βηνκεραλία θσζθνξηθψλ ιηπαζκάησλ ηεο ρψξαο. Γεθάδεο άιιεο κνλάδεο ζηε βηνκεραληθή πεξηνρή ηεο πφιεο, κε ζεκαληηθφηεξεο ηηο κνλάδεο επεμεξγαζίαο γπαιηνχ θαη καξκάξνπ, πξνζθέξνπλ ρηιηάδεο ζέζεηο εξγαζίαο (http://www.kavalanet.gr/town). 2.6.5. Ο Τοςπιζμόρ ζηη Θάζο Ζ λήζνο Θάζνο βξίζθεηαη ζηε Βφξεηα Διιάδα, αληίθξπ απφ ηηο αθηέο ηεο Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο. Σν κήθ νο ησλ αθηψλ ηεο θηάλεη ηα 115 ρικ. θαη ε επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο ηεο απιψλεηαη ζε 378,84 ηεηξ. ρικ. Μηα απφζηαζε 18 λαπηηθψλ κηιίσλ ηε ρσξίδεη απφ ηελ Καβάια θαη κφιηο 6 κίιηα απφ ηελ Κεξακσηή θαη ην Αεξνδξφκην ηεο Καβάιαο. 22
Γηνηθεηηθά, ε Θάζνο ππάγεηαη ζην Ννκφ Καβάιαο θαη είλαη κηα απφ ηηο επαξρίεο ηνπ. Πξσηεχνπζα ηνπ λεζηνχ είλαη ε Θάζνο θαη ην λεζί έρεη 13.765 θαηνίθνπο. (Thasos island, 2008). Ζ Θάζνο είλαη λεζί κε πνιχ πξάζηλν, θσλνθφξα δέλδξα πνπ θηάλνπλ σο ηηο παλέκνξθεο παξαιίεο ηεο. Διηέο, πεχθα, πι αηάληα, έιαηα, θιακνπξηέο, θέδξνη, θξαληέο θαη άιια ήκεξα θαη άγξηα δέλδξα θαιχπηνπλ ην λεζί. Έρεη πνιχ πινχζηα βιάζηεζε κε κεγάιε πνηθηιία, ελψ ππάξρνπλ ελδεκηθά είδε ρισξίδαο πνπ ζψδνληαη αθφκα. Πεγέο κε λεξά, θαη κηθξνχο ρείκαξξνπο, δάζε, ελαιιάζζνληαη κε ηηο παξαιίεο. Κάλνπλ κε απηφ ηνλ ηξφπν ηε Θάζν έλα ζπάλην κείγκα παξαζαιάζζηνπ αιιά θαη νξεηλνχ λεζηνχ. Σν θιίκα ηεο Θάζνπ είλαη εχθξαην, δξνζεξφ ην θαινθαίξη θαη ήπην ην ρεηκψλα. Ζ πςειφηεξε θνξπθή ηεο είλαη ην Φαξηφ ή Τςάξηνλ (1.203 κ.). Σν Τςάξην απν ηειεί κηα πξνζηαηεπφκελε δαζηθή πεξηνρή ηδηαίηεξεο νηθνινγηθήο ζεκαζίαο. Σν λεζί δηαζέηεη πεγέο, ραξαθηεξηζηηθφηεξεο είλαη ζην ρσξηφ Παλαγία, φπνπ ην θξχν, θαζαξφ θαη πφζηκν λεξφ αλαβιχδεη θαηεπζείαλ απφ ην βνπλφ To λεζί ζε φιε ηνπ ηελ έθηαζε έρεη αθηέο, φ πσο ηε Υξπζή Ακκνπδηά ζηε θάια Παλαγηάο, ηε Υξπζή Αθηή ζηε θάια Πνηακηάο, ηα Κνίλπξα, ν Παξάδεηζνο, ηε Θεκσληά, ηελ Αιπθή, ηελ Φηιή Άκκν, ην Αζηξίο, ηελ Αθηή ηνπ Πνηνχ, ην Πεπθάξη, ηελ Αθηή Ληκελαξησλ κέρξη ηελ Σξππεηή, ηνλ Αηζαπά ζηελ θάια Μαξηψλ, ηελ Αθηή Καιιηξάρεο, ηελ Αθηή σηήξαο, ηελ Αθηή Αιζπιιίνπ (Γαζχιην) ζηελ θάια Πξίλνπ, ηε θάια Ραρσλίνπ, ηνλ Παρχ, ην Παπαιηκάλη, ηε Γιπθάδα θαη ζηελ πφιε ηεο Θάζνπ ηελ Αθηή Αγίνπ Βαζηιείνπ, ηελ παξαιία (ζπλνηθηζκνχ) ζηελ αλαηνιηθή πιεπξά ηεο πφιεο, ην Νπζηέξ η θαη ην Γιπθάδη (2-3 ρικ. απφ Ληκέλα). Αμηνζεκείσηεο είλαη επίζεο νη πεγέο πνπ ππάξρνπλ ζηελ Παλαγία ηεο ζάζνπ. http://blogs.sch.gr/smitsara/ Σν λεζί είλαη θαηάθπην θαη ε μπιεία απνηειεί έλα απφ ηα θχξηα εηζνδήκαηα ησλ Θαζίσλ, φπσο θαη ε εμφξπμε καξκάξνπ, ν ηνπξηζκφο, ην ιάδη, νη ειηέο, ην κέιη θ.ά. Διηέο, πεχθα, πιαηάληα, έιαηα, θιακνπξηέο, θέδξα, θξαληέο θαη άιια ήκεξα θαη άγξηα δέλδξα θαιχπηνπλ ηνπο κηθξνχο θάκπνπο κέρξη ηηο θνξθέο ησλ βνπλψλ. Με ηελ λέα αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ Θάζν, απηά ηα θπζηθά πεξηνπζηαθά ζηνηρεία είλαη ζην θέληξν ηνπ νηθνλνκηθνχ ελδηαθέξνληνο, επεηδή 23
ελδπλακψλνπλ έλα είδνο ζηέξενπ θαη αλζεθηηθνχ ζηηο θξίζεηο ηνπξηζκνχ: ν Οηθνηνπξηζκφο θαη ν Αγξνηνπξηζκφο είλαη ε λέα ελδεηθλπφκελε νηθνλνκηθή αλάπηπμε ζηελ Θάζνπ (Thasos island, 2008). Ζ Θάζνο έρεη 135 μελνδνρεηαθέο κνλάδεο κε 6.000 θξεβάηηα θαη 7 θάκπηλγθ κε 3.500 ζέζεηο. Έρεη αθφκε 7.500 ελνηθηαδφκελα δσκάηηα κε άδεηα απφ ηνλ ΔΟΣ θαη πεξίπνπ 10.000 δσκάηηα ρσξίο άδεηεο. πλνιηθά κπνξεί λα εμππεξεηήζεη 40.000 επηζθέπηεο ηελ εκέξ α (ηεθάλνπ 1990). Ζ Θάζνο δηαηεξεί αθφκε γνεηεπηηθά δείγκαηα ηεο πινχζηαο ηζηνξίαο, βιάζηεζεο, θπζηθήο νκνξθηάο θαη παξαδνζηαθήο αξρηηεθηνληθήο ηεο. Απηά ηα ζηνηρεία έιθνπλ ηνπο αλζξψπνπο γηα λα ραξνχλ. Όηαλ άξρηζε ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ηνπ λεζηνχ θπξίσο κεηά ην 1960 δελ ππήξρε θακηά ππνδνκή γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ ηνπξηζηψλ. ηα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ νη αθίμεηο ησλ ηνπξηζηψλ απμήζεθαλ κε εληππσζηαθνχο ξπζκνχο παξά ην γεγνλφο φηη ε ππνδνκή πνπ άξρηζε λα δεκηνπξγείηαη ζην κεηαμχ ήηαλ απφ κέηξηα σο αλχπαξθηε. Οη παξάγνληεο πνπ πξνζειθχνπλ ζπλερψο θαη πεξηζζφηεξνπο ηνπξίζηεο ζηε Θάζν είλαη ην ζαπκάζην θιίκα ην πνιχ φκνξθν πεξηβάιινλ κε θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηηο φκνξθεο παξαιίεο θαη ηα θαζαξά λεξά, νη θαιιηηερληθέο εθδειψζεηο πνπ γίλνληαη ζην αξραίν ζέαηξν σο θαη ην κνπζείν πνπ ππάξρεη ζην λεζί. απηνχο ηνπο αλεμάληιεηνπο ηνπξηζηηθνχο πφξνπο ζηεξίδεηαη ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ηνπ λεζηνχ πνπ εηδηθά κεηά ην 1965 ήηαλ αικαηψδεο. Οη δξαζηεξηφηεηεο πνπ επλννχληαη ζηε Θάζν πεξηιακβάλνπλ ην ζαιάζζην ζθη θαη ην ςάξεκα, ηελ πεδνπνξία θαη ηελ νξεηβαζία, ην θπλήγη, θαζψο θαη ηελ παξαηήξεζε πνπιηψλ. Ξεθίλεζε γηα πξψηε θνξά λα εθαξκφδεηαη ην πξφγξακκα ηηο Διιεληθήο Οξληζνινγηθήο Δηαηξίαο θαη ηεο δηεζλνχο νξγάλσζεο Bird Life, γηα ηελ ζπλερή παξαθνινχζεζε απφ εζεινληέο, ηεο ζεκαληηθήο πεξηνρήο γηα ηα άγξηα πνπιηά ζηελ Θάζν (ΗΒΑ GR016). Έλα ηκήκα ηνπ λεζηνχ έρεη ραξαθηεξηζηεί σο ηδηαίηεξεο αμίαο γηα ηα άγξηα πνπιηά (έρνπλ αλάινγα ραξαθηεξηζηεί άιιεο 96 πεξηνρέο ζε φιε ηελ Διιάδα) θαη είλαη απφ ηηο πξψηεο παλειιαδηθά 24
πεξηνρέο πνπ έρνπλ κπεη ζε θαζεζηψο παξαθνινχζεζεο, απφ εζεινληέο ησλ παξαπάλσ νξγαλψζεσλ. 25
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3ο Ο ΣΟΤΡΗΣΑ ΚΑΗ Ζ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ ΣΟΤ 3.1 Οπιζμόρ ηος ηοςπίζηα Σν 1937 ε Δπηηξνπή Δκπεηξνγλσκφλσλ ηεο Κνηλσλίαο ησλ Δζλψλ ζχζηεζε ζηηο ρψξεο-κέιε ηεο λα πηνζεηήζνπλ έλαλ νξηζκφ πνπ ραξαθηήξηδε ηνλ ηνπξίζηα ζαλ έλα άηνκν πνπ ηαμηδεχεη γηα έλα ρξνληθφ δηάζηεκα 24 σξψλ ή πεξηζζφηεξν ζε κηα ρψξα δηαθνξεηηθή απφ εθείλε πνπ δηακέλεη κφληκα. Γπφκηζε δεθαεηίεο αξγφηεξα, ην 1963 ζηε Γηάζθεςε ησλ Ζλσκέλσλ ησλ Δζλψλ γηα Γηεζλή Σαμ ίδηα θαη Σνπξηζκφ, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Ρψκε ζπκθσλήζεθε ν φξνο επηζθέπηεο λα πεξηγξάθεη θάζε άηνκν πνπ επηζθέπηεηαη κία ρψξα δηαθνξεηηθή απφ εθείλε πνπ δηακέλεη κφληκα, γηα νπνηνδήπνηε ιφγν εθηφο απφ εθείλν ηεο άζθεζεο ελφο επαγγέικαηνο γηα ην νπνίν ζ α ακείβεηαη κε ρξεκαηηθνχο πφξνπο ηεο ρψξαο ηελ νπνία επηζθέπηεηαη. Ο νξηζκφο απηφ θαιχπηεη δχν θαηεγνξίεο επηζθεπηψλ: Σνπο ηνπξίζηεο, δειαδή ηα άηνκα εθείλα ηα νπνία επηζθέπηνληαη κηα ρψξα θαη δηακέλνπλ ζε απηήλ ηνπιάρηζηνλ επί έλα 24σξν, θαη ησλ νπνίσλ νη ιφγνη επίζθεςεο είλαη ηηο πεξηζζφηεξεο θφξεο γηα ιφγνπο αλαςπρήο, επαγγεικαηηθνί, πγείαο, ζπνπδέο, ζπκκεηνρή ζε απνζηνιή ή ζχζθεςε ή ζπλέδξην, επίζθεςε θίισλ ή θάπνησλ ζπγγεληθψλ πξνζψπσλ θαη ηέινο γηα ιφγνπο ζξεζθεπηηθνχο (φπσο γηα παξάδεηγκα επίζθεςε ζηα Ηεξνζφιπκα θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Πάζρα) ή γηα ιφγνπο άζιεζε (φπσο γηα παξάδεηγκα θαινθαηξηλή πξνεηνηκαζία αζιεηηθψλ νκάδσλ). Σνπο εθδξνκείο, δειαδή ηα άηνκα εθείλα ηα νπνία επηζθέπηνληαη κηα ρψξα θαη δηακέλνπλ ζε απηή ιηγφηεξν απφ έλα 24σξν. ε απηνχο πεξηιακβάλνληαη νη επηβάηεο θξνπαδηεξφπινησλ, φπσο θαη ηνπο επηζθέπηεο νη νπνίνη έξρνληαη θαη θεχγνπλ ηελ ίδηα κέξα ρσξίο λα δηαλπθηεξεχζνπλ ζηνλ ηφπν πξννξηζκνχ ηνπο, θαζψο επίζεο θαη ηα πιεξψκαηα πινίσλ, αεξνπιάλσλ θιπ. Όκσο κηα άιιε ζεκαληηθή απφθαζε, ε νπνία ζρεηίδεηαη κε ηα πξφζσπα, γηα έλαλ νξγαληζκφ ηνπ ηνκέα ηεο θηινμελίαο θαη ησλ ηαμηδηψλ είλαη ην κείγκα πειαηψλ. Σν κείγκα πειαηψλ (customer mix) κπνξνχκε λα πνχκε φηη είλαη ν ζπλδπαζκφο ησλ πειαηψλ, πνπ 26
ρξεζηκνπνηνχλ έλαλ ζπγθεθξηκέλν νξγαληζκφ ή έιθνληαη απφ απηφλ. Ο φξνο «κείγκα» ηαηξηάδεη πάξα πνιχ ζηνλ ρψξν καο, επεηδή νη θηινμελνχκελνί καο φλησο αλακεηγλχνληαη θαη ζπρλά αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο. Φπζηθά, απηή ε έλλνηα ζπλδέεηαη ζηελά κε ηελ ηκεκαηνπνίεζε ηεο αγνξάο, αιιά φπσο γλσξίδνπκε θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δηαρείξηζεο ηνπ κείγκαηνο ησλ πειαηψλ απαηηείηε κεγάιε πξνζεθηηθή δηαρείξηζε ησλ πξνθαλέζηεξσλ αιιειεπηδξάζεσλ ησλ πειαηψλ κε εκάο θαη κεηαμχ ηνπο, θπξίσο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ιήςεο ησλ ππεξεζηψλ (Morrison, 2003). Οη πειάηεο πνπ δηακέλνπλ ζε έλα μελνδνρείν ζαθψο επεξεάδνληαη απφ ηελ εηθφλα ησλ ππαξρφλησλ πειαηψλ θαη απφ ελδερνκέλσο ζε κεγάιν απφ ηηο αλαθνξέο (παξαηεξήζεηο) απφ παιηνχο πειάηεο. ε κεξηθέο πεξηπηψζεηο παξαηεξείηε ε πξνζέιθπζε ζπγθεθξηκέλσλ ηχπσλ πειαηψλ απφ παξφκνηνπο πειάηεο, ελψ θαη ην αληίζεην κπνξεί λα ηζρχεη επίζεο. πγθεθξηκέλα νη πειάηεο επεξεάδνληαη άκεζα απφ ηα βηψκαηα άιισλ πειαηψλ αλαθνξηθά ηε πνηφηεηα ηεο παξερφκελεο ππεξεζίαο. Δπνκέλσο κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε φηη νη ηνπξίζηεο είλαη ηα άηνκα ηα νπνία επηζθέ πηνληαη ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο γηα ιφγνπο ηνπξηζηηθνχο, δειαδή γηα ιφγνπο άιινπο απφ εθείλνπο ηεο κφληκεο δηακνλήο ηνπο ή ηεο επαγγεικαηηθήο απαζρφιεζήο ηνπο (φπσο γηα παξάδεηγκα γηα ιφγνπο επίζθεςεο ζε αξραηνινγηθνχο ρψξνπο) (Morrison, 2003). 3.2 Ζ ζςμπεπιθοπά ηος πελάηη Ζ ζπκπεξηθνξά ηνπ πειάηε (customer behavior), ζχκθσλα πάληα κε ηηο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο, είλαη νη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο νη πειάηεο επηιέγνπλ θαη ρξεζηκνπνηνχλ ηηο ππεξεζίεο πνπ ηνπο παξέρνληαη αιιά θαη ην πψο ζα ζπκπεξηθεξζνχλ κε η ε αγνξά ησλ ππεξεζηψλ απηψλ. ηελ βηβιηνγξαθία αλαθέξεηαη φηη δπν ζπγθεθξηκέλνη ηχπνη παξαγφλησλ επεξεάδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ κεκνλσκέλσλ πειαηψλ (individual customer): νη πξνζσπηθνί παξάγνληεο θαη νη δηαπξνζσπηθνί παξάγνληεο. Οη πξνζσπηθνί 27
παξάγνληεο (personal factors) αθνξνχλ ηα ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αηφκνπ θαη είλαη: Οη Αλάγθεο, νη Επηζπκίεο θαη ε Παξνρή θηλήηξσλ Οη αλάγθεο ηνπ πειάηε είλαη ην ζεκέιην ηνπ κάξθεηηλγθ. Ζ ηθαλνπνίεζε ηνπο είλαη ην θιεηδί γηα καθξνρξφληα επηηπρία. Αιιά ηη είλαη νη αλάγθεο; O Kotler αλαθέξεη φηη κηα αλζξψπηλε αλάγθε είλαη ε θαηάζηαζε ηεο αηζζαλφκελεο ζηέξεζεο θάπνηαο βαζηθήο ηθαλνπνίεζεο (Kotler, 1994). Μηα αλάγθε (need) ππάξρεη, φηαλ πθίζηαηαη έλα θελφ κεηαμχ απηψλ πνπ έρνπλ νη πειάηεο θαη απηψλ πνπ ζα επηζπκνχζαλ λα έρνπλ. Απηφ ην θελφ ραξαθηεξηζηηθά νλνκάδεηαη «έιιεηςε αλαγθψλ». Σα θελά απηά κπνξνχλ λα εληνπηζηνχλ ζηελ αλάγθε ησλ πειαηψλ γηα ηξνθή, ξνχρα, ζηέγε, αίζζεζε αζθάιεηαο ή θαη αθφκα ζην πξνζσπηθφ αίζζεκα ηεο θνηλσληθήο ζέζεο θαη ηεο θαηαμίσζεο. Οη αλάγ θεο απηέο κπνξνχκε λα πνχκε φηη απνξξένπλ απφ ηα θπζηνινγηθά θαη ηα ςπρνινγηθά πξφζσπα πεξζφλεο ησλ πειαηψλ. Γηα παξάδεηγκα ην λα ηαμηδεχεη θάπνηνο ζηελ πξψηε ζέζε ηνπ αεξνπιάλνπ ή λα δηακέλεη ζην πνην αθξηβφ θαη πνιπηειέο δηακέξηζκα ηνπ μελνδνρείνπ κπνξ εί λα βαζίδεηαη ζε κηα αλάγθε γηα εθηίκεζε «κηα ςπρνινγηθή αλάγθε», ππνδεηθλχνληαο ηελ ζπνπδαηφηεηα ηνπ άηνκνπ ηνχηνπ ζην επξχ θνηλσληθφ ηνπ ζχλνιν. Ζ δίςα θαη ε πείλα «δπν θπζηνινγηθέο αλάγθεο» κπνξεί λα είλαη ε άκεζε αηηία γηα κηα επίζθεςε ζε έλα εζηηαηφ ξην γξήγνξνπ θαγεηνχ (Morrison, 2003). Οη επηζπκίεο (wants) απφ ηελ άιιε είλαη ν πφζνο ησλ πειαηψλ γηα ζπγθεθξηκέλα πξάγκαηα, πνπ απνζθνπνχλ ζηε ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ηνπο. Γηα παξάδεηγκα, έλα άηνκν κπνξεί λα ρξεηάδεηαη ζηνξγή, αιιά ζπγρξφλσο λα ζέιεη λα επηζθεθηεί θίινπο θαη ζπγγελείο (Kotler, 1994). πγθεθξηκέλα νη αηηίεο, ηηο νπνίεο νη άλζξσπνη επηθαινχληαη γηα ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο, φηαλ ηαμηδεχνπλ είλαη αλεπαξθείο. Γηαηί φκσο; Γηφηη νη πειάηεο, ζχκθσλα πάληα κε έξεπλεο, κπνξνχλ λα αγλννχλ ηηο πξαγκαηηθέο αηηίεο ή λα κελ ζέινπλ λα ηηο απνθαιχςνπλ (Mill & Christie & Morrison, 1992). Υαξαθηεξηζηηθά νη πειάηεο είλαη πηζαλφλ λα επηθαιεζηνχλ νξζνινγηθέο αηηίεο (παξαδείγκαηνο ράξηλ ηηο ηηκέο αγνξάο, ηελ θαζαξηφηεηα ησλ ρψξσλ, ηηο εγθαηαζηάζεηο ηνπ μελνδνρείνπ θαη ηηο παξερφκελεο ππεξεζίεο) 28
παξά αλνξζνινγηθέο αηηίεο (ζπλαηζζεκαηηθέο). Οη δηεπζπληέο κάξθεηηλγθ είλαη απαξαίηεην λα θαηαλνήζνπλ θαη λα ζπγθεθξηκελνπνηήζνπλ ηνπο ηχπνπο απηψλ ησλ αηηηψλ θαηά ηελ δηαδηθαζία ηεο αλάπηπμεο θαη θαη επέθηαζε ηεο δηαδηθ αζίαο ηεο πξνψζεζε ησλ ππεξεζηψλ ηνπο (Morrison, 2003). Ζ θαηαλφεζε ηεο παξνρήο θηλήηξσλ (motivation) ζηνπο αλζξψπνπο είλαη νπζηψδεο γηα ηνπο κάλαηδεξ δηφηη έηζη ζα κπνξέζεη λα δηεπθξηληζηεί ην πσο νη πειάηεο ζπλεηδεηνπνηνχλ ηηο αλάγθεο ηνπο. Τπάξρνπλ αλαθνξηθά δηάθνξεο ζεσξίεο γηα ηελ παξνρή θηλήηξσλ. Υαξαθηεξηζηηθά κπνξνχκε λα πνχκε φηη θάζε άηνκν έρεη θπζηνινγηθέο θαη ςπρνινγηθέο αλάγθεο. Χζηφζν, νη άλζξσπνη κπνξεί λα είλαη ή λα κελ ζε ζέζε λα γλσξίδνπλ ηελ θαηάζηαζε απηή. ε απηφ ην ζεκείν νη κάξθεηεξο πξέπεη λα θάλνπλ ηνπο πειάηεο λα αλαγλσξίζνπλ ηηο ειιείςεηο απηέο παξέρνληαο ηα κέζα εθείλα ηα νπνία ζα απνβιέπνπλ ζηελ γηα ηελ εμάιεηςή ησλ θελψλ απηψλ. Απηή ε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο νινθιήξσζεο ησλ πξνζδνθηψλ ηνπο πξέπεη λα ππάξρεη ζηνπο πειάηεο πξνηνχ μεθηλήζνπλ ηε δηαδηθαζία ηνπ ηαμηδηνχ (Morrison, 2003). πγθεθξηκέλα νη πειάηεο πξέπεη λα έρνπλ θίλεηξα γηα λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ κε ζθνπφ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο θαη θαη επέθηαζε ηε πξαγκαηνπνίεζε ηεο αγνξά ηνπο. Σα θίλεηξα (motives) απηά είλαη νη πξνζσπηθνί πφζνη ή παξνξκήζεηο ησλ πειαηψλ γηα λα κπνξέζνπλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο επηζπκίεο ηνπο. Οη κάξθεηεξο ζα πξέπεη λα ππνδείμνπλ ηα θίλεηξα ζηνπο πειάηεο, θαζνδεγψληαο ηνπο ρξεζηκνπνηψληαο δηαθφξσλ ζηφρσλ θαη θαηαζέηνληαο δηάθνξεο πξνθιήζεηο. Γειαδή νη κάξθεηεξο ζα πξέπεη λα επηηχρνπλ ζηελ επίηεπμε ηεο παξαθάησ δηαδηθαζίαο : ΑΝΑΓΚΔ => κέζα απφ ηελ ελεκέξσζε => ΔΠΗΘΤΜΗΔ =>παξνρή θίλεηξσλ γηα ηελ αγνξά=> ΤΠΖΡΔΗΧΝ (ΣΟΥΧΝ) =>θαη ηελ ηθαλνπνίεζε => ΣΧΝ ΑΝΑΓΚΧΝ (Mill & Morison, 1992). Γχν δεκνθηιείο ζεσξίεο γηα ηελ παξνρή θηλήηξσλ είραλ δηαηππσζεί θαηά ην παξειζφλ, ζπγθεθξηκέλα απφ ηνπο Maslow θαη Herzberg. Οη ζεσξίεο απηέο απνζθνπνχζαλ ζηελ εμήγεζε ηνπ γεγνλφο 29
ην πσο νη κεκνλσκέλνη πειάηεο παξαθηλνχληαη θαη πσο αθξηβψο ιακβάλνπλ ηηο απνθάζεηο ηνπο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δηαδηθαζία ηεο πξαγκαηνπνίεζεο ησλ αγνξψλ ηνπο. Ζ «ηεξάξρεζε ησλ αλαγθψλ» ηνπ Maslow είλαη κηα απφ ηηο πνην γλσζηέο ζεσξίεο γηα ηελ παξνρή θηλήηξσλ ζηνπο αλζξψπνπο. πγθεθξηκέλα ζεσξεί δεδνκέλν φηη νη πειάηεο ζθέπηνληαη πξνηνχ ελεξγήζνπλ θαη ελεξγνχλ ρξεζηκνπνηψληαο πάληα κηα νξζνινγηθή δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ. Ο Maslow θαηά ηελ νινθιήξσζε ηεο εξεπλεηηθήο ηνπ δηαδηθαζίαο ππνδεηθλχεη πέληε θαηεγνξίεο αλαγθψλ, πνπ κπνξνχκε λα πνχκε φηη είλαη νη παξαθάησ: Απηνπξαγκάησζεο Δθηίκεζεο Τπαξμηαθέο (θνηλσληθέο) Αζθάιεηαο Φπζηνινγηθέο (Horton & Reymond, 1984). Υαξαθηεξηζηηθά ν Maslow ππνζηεξίδεη φηη, φηαλ έλα επίπεδν αλαγθψλ ηθαλνπνηεζεί, δελ ρξεζηκεχεη πεξαηηέξσ θαηά ηελ παξνρή θηλήηξσλ άξα παχεη λα ηζρχεη. Γηα παξάδεηγκα, εάλ νη πε ιάηεο αληηιεθζνχλ φηη φιεο νη αιπζίδεο μελνδνρείσλ παξέρνπλ κηα επαξθή εγγχεζε ηξνθήο, ζηέγεο θαη πξνζηαζίαο, ηφηε νη θπζηνινγηθέο αλάγθεο θαη νη αλάγθεο αζθάιεηαο δελ ζα ηνπο είλαη πιένλ ζεκαληηθέο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ιήςεο ηεο ηειηθήο ηνπο απφθαζεο. Απ ηφ πνπ ζπκπεξαίλνπκε απφ ηα ιεγφκελα καο είλαη φηη ζα ήηαλ πεξηζζφηεξν απνηειεζκαηηθφ γηα ηελ θξίζε ηνπ θάζε αηφκνπ λα επηθαιεζηεί ηηο αλάγθεο ησλ αλψηεξσλ επίπεδσλ κηαο θαη έρεη εμαζθαιίζεη ηηο αλάγθεο ησλ δπν θαηψηεξσλ επηπέδσλ ηεο θιίκαθαο (Morrison, 2003). Υαξαθηεξηζηηθά καο δίλεηαη ε δπλαηφηαηα πνχκε φηη νη θπζηνινγηθέο αλάγθεο είλαη ην θαηψηαην ζθαινπάηη θαη ζα πξέπεη λα ηθαλνπνηεζνχλ πξψηα πξνηνχ νη ππφινηπεο αλάγθεο απαζρνιήζνπλ απφ ηελ κεξηά ηνπο ηνλ ηειηθφ θαηαλαισηή. Μφιηο έλαο ηχπνο αλαγθψλ ηθ αλνπνηεζεί, ην άηνκν πξνρσξάεη ζηε ακέζσο αλψηεξε θαηεγνξία αλαγθψλ. 30
Οη θπζηνινγηθέο αλάγθεο είλαη φπσο ζπκπεξαίλνπκε είλαη νη πνην βαζηθέο απφ ηνλ ζχλνιν ησλ αλαγθψλ, νη νπνίεο παξαηεξνχληαη θαη πεξηιακβάλνπλ ηελ αλάγθε γηα ηξνθή θαη λεξφ, ζηέγε, ξνπρηζ κφ, ραιάξσζε θαη ηέινο θπζηθή άζθεζε. Θα πξέπεη λα ηθαλνπνηεζνχλ πξνηνχ ην άηνκν πξνρσξήζεη ζε ζθέςεηο ζρεηηθά κε άιιεο αλάγθεο. Όκσο παξαηεξείηε φηη πην πνιινί άλζξσπνη έρνπλ έλα δπλαηφ πφζν λα ληψζνπλ αζθαιείο θαη λα ληψζνπλ πξνζηαηεπκέλνη θαη ζπλάκα λα είλαη απειεπζεξσκέλνη απφ ην θάζε ηί απξνζδφθεην. Απηή ηελ επηζπκία ραξαθηεξηζηηθά ηελ νλνκάδνπκε αλάγθεο αζθάιεηαο. Απφ ηελ άιιε ν πφζνο λα είλαη απνδεθηνί απφ ην ζχλνιν ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ ησλ νπνίσλ ζπλαλαζηξεθφκαζηε, αληηπξνζσπεχεη ηηο ππαξμηαθέο ή θνηλσληθέο αλάγθεο ηνπ θάζε αηφκνπ (Morrison, 2003). Οη αλάγθεο εθηίκεζεο, ηέινο, αληηπξνζσπεχνπλ ηνλ πφζν ηνπ θάζε αηφκνπ γηα ηελ θαηάθηεζε κηαο θνηλσληθήο ζέζεο, ζεβαζκνχ, ηελ επηηπρή πξαγκαηνπνίεζεο ζηφρσλ ή ηελ επίηεπμε θάπνηνπ θαηνξζψκαηνο ζηα κάηηα ηνπ ηδίνπ ηνπ αηφκνπ ή θαη ζηα κάηηα ηνπ ζπλφινπ. Ζ ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο δπλαηφηεηαο γηα πξνζσπηθήο αλάπηπμεο θαη ε πηζαλή αλαθάιπςε ηνπ ηδίνπ ηνπ εαπηνχ καο είλαη νη αλάγθεο απηνπξαγκάησζεο (Morrison, 2003). Ζ ζεσξία παξνρήο θηλήηξσλ ησλ «δχν παξαγφλησ λ» ηνπ Herzberg ππνζηεξίδεη φηη ζηνπο πειάηεο απαζρνινχλ ηα πξάγκαηα πνπ ηνπο επηθέξνπλ ηθαλνπνίεζε (satisfiers) θαη ηα πξάγκαηα πνπ ηνπο πξνθαινχλ δπζαξέζθεηα (dissatisfies) (Kotler, 1994). Ζ ζεσξία ηνπ Herzberg κπνξεί λα εμεγεζεί κέζα απφ ην θιαζηθφ παξ άδεηγκα ηεο πηζίλαο ηνπο μελνδνρείνπ. Ζ χπαξμε πηζίλαο ε φρη ζε έλα μελνδνρείν είλαη ε πξσηαξρηθή πεγή θηλήηξσλ γηα ηνπο επηζθέπηεο ηνπ μελνδνρείνπ, δειαδή ζπκβάιεη θαηά ηελ ηθαλνπνίεζε ηεο αλάγθεο γηα ραιάξσζεο ησλ πειαηψλ (satisfier). Όκσο ε πηζαλή απνπ ζία κηαο πηζίλαο κπνξεί λα είλαη έλα απφ ηα πξάγκαηα, πνπ πηζαλψο λα πξνθαιέζνπλ ηελ δπζαξέζθεηα ησλ πειαηψλ (dissatisfies), έρνληαο σο απνηέιεζκα ηελ πηζαλή κε επηινγή ηνπ μελνδνρείνπ. Σν ππνλννχκελν ηεο ζεσξίαο ηνπ Herzberg είλαη νη κάξθεηεξο ρξεηάδεηαη λα γλσξίδνπλ ηηο πξσηαξρηθέο ππεξεζίεο θαη ηα κέζα ηα νπνία ζα επηθέξνπλ ηελ επηζπκεηή εθπιήξσζε ησλ πνησλ ζεκαληηθψλ αλαγθψλ ησλ πειαηψλ 31
(satisfiers). Χζηφζν απηφ δελ επαξθεί. Πξέπεη επίζεο λα εληνπίζνπλ ηηο ζπλήζεηο «πεγέο εμάιεηςεο ηνπ ελδηαθέξνλ ηνο», δειαδή ηνπο παξάγνληεο εθείλνπο νη νπνίνη είλαη ε αηηία ηεο φπνηαο δπζαξέζθεηαο θαη απφ ηελ κεξηά ηνπο ζα πξέπεη λα θαηαθέξνπλ λα ηνπο θξαηήζνπλ καθξηά απφ ηνπο πειάηεο έηζη ψζηε λα επηηεπρζεί ην επηζπκεηφ απνηέιεζκα (Morrison, 2003). Η Αληίιεςε Οη πειάηεο ρξεζηκνπνηνχλ ηηο πέληε αηζζήζεηο ηνπο «φξαζε, αθνή, γεχζε, αθή, θαη νζκή» γηα λα απνηηκήζνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπ ηνκέα ηεο θηινμελίαο θαη ησλ ηαμηδηψλ θαζψο θαη ηα κελχκαηα ησλ δηαδηθαζηψλ πξνψζεζεο ησλ ππεξεζηψλ ηνπ ηνκέα απηνχ. Απηή ε δηαδηθαζία απνηίκεζεο είλαη γλσζηή ζαο αληίιεςε (perception). Ζ έθθξαζε «ε αληίιεςε κεηξάεη πεξηζζφηεξν απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα» εθθξάδεη κηα πάξα πνιχ ηε γεληθφηεξε ηδέα ηεο ζπκπεξηθνξά ηνπ πειάηε: ραξαθηεξηζηηθά νη απνθάζεηο ιακβάλνληαη ηηο πεξηζζφηεξεο θφξεο κε βάζε ην πψο αληηιακβάλνληαη ηα γεγνλφηα, παξά ηα πξαγκαηηθά γεγνλφηα. ε απηφ ην ζεκείν καο δχλεηαη ε επθαηξία λα πνχκε φηη αληίιεςε νλνκάδεηαη ε δηαδηθαζία κέζα απφ ηελ νπνία έλα κεκνλσκέλν άηνκν επηιέγεη λα νξγαλψλεη θαη κεηαθξάδεη ηηο εηζεξρφκελ εο πιεξνθνξίεο έηζη ψζηε λα κπνξέζεη λα δεκηνπξγήζεη κηα εηθφλα κε λφεκα γηα ην θφζκν. Δίλαη ζρεδφλ αδχλαηνλ λα βξεζνχλ δπν άλζξσπνη, πνπ ζα κνηξάδνληαη ηελ ίδηα αθξηβψο άπνςε γηα ηνλ θφζκν. Γηαηί; Οη εηδήκνλεο κηιάλε γηα ηξεηο δηαδηθαζίεο θαηά ηελ δηάξθε ηα ηεο δηαδηθαζίαο ηεο αληίιεςεο πνπ θάλνπλ ηελ δηαθνξά: (α) πξνπεηάζκαηα ή θίιηξα ηεο αληίιεςεο, (β) πξνθαηαιήςεηο ηεο αληίιεςεο θαη (γ) επηιεθηηθή κλήκε. Μηα ηέηαξηε δηαδηθαζία θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο αληίιεςεο, πνπ νλνκάδεηαη πεξάησζε, είλαη επίζεο πνιχ κ εγάιεο ζπνπδαηφηεηαο. Υαξαθηεξηζηηθά έρνπκε ηα εμήο παξαθάησ γηα ηηο πξνθεξφκελεο δηαδηθαζίεο: 32
Πξνπεηάζκαηα ή θίιηξα ηεο αληίιεςεο Οη πειάηεο πεξλνχλ κέζα απφ δηαδηθαζία επηινγήο ηελ πιεηνςεθία ησλ εξεζηζκάησλ ή κελπκάησλ ζηα νπνία εθηίζεληαη. Πξνζέρνπλ ην νηηδήπνηε ηνπο ελδηαθέξεη θαη ζπγθξαηνχλ πιεξνθνξίεο, ζπγθεθξηκέλα κπνξνχκε λα πνχκε φηη έλα κηθξφ κφλν πνζνζηφ απφ ηνλ ζχλνιν απηψλ ησλ κελπκάησλ ζπγθξαηείηαη. Μεξηθνί εηδήκνλεο ην νλνκάδνπλ απηφ επηιεθηηθή έθζεζε ζηα κελχκαηα. Άιινη επηιέγνπλ ηηο ιέμεηο πξνπεηάζκαηα ή θίιηξα αληίιεςεο. Οη κάξθεηεξο ζε απηφ ην ζεκείν ζα πξέπεη λα θάλνπλ νηηδήπνηε πεξλά απφ ην ρέξη ηνπο γηα λα είλαη ζίγνπξνη φηη νη ππεξεζίεο ηνπο είλαη αλάκεζα ζηηο ιίγεο επηιαρνχζεο θαη νη νπνίεο ζα έρνπλ σο απνζθνπψ ηελ πξνζνρή ησλ αηφκσλ απηψλ. Πξνθαηαιήςεηο ηεο αληίιεςεο Όινη νη πειάηεο παξαηεξείηε φηη έρνπλ θάπνηεο πξνθαηαιήςεηο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο αληίιεςεο. Μπνξνχκε λα πνχκε φηη νη πειάηεο ζπρλά δηαζηξεβιψλνπλ ηελ πξνζθεξφκελε πιεξνθνξία έηζη ψζηε λα κπνξέζεη λα ηαηξηάμεη κε ηελ πξνζσπηθή ηνπο εηθφλα, ε νπνία έρνπλ εμαξρήο έρεη ζρεκαηίζεη θαη ζηα πηζαλά πηζηεχσ ηνπο γηα ηνλ θφζκν. Αθφκα θη αλ έλα δηαθεκηζηηθφ κήλπκα πεξάζεη απφ ηα πξνπεηάζκαηα ηεο αληίιεςεο, νη άλζξσπνη έρνπλ ηελ επρέξεηα λα ην ηξνπνπνηήζνπλ ηφζν πνιχ, πνπ λα κελ έρεη θακία νκνηφηεηα κε απηφ πνπ αξρηθά απνζθνπνχζε. Ζ αλαδηακνξθσκέλε πιεξνθνξία, φπσο έρεη παξαηεξεζεί θαη ζην παξειζψλ, είρε κπνξέζεη λα αληηζηαζεί ζηνπο πξνβιεπφκελνπο ζηφρνπο ηνπ δηαθεκηζηή. Επηιεθηηθή κλήκε Αθφκα θαη αλ ηα κελχκαηα θαηαθέξνπλ λα πεξάζνπλ απφ α πξναλαθεξζέληα ζηάδηα ιήςεηο απνθάζεσλ δειαδή απφ ηα πξνπεηάζκαηα θαη ηηο πξνθαηαιήςεηο ηεο αληίιεςεο αλέπαθα, έρεη παξαηεξεζεί ζην παξειζφλ φηη κπνξεί λα κελ ζπγθξαηεζνχλ γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. Οη πειάηεο ζπγθξαηνχλ ζηελ κλ ήκε ηνπο γηα πεξηζζφηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα ηηο ζπγθεθξηκέλεο πιεξνθνξίεο, πνπ 33