Selezione di Sentenze tributarie A CURA DELLO STUDIO FUOCO 1. CASE DI LUSSO, DELL IVA RISPONDE L ACQUIRENTE 2. CONTRIBUTO UNIFICATO, INVITO NON IMPUGNABILE 3. BUONA FEDE, IL PRINCIPIO VALE PER LE DUE PARTI 4. CARTELLE NON IMPUGNATE, PRESCRIZIONE DECENNALE 5. CONCESSIONARIO, RESPONSABILITÀ AMPIA 6. DOCUMENTI INUTILIZZABILI SOLO SE RICHIESTI 7. DIFESA ESAUSTIVA NON IMPLICA ATTO MOTIVATO I testi integrali delle sentenze sul sito www.italiaoggi.it/docio7 27 Marzo 2016
Χασε δι λυσσο, δελλ Ιϖα ρισπονδε λ αχθυιρεντε Nel caso in cui la cessione di una casa di abitazione di lusso, eccedente i 240 mq, venga assoggettata a Iva con l aliquota ridotta del 4%, del recupero fiscale risponde solo l acquirente e non anche il venditore; è irrilevante, infatti, che il venditore fosse a conoscenza della non applicabilità dell agevolazione fiscale (egli è certamente in grado di verificare che l immobile da vendere abbia le caratteristiche «di lusso»), poiché il beneficio fiscale è a vantaggio della sola parte acquirente, così come la dichiarazione mendace di costui instaura un rapporto diretto, ed esclusivo, tra l acquirente stesso e l amministrazione finanziaria. È il principio che si legge nella sentenza n. 3844/2016 della Corte di cassazione. Gli Ermellini hanno ribaltato i due gradi di merito che si erano conclusi con la soccombenza della società ricorrente. La vertenza prende le mosse da un atto impositivo con cui le Entrate recuperavano una maggiore Iva, applicando l aliquota ordinaria in luogo di quella agevolata del 4%, relativamente alla compravendita di una casa d abitazione che aveva le caratteristiche «di lusso», poiché eccedente i 240 mq. L atto veniva notificato alla società venditrice che, impugnandolo, sosteneva la propria estraneità alla pretesa che doveva essere rivolta esclusivamente nei confronti dell acquirente. Primo e secondo grado di giudizio respingevano le doglianze opposte dalla società che, con ricorso per cassazione, chiedeva il vaglio dei giudici di legittimità. La Cassazione ha accolto il ricorso spiegando che, nel caso in cui la cessione di una casa di abitazione di lusso venga erroneamente assoggettata all Iva con aliquota del 4%, l avviso di liquidazione va emesso direttamente nei confronti dell acquirente, in quanto l applicazione dell aliquota inferiore da parte del venditore dell immobile è derivata da una dichiarazione mendace dell acquirente stesso; ciò ai sensi della tariffa allegata al dpr n. 131 del 1986, art. 1, nota 2-bis, applicabile a tutte le ipotesi di accertata non spettanza del beneficio fiscale, si tratti di imposta sul valore aggiunto, come nella specie, o anche di imposta di registro. La dichiarazione (mendace) dell acquirente di volere fruire del beneficio fiscale, spiegano gli Ermellini, «impone al venditore di applicare l aliquota ridotta», non sussistendo in capo a costui alcun obbligo di verifica delle condizioni per l applicazione dell agevolazione; così che, in caso di rettifica fiscale, risponde esclusivamente l acquirente. Nicola Fuoco 2 ( ) Ιν αλτρι τερµινι, λα διχηιαραζιονε δελλ αχθυιρεντε δι ϖολερ φρυιρε δελ βενε χιο σχαλε ιστιτυισχε υν ραππορτο γιυριδιχο διρεττο εδ εσχλυσιϖο τρα λ αχθυιρεντε στεσσο ε λ αµµινιστραζιονε νανζιαρια, ιν ορδινε αλ θυαλε νον ασσυµε νεσσυν ριλιεϖο ιλ ρεγιµε γιυριδιχο προπριο δελλα σπεχι χα ιµποστα, σιχχη, ανχηε ιν ιποτεσι δι σογγεζιονε δελλ αττο αλλ Ιϖα, λα (γενεραλε) σογγεττιϖιτ πασσιϖα εσχλυσιϖα δελ ϖενδιτορε ϖιενε µενο, σογγιαχενδο εγλι αλλ οπζιονε ποτεστατιϖα δελλ αχθυιρεντε χιρχα ιλ ρεγιµε αγεϖολατο χυι ασσογγετταρε λ οπεραζιονε εχονοµιχα. Περχι σι σπιεγα λα περεντοριετ δελ πρεδιχατο ϖερβαλε ( δεϖε ) υτιλιζζατο δαλ λεγισλατορε νελ χοµµα 4 δελλα ριχηιαµατα νοτα 2 βισ), χηε ιµπονε αλλ υφ χιο δελλ Αγενζια δελλε εντρατε, πρεσσο χυι σονο στατι ρεγιστρατι ι ρελατιϖι αττι, δι ρεχυπεραρε νει χονφροντι δεγλι αχθυιρεντι, νον γι δει ϖενδιτορι, αϖενδο θυεστι εσαυριτο ιλ ρισπεττιϖο ραππορτο τριβυταριο ασσογγεττανδο λ αττο αλλ αλιθυοτα ριδοττα χονσεγυεντε αλλα ριχηιεστα δελλ αχθυιρεντε, λα διφφερενζα φρα λ ιµποστα χαλχολατα ιν βασε αλλ αλιθυοτα αππλιχαβιλε ιν ασσενζα δι αγεϖολαζιονι ε θυελλα ρισυλταντε δαλλ αππλιχαζιονε δελλ αλιθυοτα αγεϖολατα νονχη δι ιρρογαρε λα σανζιονε αµµινιστρατιϖα, παρι αλ 30% δελλα διφφερενζα µεδεσιµα. α ταλι πρινχιπι δισχενδε λ ιρριλεϖανζα δελλε οσσερϖαζιονι δελ χοντροριχορρεντε, σεχονδο χυι ιλ ϖενδιτορε ινφαττι χηιαραµεντε ιν γραδο δι ριχονοσχερε, πριµα δελλα χονχλυσιονε δελ χοντραττο δι χοµπραϖενδιτα, σε λ ιµµοβιλε ϖενδυτο δι λυσσο ποιχη δι συπερ χιε υτιλε συπεριορε αι 240 µθ, ε σε ταλε ρεθυισιτο ογγεττιϖο µανχα σιν δαλλ ινιζιο ιλ χεδεντε τενυτο αδ αππλιχαρε λα χορρεττα αλιθυοτα Ιϖα δελ 20% ; χοµε ϖιστο, ινφαττι, ιλ χεδεντε νον δισπονε ιν ρεαλτ δι υν σιµιλε ποτερε δι ρεττι χα, σοστιτυιϖο ρισπεττο αλλα διχηιαραζιονε ρεσα δαλλ αχθυιρεντε, ιλ θυαλε νε ασσυµε ογνι ρεσπονσαβιλιτ, σιχχη λ εϖεντυαλε χονοσχενζα (ο χονοσχιβιλιτ ) δελλα µανχανζα δελλε χονδιζιονι δι λεγγε νον ιν υισχε ιν αλχυν µοδο συλ πρεδεττο ραππορτο τριβυταριο, χηε τροϖα λα συα υνιχα φοντε ε ιλ συο πρεσυπποστο νελ νεγοζιο τρασλατιϖο δελ βενε, χονσιδερατο νελλα συα χονσιστενζα ογγεττιϖα ( ) Ιν χονχλυσιονε, λα σεντενζα ιµπυγνατα ϖα χασσατα ε, νον οχχορρενδο υλτεριορι αχχερταµεντι ιν φαττο, λα χαυσα πυ εσσερε δεχισα νελ µεριτο, αι σενσι δελλ αρτ. 384, πριµο χοµµα, χοδ. προχ. χιϖ., χον λ αχχογλιµεντο δελλ οριγιναριο ριχορσο δελ χοντριβυεντε, αλ θυαλε λ αµµινιστραζιονε νανζιαρια σοχχοµβεντε δοϖρ ριφονδερε λε σπεσε δελ γιυδιζιο δι λεγιττιµιτ, λιθυιδατε ιν δισποσιτιϖο; συσσιστονο ινϖεχε γιυστι µοτιϖι, σταντι λε πεχυλιαριτ δελλα ϖιχενδα προχεσσυαλε, περ λα χοµπενσαζιονε δελλε σπεσε ρελατιϖε αι γραδι δι µεριτο.
Χοντριβυτο υνι χατο, ινϖιτο νον ιµπυγναβιλε L invito al pagamento del contributo unificato tributario, emesso dalla segreteria della Commissione tributaria nei casi di omesso o insufficiente versamento dello stesso, non è un atto impugnabile. Tale provvedimento, infatti, rappresenta un invito spontaneo al pagamento del dovuto, senza addebito di sanzioni e interessi e non ha le caratteristiche di un atto impositivo vero e proprio. Il ricorso, quindi, deve essere proposto contro la successiva iscrizione a ruolo, notificata al contribuente tramite la cartella di pagamento. È quanto si legge nella sentenza n. 223/03/16 della Ctr di Genova. A seguito della proposizione di un ricorso tributario o di un appello, la segreteria della Commissione controlla il versamento del contributo unificato tributario e, qualora lo stesso manchi o si riveli insufficiente in relazione al valore della lite, la stessa segreteria notifica un invito volto alla regolarizzazione della situazione; tale invito contiene l importo omesso, senza addebito di sanzioni e interessi e, in caso di mancato versamento, il carico viene iscritto a ruolo. Il contributo unificato tributario rientra nel novero dei tributi e il giudice competente, dinanzi al quale contestare la debenza di tali somme, è la Commissione tributaria. Tuttavia, secondo la Ctr di Genova, l azione non può essere promossa contro l invito notificato dalla segreteria, essendo necessario attendere la successiva cartella esattoriale. Tale atto, si legge in sentenza, «è un semplice invito all adempimento spontaneo da parte del contribuente delle somme in esso contenute» ed è un «atto dovuto ex lege, che non può essere ricompreso nel dettato di cui all art. 19 del dlgs n. 546/92, né assimilato a un vero e proprio atto di accertamento». A ulteriore riprova circa la natura da attribuirsi a tale provvedimento, la Commissione osserva anche che lo stesso si limita a richiedere il pagamento dovuto entro 30 giorni, «senza addebito di interessi e sanzioni». In ogni caso, prosegue il collegio ligure, la tutela in giudizio delle ragioni del contribuente non è affatto preclusa, poiché egli può agire con l impugnazione della cartella di pagamento, facendo valere in tale sede anche gli eventuali vizi dell atto presupposto. Facendo applicazione di tali principi, la Ctr di Genova ha dichiarato inammissibile l appello, e ancor prima il ricorso introduttivo, condannando il contribuente al pagamento delle spese di giudizio. Benito Fuoco [οµισσισ] Λα χοµµισσιονε, ιν φασε δ αππελλο, ριτιενε ιλ ριχορσο ιναµµισσι βιλε συλ πρεσυπποστο χηε στατο ιµπυ γνατο υν αττο αυτονοµαµεντε νον ιµ πυγναβιλε. Λ ινϖιτο αλ παγαµεντο νον ινφαττι αυτονοµαµεντε ιµπυγναβιλε, τραττανδοσι δι υν αττο χηε νον πρελυδε αλλ εσεχυζιονε φορζατα, µα αλλα ρισχοσ σιονε µεδιαντε ρυολι εσαττοριαλι. Ιλ ριδεττο αττο υν σεµπλιχε ινϖιτο αλλ αδεµπιµεντο σποντανεο δα παρτε δελ χοντριβυεντε δελλε σοµµε ιν εσσο χοντενυτε αλ µοµεντο δελ δεποσιτο δελ ριχορσο. Ιν εφφεττι, χον λ ινϖιτο ιν παρο λα, λ υφ χιο δι σεγρετερια δελλα χοµµισ σιονε τριβυταρια φα ριλεϖαρε αλ ριχορρεντε χηε ρισυλτα οµεσσο ο ινσυφ χιεντε ιλ ϖερσαµεντο δελ χοντριβυτο υνι χατο ρε λατιϖαµεντε αλ δεποσιτο δελ συο ριχορσο, ε γλιενε ριχηιεδε ιλ παγαµεντο εντρο 30 γιορνι, σενζα αδδεβιτο δι ιντερεσσι ε σανζιονι. Περταντο, τραττανδοσι δι αττο δοϖυτο εξ λεγε, νον πυ εσσερε ριχοµπρεσο νελ δεττατο δι χυι αλλ αρτ. 19 δελ δλγσ ν. 542 δελ 1992, ν ασσιµιλατο α υν ϖερο ε προ πριο αττο δι αχχερταµεντο. Νε δισχενδε χηε ι ριχορσι προποστι αϖϖερσο ταλε αττο δεββανο ριτενερσι ιναµµισσιβιλι (σι ϖεδανο, ιν ταλ σενσο, λε σεντενζε νν. 16293/2007 ε 16428/2007 δελλε Σσ.υυ. δελλα Χορτε δι χασσαζιονε, ρελατιϖε αλλα νον ιµπυγναβιλιτ δεγλι αϖϖισι βοναρι δελλ Αγενζια δελλε εντρατε, χονσιδερα τι θυαλι αττι αϖεντι λα φορµα δι ινϖιτο α φορνιρε χηιαριµεντι χυι νεχεσσαριο χηε σεγυα λ ισχριζιονε α ρυολο περ πρεχισαρε ε φορµαλιζζαρε λα πρετεσα τριβυταρια). Ταλε οριενταµεντο χονφερµατο αν χηε δαλλα γιυρισπρυδενζα δι µεριτο. Ιν παρτιχολαρε, λα Χοµµισσιονε τριβυταρια προϖινχιαλε δι Εννα (σεντ. ν. 125/3/09) ηα ριτενυτο ιναµµισσιβιλε ιλ ριχορσο αϖ ϖερσο λ αϖϖισο βοναριο ρελατιϖο αλ χον τριβυτο υνι χατο τριβυταριο, ιν θυαντο ιντροδοττο χοντρο υν αττο δι χαραττερε αµµινιστρατιϖο νον ριεντραντε νελλ αµ βιτο δεγλι αττι ιµπυγναβιλι δι χυι αλλ αρτ. 19 δελ δλγσ ν. 546 δελ 1992. Ιν βυονα σοστανζα, ταλε ινϖιτο νον υν αϖϖισο δι λιθυιδαζιονε δελ τριβυτο, ν υνα χαρ τελλα δι παγαµεντο ο υν θυαλσιϖογλια αττο χηε λα λεγγε διχηιαρι ιµπυγναβι λε δινανζι αι γιυδιχι τριβυταρι. Ιν ογνι χασο, λα τυτελα ιν γιυδιζιο δελλε ραγιονι δελ χοντριβυεντε πυ εσσερε εσερχιτατα ιν σεδε δι ιµπυγναζιονε δελλα χαρτελλα, φαχενδο ϖαλερε ανχηε ι ϖιζι δελλ αττο πρεσυπποστο. Χονδαννα ιλ χοντριβυεντε αλλε σπεσε δι λιτε ανχηε περ θυεστα φασε δι χοντενζιοσο χηε λιθυιδα νελλα σοµ µα δι ευρο 300 ολτρε ονερι εδ εϖεντυαλι σπεσε πρενοτατε α δεβιτο. ΠΘΜ Λα χοµµισσιονε τριβυταρια ρεγιοναλε δι Γενοϖα, σεζ. τερζα, ριυνιτα ιν χαµερα δι χονσιγλιο, δε νιτιϖαµεντε προνυνχιαν δο: διχηιαρα ιναµµισσιβιλε λ αππελλο. Χονδαννα δελ χοντριβυεντε αλλε σπεσε δι λιτε χηε λιθυιδα νελλα σοµµα δι ευρο 300 ολτρε ονερι εδ εϖεντυαλι σπεσε πρε νοτατε α δεβιτο. [οµισσισ]. 3
Βυονα φεδε, ιλ πρινχιπιο ϖαλε περ λε δυε παρτι I principi di lealtà, buona fede, collaborazione e correttezza che devono improntare il rapporto tra fisco e cittadino valgono per entrambe le parti, vicendevolmente. Così che, il cittadino non può invocare tali principi per evitare l accertamento derivante da un errore formale, quando quello stesso errore si è posto come ostacolo ai controlli fiscali (o comunque non li ha favoriti). È quanto si legge nella sentenza n. 2371/19/16 della Ctp di Roma (presidente e relatore Ferrara). La vertenza si origina dalla notifica di un avviso di accertamento con cui l Agenzia delle entrate recuperava a tassazione maggiori canoni di locazione, riscontrando una difformità tra gli importi dichiarati dal contribuente e quelli risultanti dal contratto di locazione. A propria discolpa, il contribuente palesava di aver erroneamente sottratto ai canoni l assegno corrisposto al fratello, in forza delle disposizioni rese dal defunto genitore nell atto di donazione dell immobile locato: con tale atto, il genitore donava l immobile a uno dei figli, disponendo al contempo il pagamento, a onere di costui, di una somma mensile pari a euro 1.200, vita natural durante, in favore dell altro figlio. Essendo tale somma deducibile dalla dichiarazione dei redditi, sosteneva il contribuente nel ricorso, l effetto finale sull imponibile era del tutto equivalente: per tal ragione chiedeva l annullamento dell accertamento, atteso che non era stata sottratta materia imponibile all erario e che i rapporti e le condotte dell amministrazione finanziaria devono essere orientate dai precetti dettati dall articolo 10 della legge n. 212/2000 («Tutela dell affidamento e della buona fede. Errori del contribuente»). La Ctp di Roma ha rigettato il ricorso, confermando la rettifica erariale. L errore commesso dal contribuente, consistente nell aver omesso l indicazione delle somme erogate al fratello nell apposito rigo della dichiarazione, seppure neutrale ai fini dell imposta, si pone come ostacolo ai controlli dell Ufficio. Se è vero, infatti, che l amministrazione impronta i propri rapporti alla buona fede e alla collaborazione, la stessa cosa deve valere al contrario, da parte del cittadino. Correttamente, dunque, l Ufficio ha accertato un maggior reddito di locazione (pari a quello effettivamente percepito), arrecando le relative maggiori imposte. Alla soccombenza è seguita anche la condanna alle spese a carico del contribuente. Nicola Fuoco 4 Ιν πριµο λυογο, δεϖε ριλεϖαρσι χοµε λα χοστιτυζιονε ιν γιυδιζιο δελλ Αγενζια δελλε εντρατε δεββα ριτενερσι ταρδιϖα ε νον ρισπεττα νεππυρε ι τερµινι υλτιµι σταβιλιτι δαλλ αρτιχολο 32 δελ δλγσ 546/92 περ ιλ δεποσιτο δι µεµοριε ε δοχυµεν τι α ριδοσσο δελλ υδιενζα δι τρατταζιονε, δαχχη λε χοντροδεδυζιονι νον ποσσονο εσσερε χονσιδερατε αι νι δελ πρεσεντε γιυδιζιο. Ιλ ριχορσο δελ χοντριβυεντε, τυτταϖια, ινφονδατο ε µεριτα δι εσσερε ριγεττατο. Νον ιν δυββιο, λο αφφερµα λα στεσσα ριχορρεντε νελλε µεµοριε ιλλυστρατιϖε, χηε γλι ιµπορτι χορρισποστι αλ φρατελλο νον σονο στατι διχηιαρατι δα χοστυι ε νον σονο στατι θυινδι σοττοποστι α ιµποσιζιο νε. Χοσ χοµε εϖιδεντε χηε λα χοντρι βυεντε νον αββια ινδιχατο νελλα προπρια διχηιαραζιονε δει ρεδδιτι ταλι ιµπορτι νελλ απποσιτο θυαδρο, χοσ χοµµεττενδο υν ερρορε, ολτρε χηε φορµαλε, χηε σι πονε ανχηε δ ιντραλχιο αι χοντρολλι δελλ αµµι νιστραζιονε νανζιαρια, χηε νον ηα αϖυτο χοντεζζα δι ταλι σοµµε, ονδε ποτερ εφ φεττυαρε ι ρελατιϖι χοντρολλι. Σε, δυνθυε, λα χοντριβυεντε ινϖοχα α προπριο φαϖορε λ αρτιχολο 10 δελλα λεγγε ν. 212/2000, σεχονδο χυι ι ραππορτι τρα σχο ε χοντριβυεντε δεϖονο εσσερε ιµ προντατι αλλα χορρεττεζζα, αλλα ρεχιπροχα χολλαβοραζιονε ε αλλα βυονα φεδε, ταλι πρεχεττι δεββονο εσσερε ρισπεττατι δα εντραµβε λε παρτι, σχο ε χοντριβυεντε, µεντρε νελ χασο δι σπεχιε λ οµισσιονε διχηιαρατιϖα δεγλι ιµπορτι χορρισποστι αλ φρατελλο σι πονε νελ σενσο εσατταµεντε χοντραριο, περ θυαντο σοπρα δεττο. α χι δισχενδε χηε, χορρετταµεντε, λ Υφ χιο ηα αχχερτατο υν ρεδδιτο δι λοχαζιονε εφ φεττιϖαµεντε συπεριορε ρισπεττο α θυελλο διχηιαρατο δαλλα χοντριβυεντε ε ταλε ρεδ διτο χορρισπονδε αλ χανονε δι λοχαζιονε δελ χοντραττο ρεγιστρατο. εχυρταρε διρετ ταµεντε λ ιµπορτο δελλα λοχαζιονε χον λε σοµµε χορρισποστε αλ φρατελλο, ολτρε χηε ιρριτυαλε ε ινεσαττο, ηα ραππρεσεντατο αν χηε υν οσταχολο περ ι χοντρολλι δελλ αµ µινιστραζιονε, ραγιον περ χυι νον ποσσο νο εσσερε ριχονοσχιυτε λε ραγιονι δεδοττε δαλλα χοντριβυεντε ε λ αχχερταµεντο ϖα χονφερµατο. Λε σπεσε δελ πρεσεντε γιυδιζιο σεγυονο λα σοχχοµβενζα ε ϖενγονο λιθυιδατε νελλα µισυρα δι ευρο 400 (θυαττροχεντο) ολτρε αχχεσσορι σε δοϖυτι. ΠΘΜ Λα Χοµµισσιονε ριγεττα ιλ ριχορσο ε χονδαννα ιλ ριχορρεντε αλλε σπεσε νελλα µισυρα δι ευρο 400 (θυαττροχεντο) ολτρε αχχεσσορι σε δοϖυτι.
Χαρτελλε νον ιµπυγνατε, πρεσχριζιονε δεχενναλε Una volta notificata la cartella esattoriale, contenente ruoli di natura tributaria, la mancata impugnazione della stessa rende definitivo il credito: in tal caso, il termine di prescrizione per vantare tale credito è di dieci anni, suscettibile di proroghe in ordine alla notifica di atti interruttivi (per esempio, intimazioni di pagamento, preavvisi di fermo o ipoteca ecc.). È quanto afferma la Ctr di Roma nella sentenza n. 35/28/16, in accoglimento dell appello proposto dall Agente della riscossione, soccombente dinanzi ai giudici provinciali. Secondo l interpretazione del collegio laziale, la definitività della cartella, a seguito della sua non impugnazione, produce un effetto di cristallizzazione del credito in essa contenuto; l atto si pone, a tal punto, quale un titolo esecutivo e rimane assoggettato, in assenza di una diversa specificazione normativa, all ordinario termine di prescrizione decennale, ex artt. 2934 e seguenti del codice civile. Altra parte della giurisprudenza tributaria ha sostenuto, invece, che la prescrizione del credito erariale, vantato per mezzo di una cartella definitiva, si prescriva in cinque anni. Il ragionamento, in tal caso, ruota attorno al concetto di obbligazione tributaria quale obbligazione periodica. In tal caso, se l obbligazione tributaria (a prescindere dalla tipologia d imposta) ha fisiologicamente insita la caratteristica della «periodicità», la stessa può essere ricondotta alla disciplina recata dall art. 2948 n. 4 del codice civile, secondo cui «si prescrivono in cinque anni... gli interessi e, in generale, tutto ciò che deve pagarsi periodicamente ad anno o in termini più brevi». Anche la stessa Ctr del Lazio, nella sentenza n. 4721/29/15 aveva ritenuto operante il termine di cinque anni e, di contro, «applicabile il termine decennale solo quando la pretesa erariale si fondi su una sentenza passata in giudicato, perché in tal caso la cartella esattoriale, avendo a oggetto un credito definitivamente accertato all esito di un contenzioso, ha come titolo la sentenza (cfr. Cass. n. 8380/13 e, da ultimo, Cass. n. 16354/14) e non un atto amministrativo, per quanto non più contestabile in sede amministrativa». Nel caso di specie, tuttavia, i giudici della sezione 28 hanno ritenuto pienamente operante il termine di prescrizione decennale al credito vantato con cartella esattoriale definitiva, rilevando peraltro l effetto interruttivo portato dall avvenuta notificazione di intimazioni e preavvisi di misure esecutive. Benito Fuoco ( ) νελ προχεδιµεντο δινανζι αλλε χοµµισσιονι τριβυταριε δεϖε ριτενερσι αµµισσιβιλε, ιν δερογα αλλα ρεγολα γε νεραλε δι ιναµµισσιβιλιτ δελλ ιµπυγνα ζιονε χυµυλατιϖα, λ ιµπυγναζιονε, χον υν υνιχο αττο, δι πι σεντενζε ρελατιϖε α διστιντι προχεδιµεντι, αλλορθυανδο: λε σεντενζε ιµπυγνατε χυµυλατιϖαµεντε σιανο εσπρεσσαµεντε ινδιχατε, χον µα νιφεσταζιονε νον εθυιϖοχα δελλα ϖολον τ δι ιµπυγναρλε τυττε; συσσιστα ιδεντιτ δι παρτι ε δι ραππορτο γιυριδιχο δ ιµπο στα, πυρ σε ριφεριτο α διϖερσε αννυαλιτ ; σια ραϖϖισαβιλε λ ιδεντιτ δελλε θυεστιονι δι διριττο ποστε α φονδαµεντο δελλε δε χισιονι φορµαλµεντε διστιντε (σ δα πο τερσι χον γυραρε υν γιυδιχατο ριλεϖαβιλε δ υφ χιο ιν τυττε λε χοντροϖερσιε ογγεττο δι ριχορσο). Νελ χασο δι σπεχιε σι ριτιενε, πυρ νον ϖερτενδοσι, ιν εφφεττι, δελλ ιποτεσι τιπι χα ε πι ριχορρεντε δι πλυριµε χοντρο ϖερσιε χονχερνεντι ιδεντιχηε θυεστιονι ινχιδεντι συ διϖερσι περιοδι δ ιµποστα, βενσ δελ µεδεσιµο ραππορτο ιµποσι τιϖο χοντεστατο νελ µοµεντο ινιζιαλε δελλα ρεττι χα ε ιν θυελλο συχχεσσιϖο δελλ αττυαζιονε φραζιονατα δελλα πρετεσα τριβυταρια ιν χορσο δι γιυδιζιο, χηε ρι χορρανο τυττι ι ρεθυισιτι δι αµµισσιβιλιτ τεστε ινδιχατι. Σι οσσερϖα, ιν παρτιχολαρε, χηε λ αππελλο δελλα Ιµορ σρλ στατο χυµυλατιϖαµεντε προποστο αϖϖερσο: λα σεντενζα ν. 63/02/2006 δελλα χοµ µισσιονε τριβυταρια προϖινχιαλε δι Ορι στανο, αϖεντε α ογγεττο λ αχχερταµεντο Ινϖιµ ν. 708/91 ε, σεγναταµεντε, λ αµ µισσιβιλιτ δελ ριχορσο χοντρο δι εσσο προποστο δαλλ Αυ ε λεγαλε ραππρεσεν ταντε δελλα Ιµµοβιλιαρε Ρεσιδενζιαλε σρλ, αλλορθυανδο θυεστ υλτιµα σι ερα γι εστιντα α σεγυιτο δελ περφεζιοναµεντο δεγλι εφφεττι δελλα φυσιονε περ ινχορπορα ζιονε νελλα Ιµορ σρλ; θυεστα δεχισιονε ηα διχηιαρατο ιναµµισσιβιλε ιλ ριχορσο, προ πριο περχη νον προποστο δα θυεστ υλτι µα σοχιετ, υνιχο σογγεττο λεγιττιµατο α σεγυιτο δελλα ινχορποραζιονε; λα σεντενζα ν. 64/02/2006 δελλα µε δεσιµα χοµµισσιονε τριβυταρια προϖιν χιαλε, αϖεντε α ογγεττο λ ιντιµαζιονε δι παγαµεντο νοτι χατα α Ιµορ ιν χορσο δι γιυδιζιο, εξ αρτ. 56, δπρ 131/86, περ ιλ παγαµεντο δι δυε τερζι δελλ ιµπορ το πορτατο δαλ συδδεττο αχχερταµεντο; ανχηε ιν θυεστο γιυδιζιο λα λεγιττιµιτ δελλ αττο ιµπυγνατο ϖενιϖα ποστα ιν ρε λαζιονε αλλα λεγιττιµιτ δελλα νοτι χαζιο νε δελλ αττο προδροµιχο, παχι χαµεντε ραϖϖισαβιλε νελ συδδεττο αχχερταµεντο ν. 708/91, ταντ ϖερο χηε λα δεχισιονε στατα νελ σενσο δελ ριγεττο δελ ριχορσο, προπριο περχη λα χαρτελλα δι παγαµεντο ερα στατα εµεσσα ε νοτι χατα α σεγυιτο δελλα ρεγολαρε νοτι χαζιονε δελλ αττο δι αχχερταµεντο, πριµα δελ περφεζιονα µεντο δελλα φυσιονε περ ινχορποραζιο νε, αλλα Ιµµοβιλιαρε Ρεσιδενζιαλε Σρλ. ( ) Ιν δε νιτιϖα, λα δεχισιονε δελλα χοµµισσιονε τριβυταρια ρεγιοναλε δι ρι τενερε αµµισσιβιλε λ αππελλο, ανχορχη προποστο χον µοδαλιτ χυµυλατιϖα, πυ εσσερε θυι χονδιϖισα περχη σοστανζιαλ µεντε χολλιµαντε χολ συδδεττο οριεν ταµεντι δι λεγιττιµιτ, φαχεντε χονδιϖι σιβιλµεντε περνο συλλα ιδεντιτ δι ρατιο δεχισορια ε δι εφφεττι δελλε πλυριµε σεν τενζε υνιταριαµεντε ιµπυγνατε. 5
Χονχεσσιοναριο, ρεσπονσαβιλιτ αµπια Se il ricorso è proposto esclusivamente nei confronti del concessionario della riscossione, ma le doglianze attengono aspetti di merito della pretesa che ricadono nella sfera di spettanza dell ente creditore, è interesse del concessionario stesso chiamare in causa il soggetto che ha effettuato l iscrizione a ruolo, per non rispondere egli stesso dell esito della lite. È quanto si evince dalla sentenza n. 344/02/16 della Ctp di Taranto. La vertenza prendeva le mosse da un ricorso proposto contro una cartella di pagamento emessa da Equitalia Sud, agente della riscossione per la provincia di Taranto, recante un iscrizione a ruolo effettuata dalla regione Puglia per il bollo auto dell anno 2009. L atto d impugnazione veniva rivolto esclusivamente nei confronti del concessionario, pur lamentando vizi concernenti l iscrizione a ruolo stessa, quali la prescrizione e la mancata notificazione degli atti prodromici. Il resistente concessionario sosteneva, nel merito, il proprio difetto di legittimazione passiva, atteso che le doglianze in parola dovevano essere rivolte nei confronti dell ente creditore, essendo questioni di spettanza di quest ultimo, la Ctp di Taranto ha ritenuto di poter trattenere la causa (il concessionario aveva eccepito il difetto di competenza territoriale, poiché l ente creditore aveva sede in Bari) e ha deciso la controversia in favore del contribuente. Sotto il profilo della competenza territoriale, si legge nella sentenza, la Ctp richiama l articolo 4, comma 1, del dlgs n. 546/92, secondo cui detta competenza si individua in base alle «controversie proposte nei confronti degli enti impositori, degli agenti della riscossione e dei soggetti iscritti all albo di cui all articolo 53 del decreto legislativo 15 dicembre 1997, n. 446, che hanno sede nella loro circoscrizione». Dunque, tale norma si riferisce anche agli agenti della riscossione, così che il ricorso proposto nei confronti di Equitalia va incardinato in base alla provincia ove ha sede l articolazione territoriale che ha emesso l atto contestato. Ciò è stato di recente sovvertito dalla Corte costituzionale, che con la sentenza n. 44/2016, ha dichiarato incostituzionale tale aspetto della norma applicata dai giudici tarantini (la pronuncia della Ctp è antecedente rispetto all intervento della Consulta) Scendendo nel merito, poi, la Ctp ha accolto il ricorso, sotto il profilo della mancata notificazione di atti prodromici, assunto quale elemento invalidante la successiva cartella. Nicola Fuoco [οµισσισ] Σι χοστιτυιϖα λ Αγεντε δελ λα ρισχοσσιονε µεδιαντε ιλ δεποσιτο δι χοντροδεδυζιονι χον λε θυαλι εϖιδενζια ϖα: α) λ ινχοµπετενζα τερριτοριαλε δελλα Χοµµισσιονε προϖινχιαλε αδιτα περ εσ σερε χοµπετεντε θυελλα δι Βαρι, νελλα χυι χιρχοσχριζιονε αϖεϖα σεδε λ υφφιχιο χηε αϖεϖα φορµατο ιλ ρυολο; β) ιλ προπριο δι φεττο δι λεγιττιµαζιονε πασσιϖα ιν ορδινε αλλε χενσυρε αττινεντι αλ µεριτο δελλα πρε τεσα ιµποσιτιϖα [οµισσισ]. Αλλ υδιενζα δι τρατταζιονε, λα χαυσα ϖενιϖα ρισερϖατα περ λα δεχισιονε. Λ εχχεζιονε δι ινχοµ πετενζα τερριτοριαλε ινφονδατα. Λ αρτ. 4, χοµµα 1, δλγσ ν. 546/1992, ινδιϖιδυα ταλε χοµπετενζα χον ριφεριµεντο αλλα σεδε δελλ υφφιχιο ο δελ χονχεσσιοναριο χηε ηα εµεσσο λ αττο ιµπυγνατο δαλ χον τριβυεντε. Νελλα φαττισπεχιε τραττασι δι υν αττο αδοττατο δα αγεντε δελλα ρισχοσσιονε χηε ηα σεδε νελλα χιρχοσχριζιονε προϖιν χιαλε δι Ταραντο (χφρ. Χασσ. Χιϖ., σεζ. ς, σεντ. ν. 20761/2014). Αλτρετταντο ινφον δατα λ εχχεζιονε ρελατιϖα αλ διφεττο δι λεγιττιµαζιονε πασσιϖα χον ριφεριµεντο αλλα θυεστιονε αττινεντε αλλ οµεσσα νο τιφιχα δεγλι αττι προδροµιχι αττεσο χηε νελ προχεσσο τριβυταριο λα µανχατα νοτιφι χα δελλ αττο προδροµιχο αλλα χαρτελλα χο στιτυισχε ϖιζιο προπριο δι θυεστα ε χοµε ταλε, λεγιττιµα ιλ χονχεσσιοναριο δελλα ρι σχοσσιονε α χοντραδδιρε νελ ρελατιϖο γιυ διζιο (χφρ. Χασσ. Χιϖ. Σεζ. ς, 25/1/2008 ν. 1652). Ιλ µοτιϖο συβ α φονδατο. Ιλ χοντριβυεντε ηα αλλεγατο δι νον αϖερ µαι ριχεϖυτο λ αϖϖισο δι αχχερταµεντο ε λα χοντροπαρτε νον ηα δοχυµεντατο λα ρε γολαρε ο αϖϖενυτα νοτιφιχα δι δεττο αττο. Χι χοµπορτα υν ϖιζιο δελλα σεθυενζα προχεδιµενταλε δεττατα δαλλα λεγγε α χυι χονσεγυε λα νυλλιτ δελλα χαρτελλα περ οµεσσα νοτιφιχα δελ προϖϖεδιµεντο πρε συπποστο (Χασσ. Χιϖ. Σεζ. υν. 25/7/2007 ν. 16142). Λ αχχογλιµεντο δελ συεσπο στο µοτιϖο, εσιµε ιλ χολλεγιο δαλλ εσαµι ναρε λε υλτεριορι δογλιανζε δελ ριχορρεντε. Αλλα σοχχοµβενζα δελλα σπα Εθυιταλια Συδ χονσεγυε λα χονδαννα δελλα στεσσα αλ ριµβορσο, ιν φαϖορε δελλ αλτρα παρτε δελλε σπεσε ε δει χοµπενσι δι λιτε. 6
οχυµεντι ινυτιλιζζαβιλι σολο σε ριχηιεστι L inutilizzabilità in sede contenziosa dei documenti non prodotti in risposta agli inviti dell amministrazione opera solamente a condizione che la richiesta dell Ufficio sia specifica; non è sufficiente, in tal senso, un generico e ampio riferimento nel questionario a una categoria di atti e documenti, poiché la ratio della norma è quella di instaurare un confronto leale e trasparente tra fisco e cittadino in sede precontenziosa e non quella di precludere al contribuente il proprio, pieno esercizio di difesa. Sono i principi che si evincono dalla sentenza n. 542/01/16 della Ctr di Milano, con cui il collegio meneghino rigetta l appello proposto dall Agenzia delle entrate. L articolo 32, comma 4, del dpr 600/73 prevede che «le notizie e i dati non addotti e gli atti, i documenti, i libri e i registri non esibiti o non trasmessi in risposta agli inviti dell ufficio non possono essere presi in considerazione a favore del contribuente, ai fini dell accertamento in sede amministrativa e contenziosa. Di ciò l ufficio deve informare il contribuente contestualmente alla richiesta». Così che, qualora nel confronto tra l amministrazione e il contribuente, costui ometta di esibire o fornire taluni dati o documenti richiesti, gli stessi non potranno entrare nel successivo contenzioso tributario. Questa pesante sanzione sul piano probatorio determina una certa compressione al diritto di difesa e, perciò, la stessa deve operare solamente in specifici casi. In particolare, spiega la Ctr, al contribuente deve essere «chiaramente esplicitato l oggetto della sua obbligazione, e cioè chiaramente indicato che cosa deve esibire o trasmettere all Ufficio». Non può ritenersi sufficiente, dunque, un generico invito a «evidenziare i beni derivanti da liberalità o vincite» o, ancor meno, la generica previsione di «altre giustificazioni suscettibili di apprezzamento da parte dell Ufficio», per impedire l ingresso di specifici documenti nel giudizio tributario. La logica della previsione normativa, infatti, mira alla realizzazione di un «leale precontenzioso tra l amministrazione e il privato», dovendosi valutare, pertanto, se l omissione del contribuente sia stata dettata effettivamente dalla volontà di nascondere il documento agli agenti del fisco. Applicando detti principi, la Ctr di Milano ha confermato la decisione dei colleghi provinciali di annullamento di un atto impositivo, utilizzando della documentazione probatoria che, a parere dell appellante ufficio finanziario, non poteva essere presa in considerazione, poiché non prodotto in risposta a un questionario. Benito Fuoco [οµισσισ] Λα νορµα ριχηιαµατα δαλλ Υφ φιχιο πρεϖεδε χηε λε νοτιζιε ε ι δατι νον αδδοττι ε γλι αττι, ι δοχυµεντι, ι λιβρι ε ι ρεγιστρι νον εσιβιτι ο νον τρασµεσσι ιν ρισποστα αγλι ινϖιτι δελλ υφφιχιο νον ποσ σονο εσσερε πρεσι ιν χονσιδεραζιονε α φαϖορε δελ χοντριβυεντε αι φινι δελλ αχ χερταµεντο ιν σεδε αµµινιστρατιϖα ο χοντενζιοσα, σαλϖο χηε λ οµεσσα προδυ ζιονε διπενδα δα χαυσε νον ιµπυταβιλι. Λα πεσαντε σανζιονε συλ πιανο προβα τοριο πρεϖιστα δαλλα νορµα πρεσυππονε χηε αλ χοντριβυεντε σια χηιαραµεντε ινδιχατο χηε χοσα δεϖε εσιβιρε ο τρα σµεττερε αλλ υφφιχιο. Νελ χασο ιν εσαµε λ ιποτεσι δελλα δαζιονε δι υνα σοµµα δα παρτε δι υν φαµιλιαρε νον ερα ινδιχατα τρα θυελλε εϖιδενζιατε νελ θυεστιοναριο σοττοποστο αλ χοντριβυεντε. Ταλε νον πυ εσσερε χονσιδερατο λ ινϖιτο α εϖιδενζιαρε ι βενι δεριϖαντι δα αττι δι λιβεραλιτ ε λα δισπονιβιλιτ δι σοµµε δεριϖαντι δα ερεδιτ ε ϖινχιτε ε ανχορ µενο λα γενε ριχα πρεϖισιονε δι αλτρε γιυστιφιχαζιονι συσχεττιβιλι δι αππρεζζαµεντο δα παρτε δελλ υφφιχιο. Α φροντε δι υνα ριχηιεστα νον πρεχισα ιν ορδινε α υν δετερµινατο φαττο θυαλε ποτεϖα εµεργερε µαγαρι νελ χορσο δι υν χοντραδδιττοριο ιντεγρατο δα υν ινχοντρο περσοναλε νον συσσιστε λα λαµεντατα οµισσιονε, λα χυι ρατιο θυελ λα δι ρεαλιζζαρε υν λεαλε χοντραδδιττοριο πρεχοντενζιοσο τρα λ αµµινιστραζιονε ε ιλ πριϖατο. Αλλα δοχυµεντατα, ε νον χον τεστατα νελλα συα αττυαλιτ, δαζιονε δελλα σοµµα δι ευρο 16 µιλα δα παρτε δελ παδρε δελ χοντριβυεντε σι αγγιυνγα λα χονσιδεραζιονε δει ρεδδιτι δελ χονιυγε χηε, σε πυρε νον εσποστι νελ θυεστιονα ριο νον ποτεϖα εσσερε ιγνοτα αλλ υφφιχιο; ανχηε θυεστε ρισορσε, υνα ϖολτα προϖατε, ϖενγονο α τογλιερε φονδαµεντο αλλ αχ χερταµεντο περ λ αννο 2006. [οµισσισ] Λ αππελλο δεϖε θυινδι εσσερε ρεσπιντο ε λε σπεσε δελ γραδο, λιθυιδατε χοµε ιν δισποσιτιϖο, σεγυονο λα σοχ χοµβενζα. ΠΘΜ Λα Χοµµισσιονε ριγεττα λ αππελλο. Χον δαννα λ αππελλαντε αλλα ριφυσιονε δελλε σπεσε δελ γραδο, χηε λιθυιδα ιν ευρο 1.000,00 ολτρε αχχεσσορι δι λεγγε. [οµισ σισ] 7
ιφεσα εσαυστιϖα νον ιµπλιχα αττο µοτιϖατο Il fatto che il contribuente abbia avuto la possibilità/capacità di esperire un adeguata e compiuta difesa, in ordine all impugnazione di un atto impositivo, non è elemento di per sé sufficiente a ritenere assolto l obbligo di motivazione dei provvedimenti emessi dall amministrazione finanziaria. La correttezza e la chiarezza della motivazione, infatti, devono essere valutate in ragione delle indicazioni riportate ab origine sull atto stesso, indipendentemente da ciò che il contribuente abbia potuto eccepire in sede contenziosa. È il principio che si legge nella sentenza n.762/67/16 della Ctr di Brescia, depositata lo scorso 8 febbraio. Il giudice d appello ha ribalto l esito del giudizio di prime cure, ritenendo fondata l eccezione di carenza di motivazione mossa nel ricorso introduttivo, in relazione a un avviso di accertamento catastale emesso dall Agenzia delle entrate, sezione Territorio. I giudici della provinciale di Brescia avevano respinto la doglianza formulata dal ricorrente, secondo cui l atto impositivo fosse del tutto sfornito di una motivazione chiara ed esaustiva, sul presupposto che la difesa tributaria era stata puntuale e precisa: tale circostanza denotava il fatto che il contribuente avesse compreso chiaramente an e quantum della pretesa, escludendo l asserito difetto di motivazione. L interpretazione resa dalla Ctp viene definita dal collegio regionale «una visione riduttiva del ruolo della motivazione, che pur leggendolo in funzione dell esercizio del diritto di difesa, finisce per legittimare un possibile, ma inammissibile, giudizio ex post della sufficienza della motivazione, argomentata dalla difesa comunque svolta in concreto dal contribuente, piuttosto che un giudizio ex ante argomentata sulla rispondenza degli elementi enunciati nella motivazione». In definitiva, dunque,,la valutazione in ordine alla presenza nell atto impugnato di una adeguata motivazione deve essere condotta ex ante, cioè indipendentemente dal fatto che il ricorrente sia riuscito, o meno, a svolgere un adeguata difesa in sede di gravame. Esperita detta premessa, la Ctr ha valutato la motivazione contenuta nell originario accertamento, ritenendola tutt altro che chiara ed esaustiva; per tale ragione, l appello del contribuente è stato accolto, con vittoria di spese poste a carico dell amministrazione finanziaria. Nicola Fuoco 8 ( ) ιλ Γιυδιχε α θυο ηα περταντο ερρατο θυανδο ηα πρεσυπποστο λα πρεσενζα δι δατι ογγεττιϖι υτιλιζζατι δαλλ Υφ χιο (µα ποι: θυαλι αϖρεββερο δοϖυτο/ ποτυτο εσσερε θυεστι δατι ογγεττιϖι?) ινϖερο ασσολυταµεντε ινεσιστεντι ιν µοτιϖαζιονε, χονχρετιζζανδοσι λα στεσ σα νει σολι πασσι ριπορτατι ιν ναρρατιϖα; ιλ Γιυδιχε α θυο ηα ανχηε ερρατο θυανδο, εσπλιχιτανδο λα χονϖινζιονε χηε σε λα Ριχορρεντε σι διφεσα ϖυολ διρε χηε λ αττο ερα µοτιϖατο, ηα θυαλι χατο λο στεσσο χοµε προϖοχατιο αδ οππονεν δυµ ; ινφαττι, χι διχε λα Χασσαζιονε χηε...χι σιγνι χα χηε λ αττο ιµπο σιτιϖο, αϖενδο χαραττερε δι προϖοχατιο αδ οππονενδυµ, οφφριϖα συφ χιεντι ελεµεντι περχη ιλ χοντριβυεντε ποτεσ σε σϖολγερε εφ χαχεµεντε λε προπριε διφεσε. Θυεστα υνα ϖισιονε ριδυττιϖα δελ ρυολο δελλα µοτιϖαζιονε, χηε πυρ λεγγενδολο ιν φυνζιονε δελλ εσερχιζιο δελ διριττο δι διφεσα, νισχε περ λεγιττι µαρε υν ποσσιβιλε, µα ιναµµισσιβιλε, γιυδιζιο εξ ποστ δελλα συφ χιενζα δελλα µοτιϖαζιονε αργοµεντατα δαλλα διφεσα χοµυνθυε σϖολτα ιν χονχρετο δαλ χον τριβυεντε πιυττοστο χηε υν γιυδιζιο εξ αντε αργοµεντατα συλλα ρισπονδενζα δεγλι ελεµεντι ενυνχιατι νελλα µοτι ϖαζιονε α χονσεντιρε εξ σε λ εσερχιζιο εφφεττιϖο δελ διριττο δι διφεσα. Ιν ρεαλ τ, λ οββλιγο δι µοτιϖαζιονε δελλ αττο ιµποσιτιϖο περσεγυε ιλ νε δι πορρε ιλ χοντριβυεντε ιν χονδιζιονε δι χονο σχερε λα πρετεσα ιµποσιτιϖα ιν µισυρα ταλε δα χονσεντιργλι σια δι ϖαλυταρε λ οππορτυνιτ δι εσπεριρε λ ιµπυγνα ζιονε γιυδιζιαλε, σια, ιν χασο ποσιτιϖο, δι χοντεσταρε εφ χαχεµεντε λ αν ε ιλ θυαντυµ δελεατυρ. εττι ελεµεντι χο νοσχιτιϖι δεϖονο εσσερε φορνιτι αλλ ιν τερεσσατο, νον σολο τεµπεστιϖαµεντε (ε χιο ινσερενδολι αβ οριγινε νελ προϖϖεδιµεντο ιµποσιτιϖο), µα αν χηε χον θυελ γραδο δι δετερµινατεζζα ε ιντελλιγιβιλιτ χηε περµεττα αλ µε δεσιµο υν εσερχιζιο νον διφ χολτοσο δελ διριττο δι διφεσα (Χασσ. 12 λυγλιο 2006, ν. 15842; ϖ. ιν σενσο χονφορµε Χασσ. 27 νοϖεµβρε 2006, ν. 25064; Χασσ. 30 οττοβρε 2009, ν. 23009) (Χασσ.σεντ.2013/21564 ιν µοτιϖαζιο νε); ινσοµµα λα ϖαλυταζιονε ιν ορδινε αλλα πρεσενζα νελλ αττο ιµπυγνατο δι υνα αδεγυατα µοτιϖαζιονε ϖα φαττα δαλ Γιυδιχε εξ αντε ινδιπενδεντεµεντε, χιο, δαλ φαττο χηε ιλ Ριχορρεντε σια ριυσχιτο, ο µενο, α σϖολγερε υν αδε γυατα διφεσα ιν σεδε δι γραϖαµε; ιν χονχλυσιονε ι µοτιϖι δι αππελλο, συλ πυντο, σονο φονδατι; ριµανγονο ασσορ βιτι γλι υλτεριορι µοτιϖι; λα σεντενζα ϖα, περταντο, ριφορµατα χον αννυλλαµεντο δεγλι αττι ιµπυγνατι; λε σπεσε δι γιυ διζιο, λιθυιδατε χοµε ιν δισποσιτιϖο, σεγυονο λα σοχχοµβενζα.
Selezione di Sentenze tributarie A CURA DELLO STUDIO FUOCO 1. CASE DI LUSSO, DELL IVA RISPONDE L ACQUIRENTE 2. CONTRIBUTO UNIFICATO, INVITO NON IMPUGNABILE 3. BUONA FEDE, IL PRINCIPIO VALE PER LE DUE PARTI 4. CARTELLE NON IMPUGNATE, PRESCRIZIONE DECENNALE 5. CONCESSIONARIO, RESPONSABILITÀ AMPIA 6. DOCUMENTI INUTILIZZABILI SOLO SE RICHIESTI 7. DIFESA ESAUSTIVA NON IMPLICA ATTO MOTIVATO I testi integrali delle sentenze sul sito www.italiaoggi.it/docio7 27 Marzo 2016
Χασε δι λυσσο, δελλ Ιϖα ρισπονδε λ αχθυιρεντε Nel caso in cui la cessione di una casa di abitazione di lusso, eccedente i 240 mq, venga assoggettata a Iva con l aliquota ridotta del 4%, del recupero fiscale risponde solo l acquirente e non anche il venditore; è irrilevante, infatti, che il venditore fosse a conoscenza della non applicabilità dell agevolazione fiscale (egli è certamente in grado di verificare che l immobile da vendere abbia le caratteristiche «di lusso»), poiché il beneficio fiscale è a vantaggio della sola parte acquirente, così come la dichiarazione mendace di costui instaura un rapporto diretto, ed esclusivo, tra l acquirente stesso e l amministrazione finanziaria. È il principio che si legge nella sentenza n. 3844/2016 della Corte di cassazione. Gli Ermellini hanno ribaltato i due gradi di merito che si erano conclusi con la soccombenza della società ricorrente. La vertenza prende le mosse da un atto impositivo con cui le Entrate recuperavano una maggiore Iva, applicando l aliquota ordinaria in luogo di quella agevolata del 4%, relativamente alla compravendita di una casa d abitazione che aveva le caratteristiche «di lusso», poiché eccedente i 240 mq. L atto veniva notificato alla società venditrice che, impugnandolo, sosteneva la propria estraneità alla pretesa che doveva essere rivolta esclusivamente nei confronti dell acquirente. Primo e secondo grado di giudizio respingevano le doglianze opposte dalla società che, con ricorso per cassazione, chiedeva il vaglio dei giudici di legittimità. La Cassazione ha accolto il ricorso spiegando che, nel caso in cui la cessione di una casa di abitazione di lusso venga erroneamente assoggettata all Iva con aliquota del 4%, l avviso di liquidazione va emesso direttamente nei confronti dell acquirente, in quanto l applicazione dell aliquota inferiore da parte del venditore dell immobile è derivata da una dichiarazione mendace dell acquirente stesso; ciò ai sensi della tariffa allegata al dpr n. 131 del 1986, art. 1, nota 2-bis, applicabile a tutte le ipotesi di accertata non spettanza del beneficio fiscale, si tratti di imposta sul valore aggiunto, come nella specie, o anche di imposta di registro. La dichiarazione (mendace) dell acquirente di volere fruire del beneficio fiscale, spiegano gli Ermellini, «impone al venditore di applicare l aliquota ridotta», non sussistendo in capo a costui alcun obbligo di verifica delle condizioni per l applicazione dell agevolazione; così che, in caso di rettifica fiscale, risponde esclusivamente l acquirente. Nicola Fuoco 2 ( ) Ιν αλτρι τερµινι, λα διχηιαραζιονε δελλ αχθυιρεντε δι ϖολερ φρυιρε δελ βενε χιο σχαλε ιστιτυισχε υν ραππορτο γιυριδιχο διρεττο εδ εσχλυσιϖο τρα λ αχθυιρεντε στεσσο ε λ αµµινιστραζιονε νανζιαρια, ιν ορδινε αλ θυαλε νον ασσυµε νεσσυν ριλιεϖο ιλ ρεγιµε γιυριδιχο προπριο δελλα σπεχι χα ιµποστα, σιχχη, ανχηε ιν ιποτεσι δι σογγεζιονε δελλ αττο αλλ Ιϖα, λα (γενεραλε) σογγεττιϖιτ πασσιϖα εσχλυσιϖα δελ ϖενδιτορε ϖιενε µενο, σογγιαχενδο εγλι αλλ οπζιονε ποτεστατιϖα δελλ αχθυιρεντε χιρχα ιλ ρεγιµε αγεϖολατο χυι ασσογγετταρε λ οπεραζιονε εχονοµιχα. Περχι σι σπιεγα λα περεντοριετ δελ πρεδιχατο ϖερβαλε ( δεϖε ) υτιλιζζατο δαλ λεγισλατορε νελ χοµµα 4 δελλα ριχηιαµατα νοτα 2 βισ), χηε ιµπονε αλλ υφ χιο δελλ Αγενζια δελλε εντρατε, πρεσσο χυι σονο στατι ρεγιστρατι ι ρελατιϖι αττι, δι ρεχυπεραρε νει χονφροντι δεγλι αχθυιρεντι, νον γι δει ϖενδιτορι, αϖενδο θυεστι εσαυριτο ιλ ρισπεττιϖο ραππορτο τριβυταριο ασσογγεττανδο λ αττο αλλ αλιθυοτα ριδοττα χονσεγυεντε αλλα ριχηιεστα δελλ αχθυιρεντε, λα διφφερενζα φρα λ ιµποστα χαλχολατα ιν βασε αλλ αλιθυοτα αππλιχαβιλε ιν ασσενζα δι αγεϖολαζιονι ε θυελλα ρισυλταντε δαλλ αππλιχαζιονε δελλ αλιθυοτα αγεϖολατα νονχη δι ιρρογαρε λα σανζιονε αµµινιστρατιϖα, παρι αλ 30% δελλα διφφερενζα µεδεσιµα. α ταλι πρινχιπι δισχενδε λ ιρριλεϖανζα δελλε οσσερϖαζιονι δελ χοντροριχορρεντε, σεχονδο χυι ιλ ϖενδιτορε ινφαττι χηιαραµεντε ιν γραδο δι ριχονοσχερε, πριµα δελλα χονχλυσιονε δελ χοντραττο δι χοµπραϖενδιτα, σε λ ιµµοβιλε ϖενδυτο δι λυσσο ποιχη δι συπερ χιε υτιλε συπεριορε αι 240 µθ, ε σε ταλε ρεθυισιτο ογγεττιϖο µανχα σιν δαλλ ινιζιο ιλ χεδεντε τενυτο αδ αππλιχαρε λα χορρεττα αλιθυοτα Ιϖα δελ 20% ; χοµε ϖιστο, ινφαττι, ιλ χεδεντε νον δισπονε ιν ρεαλτ δι υν σιµιλε ποτερε δι ρεττι χα, σοστιτυιϖο ρισπεττο αλλα διχηιαραζιονε ρεσα δαλλ αχθυιρεντε, ιλ θυαλε νε ασσυµε ογνι ρεσπονσαβιλιτ, σιχχη λ εϖεντυαλε χονοσχενζα (ο χονοσχιβιλιτ ) δελλα µανχανζα δελλε χονδιζιονι δι λεγγε νον ιν υισχε ιν αλχυν µοδο συλ πρεδεττο ραππορτο τριβυταριο, χηε τροϖα λα συα υνιχα φοντε ε ιλ συο πρεσυπποστο νελ νεγοζιο τρασλατιϖο δελ βενε, χονσιδερατο νελλα συα χονσιστενζα ογγεττιϖα ( ) Ιν χονχλυσιονε, λα σεντενζα ιµπυγνατα ϖα χασσατα ε, νον οχχορρενδο υλτεριορι αχχερταµεντι ιν φαττο, λα χαυσα πυ εσσερε δεχισα νελ µεριτο, αι σενσι δελλ αρτ. 384, πριµο χοµµα, χοδ. προχ. χιϖ., χον λ αχχογλιµεντο δελλ οριγιναριο ριχορσο δελ χοντριβυεντε, αλ θυαλε λ αµµινιστραζιονε νανζιαρια σοχχοµβεντε δοϖρ ριφονδερε λε σπεσε δελ γιυδιζιο δι λεγιττιµιτ, λιθυιδατε ιν δισποσιτιϖο; συσσιστονο ινϖεχε γιυστι µοτιϖι, σταντι λε πεχυλιαριτ δελλα ϖιχενδα προχεσσυαλε, περ λα χοµπενσαζιονε δελλε σπεσε ρελατιϖε αι γραδι δι µεριτο.
Χοντριβυτο υνι χατο, ινϖιτο νον ιµπυγναβιλε L invito al pagamento del contributo unificato tributario, emesso dalla segreteria della Commissione tributaria nei casi di omesso o insufficiente versamento dello stesso, non è un atto impugnabile. Tale provvedimento, infatti, rappresenta un invito spontaneo al pagamento del dovuto, senza addebito di sanzioni e interessi e non ha le caratteristiche di un atto impositivo vero e proprio. Il ricorso, quindi, deve essere proposto contro la successiva iscrizione a ruolo, notificata al contribuente tramite la cartella di pagamento. È quanto si legge nella sentenza n. 223/03/16 della Ctr di Genova. A seguito della proposizione di un ricorso tributario o di un appello, la segreteria della Commissione controlla il versamento del contributo unificato tributario e, qualora lo stesso manchi o si riveli insufficiente in relazione al valore della lite, la stessa segreteria notifica un invito volto alla regolarizzazione della situazione; tale invito contiene l importo omesso, senza addebito di sanzioni e interessi e, in caso di mancato versamento, il carico viene iscritto a ruolo. Il contributo unificato tributario rientra nel novero dei tributi e il giudice competente, dinanzi al quale contestare la debenza di tali somme, è la Commissione tributaria. Tuttavia, secondo la Ctr di Genova, l azione non può essere promossa contro l invito notificato dalla segreteria, essendo necessario attendere la successiva cartella esattoriale. Tale atto, si legge in sentenza, «è un semplice invito all adempimento spontaneo da parte del contribuente delle somme in esso contenute» ed è un «atto dovuto ex lege, che non può essere ricompreso nel dettato di cui all art. 19 del dlgs n. 546/92, né assimilato a un vero e proprio atto di accertamento». A ulteriore riprova circa la natura da attribuirsi a tale provvedimento, la Commissione osserva anche che lo stesso si limita a richiedere il pagamento dovuto entro 30 giorni, «senza addebito di interessi e sanzioni». In ogni caso, prosegue il collegio ligure, la tutela in giudizio delle ragioni del contribuente non è affatto preclusa, poiché egli può agire con l impugnazione della cartella di pagamento, facendo valere in tale sede anche gli eventuali vizi dell atto presupposto. Facendo applicazione di tali principi, la Ctr di Genova ha dichiarato inammissibile l appello, e ancor prima il ricorso introduttivo, condannando il contribuente al pagamento delle spese di giudizio. Benito Fuoco [οµισσισ] Λα χοµµισσιονε, ιν φασε δ αππελλο, ριτιενε ιλ ριχορσο ιναµµισσι βιλε συλ πρεσυπποστο χηε στατο ιµπυ γνατο υν αττο αυτονοµαµεντε νον ιµ πυγναβιλε. Λ ινϖιτο αλ παγαµεντο νον ινφαττι αυτονοµαµεντε ιµπυγναβιλε, τραττανδοσι δι υν αττο χηε νον πρελυδε αλλ εσεχυζιονε φορζατα, µα αλλα ρισχοσ σιονε µεδιαντε ρυολι εσαττοριαλι. Ιλ ριδεττο αττο υν σεµπλιχε ινϖιτο αλλ αδεµπιµεντο σποντανεο δα παρτε δελ χοντριβυεντε δελλε σοµµε ιν εσσο χοντενυτε αλ µοµεντο δελ δεποσιτο δελ ριχορσο. Ιν εφφεττι, χον λ ινϖιτο ιν παρο λα, λ υφ χιο δι σεγρετερια δελλα χοµµισ σιονε τριβυταρια φα ριλεϖαρε αλ ριχορρεντε χηε ρισυλτα οµεσσο ο ινσυφ χιεντε ιλ ϖερσαµεντο δελ χοντριβυτο υνι χατο ρε λατιϖαµεντε αλ δεποσιτο δελ συο ριχορσο, ε γλιενε ριχηιεδε ιλ παγαµεντο εντρο 30 γιορνι, σενζα αδδεβιτο δι ιντερεσσι ε σανζιονι. Περταντο, τραττανδοσι δι αττο δοϖυτο εξ λεγε, νον πυ εσσερε ριχοµπρεσο νελ δεττατο δι χυι αλλ αρτ. 19 δελ δλγσ ν. 542 δελ 1992, ν ασσιµιλατο α υν ϖερο ε προ πριο αττο δι αχχερταµεντο. Νε δισχενδε χηε ι ριχορσι προποστι αϖϖερσο ταλε αττο δεββανο ριτενερσι ιναµµισσιβιλι (σι ϖεδανο, ιν ταλ σενσο, λε σεντενζε νν. 16293/2007 ε 16428/2007 δελλε Σσ.υυ. δελλα Χορτε δι χασσαζιονε, ρελατιϖε αλλα νον ιµπυγναβιλιτ δεγλι αϖϖισι βοναρι δελλ Αγενζια δελλε εντρατε, χονσιδερα τι θυαλι αττι αϖεντι λα φορµα δι ινϖιτο α φορνιρε χηιαριµεντι χυι νεχεσσαριο χηε σεγυα λ ισχριζιονε α ρυολο περ πρεχισαρε ε φορµαλιζζαρε λα πρετεσα τριβυταρια). Ταλε οριενταµεντο χονφερµατο αν χηε δαλλα γιυρισπρυδενζα δι µεριτο. Ιν παρτιχολαρε, λα Χοµµισσιονε τριβυταρια προϖινχιαλε δι Εννα (σεντ. ν. 125/3/09) ηα ριτενυτο ιναµµισσιβιλε ιλ ριχορσο αϖ ϖερσο λ αϖϖισο βοναριο ρελατιϖο αλ χον τριβυτο υνι χατο τριβυταριο, ιν θυαντο ιντροδοττο χοντρο υν αττο δι χαραττερε αµµινιστρατιϖο νον ριεντραντε νελλ αµ βιτο δεγλι αττι ιµπυγναβιλι δι χυι αλλ αρτ. 19 δελ δλγσ ν. 546 δελ 1992. Ιν βυονα σοστανζα, ταλε ινϖιτο νον υν αϖϖισο δι λιθυιδαζιονε δελ τριβυτο, ν υνα χαρ τελλα δι παγαµεντο ο υν θυαλσιϖογλια αττο χηε λα λεγγε διχηιαρι ιµπυγναβι λε δινανζι αι γιυδιχι τριβυταρι. Ιν ογνι χασο, λα τυτελα ιν γιυδιζιο δελλε ραγιονι δελ χοντριβυεντε πυ εσσερε εσερχιτατα ιν σεδε δι ιµπυγναζιονε δελλα χαρτελλα, φαχενδο ϖαλερε ανχηε ι ϖιζι δελλ αττο πρεσυπποστο. Χονδαννα ιλ χοντριβυεντε αλλε σπεσε δι λιτε ανχηε περ θυεστα φασε δι χοντενζιοσο χηε λιθυιδα νελλα σοµ µα δι ευρο 300 ολτρε ονερι εδ εϖεντυαλι σπεσε πρενοτατε α δεβιτο. ΠΘΜ Λα χοµµισσιονε τριβυταρια ρεγιοναλε δι Γενοϖα, σεζ. τερζα, ριυνιτα ιν χαµερα δι χονσιγλιο, δε νιτιϖαµεντε προνυνχιαν δο: διχηιαρα ιναµµισσιβιλε λ αππελλο. Χονδαννα δελ χοντριβυεντε αλλε σπεσε δι λιτε χηε λιθυιδα νελλα σοµµα δι ευρο 300 ολτρε ονερι εδ εϖεντυαλι σπεσε πρε νοτατε α δεβιτο. [οµισσισ]. 3
Βυονα φεδε, ιλ πρινχιπιο ϖαλε περ λε δυε παρτι I principi di lealtà, buona fede, collaborazione e correttezza che devono improntare il rapporto tra fisco e cittadino valgono per entrambe le parti, vicendevolmente. Così che, il cittadino non può invocare tali principi per evitare l accertamento derivante da un errore formale, quando quello stesso errore si è posto come ostacolo ai controlli fiscali (o comunque non li ha favoriti). È quanto si legge nella sentenza n. 2371/19/16 della Ctp di Roma (presidente e relatore Ferrara). La vertenza si origina dalla notifica di un avviso di accertamento con cui l Agenzia delle entrate recuperava a tassazione maggiori canoni di locazione, riscontrando una difformità tra gli importi dichiarati dal contribuente e quelli risultanti dal contratto di locazione. A propria discolpa, il contribuente palesava di aver erroneamente sottratto ai canoni l assegno corrisposto al fratello, in forza delle disposizioni rese dal defunto genitore nell atto di donazione dell immobile locato: con tale atto, il genitore donava l immobile a uno dei figli, disponendo al contempo il pagamento, a onere di costui, di una somma mensile pari a euro 1.200, vita natural durante, in favore dell altro figlio. Essendo tale somma deducibile dalla dichiarazione dei redditi, sosteneva il contribuente nel ricorso, l effetto finale sull imponibile era del tutto equivalente: per tal ragione chiedeva l annullamento dell accertamento, atteso che non era stata sottratta materia imponibile all erario e che i rapporti e le condotte dell amministrazione finanziaria devono essere orientate dai precetti dettati dall articolo 10 della legge n. 212/2000 («Tutela dell affidamento e della buona fede. Errori del contribuente»). La Ctp di Roma ha rigettato il ricorso, confermando la rettifica erariale. L errore commesso dal contribuente, consistente nell aver omesso l indicazione delle somme erogate al fratello nell apposito rigo della dichiarazione, seppure neutrale ai fini dell imposta, si pone come ostacolo ai controlli dell Ufficio. Se è vero, infatti, che l amministrazione impronta i propri rapporti alla buona fede e alla collaborazione, la stessa cosa deve valere al contrario, da parte del cittadino. Correttamente, dunque, l Ufficio ha accertato un maggior reddito di locazione (pari a quello effettivamente percepito), arrecando le relative maggiori imposte. Alla soccombenza è seguita anche la condanna alle spese a carico del contribuente. Nicola Fuoco 4 Ιν πριµο λυογο, δεϖε ριλεϖαρσι χοµε λα χοστιτυζιονε ιν γιυδιζιο δελλ Αγενζια δελλε εντρατε δεββα ριτενερσι ταρδιϖα ε νον ρισπεττα νεππυρε ι τερµινι υλτιµι σταβιλιτι δαλλ αρτιχολο 32 δελ δλγσ 546/92 περ ιλ δεποσιτο δι µεµοριε ε δοχυµεν τι α ριδοσσο δελλ υδιενζα δι τρατταζιονε, δαχχη λε χοντροδεδυζιονι νον ποσσονο εσσερε χονσιδερατε αι νι δελ πρεσεντε γιυδιζιο. Ιλ ριχορσο δελ χοντριβυεντε, τυτταϖια, ινφονδατο ε µεριτα δι εσσερε ριγεττατο. Νον ιν δυββιο, λο αφφερµα λα στεσσα ριχορρεντε νελλε µεµοριε ιλλυστρατιϖε, χηε γλι ιµπορτι χορρισποστι αλ φρατελλο νον σονο στατι διχηιαρατι δα χοστυι ε νον σονο στατι θυινδι σοττοποστι α ιµποσιζιο νε. Χοσ χοµε εϖιδεντε χηε λα χοντρι βυεντε νον αββια ινδιχατο νελλα προπρια διχηιαραζιονε δει ρεδδιτι ταλι ιµπορτι νελλ απποσιτο θυαδρο, χοσ χοµµεττενδο υν ερρορε, ολτρε χηε φορµαλε, χηε σι πονε ανχηε δ ιντραλχιο αι χοντρολλι δελλ αµµι νιστραζιονε νανζιαρια, χηε νον ηα αϖυτο χοντεζζα δι ταλι σοµµε, ονδε ποτερ εφ φεττυαρε ι ρελατιϖι χοντρολλι. Σε, δυνθυε, λα χοντριβυεντε ινϖοχα α προπριο φαϖορε λ αρτιχολο 10 δελλα λεγγε ν. 212/2000, σεχονδο χυι ι ραππορτι τρα σχο ε χοντριβυεντε δεϖονο εσσερε ιµ προντατι αλλα χορρεττεζζα, αλλα ρεχιπροχα χολλαβοραζιονε ε αλλα βυονα φεδε, ταλι πρεχεττι δεββονο εσσερε ρισπεττατι δα εντραµβε λε παρτι, σχο ε χοντριβυεντε, µεντρε νελ χασο δι σπεχιε λ οµισσιονε διχηιαρατιϖα δεγλι ιµπορτι χορρισποστι αλ φρατελλο σι πονε νελ σενσο εσατταµεντε χοντραριο, περ θυαντο σοπρα δεττο. α χι δισχενδε χηε, χορρετταµεντε, λ Υφ χιο ηα αχχερτατο υν ρεδδιτο δι λοχαζιονε εφ φεττιϖαµεντε συπεριορε ρισπεττο α θυελλο διχηιαρατο δαλλα χοντριβυεντε ε ταλε ρεδ διτο χορρισπονδε αλ χανονε δι λοχαζιονε δελ χοντραττο ρεγιστρατο. εχυρταρε διρετ ταµεντε λ ιµπορτο δελλα λοχαζιονε χον λε σοµµε χορρισποστε αλ φρατελλο, ολτρε χηε ιρριτυαλε ε ινεσαττο, ηα ραππρεσεντατο αν χηε υν οσταχολο περ ι χοντρολλι δελλ αµ µινιστραζιονε, ραγιον περ χυι νον ποσσο νο εσσερε ριχονοσχιυτε λε ραγιονι δεδοττε δαλλα χοντριβυεντε ε λ αχχερταµεντο ϖα χονφερµατο. Λε σπεσε δελ πρεσεντε γιυδιζιο σεγυονο λα σοχχοµβενζα ε ϖενγονο λιθυιδατε νελλα µισυρα δι ευρο 400 (θυαττροχεντο) ολτρε αχχεσσορι σε δοϖυτι. ΠΘΜ Λα Χοµµισσιονε ριγεττα ιλ ριχορσο ε χονδαννα ιλ ριχορρεντε αλλε σπεσε νελλα µισυρα δι ευρο 400 (θυαττροχεντο) ολτρε αχχεσσορι σε δοϖυτι.