1 Αγορά συναλλάγµατος 1.1 Εισαγωγή Στη διεθνή οικονοµία γίνεται ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών. Κάθε χώρα έχει το δικό της νόµισµα, στο οποίο εκφράζονται οι τιµές των αγαθών και υπηρεσιών. Η διεξαγωγή του διεθνούς εµπορίου και η διεθνής κίνηση κεφαλαίων απαιτούν τη µετατροπή του νοµίσµατος µιας χώρας σε νοµίσµατα άλλων χωρών. Έστω ένας έλληνας εισαγωγέας αγοράζει υπολογιστές από Η.Π.Α. Εκτελεί δύο συναλλαγές, α) συναλλαγή ευρώ( ) µε δολάρια($) µέσω εµπορικής τράπεζας, β) συναλλαγή δολάρια($) µε υπολογιστές. Εάν η συναλλαγή γίνει σε ευρώ( ), τότε ο αµερικανός εξαγωγέας µετατρέπει ευρώ( ) σε δολάρια($). Εποµένως, η εισαγωγή υπολογιστών από Η.Π.Α. στην Ελλάδα µετατροπή ευρώ ( ) σε δολάρια ($). 1
Στη διεθνή οικονοµία η ανταλλαγή των περισσότερων νοµισµάτων γίνεται συνήθως έµµεσα µε τη µεσολάβηση ενός κοινού νοµίσµατος. Μέχρι πρόσφατα η ανταλλαγή δραχµών µε ιταλικές λιρέτες γινόταν µέσου δολαρίου (ενδιάµεσο ή διαµεσολαβητικό νόµισµα). Ο όγκος των διεθνών συναλλαγών σε δολάρια είναι µεγάλος (ρευστότητα). Αντίθετα, ο µικρός όγκος των συναλλαγών σε δραχµές ή λιρέτες περιορίζει τη δυνατότητα άµεσης ανταλλαγής των δύο αυτών νοµισµάτων. Τα διαµεσολαβητικά νοµίσµατα χρησιµοποιούνται και ως µέσα διακράτησης πλούτου (αποθεµατικά). Στην αγορά συναλλάγµατος ο µεγάλος όγκος των συναλλαγών διεξάγεται από τις τράπεζες, µεγάλες επιχειρήσεις και κεντρικές τράπεζες. 2
Η συναλλαγµατική ισοτιµία ορίζεται ως η τιµή του ξένου νοµίσµατος εκφρασµένη σε µονάδες του εγχώριου νοµίσµατος. Η ισοτιµία του ευρώ( ) µε το δολάριο($) είναι 0.79 ευρώ( ) που ανταλλάσονται µε ένα δολάριο ($), δηλ. S = 0.79 / 1$ ή 1$ = 0.79. 1.2 Τρέχουσα και προθεσµιακή αγορά συναλλάγµατος Στην τρέχουσα αγορά συναλλάγµατος γίνονται πράξεις αγοράς και πώλησης συναλλάγµατος µε υποχρέωση άµεσης παράδοσης. Στην προθεσµιακή αγορά οι συναλλασσόµενοι καθορίσουν σήµερα την τιµή του συναλλάγµατος για µελλοντική παράδοση (µετά τρεις µήνες). Η προθεσµιακή αγορά συναλλάγµατος δίνει τη δυνατότητα κάλυψης από το συναλλαγµατικό κίνδυνο που προκαλείται από τις µεταβολές της συναλλαγµατικής ισοτιµίας. 3
Έστω ένας έλληνας εισαγωγέας αγοράζει υπολογιστές από Η.Π.Α. και πληρώνει σε δολάρια ($) σε τρεις µήνες αντιµετωπίζει το κίνδυνο αύξησης της τιµής του δολαρίου($) έναντι του ευρώ( ). Για να καλυφθεί από το συναλλαγµατικό κίνδυνο αγοράζει δολάρια($) στην προθεσµιακή αγορά σήµερα. Έστω ένας ιταλός εξαγωγέας πουλάει τυρί mozzarella στις Η.Π.Α. και τιµολογεί σε δολάρια. ιατρέχει τον κίνδυνο µείωσης της τιµής του δολαρίου($) τότε πουλάει τα δολάρια στην προθεσµιακή αγορά που αναµένεται να εισπράξει σε τρεις µήνες. Επίσης, στη προθεσµιακή αγορά συναλλάγµατος γίνονται και κερδοσκοπικές δραστηριότητες. Εάν ο κερδοσκόπος αναµένει ότι η τρέχουσα τιµή του συναλλάγµατος σε τρεις µήνες θα είναι υψηλότερη από την προθεσµιακή τιµή των τριών 4
µηνών, θα αγοράσει συνάλλαγµα µε προθεσµία µε την προσδοκία να το πουλήσει στην τρέχουσα αγορά σε τρεις µήνες σε υψηλότερη τιµή. Εάν ο κερδοσκόπος αναµένει ότι η τρέχουσα τιµή του συναλλάγµατος σε τρεις µήνες θα είναι χαµηλότερη από την προθεσµιακή τιµή, θα πουλήσει προθεσµιακό συνάλλαγµα µε την προσδοκία ότι θα το αγοράσει στην τρέχουσα αγορά σε τρεις µήνες σε χαµηλότερη τιµή. Αν η προθεσµιακή τιµή συναλλάγµατος είναι µεγαλύτερη από την τρέχουσα τιµή, τότε το ξένο νόµισµα πωλείται στην προθεσµιακή αγορά µε πριµ (εγχώριο νόµισµα πωλείται µε προεξόφληση). Αντίθετα, αν η προθεσµιακή τιµή συναλλάγµατος είναι µικρότερη από την τρέχουσα τιµή, τότε το ξένο νόµισµα πωλείται στην προθεσµιακή αγορά µε προεξόφληση (εγχώριο νόµισµα πωλείται µε πριµ). 5
Η ισοτιµία του ευρώ( ) µε το δολάριο($) στην τρέχουσα αγορά είναι 1$ = 0.79 και στη προθεσµιακή αγορά τριών µηνών είναι 1$ = 0.76, το δολάριο($) πωλείται στην προθεσµιακή αγορά µε προεξόφληση ενώ το ευρώ( ) µε πριµ. Το προθεσµιακό πριµ ή η προθεσµιακή προεξόφληση είναι ίση µε (F-S)/S, όπου F η προθεσµιακή ισοτιµία και S η τρέχουσα ισοτιµία, ( 0.76 0.79) / 0.79 = 0.038. 1.3 Αρµπιτράζ συναλλάγµατος Η συναλλαγµατική ισοτιµία τείνει να είναι ενιαία σε όλες τις αγορές συναλλάγµατος. Αρµπιτράζ παρατηρείται όταν υπάρχουν διαφορές στην ισοτιµία νοµισµάτων στα διάφορα χρηµατοπιστωτικά κέντρα τότε δηµιουργούνται ευκαιρίες κέρδους. Εάν η ισοτιµία µεταξύ ευρώ( ) και δολαρίου($) είναι στην αγορά της New York 1$ = 0.79 και 6
στην αγορά της Frankfurt είναι 1$ = 0.77, οι συναλλασσόµενοι αγοράζουν δολάρια στη Frankfurt και πουλάνε δολάρια στη New York. Η πράξη αυτή αρµπιτράζ οδηγεί σε ενιαία ισοτιµία και στις δύο αγορές. Στο αρµπιτράζ οι συναλλασσόµενοι επιδιώκουν να επωφεληθούν σε περίπτωση που υπάρχουν διαφορές στις ισοτιµίες νοµισµάτων αγοράζοντας ένα νόµισµα στην αγορά που είναι φθηνότερο και πουλώντας το ταυτόχρονα στη αγορά όπου είναι ακριβότερο. Στην κερδοσκοπική δραστηριότητα υπάρχει το στοιχείο του κινδύνου, δεδοµένου ότι ο κερδοσκόπος αγοράζει ένα νόµισµα µε την προσδοκία ότι θα το πουλήσει στο µέλλον ακριβότερα. Εδώ υπάρχει αβεβαιότητα! 1.4 Προσδιορισµός της τιµής συναλλάγµατος Υποθέσεις υποδείγµατος α) η ζήτηση συναλλάγµατος προέρχεται µόνο από εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών, ενώ η 7
προσφορά συναλλάγµατος µόνο από εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών. β) υπάρχουν µόνο δύο χώρες, ευρωζώνη και Η.Π.Α. γ) ξένο νόµισµα το δολάριο($) δ) σύστηµα ελεύθερα κυµαινόµενων συναλλαγµατικών ισοτιµιών Η ζήτηση συναλλάγµατος καθορίζεται από την Ε.Ε. ζήτηση εισαγώµενων αγαθών και υπηρεσιών από Η.Π.Α. Είναι φθίνουσα συνάρτηση των τιµών των εισαγώµενων αγαθών και υπηρεσιών σε εγχώριο νόµισµα όπου P = * SP * P είναι οι τιµή σε δολάρια($) και S είναι η συναλλαγµατική ισοτιµία. Έστω το εισαγώµενο αγαθό (PC) κοστίζει 1500$ και η ισοτιµία του ευρώ( ) µε το δολάριο($) είναι 1$ = 0.79, 1500 0.79 = 1185. 8
Υπόθεση Έστω ότι οι τιµές των υπολογιστών σε δολάρια($) * είναι σταθερές ( P σταθερό), πλήρως ελαστική καµπύλη προσφοράς των υπολογιστών. Εάν η ισοτιµία του ευρώ( ) µε το δολάριο($) διαµορφωθεί σε 1$ = 0.85 (αύξηση της τιµής του $), 1500 0.85 = 1275. Εάν η ισοτιµία του ευρώ( ) µε το δολάριο($) διαµορφωθεί σε 1$ = 0.75 (µείωση της τιµής του $), 1500 0.75 = 1125. Οι µεταβολές του S επηρεάζουν τη ζήτηση εισαγωγών και τη ζήτηση συναλλάγµατος. ιάγραµµα 1 Η θέση της καµπύλης ζήτησης συναλλάγµατος προσδιορίζεται από παράγοντες όπως, το εισόδηµα, οι τιµές των εγχώριων αγαθών και υπηρεσιών σε σχέση µε τις τιµές των ξένων αγαθών και υπηρεσιών, και τα επιτόκια εσωτερικού και εξωτερικού. Εάν το εισόδηµα στην ευρωζώνη αυξηθεί, οι τιµές των εγχώριων αγαθών 9
και υπηρεσιών αυξηθούν, µείωση των επιτοκίων εσωτερικού µετατοπίζουν την καµπύλη ζήτησης συναλλάγµατος προς τα δεξιά. ιάγραµµα 2 Η προσφορά συναλλάγµατος είναι η ζήτηση Ε.Ε. αγαθών και υπηρεσιών από τις Η.Π.Α., δηλ. η ζήτηση Ε.Ε. εξαγωγών. Είναι φθίνουσα συνάρτηση των τιµών των εξαγώγιµων αγαθών και υπηρεσιών σε δολάρια($) P * = 1 P S όπου P είναι οι τιµή σε ευρώ( ) και S είναι η συναλλαγµατική ισοτιµία. Έστω το εξαγώγιµο αγαθό (mozzarella) κοστίζει 2.5 και η ισοτιµία του δολαρίου($) µε το ευρώ( ) είναι 1 = 1.27$, 2.5 1.27 = 3.18$. 10
Υπόθεση Έστω ότι οι τιµές της mozzarella σε ευρώ( ) είναι σταθερές (P σταθερό), πλήρως ελαστική καµπύλη προσφοράς της mozzarella. Εάν η ισοτιµία του δολαρίου($) µε το ευρώ( ) διαµορφωθεί σε 1 = 1.20$ (µείωση της τιµής του ), 2.5 1.20 = 3$. Αποτέλεσµα Α 1 Η µείωση της τιµής του ευρώ( )( S ή ) S αύξηση της ζήτησης εξαγωγών αύξηση της ζητούµενης ποσότητας ευρώ αύξηση της προσφερόµενης ποσότητας δολαρίων. Αποτέλεσµα Β Η µείωση της τιµής του ευρώ( ) αντιστοιχεί µικρότερη ποσότητα δολαρίων($) στο ευρώ( ) (από 1 = 1.27$ σε 1 = 1.20$) µείωση της προσφερόµενης ποσότητας δολαρίων. Εάν αποτέλεσµα Α > αποτέλεσµα Β η προσφερόµενη ποσότητα δολαρίων($) θα αυξηθεί 11
( S αύξηση της προσφερόµενης ποσότητας δολαρίων($)) η ελαστικότητα της ζήτησης για εξαγωγές > 1. Συνεπώς, η κλίση της καµπύλης προσφοράς δολαρίων εξαρτάται από την ελαστικότητα της ζήτησης εξαγωγών. ιάγραµµατα 3, 4 Στο σύστηµα των ελεύθερα κυµαινοµένων ισοτιµιών ο µηχανισµός της αγοράς καθορίζει τη συναλλαγµατική τιµή ισορροπίας ζητούµενη ποσότητα είναι ίση µε τη προσφερόµενη ποσότητα συναλλάγµατος. Μετατοπίσεις των καµπυλών ζήτησης ή/και προσφοράς µεταβολή του σηµείου ισορροπίας. Όταν η καµπύλη προσφοράς έχει θετική κλίση η ισορροπία είναι ευσταθής. Όταν η καµπύλη προσφοράς έχει αρνητική κλίση η ισορροπία είναι ευσταθής µόνο όταν η κλίση της καµπύλης προσφοράς > η κλίση της καµπύλης ζήτησης. ιάγραµµατα 5-8 12