ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ & ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΑΓΟΡΩΝ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΑΝ. ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΗΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 17-12-2008 ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΜΟΥΤΖΟΥΡΗ ΕΛΕΝΗ Α.Μ: 1207Μ067 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 18 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ «ΑΠΟΘΕΜΑΤΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ» (σελ. 196-206) KRUGMAN, OBSTFELD: «Διεθνής Οικονομική: Θεωρία & Πολιτική» ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ 18 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Ο τρόπος λειτουργίας του συστήματος του αποθεματικού νομίσματος Η νομισματική προσαρμογή σε ένα καθεστώς αποθεματικού νομίσματος Ο τρόπος λειτουργίας του συστήματος του Χρυσού Κανόνα Η νομισματική προσαρμογή στο σύστημα του Χρυσού Κανόνα Τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα του Χρυσού Κανόνα Ο χρυσός συναλλαγματικός κανόνας (ορισμός & τρόπος λειτουργίας)
ΒΑΣΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ 1.) Ποιος είναι ο τρόπος λειτουργίας του συστήματος του αποθεματικού νομίσματος; Ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα συστήματος αποθεματικού νομίσματος ήταν αυτό που καθιερώθηκε μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο (Bretton Woods). Σε αυτό το σύστημα αποθεματικού νομίσματος κάθε κεντρική τράπεζα καθόριζε τη συναλλαγματική ισοτιμία του νομίσματος της έναντι του δολαρίου μέσω ανταλλαγών στην αγορά συναλλάγματος μεταξύ εγχώριου νομίσματος και τίτλων δολαρίων. Λόγω της ανάγκης συχνών παρεμβάσεων κάθε κεντρική τράπεζα έπρεπε να διαθέτει ικανό απόθεμα δολαρίων για να αντιμετωπίζει μια ενδεχόμενη υπερβάλλουσα προσφορά του νομίσματος της. Έτσι, οι κεντρικές τράπεζες είχαν ένα μεγάλο ποσοστό των διεθνών διαθεσίμων τους σε μορφή εντόκων γραμματίων του αμερικανικού δημοσίου και βραχυπρόθεσμων καταθέσεων δολαρίου, οι οποίες απέδιδαν τόκο και μπορούσαν να ρευστοποιηθούν με σχετικά χαμηλό κόστος. Καθώς η τιμή κάθε νομίσματος σε σχέση με το δολάριο καθοριζόταν από την κεντρική τράπεζα, η συναλλαγματική ισοτιμία κάθε ζεύγους νομισμάτων καθοριζόταν αυτομάτως μέσω του αρμπιτράζ στην αγορά συναλλάγματος. Επίσης, παρά το γεγονός ότι κάθε τράπεζα όριζε τη συναλλαγματική ισοτιμία του νομίσματος της μόνο σε σχέση με το δολάριο, οι δυνάμεις της αγοράς αυτομάτως κρατούσαν όλες τις άλλες συναλλαγματικές ισοτιμίες σταθερές στις τιμές που υπαγόρευαν οι ισοτιμίες έναντι του δολαρίου (σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών). 2.) Τι ισχύει σε ότι αφορά την νομισματική προσαρμογή σε ένα καθεστώς αποθεματικού νομίσματος; Σε ένα σύστημα αποθεματικού νομίσματος η νομισματική προσαρμογή είναι εξαιρετικά ασύμμετρη. Αυτό οφείλεται στο ότι η χώρα που το νόμισμα της παίζει το ρόλο του διεθνούς αποθεματικού, έχει μια ιδιαίτερη θέση επειδή δεν χρειάζεται να παρέμβει ποτέ στην αγορά συναλλάγματος. Αυτό με τη σειρά του οφείλεται στο ότι αν υπάρχουν Ν νομίσματα υπάρχουν Ν-1 συναλλαγματικές ισοτιμίες έναντι του αποθεματικού νομίσματος. Αν οι χώρες των Ν-1 αποθεματικών νομισμάτων καθορίζουν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες των νομισμάτων τους έναντι του αποθεματικού νομίσματος δεν υφίσταται ζήτημα καθορισμού σταθερής ισοτιμίας για το αποθεματικό νόμισμα. Έτσι, η χώρα που βρίσκεται στο κέντρο του συστήματος δεν χρειάζεται να παρέμβει ποτέ και δεν επωμίζεται το κόστος της χρηματοδότησης του ισοζυγίου πληρωμών της. Συνεπώς, η χώρα του αποθεματικού νομίσματος, έχοντας τη δυνατότητα να διατηρεί σταθερή την ισοτιμία του νομίσματος της, χωρίς να παρεμβαίνει στην
αγορά συναλλάγματος, μπορεί να επηρεάσει τόσο τη δική της οικονομική δραστηριότητα όσο και των άλλων χωρών, μέσω της νομισματικής της πολιτικής. Αντιθέτως, όλες οι άλλες χώρες δεν έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν το δικό τους προϊόν ή το προϊόν των άλλων χωρών μέσω της νομισματικής πολιτικής, με αποτέλεσμα να παραιτούνται από την άσκηση αυτής και να ακολουθούν παθητικά τη νομισματική πολιτική της χώρας του αποθεματικού νομίσματος, λόγω της υποχρέωσης τους να τηρούν σταθερή τη συναλλαγματική ισοτιμία των νομισμάτων τους έναντι του αποθεματικού νομίσματος. Αυτή η εγγενής ασυμμετρία του συστήματος δίνει τεράστια οικονομική δύναμη στη χώρα του αποθεματικού νομίσματος και συχνά οδηγεί σε διαφωνίες σχετικά με την ακολουθητέα πολιτική. 3.) Ποιος είναι ο τρόπος λειτουργίας του συστήματος του Χρυσού Κανόνα; Στην περίπτωση του Χρυσού Κανόνα κάθε χώρα καθορίζει την τιμή του νομίσματος της σε σχέση με τον χρυσό και είναι πάντα έτοιμη να ανταλλάξει εγχώριο νόμισμα με χρυσό, όποτε χρειαστεί να υποστηρίξει την επίσημη τιμή του νομίσματος της. Τα επίσημα διεθνή αποθεματικά των χωρών που συμμετέχουν στο σύστημα αποτελούνται από χρυσό, ενώ οι κανόνες λειτουργίας του συστήματος απαιτούν από κάθε χώρα να επιτρέπει ανεμπόδιστα τις εισαγωγές και εξαγωγές χρυσού. Επιπλέον, όπως και στο σύστημα του αποθεματικού νομίσματος, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες διατηρούνται σταθερές, μέσω της διαδικασίας του αρμπιτράζ που κρατάει τις ισοτιμίες τριών νομισμάτων σταθερές. 4.) Τι ισχύει σε ότι αφορά την νομισματική προσαρμογή στο σύστημα του Χρυσού Κανόνα; Η διεθνής νομισματική προσαρμογή σε ένα σύστημα Χρυσού Κανόνα παρουσιάζει συμμετρικό χαρακτήρα. Επειδή στο σύστημα του Χρυσού Κανόνα υπάρχουν Ν νομίσματα και Ν τιμές χρυσού σε σχέση με αυτά τα νομίσματα, καμία χώρα δεν έχει προνομιούχο θέση μέσα στο σύστημα: κάθε χώρα είναι υπεύθυνη να καθορίζει την τιμή του νομίσματος της σε σχέση με το επίσημο διεθνές αποθεματικό, που είναι ο χρυσός. Όταν μια χώρα χάνει διαθέσιμα και βλέπει κατά συνέπεια την προσφορά χρήματος της να περιορίζεται, τα διαθέσιμα των άλλων χωρών αυξάνονται, ενώ παράλληλα ανεβαίνει και η προσφορά χρήματος σε αυτές τις χώρες. 5.) Ποια τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του Χρυσού Κανόνα; Βασικά πλεονεκτήματα του συστήματος του Χρυσού Κανόνα είναι η συμμετρία που παρουσιάζει ως σύστημα και αναφέραμε παραπάνω, αλλά και το γεγονός, ότι θέτει αυτόματα όρια στη δυνατότητα της κεντρικής τράπεζας να
προκαλεί αυξήσεις του επιπέδου τιμών μέσω της άσκησης επεκτατικής πολιτικής. Αυτό οφείλεται στο ότι επειδή όλες οι τράπεζες είναι υποχρεωμένες να κρατούν σταθερή την χρηματική τιμή του χρυσού, δεν μπορούν να αφήσουν την προσφορά χρήματος να αυξάνεται ταχύτερα από την πραγματική ζήτηση χρήματος, αφού μια ταχεία αύξηση της προσφοράς χρήματος θα οδηγήσει σε αύξηση των τιμών όλων των αγαθών και υπηρεσιών, καθώς και του χρυσού. Έτσι, τα όρια αυτά καθιστούν την πραγματική αξία των νομισμάτων πιο σταθερή και προβλέψιμη, διευρύνοντας έτσι τις οικονομίες που προκύπτουν από τη χρήση του νομίσματος. Στα μειονεκτήματα του Χρυσού Κανόνα περιλαμβάνονται: α.) το ότι θέτει ανεπιθύμητους περιορισμούς στη χρησιμοποίηση της νομισματικής πολιτικής για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας β.) το ότι η πρόσδεση της τιμής των νομισμάτων στον χρυσό κανόνα εξασφαλίζει την σταθερότητα των τιμών μόνον αν η σχετική τιμή του χρυσού και των άλλων αγαθών και υπηρεσιών είναι σταθερή (γεγονός που δεν επιβεβαιώνεται βάσει μελετών για την εποχή του χρυσού κανόνα, οπότε και παρατηρούνταν μεγάλες διακυμάνσεις τιμών που οφείλονταν σε μεταβολές της σχετικής τιμής του χρυσού) γ.) το ότι ένα διεθνές σύστημα πληρωμών που βασίζεται στον χρυσό είναι προβληματικό γιατί οι κεντρικές τράπεζες δεν μπορούν να αυξήσουν τα διεθνή διαθέσιμα τους, καθώς οι οικονομίες των χωρών τους αναπτύσσονται, μόνο αν υπάρχουν συνεχείς νέες ανακαλύψεις χρυσού και δ.) το ότι ο Χρυσός Κανόνας δίνει τη δυνατότητα σε χώρες με μεγάλη δυνητική παραγωγή χρυσού να επηρεάσουν τις διεθνείς μακροοικονομικές συνθήκες μέσω των πωλήσεων χρυσού. 6.) Τι είναι και πώς λειτουργεί ο χρυσός συναλλαγματικός κανόνας; Ο χρυσός συναλλαγματικός κανόνας βρίσκεται μεταξύ του Χρυσού Κανόνα και του συστήματος του αποθεματικού νομίσματος. Σε αυτό το σύστημα τα διαθέσιμα των κεντρικών τραπεζών αποτελούνται από χρυσό και νομίσματα, των οποίων οι τιμές σε χρυσό είναι σταθερές, και κάθε κεντρική τράπεζα καθορίζει την ισοτιμία του νομίσματος της ως προς κάποιο άλλο νόμισμα, του οποίου η τιμή σε χρυσό είναι σταθερή. Ο χρυσός συναλλαγματικός κανόνας μπορεί να λειτουργήσει όπως και ο Χρυσός Κανόνας σε ότι αφορά την αύξηση της προσφοράς χρήματος διεθνώς, επιτρέποντας, όμως, μεγαλύτερη ελαστικότητα στην αύξηση των διεθνών διαθεσίμων, στα οποία μπορεί να περιλαμβάνονται και τίτλοι πέραν του χρυσού. Ωστόσο, και αυτού του είδους το σύστημα παρουσιάζει τα μειονεκτήματα του Χρυσού Κανόνα που αναφέραμε παραπάνω.
ΓΛΩΣΣΑΡΙ Αγορά συναλλάγματος: είναι η αγορά στην οποία πωλούνται και αγοράζονται ξένα νομίσματα. Αυτή μπορεί να είναι ελεύθερη ή μονοπώλιο του κράτους. Όταν η αγορά συναλλάγματος είναι ελεύθερη οι συναλλαγές γίνονται στο χρηματιστήριο και στην τραπεζική ή εξωτραπεζική αγορά. Αποθεματικό νόμισμα: το νόμισμα στο οποίο κρατούν οι κεντρικές τράπεζες τα συναλλαγματικά τους διαθέσιμα. Αρμπιτράζ: είναι μια δραστηριότητα η οποία προσπαθεί να εκμεταλλευθεί τις αποκλίσεις ισοτιμιών των ιδίων νομισμάτων που ενδεχομένως προκύψουν ανάμεσα στις αγορές όψεως (= η αγορά συναλλάγματος στην οποία γίνεται αγοραπωλησία νομισμάτων στην τρέχουσα τιμή τους), ώστε να αποκομίσει κέρδη. Ισοζύγιο πληρωμών: είναι αυτό που συνοψίζει για μια δεδομένη χρονική περίοδο τις συναλλαγές μιας χώρας που δημιουργούν υποχρεώσεις πληρωμής προς τις άλλες χώρες και τις συναλλαγές που δημιουργούν απαιτήσεις είσπραξης από τις άλλες χώρες, δηλ. τις συναλλαγές από τις οποίες προέρχονται τα μέσα για την εξόφληση των υποχρεώσεων. Νομισματική πολιτική: είναι θεμελιώδης άξονας της οικονομικής πολιτικής ενός κράτους, ο οποίος ασχολείται με τον καθορισμό της ποσότητας του χρήματος στην αγορά, του ύψους των επιτοκίων και της αξίας των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Συναλλαγματική ισοτιμία: είναι η τιμή του συναλλάγματος που συμβατικά ορίζεται ως το ποσό του νομίσματος μιας χώρας που πρέπει να πληρωθεί για κάθε μονάδα του νομίσματος μιας άλλης χώρας. Σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών: σε αυτό το σύστημα οι κυβερνήσεις ορίζουν την τιμή με την οποία το νόμισμα τους θα μετατραπεί σε άλλα νομίσματα Σύστημα Bretton Woods: στο σύστημα αυτό κάθε κεντρική τράπεζα καθόριζε τη συναλλαγματική ισοτιμία του νομίσματος της έναντι του δολαρίου μέσω ανταλλαγών στην αγορά συναλλάγματος μεταξύ εγχώριου νομίσματος και τίτλων δολαρίων. Σύστημα Χρυσού Κανόνα: στο σύστημα αυτό κάθε χώρα καθορίζει την τιμή του νομίσματος της σε σχέση με τον χρυσό και είναι πάντα έτοιμη να ανταλλάξει εγχώριο νόμισμα με χρυσό, όποτε χρειαστεί να υποστηρίξει την επίσημη τιμή του νομίσματος της. Χρυσός συναλλαγματικός κανόνας: βρίσκεται μεταξύ του Χρυσού Κανόνα και του συστήματος του αποθεματικού νομίσματος. Σε αυτό το σύστημα τα διαθέσιμα των κεντρικών τραπεζών αποτελούνται από χρυσό και νομίσματα, των οποίων οι τιμές σε χρυσό είναι σταθερές, και κάθε κεντρική τράπεζα καθορίζει την ισοτιμία του νομίσματος της ως προς κάποιο άλλο νόμισμα, του οποίου η τιμή σε χρυσό είναι σταθερή.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1.) Ως αποθεματικό νόμισμα ορίζεται α.) το «νόμιμο» κυκλοφορούν χρήμα, το οποίο διαθέτει το κράτος και καθίσταται υποχρεωτικό μέσο συναλλαγής με εξοφλητική δύναμη β.) το νόμισμα στο οποίο κρατούν οι κεντρικές τράπεζες τα συναλλαγματικά τους διαθέσιμα γ.) κάθε εθνικό νόμισμα δ.) το (α) και το (β) 2.) Το μεταπολεμικό (μετά Β Π.Π) σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών ήταν ένα σύστημα: α.) κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών β.) ερπουσών ισοτιμιών γ.) σταθερών αλλά εκάστοτε αναπροσαρμοζόμενων ισοτιμιών δ.) σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών 3.) Στο μεταπολεμικό σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών η συναλλαγματική ισοτιμία κάθε ζεύγους νομισμάτων καθοριζόταν μέσω: α.) των κυβερνήσεων των χωρών β.) της κεντρικής τράπεζας γ.) του αρμπιτράζ στην αγορά συναλλάγματος δ.) το (α) και (γ) 4.) Σε ένα σύστημα αποθεματικού νομίσματος η χώρα που το νόμισμα της παίζει το ρόλο του αποθεματικού νομίσματος έχει μια ιδιαίτερη θέση επειδή: α.) έχει το ισχυρότερο νόμισμα β.) παρεμβαίνει στην αγορά συναλλάγματος όποτε θέλει γ.) δεν χρειάζεται να παρέμβει ποτέ στην αγορά συναλλάγματος και δεν επωμίζεται το κόστος της χρηματοδότησης του ισοζυγίου πληρωμών της δ.) το (α) και (β) 5.) Σε ένα σύστημα αποθεματικού νομίσματος η χώρα του αποθεματικού νομίσματος μέσω της νομισματικής της πολιτικής: α.) επηρεάζει την οικονομία της και τις ξένες οικονομίες β.) επηρεάζει μόνο την οικονομία της γ.) επηρεάζει μόνο τις ξένες οικονομίες δ.) δεν επηρεάζει τίποτα
6.) Το σύστημα του Χρυσού Κανόνα χαρακτηρίζεται από συμμετρία καθώς: α.) μία μόνο χώρα έχει προνομιούχο θέση β.) περισσότερες από μία χώρες βρίσκονται σε προνομιούχο θέση γ.) όλες οι χώρες βρίσκονται σε προνομιούχο θέση δ.) καμία χώρα δεν βρίσκεται σε προνομιούχο θέση 7.) Στο σύστημα του Χρυσού Κανόνα ο χαρακτήρας της διεθνούς νομισματικής προσαρμογής είναι συμμετρικός γιατί όταν μια χώρα χάνει διαθέσιμα με αποτέλεσμα η προσφορά χρήματος της να περιορίζεται: α.) τα διαθέσιμα των άλλων χωρών παραμένουν σταθερά, καθώς και η προσφορά χρήματος σε αυτές β.) τα διαθέσιμα των άλλων χωρών αυξάνουν και παραμένει σταθερή η προσφορά χρήματος σε αυτές γ.) τα διαθέσιμα των άλλων χωρών αυξάνουν και παραμένει σταθερή η προσφορά χρήματος σε αυτές δ.) τα διαθέσιμα των άλλων χωρών μειώνονται, καθώς και η προσφορά χρήματος σε αυτές ε.) τα διαθέσιμα των άλλων χωρών αυξάνονται, καθώς και η προσφορά χρήματος ανεβαίνει σε αυτές 8.) Ποια από τα παρακάτω αποτελούν πλεονεκτήματα του χρυσού κανόνα; α.) η συμμετρία που χαρακτηρίζει το σύστημα β.) τα αυτόματα όρια στη δυνατότητα της κεντρικής τράπεζας να προκαλεί αυξήσεις του επιπέδου τιμών μέσω της άσκησης επεκτατικής νομισματικής πολιτικής γ.) η υποβολή των χωρών που συμμετέχουν στο σύστημα σε διαδικασία ύφεσης ή πληθωρισμού ανάλογα με το αν παρουσιάζουν ελλειμματικό ή πλεονασματικό ισοζύγιο δ.) το (α) και (β) ε.) όλα τα παραπάνω 9.) Ποια από τα παρακάτω αποτελούν μειονεκτήματα του Χρυσού Κανόνα; α.) η επιβολή περιορισμών στη χρησιμοποίηση της νομισματικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της ανεργίας β.) η εξασφάλιση της σταθερότητας των τιμών μόνο αν η σχετική τιμή του χρυσού και των άλλων αγαθών και υπηρεσιών είναι σταθερή γ.) η δυνατότητα που παρέχει το σύστημα σε χώρες με μεγάλη δυνητική παραγωγή χρυσού να επηρεάσουν τις διεθνείς μακροοικονομικές συνθήκες μέσω των πωλήσεων χρυσού δ.) το (α), (β) και (γ) ε.) τίποτα από τα παραπάνω 10.) Στο σύστημα του χρυσού συναλλαγματικού κανόνα τα διαθέσιμα των κεντρικών τραπεζών αποτελούνται: α.) μόνο από χρυσό β.) από χρυσό και δολάρια γ.) από χρυσό και νομίσματα των οποίων οι τιμές σε χρυσό είναι σταθερές δ.) από χρυσό και νομίσματα των οποίων οι τιμές σε χρυσό είναι κυμαινόμενες
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1 β 2 δ 3 γ 4 γ 5 α 6 δ 7 ε 8 δ 9 δ 10 γ