Σελίδα 2 από 52 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5 1.1 Αντικείμενο της Μελέτης 5 1.2 Προσέγγιση 5 1.3 Υπάρχουσα Πληροφορία 5 Χ.Θ. 0 Χ.Θ. 359 6 2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ 6 2.1 Επισκόπηση 6 2.2 Βασικά Μορφολογικά Χαρακτηριστικά κατά μήκος της όδευσης 6 3 ΛΙΘΟΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ 8 3.1 Επισκόπηση 8 3.2 Θράκη 8 3.2.1 Ποταμός Έβρος 10 3.2.2 Νότιος Έβρος 10 3.2.3 Τμήμα Πεδιάδες Έβρου 10 3.2.4 Πεδιάδα Κομοτηνής Ξάνθης 10 3.3 Ανατολική Κεντρική Μακεδονία 11 3.3.1 Τμήμα Βουνά Καβάλας 11 3.3.2 Πεδιάδα Φιλίππων 12 3.3.3 Κοιλάδα Σερρών 12 3.3.4 Κρούσια Όρη 12 3.3.5 Πεδιάδα Γαλλικού 12 4 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ 13 4.1 Επισκόπηση 13 4.2 Τύποι γεωλογικών Κινδύνων 13 4.2.1 Κατολισθήσεις και Καταπτώσεις 13 4.2.1.1 Τύποι κατολισθήσεων και καταπτώσεων 14 4.2.2 Ρήγματα 16 4.2.3 Ρευστοποίηση Εδάφους 17 4.2.3.1 Επιπτώσεις από την ρευστοποίηση εδάφους σε έναν αγωγό 17 4.2.4 Καρστικές περιοχές 18 4.2.4.1 Επίδραση του καρστ στους αγωγούς 19 4.2.5 Γεωλογικοί κίνδυνοι κατά μήκος της προτεινόμενης όδευσης του αγωγού 19 4.2.5.1 Ποταμός Έβρος (Χ.Θ. 0 13) 19 4.2.5.2 Νότιος Έβρος (Χ.Θ. 13 62) 20 4.2.5.3 Πεδινό τμήμα Έβρου (Χ.Θ. 62 86) 21 4.2.5.4 Πεδιάδα Κομοτηνής Ξάνθης (Χ.Θ. 86 176) 21 4.2.5.5 Βουνά Καβάλας (Χ.Θ. 176 193) 22 4.2.5.6 Πεδιάδα Φιλίππων (Χ.Θ. 193 225) 22 4.2.5.7 Κοιλάδα Σερρών (Χ.Θ. 225 295) 22
Σελίδα 3 από 52 4.2.5.8 Κρούσια Όρη (X.Θ. 295 329) 23 4.2.5.9 Πεδιάδα Γαλλικού (Χ.Θ 329 359) 23 4.3 Κατηγοριοποίηση ρηγμάτων κατά μήκος της όδευσης 24 4.3.1 Κατηγοριοποίηση των ρηγμάτων στο τμήμα του αγωγού ΤΑΡ 24 Χ.Θ. 359 Χ.Θ. 543 27 5 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ 27 5.1 Επισκόπηση 27 5.2 Βασικά μορφολογικά χαρακτηριστικά κατά μήκος της όδευσης 27 6 ΛΙΘΟΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ 30 6.1 Επισκόπηση 30 6.2 Κεντρική Μακεδονία 31 6.2.1 Πεδιάδα Αξιού 31 6.3 Δυτική Μακεδονία 33 6.3.1 Τμήμα Όρους Βέρμιο 34 6.3.2 Πεδιάδα Πτολεμαΐδας 35 6.3.3 Τμήμα Όρους Άσκιο 37 6.3.4 Τμήμα από Καστοριά μέχρι τα Σύνορα 37 7 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ 39 7.1 Επισκόπηση 39 7.2 Τύποι Γεωλογικών Κινδύνων 39 7.2.1 Κατολισθήσεις και Καταπτώσεις 39 7.2.1.1 Τύποι κατολισθήσεων και καταπτώσεων 40 7.2.2 Ρήγματα 43 7.2.3 Ρευστοποίηση Εδάφους 43 7.2.3.1 Επιπτώσεις από την ρευστοποίση εδάφους σε έναν αγωγό 44 7.2.4 Καρστικές περιοχές 44 7.2.4.1 Επίδραση του καρστ στους αγωγούς 45 7.2.5 Γεωλογικοί κίνδυνοι κατά μήκος της προτεινόμενης όδευσης του αγωγού 45 7.2.5.1 Τμήμα Πεδιάδας Αξιού (Χ.Θ. 359 425) 45 7.2.5.2 Τμήμα Όρους Βέρμιο (Χ.Θ. 425 466) 46 7.2.5.3 Τμήμα λεκάνης Πτολεμαΐδας (Χ.Θ. 466 486) 47 7.2.5.4 Τμήμα Όρους Άσκιο (Χ.Θ. 486 507) 48 7.2.5.5 Τμήμα από Καστοριά μέχρι τα σύνορα (Χ.Θ. 507 543) 48 7.3 Κατηγοριοποίηση ρηγμάτων κατά μήκος της όδευσης 49 7.3.1 Κατηγοριοποίηση των ρηγμάτων στο τμήμα του αγωγού ΤΑΡ 50
Σελίδα 4 από 52 ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 3-1 Λιθοστρωματογραφική - Τεκτονική στήλη των σχηματισμών στην περιοχή της Θράκης 9 Σχήμα 3-2 Απλοποιημένος γεωλογικός χάρτης Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης 11 Σχήμα 4-1 Σεισμογενείς πηγές στην ευρύτερη περιοχή του ΤΑΡ, με επίκεντρα σημαντικών σεισμών, σύμφωνα με το Σβώρα (2011) 25 Σχήμα 6-1 Λιθολογική τομή γεώτρησης κοντά στη Χαλκηδόνα 32 Σχήμα 6-2 Σύνθετη λιθοστρωματογραφική στήλη της δυτικής Μακεδονίας 33 Σχήμα 6-3 Σχηματική τομή της περιοχής Βέρμιο Πτολεμαΐδας 34 Σχήμα 6-4 Γεωλογική τομή της περιοχής ανάμεσα στο Αμύνταιο και τη Σαριγκιόλ 36 Σχήμα 6-5 Σχηματική τομή της περιοχής μεταξύ Καλοχωρίου και Αμπελόκηπων 38 Σχήμα 6-6 Γεωλογική τομή των υδροφόρων οριζόντων της πεδιάδας της Καστοριάς 38 Σχήμα 7-1 Σεισμογενείς πηγές στην ευρύτερη περιοχή του ΤΑΡ, με επίκεντρα σημαντικών σεισμών, σύμφωνα με το Σβώρα (2011) 51 ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 4-1 Ομάδες ρηγμάτων σύμφωνα με την κατηγορία τους 24 Πίνακας 7-1 Κατηγοριοποίηση ρηγμάτων 50
Σελίδα 5 από 52 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Αντικείμενο της Μελέτης Στα πλαίσια της συνολικής εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την προτεινόμενη κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου TAP, εξετάστηκαν επίσης οι γεωμορφολογικές, τεκτονικές, λιθοστρωματογραφικές και γεωτεχνικές συνθήκες. Βασικοί στόχοι της παρούσας έκθεσης είναι η σύνοψη των παραπάνω θεμάτων και η επισήμανση πιθανών γεωλογικών κινδύνων, που μπορεί να επηρεάσουν την κατασκευή. Η έκθεση χωρίζεται στα τμήματα της όδευσης Χ.Θ. 0-359 και Χ.Θ. 359 543. 1.2 Προσέγγιση Η παρούσα έκθεση βασίζεται αποκλειστικά στα ποιοτικά δεδομένα, στους χάρτες και στην υπάρχουσα βιβλιογραφία / εκθέσεις που συγκεντρώθηκαν. Οι χαρακτηρισμοί βασίζονται στα συμπεράσματα από τις υπάρχουσες εκθέσεις και στην κρίση των ειδικών της επιστημονικής ομάδας. 1.3 Υπάρχουσα Πληροφορία Χρησιμοποιήθηκαν οι γεωλογικοί χάρτες του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε.) για την άντληση σχετικών πληροφοριών (Ι.Γ.Μ.Ε. 1978, 1982, 1985, 1986, 1988, 1992 και 1997). Επίσης χρησιμοποιήθηκαν οι μελέτες κατασκευής του Ελληνικού Συστήματος Μεταφοράς Φυσικού Αερίου Υψηλής Πίεσης για τη συλλογή γεωλογικών πληροφοριών σχετικά με την υπό εξέταση περιοχή. Επιπρόσθετα τα δεδομένα για το Τμήμα Χ.Θ. 359-543 βασίζονται στις εργασίες που πραγματοποίησε η ILF (2005, 2006 και 2011) στην προτεινόμενη όδευση του αγωγού. Οι Στάμος (2009), Βεράνης (2010) και Καλούση (2010) κάνουν επίσης αναφορές στις γεωλογικές και γεωτεκτονικές συνθήκες της ευρύτερης περιοχής της Kεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας.
Σελίδα 6 από 52 Χ.Θ. 0 Χ.Θ. 359 2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ 2.1 Επισκόπηση Αυτή η ενότητα αποτελεί μια εισαγωγή στο γενικότερο γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής κατά μήκος της προτεινόμενης όδευσης του αγωγού. Η παροχή ποσοτικών γεωμορφολογικών και τοπογραφικών δεδομένων δεν αποτελεί αντικείμενο της παρούσης έκθεσης. 2.2 Βασικά Μορφολογικά Χαρακτηριστικά κατά μήκος της όδευσης Η διαδρομή του αγωγού που ξεκινάει από τους Κήπους και καταλήγει στη Ν. Μεσημβρία τοποθετείται κυρίως στα πεδινά με εξαίρεση κάποια περάσματα βουνών στα Πεύκα και την Κίρκη της Αλεξανδρούπολης, τα βουνά της Καβάλας, και τις περιοχές των Κρουσίων Ορέων και τέλος του Πενταλόφου. Αναλυτικότερα τα χαρακτηριστικά παρουσιάζονται παρακάτω: Η περιοχή του ποταμού Έβρου είναι η αρχή της διαδρομής καθώς αυτή διέρχεται από την ανατολική όχθη του Έβρου μέσω καλλιεργήσιμων επίπεδων περιοχών έως τη Χ.Θ.13. Στην περιοχή των Φερρών και της Αλεξανδρούπολης (Χ.Θ. 13-62) η διαδρομή του αγωγού έως το 43 ο χιλιόμετρο διασχίζει ομαλές καλλιεργήσιμες περιοχές και ένα δασικό ορεινό τμήμα περίπου 4 km από το χωριό Πεύκα. Στο επόμενο τμήμα, έως τη χιλιομετρική θέση των 65 km περνάει μέσα από το δάσος και την ορεινή περιοχή των βουνών της Κίρκης με υψόμετρο περίπου 500 m. Η πεδινή έκταση νότια της Μάζας στη Ροδόπη (Χ.Θ. 62-86) ακολούθως όπου η διαδρομή διασχίζει επίπεδες καλλιεργήσιμες περιοχές στη λεκάνη Κομοτηνής Σαπών. Η πεδιάδα Κομοτηνής Ξάνθης στη συνέχεια (Χ.Θ. 86-176) όπου η διαδρομή διασχίζει πολλά σημαντικά ποτάμια όπως το Βόζβο, τον Ασπροπόταμο, τον Ξηροπόταμο, τον Ξάνθη και τελικά τον ποταμό Νέστο και την πεδιάδα της Χρυσούπολης, φτάνοντας στην περιοχή κοντά στην πόλη της Νέας Καρβάλης.
Σελίδα 7 από 52 Τα βουνά Καβάλας είναι το επόμενο τμήμα (Χ.Θ. 176-193), όπου η διαδρομή διασχίζει ορεινές περιοχές βόρεια της πόλης της Καβάλας κατά μήκος κορυφογραμμών με δάση φτάνοντας σε υψόμετρο 700 m. Η πεδιάδα των Φιλίππων ακολουθεί (Χ.Θ. 193-225) όπου η χάραξη περνάει βόρεια του Όρους Παγγαίου, διασχίζοντας ομαλές καλλιεργήσιμες περιοχές κατά μήκος του ορίου της περιοχής όπου υπήρχαν τα αποξηραμένα έλη των Φιλίππων στο παρελθόν. Η πεδιάδα των Σερρών (Χ.Θ. 225-295) εν συνεχεία όπου η χάραξη περνά μέσα από λοφώδεις γεωργικές εκτάσεις μέχρι την κοιλάδα του Στρυμόνα με μέγιστο υψόμετρο 130m. Στο επόμενο τμήμα, η διαδρομή διασχίζει την πεδιάδα του ποταμού Στρυμόνα που περιέχει ένα πυκνό σύστημα τάφρων και καναλιών άρδευσης. Τα Κρούσια Όρη (Χ.Θ. 295-329) ακολούθως όπου η χάραξη διασχίζει ορεινή και βραχώδη περιοχή που καλύπτεται από πυκνό δάσος έως τη Χ,Θ, 310, όπου ο αγωγός περνάει κοντά στην πόλη του Λαχανά. Το ακόλουθο τμήμα έως την περιοχή της Ασσήρου (Χ.Θ. 329) είναι λοφώδεις καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Η κοιλάδα του Γαλλικού (Χ.Θ. 329-359) αποτελείται από διαφορετικές μορφολογικές υποενότητες. Από την περιοχή της Ασσήρου μέχρι την περιοχή του Δρυμού, η χάραξη διασχίζει λοφώδεις εκτάσεις, λιβάδια και καλλιεργήσιμες εκτάσεις με υψόμετρο περίπου 370 m. Έπειτα στο τμήμα Μελισσοχώρι - Πεντάλοφος, η διαδρομή διασχίζει ορεινή δασική περιοχή με υψόμετρο περίπου 400 m. Στη συνέχεια διασχίζεται η κοίτη του Γαλλικού ποταμού μέχρι το τέλος του υπό μελέτη τμήματος στη Νέα Μεσημβρία, όπου απαντώνται επίπεδες περιοχές με λιβάδια σε υψόμετρο περίπου 70 m.
Σελίδα 8 από 52 3 ΛΙΘΟΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ 3.1 Επισκόπηση Η ευρύτερη περιοχή της όδευσης του αγωγού, από τους Κήπους έως τη Ν. Μεσημβρία, αποτελείται από γεωλογικούς σχηματισμούς, οι οποίοι από γεωτεκτονική άποψη, ανήκουν στη Ροδοπική Περιροδοπική και Σερβομακεδονική Ζώνη με ηφαιστειακούς σχηματισμούς, μολασσικούς σχηματισμούς καθώς και Νεογενείς Τεταρτογενείς αποθέσεις. Το μεγαλύτερο τμήμα της όδευσης του αγωγού διασχίζει ομαλού ανάγλυφου περιοχές οι οποίες καλύπτονται από Τεταρτογενείς ή Πλειοκαινικές Πλειστοκαινικές αποθέσεις. Στα τμήματα της διαδρομής με ορεινό ή ημιορεινό ανάγλυφο, κυριαρχούν Αλπικοί σχηματισμοί. Αυτοί οι σχηματισμοί είναι συνήθως μεταμορφωμένα πετρώματα όπως γνεύσιοι, γνευσιοσχιστόλιθοι και μάρμαρα. 3.2 Θράκη Το Σχήμα 3-1 παρουσιάζει μια λιθοστρωματογραφική - τεκτονική στήλη των σχηματισμών στην περιοχή της Θράκης σύμφωνα με τους Π. Παπαδόπουλο, Γ. Κατσικάτο, 1992. Αυτό το σχήμα δείχνει την τεκτονική σχέση των κύριων ενοτήτων της περιοχής της Θράκης όπου η Περιροδοπική Ζώνη εμφανίζεται επωθημένη πάνω στη Ροδοπική Μάζα. Η μολασσική λεκάνη της Ροδόπης Έβρου έχει σχηματιστεί πάνω στους μεταμορφωμένους σχηματισμούς της Ροδοπικής Μάζας και της Περιροδοπικής Ζώνης. Νεογενή και Τεταρτογενή ιζήματα κείνται ασύμφωνα πάνω στους μολασσικούς σχηματισμούς. Ηφαιστειακή δραστηριότητα στην περιοχή έλαβε χώρα κατά την περίοδο Ολιγόκαινο Ηώκαινο έχοντας ως αποτέλεσμα τη σημαντική εξάπλωση των ηφαιστειακών σχηματισμών.
Σελίδα 9 από 52 Τίτλος έργου: Σχήμα 3-1 Doc. Λιθοστρωματογραφική - Τεκτονική στήλη των σχηματισμών στην περιοχή της Θράκης Πηγή: ΑΣΠΡΟΦΟΣ (2013)
Σελίδα 10 από 52 3.2.1 Ποταμός Έβρος Αυτό το τμήμα αποτελείται από τις Ολοκαινικές δελταϊκές αποθέσεις του Έβρου και τις μολασσικές αποθέσεις Ολιγοκαινικής και Ηωκαινικής ηλικίας. Οι δελταϊκές αποθέσεις κυρίως αποτελούνται από λεπτές και μικτές φάσεις αμμωδών αργίλων, ιλυωδών άμμων κτλ. Οι μολασσικοί σχηματισμοί αποτελούνται από εναλλαγές αργίλων, μάργων και λεπτών ψαμμιτών με βιοκλαστικές τράπεζες, λιγνιτικούς ορίζοντες και όξινους τόφφους, τοφφίτες, άμμους κτλ. 3.2.2 Νότιος Έβρος Αυτό το τμήμα αποτελείται κυρίως από ηφαιστειακούς σχηματισμούς όπως τόφφους, τοφφίτες, ανδεσίτες, δακιτοειδείς ανδεσίτες, μολασσικούς σχηματισμούς και Αλπικούς σχηματισμούς. Οι μολασσικοί σχηματισμοί που επικρατούν είναι Ηωκαινικοί και Ολιγοκαινικοί και αποτελούνται από μάργες που εναλλάσσονται ή μεταβαίνουν σε αμμώδεις μάργες, ψαμμίτες και κροκαλοπαγή. Στα υψηλότερα τμήματα συναντώνται τόφφοι και τοφφίτες με ασβεστολιθικές πυριτικές τράπεζες. Οι Αλπικοί σχηματισμοί είναι σχιστόλιθοι, χαλαζίτες, μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι, λατυποπαγή και συναντώνται στο ορεινό τμήμα των βουνών της Κίρκης. Στις μικρού πλάτους κοίτες των χειμάρρων συναντώνται Ολοκαινικές αποθέσεις. 3.2.3 Τμήμα Πεδιάδες Έβρου Αυτό το τμήμα των επίπεδων περιοχών αποτελείται από κυρίως από αλλουβιακές αποθέσεις με ένα μικρό ποσοστό ηφαιστειακών πετρωμάτων (τόφφοι - τοφφίτες, ανδεσίτες) που εμφανίζονται στην αρχή του τμήματος. Οι χαλαροί σχηματισμοί καλύπτουν το 85% του υπό μελέτη τμήματος. 3.2.4 Πεδιάδα Κομοτηνής Ξάνθης Αυτό το τμήμα αποτελείται από αλλουβιακές αποθέσεις (χαλαρά υλικά) σε ποσοστό 93%. Οι υπόλοιποι σχηματισμοί είναι κροκαλοπαγή και κορήματα.
Σελίδα 11 από 52 3.3 Ανατολική Κεντρική Μακεδονία Το Σχήμα 3-2 δείχνει έναν απλοποιημένο χάρτη της Ανατολικής Κεντρικής Μακεδονίας. Όπως φαίνεται στο σχήμα, στο μεγαλύτερο τμήμα της διαδρομής κυριαρχούν Νεογενείς και Τεταρτογενείς σχηματισμοί, ενώ μεταμορφωμένα πετρώματα καλύπτουν τις βόρειες περιοχές της πόλης της Καβάλας. Σχήμα 3-2 Απλοποιημένος γεωλογικός χάρτης Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Πηγή: Κατσικάτσος, 1992 3.3.1 Τμήμα Βουνά Καβάλας Αυτό το τμήμα αποτελείται από μάρμαρα και σχιστόλιθους σε ποσοστό 75%. Τα μάρμαρα των βουνών της Καβάλας είναι ανοικτότερου ή σκουρότερου φαιού χρώματος, εν μέρει λεπτοστρωματώδη σε στρώματα ή φακούς, κατά θέσεις εναλλασσόμενα με μαρμαρυγιακούς σχιστολίθους. Οι σχιστόλιθοι χαρακτηρίζονται ως μοσχοβιτικοί με ποικίλα μέρη χαλαζία και ανθρακικών.
Σελίδα 12 από 52 3.3.2 Πεδιάδα Φιλίππων Αυτό το τμήμα αποτελείται από αλλουβιακές αποθέσεις σε ποσοστό 100%. 3.3.3 Κοιλάδα Σερρών Αυτό το τμήμα αποτελείται από αλλουβιακές αποθέσεις σε ποσοστό 72% και Νεογενή σε ποσοστό 21%. Υπάρχουν επίσης μάρμαρα σε ποσοστό 7% στην καρστική περιοχή του σπηλαίου της Αλιστράτης. 3.3.4 Κρούσια Όρη Αυτό το τμήμα αποτελείται από βραχώδη υλικά σε ποσοστό 96%. Οι υπόλοιποι σχηματισμοί είναι Πλειστοκαινικές αποθέσεις που χαρακτηρίζονται ως χαλαρά βραχώδη υλικά. Ο γνεύσιος που επικρατεί στην ορεινή περιοχή είναι σκούρος γκρι ή καφέ, λεπτο- έως μεσόκοκκος, μονότονος (πλαγιόκλαστα, ανορθίτες, χαλαζίας, μοσχοβίτης, βιοτίτης, πενθιτικός καλιούχος άστριος, επίδοτο, κτλ). Το βραχώδες υπόβαθρο καλύπτεται συνήθως από ελουβιακό μανδύα σημαντικού πάχους. 3.3.5 Πεδιάδα Γαλλικού Αυτό το τμήμα αποτελείται από χαλαρά υλικά (αλλουβιακές αποθέσεις και Νεογενή ιζήματα) σε ποσοστό 75%. Οι υπόλοιποι σχηματισμοί είναι ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, κροκαλοπαγή που χαρακτηρίζονται ως σκληροί βραχώδεις σχηματισμοί Τριαδικής Ιουρασικής ηλικίας με μια μικρή εμφάνιση Γάββρου Οφιολιθικού τύπου. Αυτοί οι Αλπικοί βραχώδεις σχηματισμοί αποτελούν την ορεινή περιοχή στα βόρεια των Πενταλόφου - Μελισσοχωρίου και ανήκουν στη Σερβομακεδονική Ζώνη.
Σελίδα 13 από 52 4 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ 4.1 Επισκόπηση Αυτή η ενότητα περιλαμβάνει μία σύντομη περιγραφή των βασικών τύπων γεωλογικών κινδύνων που μπορεί να επηρεάσουν την κατασκευή της προτεινόμενης όδευσης. Επιπλέον, παρουσιάζονται οι βασικοί γεωλογικοί κίνδυνοι που αναγνωρίζονται κατά μήκος της προτεινόμενης όδευσης αγωγού. 4.2 Τύποι γεωλογικών Κινδύνων 4.2.1 Κατολισθήσεις και Καταπτώσεις Η κατολίσθηση υπεδάφους (βάθος άνω των 5 m) αποτελεί των πιο μεγάλο γεωλογικό κίνδυνο για το έργο του αγωγού εξαιτίας των παρακάτω λόγων: Το μεγάλο μέγεθος αυτών των κατολισθήσεων (πλάτος και μήκος που κυμαίνεται από αρκετές εκατοντάδες μέτρα έως μερικά χιλιόμετρα). Τη δομικά απρόβλεπτη συμπεριφορά κατολίσθησης που οφείλεται στη μεγάλη πολυπλοκότητα των προτύπων διαταραχής εδάφους, τα οποία σχετίζονται με μια τέτοια κατολίσθηση, καθώς και στην τυχαία φύση των συμβάντων ενεργοποίησης. Η αδυναμία πρόβλεψης της συμπεριφοράς κατολίσθησης αναφέρεται στη συχνότητα/μέγεθος των κινήσεων και στον τύπο διαταραχών του εδάφους, τα οποία μπορεί να αναμένονται στα διαφορετικά τμήματα του όγκου κατολίσθησης. Λόγω της αβεβαιότητας που σχετίζεται με την εδαφική συμπεριφορά της κατολίσθησης και των δυσκολιών στην επίτευξη σημαντικής μείωσης του κινδύνου χωρίς να απαιτείται μεγάλη επένδυση σε χρόνο και πόρους, η διέλευση από ένα σημείο κατολίσθησης με εφαρμογή μέτρων αντιμετώπισης δεν είναι μία πρακτική λύση για την όδευση του αγωγού μέσα από έδαφος όπου παρουσιάζεται κατολίσθηση υπεδάφους. Επιπλέον, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ένα από τα πιθανά συμβάντα ενεργοποίησης της κατολίσθησης είναι η κίνηση του εδάφους που προκαλείται από τους σεισμούς (αναφέρεται επίσης και ως σεισμική φόρτιση), την οποία δεν μπορεί να αποτρέψει ο άνθρωπος.
Σελίδα 14 από 52 Επομένως, η αποφυγή θεωρείται ως η καταλληλότερη στρατηγική για την επιλογή της όδευσης σε περιοχές με υπάρχοντα σημεία κατολίσθησης υπεδάφους ή αντίστοιχα σημεία επιρρεπή στην κατολίσθηση υπεδάφους. Η διέλευση από σημεία με κατολισθήσεις σε μικρό βάθος (βάθος μικρότερο των 5 m) και από περιοχές που είναι επιρρεπείς σε ρηχή κατολίσθηση συνήθως είναι εφικτή με εφαρμογή μέτρων αντιμετώπισης. Τα μέτρα αντιμετώπισης περιλαμβάνουν το θάψιμο του αγωγού κάτω από τη βάση του κινούμενου εδάφους και τη σταθεροποίηση της κατολίσθησης (π.χ. τροποποίηση της γεωμετρίας πρανούς με χωματουργικές εργασίες, αποστράγγιση, εφαρμογή μέτρων περιορισμού, έλεγχο διάβρωσης, κλπ.). Επιπλέον, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ένα επίπεδο υπολειπόμενου κινδύνου κατολίσθησης είναι η αναπόφευκτη συνέπεια της όδευσης από ορεινές περιοχές, επιρρεπείς στην κατολίσθηση. 4.2.1.1 Τύποι κατολισθήσεων και καταπτώσεων Οι πτώσεις είναι βίαιες κινήσεις μαζών γεωλογικών υλικών, όπως βράχοι και ογκόλιθοι, οι οποίες αποσπώνται από απότομες πλαγιές ή γκρεμούς. Ο διαχωρισμός πραγματοποιείται κατά μήκος ασυνεχειών, όπως ρωγμές, ενώσεις και γραμμές διαστρωμάτωσης, ενώ η κίνηση συμβαίνει μέσω της ελεύθερης πτώσης, της αναπήδησης και της κύλισης. Οι πτώσεις επηρεάζονται σημαντικά από τη βαρύτητα, τη μηχανική διάβρωση και την παρουσία ενδοπορικού νερού. Οι αστοχίες με ανατροπή διακρίνονται από την εμπρόσθια περιστροφή μίας ή περισσοτέρων μονάδων γύρω από κάποιο θεμελιώδες σημείο, κάτω ή χαμηλά στη μονάδα, υπό την επίδραση της βαρύτητας και δυνάμεων που ασκούνται από τις παρακείμενες μονάδες ή από υγρά σε ρωγμές. Υπάρχουν πέντε βασικές κατηγορίες ροής που διαφέρουν μεταξύ τους: 1. Η ροή φερτών υλικών είναι μία μορφή ραγδαίας κίνησης μάζας, κατά την οποία ένας συνδυασμός χαλαρού εδάφους, βράχων, οργανικών υλικών, αέρα και νερού κινητοποιείται σαν ένα είδος πολτού που ρέει σε ένα πρανές. Οι ροές φερτών υλικών περιλαμβάνουν λιγότερο από 50% λεπτών ιζημάτων. Οι ροές φερτών υλικών συνήθως προκαλούνται από
Σελίδα 15 από 52 έντονη ροή επιφανειακών υδάτων, που οφείλεται σε ισχυρή κατακρήμνιση ή ραγδαίο λιώσιμο του χιονιού που διαβρώνει και κινητοποιεί τα χαλαρά εδάφη ή τα βράχια σε απότομα πρανή. Οι ροές φερτών υλικών επίσης ενεργοποιούνται συχνά από άλλου τύπου κατολισθήσεις που συμβαίνουν σε απότομες πλαγιές, είναι σχεδόν κορεσμένες, και αποτελούνται από μεγάλες αναλογίες ιλύος και υλικών σε μέγεθος άμμου. Οι περιοχές προέλευσης των ροών φερτών υλικών σχετίζονται συχνά με απότομες ρεματιές, ενώ τα αποθέματα φερτών υλικών υποδεικνύονται από την παρουσία φερτών υλικών στα στόμια των ρεματιών. 2. Βίαιες κατολισθήσεις κορημάτων: Αυτή είναι μία παραλλαγή κατολίσθησης με πολύ έως εξαιρετικά ραγδαία ροή κορημάτων. 3. Η ροή εδάφους έχει χαρακτηριστικό σχήμα κλεψύδρας. Το υλικό του πρανούς ρευστοποιείται και τρέχει, δημιουργώντας μία λεκάνη ή κοιλότητα στην κορυφή. Η ροή είναι επιμηκυμένη και συνήθως περιλαμβάνει λεπτόκοκκα υλικά ή πετρώματα με άργιλο σε μέτρια πρανή και κάτω από συνθήκες μεγάλης υγρασίας. Ωστόσο, είναι εφικτό να εμφανιστούν ξηρές ροές με κοκκώδη υλικά. Η ροή γεωδών υλικών είναι μία ροή εδάφους που αποτελείται από ένα υλικό, το οποίο είναι αρκετά υγρό ώστε να ρέει γρήγορα και που περιλαμβάνει τουλάχιστον 50% σωματίδια άμμου, ιλύος και αργίλου. Σε κάποιες περιπτώσεις, για παράδειγμα σε πολλά δημοσιογραφικά ρεπορτάζ, οι ροές γεωδών υλικών και οι ροές κορωμάτων αναφέρονται κοινώς ως «κατολισθήσεις λάσπης». 4. Η ολίσθηση είναι η ανεπαίσθητα αργή, σταθερή, καθοδική κίνηση του εδάφους ή των βράχων σε μία πλαγιά. Η κίνηση προκαλείται από δυνάμεις διάτμησης που είναι επαρκείς για να δημιουργήσουν μόνιμη παραμόρφωση, αλλά παράλληλα αρκετά μικρός ώστε να προκαλέσουν αστοχία διάτμησης. Γενικά υπάρχουν τρεις τύποι ολίσθησης: (1) εποχική, όπου η κίνηση προκαλείται στο βάθος του εδάφους, επηρεασμένη από τις εποχιακές αλλαγές στην υγρασία και στη θερμοκρασία του εδάφους. (2) συνεχής, όπου οι δυνάμεις διάτμησης υπερβαίνουν συνεχώς την αντοχή του υλικού, και (3) προοδευτική, όπου τα πρανή φτάνουν στο σημείο αστοχίας σαν άλλοι τύποι κινήσεων των μαζών. Η ολίσθηση υποδεικνύεται από καμπυλωτούς κορμούς δέντρων, λυγισμένους φράχτες ή τοιχώματα συγκράτησης, γερμένους στύλους ή φράχτες, και μικρούς κυματισμούς ή ανυψώσεις του εδάφους. 5. Οι πλευρικές εξαπλώσεις είναι διακριτές καθώς συνήθως εμφανίζονται σε πολύ ήπιες πλαγιές ή σε επίπεδο έδαφος. Η κυρίαρχη κίνηση είναι η πλευρική επέκταση, σε συνδυασμό με τις θραύσεις διάτμησης ή εφελκυσμού. Η αστοχία προκαλείται από τη ρευστοποίηση, μια διαδικασία κατά την οποία τα κορεσμένα, χαλαρά και μη συνεκτικά ιζήματα (συνήθως άμμος και ιλύς) μετατρέπονται από συμπαγή σε υγροποιημένα. Η αστοχία συνήθως ενεργοποιείται από μια ραγδαία κίνηση του εδάφους, όπως ένας σεισμός, ωστόσο είναι εφικτό να προκληθεί και με τεχνητό τρόπο. Όταν συνεκτικά υλικά, όπως το βραχώδες υπόβαθρο ή το έδαφος, βρίσκονται επάνω σε υλικά που
Σελίδα 16 από 52 ρευστοποιούνται, οι ανώτερες μονάδες μπορεί να υποστούν θραύση και έκταση με αποτέλεσμα να βυθιστούν, να μετασχηματιστούν, να περιστραφούν, να αποσαθρωθούν ή να υγροποιηθούν και να ρεύσουν. Η πλευρική εξάπλωση στα λεπτόκοκκα υλικά σε ρηχές πλαγιές είναι συνήθως προοδευτική. Η αστοχία ξεκινάει απότομα σε μία μικρή περιοχή και εξαπλώνεται ραγδαία. Συχνά, η αρχική αστοχία είναι μία ύφεση, αλλά σε κάποια υλικά παρατηρούνται κινήσεις χωρίς να υπάρχει εμφανής αιτία. Ο συνδυασμός δύο ή περισσοτέρων από τους παραπάνω τύπους είναι γνωστός ως πολύπλοκη κατολίσθηση Οι πιο κοινές επιπτώσεις που προκαλούνται σε έναν αγωγό από μια κατολίσθηση, η οποίες σχετίζονται με τις διαταραχές του εδάφους, περιλαμβάνουν: Πλευρική μετατόπιση αγωγού, Καθίζηση αγωγού, Ανύψωση αγωγού, Σημαντική πλαστική παραμόρφωση του υλικού των τοιχωμάτων του αγωγού (λόγω της συμπίεσης, της διάτμησης ή της τάνυσης), Απώλεια στήριξης (δηλ., απώλεια των εδαφικών στηριγμάτων σε περίπτωση όπου μια κατολίσθηση απομακρύνει εδαφικό υλικό σε σημαντικό μήκος της τάφρου του αγωγού), Αύξηση του στατικού φορτίου στον αγωγό (δηλ., ο αγωγός θάβεται κάτω από τα φερτά υλικά της κατολίσθησης). Προσωρινή αύξηση του δυναμικού φορτίου επάνω στον αγωγό (δηλ., δέχεται καταπόνηση από βράχια που πέφτουν). 4.2.2 Ρήγματα Οι σεισμοί που προκαλούν την επιφανειακή θραύση αποτελούν ένα σημαντικό ζήτημα για τους θαμμένους αγωγούς, καθώς οι αγωγοί που διασχίζουν τις ζώνες ρηγμάτων θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα επιμήκυνσης και καμπτικής παραμόρφωσης ώστε να εξισορροπούν τις επιφανειακές μετατοπίσεις του εδάφους. Εάν ένας αγωγός διασχίζει ένα ρήγμα που θεωρείται ενεργό, τότε είναι απαραίτητο να καταγραφθεί η τοποθεσία, ο προσανατολισμός, τα χαρακτηριστικά ολίσθησης και η ζώνη διατάραξης, ενώ παράλληλα θα πρέπει να γίνει υπολογισμός της ποσότητας και του τύπου πιθανής μετατόπισης που μπορεί να προκύψει.
Σελίδα 17 από 52 Ο όρος ενεργό ρήγμα, με όρους γεωλογίας,, αναφέρεται στο ότι το υπό μελέτη ρήγμα έχει τη δυνατότητα κάποια στιγμή να μετατοπιστεί ξανά. Ο ορισμός της δραστηριότητας εξαρτάται από τη φύση της υπό μελέτης εγκατάστασης. Για ένα τυπικό έργο αγωγού, ένα ρήγμα θεωρείται ενεργό εάν μπορεί να αποδειχτεί ότι έχει γίνει μετατόπιση της επιφάνειας του εδάφους κατά την Ολοκαινική Περίοδο, δηλ., τα τελευταία 10.000 χρόνια. Οι πρακτικές σχεδιασμού της βιομηχανίας αγωγών ποικίλουν σε μεγάλο βαθμό αναφορικά με τον καθορισμό του επιπέδου της δραστηριότητας ρηγμάτων για εξυπηρέτηση του σχεδιασμού. Ένας λόγος για αυτή την έλλειψη ομοιογένειας είναι ότι δεν υπάρχει κανένας αξιόπιστος τρόπος πρόβλεψης της πιθανότητας μελλοντικής μετατόπισης ρηγμάτων. Οι βασικοί μηχανισμοί που ελέγχουν αυτά τα φαινόμενα μετριούνται σε όρους γεωλογικών χρόνων (εκατομμύρια έτη) και αντίστοιχα η κατηγορία μεγέθους τους ξεπερνάει τη διάρκεια ζωής ενός έργου αγωγού. Συνεπώς, για την αξιολόγηση/σχεδιασμό της διέλευσης αγωγού από ενεργά επιφανειακά ρήγματα, είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθεί η κρίση των επιστημόνων με βάση την εκτεταμένη εμπειρία και τις παρατηρήσεις σχετικά με τις μετατοπίσεις του ρήγματος κατά τη διάρκεια των παλαιότερων σεισμών. 4.2.3 Ρευστοποίηση Εδάφους Η ρευστοποίηση του εδάφους είναι ένα δευτερεύον σεισμικό φαινόμενο, που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ακεραιότητα ενός αγωγού. Η πιθανότητα ρευστοποίησης του εδάφους εξαρτάται από την τοποθεσία. Η ρευστοποίηση είναι πιθανότερο να συμβεί σε έδαφος κορεσμένο από νερό, με σχετικά ομοιόμορφη λεπτόκοκκη άμμο ή χονδρόκοκκη ιλύ σε χαλαρή κατάσταση. Αυτές οι υπόγειες συνθήκες καθορίζονται από συγκεκριμένους συνδυασμούς γεωμορφολογικών συνθηκών, ιζηματογενών συστημάτων και σεισμικής έκθεσης. 4.2.3.1 Επιπτώσεις από την ρευστοποίηση εδάφους σε έναν αγωγό Διάρρηξη αγωγού εξαιτίας οριζόντιας εξάπλωσης (η οριζόντια εξάπλωση είναι κατολισθήσεις που προκαλούνται από την ρευστοποίηση εδάφους και εμφανίζονται σε πλαγιές με μικρή κλίση: < 3 μοίρες). Διάρρηξη αγωγού εξαιτίας ολισθήσεων ροής. Οι ολισθήσεις ροής είναι κατολισθήσεις που μπορεί επίσης να προκληθούν από την ρευστοποίηση εδάφους. Παρουσιάζονται συνήθως σε πλαγιές με κλίση μεγαλύτερη των 3 μοιρών.
Σελίδα 18 από 52 Καθιζήσεις αγωγού: Μπορεί να προκληθούν από ταλάντωση του εδάφους που είναι χαρακτηριστική για περιπτώσεις σχεδόν πλήρως επίπεδου εδάφους. Η ταλάντωση εδάφους προκαλείται όταν γίνεται υγροποίηση σε μεγάλο βάθος, ή ανάμεσα σε έγκλειστα ρευστοποιημένα στρώματα. Προσωρινή απώλεια στήριξης: Η απώλεια της αντοχής του εδάφους που προκαλείται από την υγροποίηση μπορεί να προκαλέσει πλήρη απώλεια της εδαφικής στήριξης σε ένα σημαντικό μήκος της τάφρου του αγωγού για μια περιορισμένη χρονική περίοδο. Ελαφριά ανύψωση του αγωγού: Η επίπλευση του αγωγού μπορεί να προκύψει σε περιπτώσεις όπου ένας θαμμένος αγωγός βρίσκεται γύρω από ρευστοποιημένο έδαφος και το βάρος του αγωγού είναι μικρότερο από αυτό του μετατοπισμένου ρευστοποιημένου εδάφους. 4.2.4 Καρστικές περιοχές Καρστικό είναι ένα χαρακτηριστικό του εδάφους που αναπτύσσεται σε διαλυτά πετρώματα μέσω της μεγέθυνσης των ασυνεχειών από τη ροή υπόγειων υδάτων (που στο τέλος σχηματίζουν σπήλαια). Σε καλά ανεπτυγμένες καρστικές περιοχές, τα κενά και τα σπήλαια μπορεί να είναι αρκετά μεγάλα και πλατιά ώστε να εξυπηρετούν το σύνολο της φυσικής αποστράγγισης. Οι περισσότερες καρστικές περιοχές στον κόσμο, σχηματίζονται σε ασβεστολιθικά πετρώματα και μάρμαρο, το οποίο είναι το μεταμορφικά τους ισοδύναμο. Παρουσιάζεται μικρότερη καρστικότητα σε γύψινα πετρώματα, τα οποία εμφανίζονται σε μικρότερη έκταση στην επιφάνεια της γης, και σε πολύ μικρό ποσοστό σε άλλα ακόμη περισσότερο διαλυτά πετρώματα. Ο γύψος είναι πολύ περισσότερο διαλυτός από ότι ο ασβεστόλιθος, με αποτέλεσμα το καρστικό φαινόμενο να αναπτυχθεί πιο γρήγορα στο γύψο από ότι στον ασβεστόλιθο. Η βασικότερη μηχανική σπουδαιότητα του καρστικού φαινομένου είναι η ύπαρξη υπόγειων κοιλοτήτων, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν την καταβύθιση ή την απότομη κατάρρευση του εδάφους. Συχνά, αλλά όχι πάντα, σχηματίζεται ένα διακριτό σύνολο από χαρακτηριστικά εδάφους στην επιφάνεια της περιοχής (π.χ. κλειστές υφέσεις χωρίς εξόδους για την επιφανειακή αποστράγγιση, αποδιοργανωμένη τοπογραφία, κλπ.).
Σελίδα 19 από 52 4.2.4.1 Επίδραση του καρστ στους αγωγούς Παραμόρφωση αγωγού λόγω καταβύθισης: Η καρστική καταβύθιση σχηματίζεται στην εδαφική κάλυψη που βρίσκεται επάνω από σπηλαιώδη πετρώματα, λόγω της έκπλυσης του εδάφους στις σχισμές του εδαφικού υποβάθρου. Απώλεια στήριξης, δηλαδή απώλεια των εδαφικών στηριγμάτων σε περίπτωση όπου μια κατάρρευση απομακρύνει το εδαφικό υλικό σε σημαντικό μήκος της τάφρου του αγωγού, Θραύση αγωγού σε περίπτωση όπου τα τοιχώματα του αγωγού δεν μπορούν να αντέξουν την παραμόρφωση που προκαλείται από την απώλεια της εδαφικής υποστήριξης κατά μήκος μια εδαφικής κατακρήμνισης που προκαλείται από καταβύθιση ή κατάρρευση. 4.2.5 Γεωλογικοί κίνδυνοι κατά μήκος της προτεινόμενης όδευσης του αγωγού 4.2.5.1 Ποταμός Έβρος (Χ.Θ. 0 13) Χ.Θ. 0.0 έως 0.7 Διέλευση κατακλυζόμενης έκτασης Έβρου: Ο ποταμός αποτελεί περιοχή πιθανής ρευστοποίησης εδάφους. Απαιτείται περαιτέρω γεωτεχνική έρευνα ώστε να καθοριστούν οι εδαφικές συνθήκες στην περιοχή. Χαρτογραφημένα ρήγματα κατά μήκος αυτού του τμήματος: Χ.Θ. 0.6: ρήγμα # 1, κατηγορία 3 Χ.Θ. 4.5: ρήγμα # 2, κατηγορία 3 Χ.Θ. 4.7: ρήγμα # 3, κατηγορία 3 Χ.Θ. 5.4: ρήγμα # 4, κατηγορία 3 Χ.Θ. 6.7: ρήγμα # 5, κατηγορία 3 Χ.Θ. 7.8: ρήγμα # 6, κατηγορία 3 Χ.Θ. 8.7: ρήγμα # 7, κατηγορία 3 Χ.Θ. 9.3: ρήγμα # 8, κατηγορία 3 Χ.Θ. 9.9: ρήγμα # 9, κατηγορία 3 Χ.Θ. 11.4: ρήγμα # 10, κατηγορία 3
Σελίδα 20 από 52 Χ.Θ. 12.2: ρήγμα # 11, κατηγορία 3 Χ.Θ. 12.9: ρήγμα # 12, κατηγορία 3 4.2.5.2 Νότιος Έβρος (Χ.Θ. 13 62) Στα ορεινά περάσματα του τμήματος θα μπορούσαν να υπάρξουν προβλήματα ευστάθειας πρανών κατά τη διάρκεια και μετά από την κατασκευή. Χ.Θ. 27 32: Περιοχή χωριού Πεύκα Ιδιαίτερη προσοχή και περαιτέρω έρευνα ευστάθειας πρανών πρέπει να πραγματοποιηθεί στην περιοχή του περάσματος των Πεύκων όπου οι ηφαιστειακοί - μεταηφαιστειακοί συνήθως παρουσιάζουν κίνδυνο κατολισθήσεων. Χ.Θ. 43 62: Βουνά της Κίρκης Επίσης ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην περιοχή των βουνών της Κίρκης - Παλαγίας όπου η διαδρομή πρέπει να ακολουθήσει διεύθυνση κάθετη στις ισοϋψείς και παράλληλη στον υφιστάμενο αγωγό ΔΕΣΦΑ. Τέλος, ιδιαίτερη προσοχή στην κατασκευή της Ζώνης Διέλευσης του αγωγού απαιτείται στους σχιστολιθικούς σχηματισμούς όπου πρέπει να αποφευχθούν τα υψηλά τεχνητά πρανή. Χαρτογραφημένα ρήγματα κατά μήκος αυτού του τμήματος: Χ.Θ. 14.3: ρήγμα # 13, κατηγορία 3 Χ.Θ. 15.3: ρήγμα # 14, κατηγορία 3 Χ.Θ. 16.5: ρήγμα # 15, κατηγορία 3 Χ.Θ. 17.1: ρήγμα # 16, κατηγορία 3 Χ.Θ. 17.9: ρήγμα # 17, κατηγορία 3 Χ.Θ. 18.2: ρήγμα # 18, κατηγορία 3 Χ.Θ. 20.2: ρήγμα # 19, κατηγορία 3 Χ.Θ. 20.6: ρήγμα # 20, κατηγορία 3 Χ.Θ. 20.9: ρήγμα # 21, κατηγορία 3
Σελίδα 21 από 52 Χ.Θ. 23.9: ρήγμα # 22, κατηγορία 3 Χ.Θ. 25.4: ρήγμα # 23, κατηγορία 3 Χ.Θ. 26.8: ρήγμα # 24, κατηγορία 3 Χ.Θ. 26.9: ρήγμα # 25, κατηγορία 3 Χ.Θ. 29.6: ρήγμα # 26, κατηγορία 3 Χ.Θ. 30.0: ρήγμα # 27, κατηγορία 3 Χ.Θ. 30.8: ρήγμα # 28, κατηγορία 3 Χ.Θ. 31.6: ρήγμα #29, κατηγορία 3 Χ.Θ. 46.6: ρήγμα #30, κατηγορία 4 Χ.Θ. 49.7: ρήγμα #31, κατηγορία 4 Χ.Θ. 50.6: ρήγμα #32, κατηγορία 4 Χ.Θ. 51.0: ρήγμα #33, κατηγορία 4 Χ.Θ. 58.9: ρήγμα #34, κατηγορία 4 Χ.Θ. 62.0: ρήγμα #35, κατηγορία 4 4.2.5.3 Πεδινό τμήμα Έβρου (Χ.Θ. 62 86) Χ.Θ. 77.0-78.0, Χ.Θ. 81.5-82.0, Χ.Θ. 86.5 Περιοχή Πιθανής Ρευστοποίησης. Ο κίνδυνος πιθανού φαινομένου ρευστοποίησης πρέπει να εξετάζεται ιδιαίτερα στις κοίτες των διασταυρούμενων ποταμών όπου αναμένονται κορεσμένες εδαφικές συνθήκες. 4.2.5.4 Πεδιάδα Κομοτηνής Ξάνθης (Χ.Θ. 86 176) Χ Θ. 86-176 στις κοίτες των ποταμών Παρόμοιες συνθήκες με το ανωτέρω τμήμα της διαδρομής. Ο κίνδυνος πιθανού φαινομένου ρευστοποίησης πρέπει να εξετάζεται ιδιαίτερα στις κοίτες των διασταυρούμενων ποταμών. Υψηλός υδροφόρος ορίζοντας αναμένεται στην περιοχή.
Σελίδα 22 από 52 Χαρτογραφημένα ρήγματα κατά μήκος αυτού του τμήματος: Χ.Θ. 95.0: ρήγμα # 36, κατηγορία 3 Χ.Θ. 101.3: ρήγμα # 37, κατηγορία 3 Χ.Θ. 121.2 & 122.4: ρήγμα # 38, κατηγορία 1 2, ο αγωγός τρέχει παράλληλα και σε απόσταση έως 1 km από αυτό Χ Θ. 175.8: ρήγμα # 39, κατηγορία 1 2, ο αγωγός τρέχει παράλληλα και σε απόσταση έως 1 km από αυτό 4.2.5.5 Βουνά Καβάλας (Χ.Θ. 176 193) Χ.Θ. 185-193 Πιθανά θέματα ευστάθειας πρανών ιδιαίτερα στους σχιστολιθικούς σχηματισμούς. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί και περαιτέρω έρευνα ευστάθειας πρανών πρέπει να πραγματοποιηθεί στην περιοχή. 4.2.5.6 Πεδιάδα Φιλίππων (Χ.Θ. 193 225) Χ.Θ. 201-206 Όρια περιοχής Τύρφης Η διαδρομή περνάει στο σύνορο της περιοχής της Τύρφης και των αποξηραμένων ελών των Φιλίππων. Πιθανός κίνδυνος ύπαρξης οργανικής τύρφης στο αργιλώδες έδαφος θα μπορούσε να δημιουργήσει συνθήκες αστάθειας στη θεμελίωση του αγωγού. Είναι απαραίτητη γεωτεχνική έρευνα σε αυτό το τμήμα ώστε να σχεδιαστούν μέτρα αντιμετώπισης στην κατασκευή του αγωγού. Υψηλός υδροφόρος ορίζοντας αναμένεται στην περιοχή. 4.2.5.7 Κοιλάδα Σερρών (Χ.Θ. 225 295) Χ.Θ. 225.5-230.5 Όρια καρστικής περιοχής. Η διαδρομή περνάει στα όρια της καρστικής περιοχής κοντά στο Σπήλαιο της Αλιστράτης. Πρέπει να εξεταστεί η πιθανότητα ύπαρξης κοιλοτήτων.
Σελίδα 23 από 52 Χ.Θ. 289-294 Ποταμός Στρυμόνας Στην πεδιάδα του Στρυμόνα πρέπει να εξεταστεί η πιθανότητα ρευστοποίησης. Η περιοχή εμφανίζει επίσης υψηλό υδροφόρο ορίζοντα. Χ.Θ. 280-289 Περιοχές πλημμύρων με καλλιέργειες ρυζιού κοντά στον ποταμό Στρυμόνα. Σε επόμενα στάδια μελέτης πρέπει να εξεταστεί η αναγκαιότητα ειδικών κατασκευαστικών μεθόδων για αυτό το τμήμα της διαδρομής. Χαρτογραφημένα ρήγματα κατά μήκος αυτού του τμήματος: Χ.Θ. 236.9: ρήγμα # 40, κατηγορία 3 Χ.Θ. 243.3: ρήγμα # 41, κατηγορία 3 4.2.5.8 Κρούσια Όρη (X.Θ. 295 329) Χ.Θ. 295-310 Περιοχή πιθανής αστάθειας Οι σχηματισμοί γνεύσιου της περιοχής χαρακτηρίζονται από βαθιά αποσάθρωση που έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ελουβιακού μανδύα μεγάλου πάχους. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε πιθανά φαινόμενα αστάθειας. Σε επόμενα στάδια μελέτης απαιτείται λεπτομερής έρευνα στο πεδίο και γεωτεχνική μελέτη της όδευσης. Χαρτογραφημένα ρήγματα κατά μήκος αυτού του τμήματος: Χ.Θ. 311.1: ρήγμα # 45, κατηγορία 3 4.2.5.9 Πεδιάδα Γαλλικού (Χ.Θ 329 359) Χ.Θ. 340.5-350 Ασβεστολιθικοί σχηματισμοί Στους ασβεστόλιθους πρέπει να εξεταστεί η ύπαρξη καρστικών περιοχών. Χ.Θ. 353.5-354.5 Στην περιοχή της κοίτης του Γαλλικού ποταμού πρέπει να εξεταστεί πιθανότητα ρευστοποίησης.
Σελίδα 24 από 52 Χαρτογραφημένα ρήγματα κατά μήκος αυτού του τμήματος: Χ.Θ. 346.7: ρήγμα # 46, κατηγορία 4 Χ.Θ. 349.7: ρήγμα # 47, κατηγορία 3 4.3 Κατηγοριοποίηση ρηγμάτων κατά μήκος της όδευσης Η ακόλουθη κατηγοριοποίηση των ρηγμάτων έχει ληφθεί υπόψη: Κατηγορία 1: Σεισμικά ρήγματα. Ρήγματα που σχετίζονται με γνωστό ιστορικό ή παλαιοσεισμολογικό σεισμό. Κατηγορία 2: Πιθανά ενεργά ρήγματα. Ρήγματα που έχουν επαρκή γεωλογικά και γεωμορφολογικά στοιχεία που υποδηλώνουν ενεργοποίηση από το Άνω Πλειστόκαινο. Κατηγορία 3: Νεοτεκτονικά ρήγματα. Ρήγματα που επηρεάζουν Μετα-αλπικά και προ- Πλειστοκαινικά πετρώματα, χωρίς να υπάρχουν ενδείξεις για ενεργοποίηση από τότε. Κατηγορία 4: Ρήγματα με άγνωστη δραστηριότητα. Είναι κυρίως ρήγματα βασικών λεκανών χωρίς να παρουσιάζουν χαρακτηριστικά που να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη χρονολόγηση πρόσφατης δραστηριότητας. 4.3.1 Κατηγοριοποίηση των ρηγμάτων στο τμήμα του αγωγού ΤΑΡ Ο ακόλουθος πίνακας (Πίνακας 4-1) συνοψίζει την κατηγοριοποίηση των ρηγμάτων στη ζώνη του αγωγού ΤΑΡ για το τμήμα Κήποι Ν. Μεσημβρία. Πίνακας 4-1 Ομάδες ρηγμάτων σύμφωνα με την κατηγορία τους Κατηγορία ρήγματος Ρήγμα # 1-2. Σεισμικά και πιθανά ενεργά 38, 39 3. Νεοτεκτονικά 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 36, 37, 40, 41, 44, 45, 47 4. Άγνωστης δραστηριότητας 30, 31, 32, 33, 34, 35, 42, 43, 46 Πηγή: Τμήμα, ΑΠΘ, Ρήγματα στη ζώνη του αγωγού ΤΑΡ, Τμήμα της Περιβαλλοντικής μελέτης, Dr. Αλέξανδρος Χατζηπέτρος, 31.03.2013 Τα κυρίαρχα ενεργά ρήγματα στην περιοχή είναι τα ρήγματα # 38 και # 39 (περιοχή Ιάσμου και Καβάλας Ξάνθης αντίστοιχα), τα οποία αποτελούν τμήματα της μεγάλης Σύνθετης Σεισμογενούς Πηγής της Θράκης (Πίνακας 4-1, Σβώρας, 2011). Αυτή η επιμήκης τεκτονική δομή με κλίση προς νότο διαχωρίζει τα βουνά της Ροδόπης, στα βόρεια, από τη λεκάνη Καβάλας
Σελίδα 25 από 52 Ξάνθης Κομοτηνής, στα νότια. Η διεύθυνση του ίχνους του ρήγματος ποικίλλει σχηματίζοντας σημαντικές γωνιώδεις καμπύλες. Εφελκυστική τεκτονική ρηγματογενής δραστηριότητα έλαβε χώρα τουλάχιστον από την περίοδο του Μειόκαινου με γραμμώσεις που δεικνύουν την ύπαρξη τριών τεκτονικών φάσεων (Λυμπέρης, 1984, Λυμπέρης και Sauvage, 1985). Το ρήγμα έχει χαρτογραφηθεί επαρκώς από διάφορους ερευνητές (Λυμπέρης, 1984; Μουντράκης και Τρανός, 2004; Rondoyanni et al., 2004). Με βάση τα προφίλ σεισμικής ανάκλασης του πυθμένα της θάλασσας (Martin, 1987), η δομή φαίνεται να συνεχίζεται υποθαλάσσια προς τα δυτικά μέσα στον Κόλπο της Καβάλας. Σχήμα 4-1 Σεισμογενείς πηγές στην ευρύτερη περιοχή του ΤΑΡ, με επίκεντρα σημαντικών σεισμών, σύμφωνα με το Σβώρα (2011) Πηγή: Τμήμα, ΑΠΘ, Ρήγματα στη ζώνη του αγωγού ΤΑΡ, Τμήμα της Περιβαλλοντικής μελέτης, Dr. Αλέξανδρος Χατζηπέτρος, 31.03.2013 Το ρήγμα του Ιάσμου (# 38) σχετίζεται χωρίς απόλυτη βεβαιότητα με το σεισμό της 6 ης Νοεμβρίου 1784 (Παπαζάχος και Παπαζάχου, 1997, 2003, Μουντράκης κα., 2006), παρόλο που η εκτίμηση μεγέθους (6.7, Παπαζάχος και Παπαζάχου, 1997, 2003) θα μπορούσε να είναι χαμηλότερη (π.χ. Ambraseys, 2009). Ο πιο πρόσφατος σεισμός που συνέβη στις 11 Απριλίου 1829 στην Ξάνθη αποδίδεται στο ρήγμα # 39, αλλά με έντονη αμφισβήτηση. Στην πραγματικότητα, οι Papazachos & Papazachou (1997, 2003) τον θεωρούν προσεισμό του σεισμού της 5 ης Μαΐου 1829 στη Δράμα, ενώ η περιγραφή στον κατάλογο του Ambraseys (2009) αναφέρει ότι η περιοχή κοντά στην Ξάνθη καταστράφηκε αρχικά, σε αντίθεση με τη γύρω περιοχή της Δράμας που καταστράφηκε κυρίως από το δεύτερο
Σελίδα 26 από 52 γεγονός. Εάν ισχύει αυτό, τότε ο σεισμός στις 11 Απριλίου δεν ήταν προσεισμός της ίδιας σεισμογενούς πηγής, αλλά ένα ξεχωριστό γεγονός που πιθανότατα προκάλεσε το σεισμό της Δράμας περίπου ένα μήνα αργότερα, όπως προτείνεται επίσης από τους Παυλίδη και Caputo (2004).
Σελίδα 27 από 52 Χ.Θ. 359 Χ.Θ. 543 5 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ 5.1 Επισκόπηση Αυτή η ενότητα αποτελεί μια εισαγωγή στο γενικότερο γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής κατά μήκος της προτεινόμενης όδευσης του αγωγού. Μία αναλυτική και εκτεταμένη περιγραφή της εδαφικής διαμόρφωσης παρουσιάζεται στην έκθεση Τεχνικής Αξιολόγησης Όδευσης (ILF, 2011). Η παροχή ποσοτικών γεωμορφολογικών και τοπογραφικών δεδομένων δεν αποτελεί αντικείμενο της παρούσης έκθεσης. 5.2 Βασικά μορφολογικά χαρακτηριστικά κατά μήκος της όδευσης Η όδευση του αγωγού βρίσκεται κυρίως σε πεδιάδες με εξαίρεση τις διελεύσεις από τα όρη Βέρμιο και Άσκιο. Οι πεδιάδες των ποταμών Αξιού και Λουδία, η πεδιάδα της Πτολεμαΐδας και η περιοχή γύρω από τη λίμνη της Καστοριάς αποτελούν επίπεδες περιοχές με χαμηλές τοπογραφικές κλίσεις. Αναλυτικότερα τα χαρακτηριστικά παρουσιάζονται παρακάτω: Η πεδιάδα του Αξιού (Χ.Θ. 359 425) κυριαρχείται από τον ποταμό Αξιό που έχει μήκος 380 km., από τα οποία τα 74 km περνούν μέσα από την Ελληνική επικράτεια. Η υπάρχουσα κοίτη του ποταμού είναι αποτέλεσμα ανθρώπινης παρέμβασης, καθώς το 1934 ανατέθηκε σε μία αμερικανική εταιρεία η εκσκαφή της σημερινής κοίτης και η εκτροπή του ποταμού στη σημερινή του εκβολή, η οποία βρίσκεται δυτικά της παλαιότερης, έξω από τον κόλπο της Θεσσαλονίκης. Αυτή η παρέμβαση προφυλάσσει τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις από τις πλημμύρες και προώθησε, επίσης, την αγροτική ανάπτυξη στην περιοχή. Ο ποταμός Λουδίας (Χ.Θ. 387-390) είναι στην πραγματικότητα ένα τεχνητό κανάλι, το οποίο κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1930 για την αποστράγγιση της λίμνης των Γιαννιτσών. Σήμερα αποτελεί ένα φυσικό κανάλι αποστράγγισης για τη συλλογή όλων των
Σελίδα 28 από 52 επιφανειακών υδάτων από τους πρόποδες του όρους Πάικο στα ΒΑ και από τους ποταμούς Αλιάκμονα και Αξιό. Λειτουργεί ως ένας φυσικός αποδέκτης της συνολικής επιστρεφόμενης αρδευτικής ροής των δικτύων καναλιών άρδευσης στην πεδιάδα Θεσσαλονίκης Γιαννιτσών. Διέλευση από το όρος Βέρμιο (Χ.Θ. 425-466). Η εδαφική διαμόρφωση αυτής της οροσειράς χαρακτηρίζεται κατά κύριο λόγο από πλατιές κορυφές και ράχες. Σε ορισμένα σημεία υπάρχουν χαράδρες και γκρεμοί. Το μέγιστο υψόμετρο κατά μήκος της όδευσης είναι περίπου 1140 m, βορείως του Άνω Γραμματικού. Οι πλευρές των τοπικά δασοσκέπαστων υψωμάτων χαρακτηρίζονται κατά κύριο λόγο από ήπιες κλίσεις. Υπάρχουν ορισμένες απότομες κλίσεις στις όχθες των ρυακιών, ρεμάτων και χειμάρρων που τέμνουν τις πλευρές ποικιλόμορφων κορυφών και ραχών. Η πεδιάδα της Πτολεμαΐδας (Χ.Θ. 466-486) δημιουργήθηκε κατά την Πλειστόκαινη Περίοδο, εξαιτίας της εκτεταμένης δραστηριότητας των τεκτονικών ρηγμάτων, που είχε σαν αποτέλεσμα την καταβύθιση της περιοχής ανάμεσα στις πόλεις Φλώρινα (κοντά στα Ελληνοαλβανικά σύνορα) και Κοζάνη (νότια της όδευσης του αγωγού στην Πτολεμαΐδα). Σε αυτή την περιοχή είχε δημιουργηθεί μία τεκτονική τάφρος, η οποία τότε πληρώθηκε με λιμναία ιζήματα. Το υψόμετρο του εδάφους κυμαίνεται από περίπου 550 m στα βόρεια έως 620 m στα νότια της πεδιάδας της Πτολεμαΐδας. Σε αυτή την περιοχή, η όδευση διασχίζει μία πεδιάδα με αποθέσεις που περιλαμβάνει μικρά υψώματα και κοιλότητες. Οι κοιλότητες σχηματίστηκαν από τεκτονικές διαδικασίες και συνήθως είναι γεμάτες με λιθώδη πρανή και υπολείμματα. Στις πλευρές των υψωμάτων υπάρχουν ενίοτε χαρακτηριστικά που μοιάζουν με αναβαθμούς, αποτελούμενα από λεπτόκοκκα χαλαρά αλλουβιακά ιζήματα και υπολείμματα. Διέλευση από όρος Άσκιο και πεδιάδες Καστοριάς (Χ.Θ. 486-507). Ακολουθώντας ανοδική πορεία από τις πεδιάδες της Πτολεμαΐδας, η όδευση φτάνει στο μεγαλύτερο υψόμετρό της, στο Όρος Άσκιο βορείως της Κλεισούρας, με μέγιστο υψόμετρο 1.215 m πάνω από το επίπεδο της θάλασσας. Η μορφολογία χαρακτηρίζεται από ομαλές ορεινές ράχες οι οποίες τέμνονται από μικρά ρέματα γεμάτα κώνους με λιθώδη πρανή δίπλα τους. Στους πρόποδες του Όρους Κορησού (Χ.Θ. 499.5-501.5) η προτεινόμενη όδευση του αγωγού διασχίζει εδάφη που παρουσιάζουν ήπιες κλίσεις και τέμνονται από αρκετά ρέματα που έχουν διανοιχτεί. Επίσης περνάει και από κοίτες ρυακιών και από το σχεδόν επίπεδο εξωτερικό άκρο ενός παλαιού λιθώδους πρανούς που έχει απομείνει. Σε ορισμένα σημεία παρατηρούνται γκρεμοί με μέγιστο ύψος άνω των 10 m, που έχουν δημιουργηθεί από τη διάβρωση των ρυακιών/χειμάρρων. Κατεβαίνοντας μέσα από ένα συμπλεκόμενο σύστημα κοιλάδων δυτικά της Κλεισούρας, ο αγωγός φτάνει στις επίπεδες λεκάνες ανατολικά της Λίμνης της Καστοριάς, όπου το εδαφικό ανάγλυφο είναι επίπεδο και στο υπέδαφός του κυριαρχούν αλλουβιακά ιζήματα. Ενίοτε διασχίζει αναβαθμούς εναποθέσεων.
Σελίδα 29 από 52 Οι περιοχές γύρω από τη λίμνη Καστοριάς έως τα Ελληνοαλβανικά σύνορα (Χ.Θ. 507-543) και το άνω τμήμα του Αλιάκμονα δημιουργούν μία επίπεδη έκταση κυρίως εξαιτίας της επίδρασης από το δίκτυο επιφανειακών υδάτων. Οι αναβαθμοί του ποταμού Αλιάκμονα έχουν υψόμετρο αρκετές δεκάδες μέτρα πάνω από το υψόμετρο των παραλίμνιων εκτάσεων της λίμνης Καστοριάς και της συνεχιζόμενης αλλουβιακής πεδιάδας. Οι σύγχρονες κατακλυζόμενες εκτάσεις του Αλιάκμονα βρίσκονται μερικές δεκάδες μέτρα κάτω από το άκρο των αναβαθμών. Στο όριο μεταξύ των αναβαθμών και της αλλουβιακής πεδιάδας / των πρόσφατων κατακλυζόμενων εκτάσεων που έχουν διανοιχθεί, εμφανίζονται απότομοι γκρεμοί με κλίση έως ~35. Τα τμήματα με τους γκρεμούς δεν παρουσίαζαν καμία προφανή αστάθεια. Το ανώτερο σημείο των αναβαθμών είναι σχεδόν επίπεδο και ελαφρώς κυματοειδές. Το εδαφικό ανάγλυφο αποτελείται κυρίως από ήπιους λόφους και ράχες με κορυφές μεγάλου πλάτους. Το μεγαλύτερο υψόμετρο σε αυτή την ομάδα κυματιστού ανάγλυφου ανέρχεται στα 1090 m στα σύνορα με την Αλβανία, ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος του εδαφικού ανάγλυφου που διασχίζει ο αγωγός TAP έχει υψόμετρο μικρότερο από τα 1000 m. Στην περιοχή κοντά στην μικρή κοινότητα του Ακοντίου (Χ.Θ. 536-539) ο διάδρομος της όδευσης διέρχεται από ένα διχοτομημένο και τραχύ ανάγλυφο. Το εδαφικό ανάγλυφο προς τα σύνορα με την Αλβανία αποτελείται κυρίως από ήπιους λόφους και ράχες με κορυφές μεγάλου πλάτους.
Σελίδα 30 από 52 6 ΛΙΘΟΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ 6.1 Επισκόπηση Τα Νεογενή, Τριτογενή και Ολοκαινικά ιζήματα κυριαρχούν κατά μήκος της προτεινόμενης όδευσης του αγωγού. Κάτω από αυτά τα ιζήματα βρίσκεται ένα συμπαγές μητρικό πέτρωμα, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις το μητρικό πέτρωμα βρίσκεται σε βάθος αρκετών εκατοντάδων μέτρων. Το συμπαγές μητρικό πέτρωμα έχει σχηματίσει λεκάνες ή τάφρους, οι οποίες αργότερα πληρώθηκαν με τις ιζηματογενείς αλληλουχίες μεγάλου πάχους που συναντώνται στις περιοχές του Αξιού, του Λουδία και της Πτολεμαΐδας. Αυτή η ενότητα περιγράφει τη λιθοστρωματογραφία των ιζημάτων και του υποκείμενου μητρικού πετρώματος, ώστε να περιγραφούν οι γεωλογικές συνθήκες. Βασίζεται στα υπάρχοντα δεδομένα από γεωτρήσεις μεγάλου βάθους σε διάφορες τοποθεσίες, σχετικά με την ευρύτερη γεωλογική και τεκτονική εξέλιξη. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν υφιστάμενες εργασίες για το συνδυασμό και την αντιπαραβολή των διαφορετικών στρωματογραφικών μονάδων (Στάμος, 2009, Βεράνης, 2010). Επιπλέον, χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα και οι περιγραφές από τους δημοσιευμένους γεωλογικούς χάρτες, κλίμακας 1:50000, του ΙΓΜΕ προκειμένου να συμπληρωθούν οι περιγραφές σε αυτή την ενότητα. Τέλος, συμπεριλήφθηκαν σχηματικές γεωλογικές τομές από διάφορες τοποθεσίες εντός της περιοχής μελέτης, ώστε να εξασφαλίσουν μία καλύτερη κατανόηση της γεωμετρίας, του τεκτονισμού και της γεωλογικής διαστρωμάτωσης. Γενικά, τα ανατολικότερα τμήματα της περιοχής μελέτης χαρακτηρίζονται από οφιολιθικά συμπλέγματα μητρικού πετρώματος και ασβεστολιθικές ενότητες, τα οποία είναι και τα δύο ιδιαίτερα ανθεκτικά και πολύ καλής ποιότητας πετρώματα. Λόγω των χωροταξικά περίπλοκων τεκτονικών επαφών, αυτές οι ενότητες είναι σε επαφή με διαφορετικά ιζηματογενή πετρώματα, π.χ. ασβεστόλιθο, ψαμμίτη και ιλυώδεις λίθους προς τα δυτικά. Αυτά τα κλαστικά ιζήματα, με κάποιες ανθρακικές ενστρώσεις που ανήκουν σε διαφορετικές μονάδες Φλύσχης (Τριτογενείς, Κρητιδικές), είναι στο σύνολό τους αρκετά ασθενή και κακής ποιότητας πετρώματα. Οι Κρητιδικοί και Τριασικοί-Ιουρασικοί ασβεστόλιθοι και μάρμαρα συναντώνται κυρίως στις περιοχές του όρους Βέρμιο και του όρους Άσκιο. Σε αυτές τις γεωλογικές ενότητες, εμφανίζονται επίσης οφιόλιθοι που συχνά περιλαμβάνουν σερπεντίνη και γάβρο (πυριγενή πετρώματα). Στο δυτικότερο τμήμα, από τη λίμνη Καστοριάς έως τα σύνορα με την Αλβανία η όδευση κυριαρχείται
Σελίδα 31 από 52 από μία ακολουθία Τριτογενών ιζηματογενών πετρωμάτων μεγάλου πάχους που ανήκουν στη Μολασσική ζώνη. Τα πετρώματα που απαντώνται είναι κυρίως σχιστόλιθοι και μάρμαρα, αμμόλιθοι, κροκαλοπαγή και ασβεστόλιθοι. 6.2 Κεντρική Μακεδονία 6.2.1 Πεδιάδα Αξιού Το κεντρικό τμήμα της πεδιάδας του Αξιού αποτελείται από Τεταρτογενή ιζήματα ηπειρωτικής και ποτάμιας προέλευσης, τα οποία υπερκαλύπτουν παλιότερα νεογενή λιμναία ιζήματα. Η ιζηματογενής ποικιλία του νεογενούς στρώματος περιλαμβάνει ασβεστόλιθους, μάργες, αμμόλιθους, κροκαλοπαγή, άμμο και άργιλο. Στο νοτιότερο τμήμα της πεδιάδας Αξιού κυριαρχούν τα Ολοκαινικά και Πλειστοκαινικά ιζήματα με συνολικό πάχος έως τα 700 m. Τα Ολοκαινικά ιζήματα αποτελούνται από αμμώδη ιλύ, άργιλο, λεπτή άμμο με σποραδικές ενστρώσεις από οργανικά υλικά λόγω των σύγχρονων μεταβολών. Το υποκείμενο Πλειστοκαινικό στρώμα αποτελείται από ιζήματα με θαλάσσια προέλευση, κυρίως άργιλο εναλλασσόμενο με άμμο και χαλίκια. Εντός της υδρολογικής λεκάνης του ποταμού Λουδία, στην περιοχή νοτίως της πόλης των Γιαννιτσών, εμφανίζονται Τεταρτογενή ιζήματα κατά μήκος της όδευσης του αγωγού. Αυτά αποτελούνται από λεπτή άμμο, άργιλο, αμμώδη άργιλο εναλλασσόμενα με στρώματα από χαλαρά σκληρά υλικά, όπως άμμος, κροκάλες και χαλίκια. Το Νεογενές στρώμα βρίσκεται υποκείμενο αυτής της τεταρτογενούς αλληλουχίας και περιλαμβάνει κυρίως μάργες και ασβεστόλιθους, με λιγότερες εμφανίσεις κροκαλοπαγών και αμμόλιθων. Το Σχήμα 6-1 παρουσιάζει τη λιθολογική τομή μίας γεώτρησης που βρίσκεται βορείως της όδευσης του αγωγού, μεταξύ των Χ.Θ. 371 και Χ.Θ. 376, στην περιοχή κοντά στην πόλη Χαλκηδόνα. Στην τομή αυτή εμφανίζεται άργιλος, ασβεστόλιθοι και αμμόλιθοι στο υπόστρωμα της περιοχής.
Σελίδα 32 από 52 Σχήμα 6-1 Λιθολογική τομή γεώτρησης κοντά στη Χαλκηδόνα Πηγή: Βεράνης (2010)
Σελίδα 33 από 52 6.3 Δυτική Μακεδονία Το Σχήμα 6-2 παρουσιάζει μία σύνθετη λιθοστρωματογραφική στήλη για τη δυτική Μακεδονία, σύμφωνα με τον Στάμο (2009). Σχήμα 6-2 Σύνθετη λιθοστρωματογραφική στήλη της δυτικής Μακεδονίας Πηγή: Στάμος (2009)
Σελίδα 34 από 52 6.3.1 Τμήμα Όρους Βέρμιο Το όρος Βέρμιο αποτελείται από: Κρυσταλλικούς σχιστόλιθους στη βάση του, που δημιουργούν το γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής, Άκρως καρστικά μάρμαρα Τριασικής Ιουρασικής περιόδου, με συνολικό πάχος 800 m, Σερπεντίνες και ηφαιστειακά πετρώματα με οφιολιθική ετερογένεια της Ιουρασικής περιόδου, Άνω Κρητιδικούς ασβεστόλιθους ή κροκαλοπαγή ασβεστόλιθου, Φλύσχη που αποτελείται από αργιλικούς σχιστόλιθους και άργιλο. Μία σχηματική γεωλογική τομή της περιοχής Βέρμιο Πτολεμαΐδας παρουσιάζεται παρακάτω στο Σχήμα 6-3. Σχήμα 6-3 Σχηματική τομή της περιοχής Βέρμιο Πτολεμαΐδας Πηγή: Στάμος (2009)
Σελίδα 35 από 52 6.3.2 Πεδιάδα Πτολεμαΐδας Η πεδιάδα της Πτολεμαΐδας αποτελεί τμήμα του ευρύτερου τεκτονικού ρήγματος, το οποίο εκτείνεται νοτίως από τα Σέρβια της Κοζάνης, έως την περιοχή του Μοναστηρίου στην Π.Γ.Δ.Μ. Η πεδιάδα είναι πληρωμένη με τριτογενή ιζήματα. Το γενικό γεωλογικό μοτίβο της πεδιάδας αποτελείται από εναλλασσόμενα στρώματα κροκαλοπαγών με χαλαρούς και πιο συμπυκνωμένους αμμόλιθους, άμμο και άργιλο μεταβλητής σύνθεσης. Το Ι.Γ.Μ.Ε. άνοιξε τρεις ερευνητικές γεωτρήσεις στην πεδιάδα της Πτολεμαΐδας (Στάμος, 2009), με τα παρακάτω αποτελέσματα: Η γεώτρηση ΓΠ03 βρίσκεται κοντά στο χωριό Φιλώτας, δυτικά της προτεινόμενης όδευσης και γύρω στη Χ.Θ. 461. Η διάνοιξη της γεώτρησης έγινε τον Απρίλιο του 2005. Το συνολικό βάθος φτάνει τα 105 m. Κυριαρχούν τα χαλαρά ιζήματα με βασικό την άμμο. Αναλυτικότερα, από το επίπεδο του εδάφους έως το βάθος των 51 m, υπάρχει άμμος με ποικίλο μέγεθος σωματιδίου, από τα 51 m. έως τα 69 m, υπάρχουν ελαφρώς χονδρόκοκκη άμμος και χαλίκια, και από τα 69 m έως τον πυθμένα, υπάρχει άργιλος με ενδιάμεσες στρώσεις άμμου και χαλικιών. Η γεώτρηση ΓΠ05 βρίσκεται στην περιοχή του Αγίου Χριστοφόρου νοτιοανατολικά της προτεινόμενης όδευσης και γύρω στη Χ.Θ. 470. Η διάνοιξη της γεώτρησης έγινε τον Απρίλιο του 2005. Το συνολικό βάθος φτάνει τα 106 m. Η παρουσία πράσινης αργίλου είναι εντονότερη σε αυτό το αρχείο. Από το επίπεδο του εδάφους έως τα 33 m υπάρχει αργιλώδης χονδρόκοκκη άμμος. Από τα 33 m έως τα 42 m υπάρχει ένα παχύ στρώμα πράσινης αργίλου. Αργιλώδης άμμος, κροκαλοπαγή και αμμόλιθοι με πολύ λεπτά στρώματα αργίλου βρίσκονται από τα 42 m έως τα 76 m, που στη συνέχεια μετατρέπονται σε ένα παχύ σχηματισμό πράσινης αργίλου έως τον πυθμένα της γεώτρησης. Η γεώτρηση ΓΠ03 βρίσκεται κοντά στο χωριό Δροσερό νοτίως της προτεινόμενης όδευσης του αγωγού και γύρω στη Χ.Θ. 481. Η διάνοιξη της γεώτρησης έγινε τον Απρίλιο του 2005. Το συνολικό βάθος φτάνει τα 105 m. Στο λιθολογικό αρχείο κυριαρχεί η άμμος. Ιδιαίτερα χονδρόκοκκη άμμος κυριαρχεί στο ανώτερο τμήμα, ακολουθούμενη από λεπτότερη άμμο με κροκαλοπαγή και κροκάλες με ενδιάμεσα στρώματα αργίλου. Το Σχήμα 6-4 παρουσιάζει τη σχηματική γεωλογική τομή της ευρύτερης περιοχής της Πτολεμαΐδας, συμπεριλαμβανομένων των πεδιάδων παραγωγής λιγνίτη.
Σελίδα 36 από 52 Τίτλος έργου: Σχήμα 6-4 Γεωλογική τομή της περιοχής ανάμεσα στο Αμύνταιο και τη Σαριγκιόλ Πηγή: Στάμος (2010)
Τίτλος εγγράφου: Σελίδα 37 από 52 6.3.3 Τμήμα Όρους Άσκιο Το γεωλογικό υπόβαθρο αποτελείται από τριασικούς και ιουρασικούς ασβεστόλιθους. Πρόκειται για ασβεστόλιθους με δολομίτη, ενίοτε καθαρό δολομίτη ή δολομιτικούς ασβεστόλιθους με ποικιλία χρωμάτων (γκρι, λευκό, λευκό-γκρι, μαύρο). Είναι ιδιαιτέρως καρστικά και πολύ τεκτονικά. 6.3.4 Τμήμα από Καστοριά μέχρι τα Σύνορα Το γεωλογικό υπόβαθρο αποτελείται από Τριτογενή αλλουβιακά, ποτάμια και λιμναία χαλαρά ιζήματα. Συγκεκριμένα, αποτελούνται από μη στερεοποιημένα αλλουβιακά και ελουβιακά υλικά, ιζήματα από αναβαθμούς ποταμών, καφέ κιτρινωπή άμμο, ιλυώδη άμμο, αμμώδη ιλύ και ελώδεις περιοχές με υγρό έδαφος από ιλύ και άμμο. Τα ποτάμια και λιμναία ιζήματα αποτελούνται από χαλαρά κροκαλοπαγή και μπλε έως πράσινη άργιλο, άμμο, χαλαρούς αμμόλιθους και κόκκινη άργιλο. Η γεώτρηση ΓΠ01, που έχει ανοίξει το Ι.Γ.Μ.Ε., βρίσκεται κοντά στο Πολυκάρπη βορειοδυτικά της προτεινόμενης όδευσης του αγωγού και γύρω στη Χ.Θ. 507. Το συνολικό βάθος φτάνει τα 125 m. Κυριαρχεί η άμμος με μεταβλητή κοκκομετρία. Δύο στρώματα αργίλου εμφανίζονται στο τμήμα από τα 18 m έως τα 28 m και, επίσης στο τμήμα από 37 m έως 46 m. Το Σχήμα 6-5 και Σχήμα 6-6 παρουσιάζουν τις σχηματικές γεωλογικές τομές της περιοχής κοντά στην Καστοριά και στη Μεσοποταμία.