ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΓΟ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΓΟ Σελ. Α. Η γένεση της ιδέας της έρευνας... 19 Β. Η αναγκαιότητας της έρευνας... 21 1. Το κενό στα νομικά κείμενα νομοθετικής δύναμης... 22 2. Το κενό στην επιστημονική προσέγγιση των κοινοβουλευτικών ζητημάτων... 24 Γ. Οι στόχοι της έρευνας... 28 1. Οι άμεσοι στόχοι... 28 2. Οι έμμεσοι στόχοι... 28. Το αντικείμενο της έρευνας... 30 1. Ο προσδιορισμός του αντικειμένου... 30 2. Ο περιορισμός του αντικειμένου... 31 Ε. Οι πηγές της έρευνας... 32 1. Οι πρωτογενείς πηγές... 32 2. Οι δευτερογενείς πηγές... 34 ΣΤ. Οι δυσκολίες της έρευνας... 35 1. Η έλλειψη επιστημονικών αναφορών στους Κανονισμούς... 36 2. Οι ελλείψεις των προπαρασκευαστικών εργασιών... 37 Ζ. Η μέθοδος επεξεργασίας και παρουσίασης των Κανονισμών και των μεταβολών τους... 38 1. Η ταξινόμηση των Κανονισμών κατά χρονολογική σειρά... 39 2. Οι επεμβάσεις στη μορφολογία των Κανονισμών... 40 3. Η αντιστοιχία των διατάξεων κάθε Κανονισμού με τις διατάξεις του αμέσως προηγουμένου του... 40 4. Η ένταξη των μεταβολών των Κανονισμών κάτω από τα οικεία άρθρα τους... 41

530 Πίνακας περιεχομένων Η. Χρησιμότητα του έργου... 42 1. Η γενική χρησιμότητα... 42 2. Η ειδική χρησιμότητα... 43 Θ. Η δομή του ερευνητικού έργου... 45 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΤΟΜΟ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥΣ ΤΙΤΛΟΣ 1 ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΤΟΥΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ 1.1 Η έννοια των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 56 Α. Η προβληματική της κλασικής ορολογίας... 56 1. Η έννοια και η σημασία της κλασικής ορολογίας... 57 α) Η ιστορική έννοια και σημασία του «Σώματος»... 57 β) Η ιστορική έννοια και σημασία των επιθετικών προσδιορισμών του «Σώματος»... 59 i) Η «πολιτική» λειτουργία... 60 ii) Η «αντιπροσωπευτική» λειτουργία... 61 iii) Η «νομοθετική» λειτουργία... 61 iv) Η «διασκεπτική» λειτουργία... 62 2. Η αναντιστοιχία της κλασικής ορολογίας με την Ελληνική συνταγματική και πολιτική πραγματικότητα και η επιβίωσή της... 63 α) Τα σημεία της αναντιστοιχίας... 63 β) Η επιβίωση της κλασικής ορολογίας... 64 3. Αναζήτηση μιας σύγχρονης ορολογίας;... 64 α) Η προσφυγή στην ιδιότητα του οργάνου... 65 β) Προσφυγή στη λειτουργία του οργάνου... 66

Πίνακας περιεχομένων 531 γ) Η νέα σύνθετη ορολογία που προκύπτει από τα δύο αυτά κριτήρια... 68 4. Η εμμονή στον κλασικό όρο «πολιτικά αντιπροσωπευτικά σώματα»... 68 Β. Η θέση των «πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων» στο κοινοβουλευτικό σύστημα... 70 1. Οι σχέσεις ανάμεσα στο αντιπροσωπευτικό σύστημα, τα κυβερνητικά συστήματα και τη δημοκρατία... 70 2. Ο ρόλος των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων στο αμιγές αντιπροσωπευτικό σύστημα... 72 3. Ο ρόλος των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων στο κοινοβουλευτικό σύστημα... 73 1.2 Η συστηματική ταξινόμηση των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 74 Α. Οι δύο γενικές κατηγορίες των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 74 1. Η έννοια των τακτικών και έκτακτων πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 74 2. Οι κυριότερες διαφορές μεταξύ των τακτικών και των έκτακτων πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 77 Β. Τα τακτικά πολιτικά αντιπροσωπευτικά σώματα... 78 1. Η εξατομίκευση των τακτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 78 α) Η εξατομίκευση των τακτικών Βουλών... 79 β) Η εξατομίκευση των Γερουσιών... 80 2. Η διάρκεια του βίου των τακτικών πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 80 α) Το καθεστώς των βουλευτικών περιόδων... 80 i) Η διάρκεια της βουλευτικής περιόδου... 81 ii) Η αφετηρία υπολογισμού της βουλευτικής περιόδου... 81 iii) Η παράταση της βουλευτικής περιόδου... 82 iv) Η εξάντληση της βουλευτικής περιόδου... 83

532 Πίνακας περιεχομένων v) Η σχέση μεταξύ βουλευτικών περιόδων και γενικών βουλευτικών εκλογών... 84 β) Το καθεστώς των γερουσιαστικών περιόδων... 86 i) Η τυπική ταύτιση των γερουσιαστικών περιόδων με τις βουλευτικές περιόδους την περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας... 87 ii) Η ουσιαστική ταύτιση των γερουσιαστικών περιόδων με τις βουλευτικές περιόδους την περίοδο της Β ημοκρατίας... 87 γ) Η vaccatio των τακτικών πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 87 i) Η οργανική vaccatio Βουλής... 88 ii) Η λειτουργική vaccatio της Γερουσίας... 89 3. Η διάρκεια των εργασιών των τακτικών πολιτικών α- ντιπροσωπευτικών σωμάτων... 90 α) Το καθεστώς των βουλευτικών συνόδων... 90 i) Το αντικείμενο των βουλευτικών συνόδων... 90 ii) Οι διαφορές μεταξύ των βουλευτικών συνόδων 93 iii) Η διάρκεια των βουλευτικών συνόδων... 96 iv) Η αρίθμηση των βουλευτικών συνόδων... 98 β) Το καθεστώς των γερουσιαστικών συνόδων... 98 iii) Η ταύτιση των γερουσιαστικών συνόδων με τις βουλευτικές συνόδους... 99 iv) Η χρονική και αριθμητική αντιστοιχία... 99 γ) Η vaccatio εργασιών των τακτικών πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 100 i) Η vaccatio εργασιών της τακτικής Βουλής... 101 Γ. Τα έκτακτα πολιτικά αντιπροσωπευτικά σώματα... 102 1. Τα βασικά κοινά χαρακτηριστικά των έκτακτων πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 102 2. Η εξατομίκευση των έκτακτων πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 104 α) Η εξατομίκευση των συντακτικών Συνελεύσεων... 104 β) Η εξατομίκευση των αναθεωρητικών Βουλών... 105 3. Η διάρκεια του βίου των έκτακτων πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 106

Πίνακας περιεχομένων 533 α) Η διάρκεια του βίου των συντακτικών Συνελεύσεων 106 β) Η διάρκεια του βίου των αναθεωρητικών Βουλών 109 4. Η διάρκεια των εργασιών των έκτακτων πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 111 α) Η διάρκεια των εργασιών των συντακτικών Συνελεύσεων... 112 β) Η διάρκεια των εργασιών των αναθεωρητικών Βουλών... 112 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ 2.1 Η έννοια των Κανονισμών των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 115 Α. Η έννοια του «Κανονισμού» στο δίκαιο γενικά... 116 1. Η έννοια του «Κανονισμού» στο ιδιωτικό δίκαιο... 116 2. Η έννοια του «Κανονισμού» στο δημόσιο δίκαιο... 117 Β. Η έννοια του «Κανονισμού» στο κοινοβουλευτικό διαδικαστικό δίκαιο... 118 1. Η πρώτη εμφάνιση του όρου «Κανονισμός»... 118 2. Ο προσδιορισμός του αντικειμένου των «Κανονισμών» 120 Γ. Η διαφορά μεταξύ του «Κανονισμού» στο κοινοβουλευτικό δίκαιο και του «Κανονισμού» στους άλλους κλάδους του δικαίου... 121 2.2 Η συστηματική ταξινόμηση των Κανονισμών των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 122 Α. Οι Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας... 122 1. Οι Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας της Βουλής 123 α) Οι Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας των τακτικών και των έκτακτων Βουλών... 123 β) Οι Κανονισμοί ορισμένης χρονικής ισχύος και διαρκείς Κανονισμοί... 125 γ) Προσωρινοί και οριστικοί Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας... 127

534 Πίνακας περιεχομένων δ) Ανακεφαλαίωση της συστηματικής κατάταξης των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας της Βουλής 128 2. Οι Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας της Γερουσίας... 128 3. Οι κατά κυριολεξία Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας και οι οργανισμοί των υπηρεσιών των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 129 α) Η καταγωγή της διάκρισης του Κανονισμού σε «Μέρος Α κοινοβουλευτικόν» και «Μέρος Β προσωπικόν»... 129 β) Από την εσωτερική διαίρεση στην εξωτερική αυτοτέλεια των δύο «Μερών» του Κανονισμού της Βουλής... 130 γ) Η οριστική διάσπαση του Κανονισμού της Βουλής σε κατά κυριολεξία Κανονισμό και σε Οργανισμό της Βουλής... 131 δ) Η διάσπαση του Κανονισμού της Βουλής σε δύο «Μέρη» και η ορολογία του Συντάγματος... 132 Β. Οι ειδικοί Κανονισμοί συντακτικής και νομοθετικής εργασίας... 133 1. Οι Κανονισμοί συντακτικής εργασίας... 134 α) Οι Κανονισμοί συντακτικής εργασίας των συντακτικών Βουλών... 134 β) Οι Κανονισμοί συντακτικής εργασίας των αναθεωρητικών Βουλών... 135 2. Οι Κανονισμοί νομοθετικής εργασίας... 136 α) Οι Κανονισμοί νομοθετικής εργασίας των ad hoc κοινοβουλευτικών σχηματισμών... 137 β) Οι Κανονισμοί νομοθετικής εργασίας των πάγιων κοινοβουλευτικών σχηματισμών... 138 2.3 Το πρόβλημα του προσδιορισμού των οριστικών και διαρκών Κανονισμών αναφοράς... 139 Α. Σε ποιους Κανονισμούς υπάρχει το πρόβλημα του προσδιορισμού... 139

Πίνακας περιεχομένων 535 Β. Πώς δημιουργείται το πρόβλημα του προσδιορισμού των Κανονισμών αναφοράς... 140 Γ. Τα προτεινόμενα κριτήρια για τον προσδιορισμό των Κανονισμών αναφοράς... 141 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΘΕΣΠΙΣΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ 3.1 Η διαδικασία θέσπισης και μεταβολής των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας... 143 Α. Η διαδικασία θέσπισης και μεταβολής των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας ορισμένης χρονικής ισχύος και προσωρινών... 144 1. Η άτυπη διαδικασία θέσπισης και μεταβολής των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας ορισμένης χρονικής ισχύος... 144 2. Η άτυπη διαδικασία θέσπισης και μεταβολής των προσωρινών Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας... 146 Β. Η διαδικασία θέσπισης και μεταβολής των οριστικών και διαρκών Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας... 147 1. Η άτυπη διαδικασία της θέσπισης εξ υπαρχής των ο- ριστικών και διαρκών Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας... 147 α) Η άτυπη διαδικασία της θέσπισης εξ υπαρχής των οριστικών και διαρκών Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας της Βουλής... 148 i) Η θέσπιση των Κανονισμών της Βουλής του 1845 και 1865... 149 ii) Η θέσπιση των Κανονισμών της Βουλής του 1975 και 1987... 150 β) Η άτυπη διαδικασία της θέσπισης εξ υπαρχής των οριστικών και διαρκών Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας της Γερουσίας... 153 2. Η θεσμοποιημένη διαδικασία μεταβολής των διατά-

536 Πίνακας περιεχομένων ξεων των οριστικών και διαρκών Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας... 154 α) Η διαδικασία μεταβολής των διατάξεων των οριστικών και διαρκών Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας της Βουλής... 154 i) Η περιπλοκότητα της διαδικασίας μεταβολής του Κανονισμού κοινοβουλευτικής εργασίας που καθιέρωνε ο ΚτΒ του 1845... 155 ii) Η απλούστευση της διαδικασίας μεταβολής του Κανονισμού κοινοβουλευτικής εργασίας από τον ΚτΒ του 1865... 157 iii) Ο εξορθολογισμός της διαδικασίας μεταβολής του Κανονισμού κοινοβουλευτικής εργασίας από τον ΚτΒ του 1911... 158 αα) Η ίδρυση της Επιτροπής Κανονισμού... 159 ββ) Η καθιέρωση της τεχνικής της διπλής συζήτησης και ψήφισης των προτάσεων για τη μεταβολή του Κανονισμού κοινοβουλευτικής εργασίας... 164 γγ) Η ρητή απαγόρευση της κήρυξης των προτάσεων μεταβολής του Κανονισμού κοινοβουλευτικής εργασίας ως «κατεπειγουσών»... 165 δδ) Η πλήρης εξομοίωση της διαδικασίας μεταβολής του Κανονισμού κοινοβουλευτικής εργασίας με τη νομοθετική διαδικασία... 166 β) Η διαδικασία μεταβολής των διατάξεων των οριστικών και διαρκών Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας της Γερουσίας... 166 i) Η περιπλοκότητα της διαδικασίας μεταβολής του Κανονισμού κοινοβουλευτικής εργασίας της Γερουσίας που καθιέρωνε ο ΚτΒ του 1844 167 ii) Η εξομοίωση της διαδικασίας μεταβολής του Κανονισμού κοινοβουλευτικής εργασίας της

Πίνακας περιεχομένων 537 Γερουσίας με τη νομοθετική διαδικασία από τους ΚτΓ του 1929 και 1933... 168 Γ. Η διαδικασία μεταβολής των διατάξεων του ισχύοντος Κανονισμού κοινοβουλευτικής εργασίας της Βουλής του 1987... 170 1. Η ειδική διαδικασία μεταβολής των διατάξεων του κατά κυριολεξία Κανονισμού της Βουλής... 170 α) Το προπαρασκευαστικό στάδιο... 170 β) Η διαδικασία συζήτησης και ψήφισης των προτάσεων μεταβολής του Κανονισμού από την ολομέλεια της Βουλής... 172 2. Η ειδική διαδικασία μεταβολής των διατάξεων του Οργανισμού της Βουλής... 174 α) Τα σημεία της διαφοροποίησης... 174 β) Ο σκοπός της διαφοροποίησης... 174 3.2 Η διαδικασία θέσπισης και μεταβολής των ειδικών Κανονισμών συντακτικής και νομοθετικής εργασίας... 175 Α. Η διαδικασία θέσπισης και μεταβολής των Κανονισμών συντακτικής εργασίας... 176 Β. Η διαδικασία θέσπισης και μεταβολής των Κανονισμών νομοθετικής εργασίας... 177 ΤΙΤΛΟΣ ΙΙ ΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΨΗΦΙΣΤΗΚΑΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΤΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟ 1821 ΈΩΣ ΤΟ 1997 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4.1 Οι Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας της Βουλής... 181 Α. Οι Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας των εθνικών Συνελεύσεων... 182 1. Οι Κανονισμοί της Α εθνικής Συνέλευσης του 1821... 183 2. Ο Κανονισμός της Β εθνικής Συνέλευσης του 1823... 183

538 Πίνακας περιεχομένων 3. Ο Κανονισμός της Γ εθνικής Συνέλευσης του 1826... 184 4. Ο Κανονισμός της Γ εθνικής Συνέλευσης του 1827... 185 5. Ο Κανονισμός της εθνικής Συνέλευσης του 1829... 185 6. Ο Κανονισμός της Ε εθνικής Συνέλευσης του 1831... 186 7. Ο Κανονισμός της «κατά συνέχειαν Εθνικής Συνελεύσεως» του 1832... 187 8. Ο Κανονισμός της Α εθνικής Συνέλευσης του 1843... 187 9. Ο Κανονισμός της Β εθνικής Συνέλευσης του 1863... 188 Β. Οι προσωρινοί Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας των Βουλών και των εθνικών Συνελεύσεων... 189 1. Ο προσωρινός Κανονισμός της Βουλής του 1844... 190 2. Ο προσωρινός Κανονισμός της Β εθνικής Συνέλευσης του 1862... 190 3. Ο προσωρινός Κανονισμός της Βουλής του 1865... 191 Γ. Οι οριστικοί και διαρκείς Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας της Βουλής... 192 1. Ο Κανονισμός της Βουλής του 1845... 194 α) Η κατάρτιση και ψήφισή του... 194 β) Οι μεταβολές των διατάξεών του... 195 2. Ο Κανονισμός της Βουλής του Ιουλίου 1865... 199 α) Η κατάρτιση και ψήφισή του... 199 β) Οι μεταβολές των διατάξεών του... 200 3. Ο Κανονισμός της Βουλής του 1911... 203 α) Η κατάρτιση και ψήφισή του... 203 β) Οι μεταβολές των διατάξεών του... 205 4. Ο Κανονισμός της Βουλής του 1927... 207 α) Η κατάρτιση και ψήφισή του... 207 β) Οι μεταβολές των διατάξεών του... 208 γ) Οι μεταβολές που δεν κατέστη δυνατό να εντοπιστούν... 210 5. Ο Κανονισμός της Βουλής του 1933... 212 α) Η κατάρτιση και ψήφισή του... 212 β) Οι μεταβολές των διατάξεών του... 213 γ) Η επαναφορά του σε ισχύ το 1946... 213 6. Ο Κανονισμός της Βουλής του 1946... 214

Πίνακας περιεχομένων 539 α) Η κατάρτιση και ψήφισή του... 214 β) Οι μεταβολές των διατάξεών του... 216 7. Ο Κανονισμός της Βουλής του 1952... 216 α) Η κατάρτιση και ψήφισή του... 216 β) Οι μεταβολές των διατάξεών του... 217 γ) Οι αποτυχημένες προσπάθειες τροποποίησής του 217 8. Ο Κανονισμός της Βουλής του 1964... 220 α) Η κατάρτιση και ψήφισή του... 220 β) Οι μεταβολές των διατάξεών του... 222 γ) Η επαναφορά του σε ισχύ το 1974... 222 9. Ο Κανονισμός της Βουλής του 1975... 223 α) Η κατάρτιση και ψήφισή του... 223 β) Οι μεταβολές των διατάξεών του... 225 10. Ο Κανονισμός της Βουλής του 1987... 226 α) Η κατάρτιση και ψήφισή του... 226 i) Η συγκυρία που οδήγησε στην κατάρτισή του. 226 ii) Η ειδική διαδικασία που καθιέρωσε η απόφαση της Βουλής του 1985... 227 iii) Η διαφορά της ειδικής αυτής διαδικασίας σε σχέση με την ειδική διαδικασία του ψηφίσματος ΙΑ του 1975... 229 iv) Οι συνέπειες της ειδικής αυτής διαδικασίας... 230 β) Οι μεταβολές των διατάξεών του... 233 i) Οι μεταβολές της περιόδου 1989-1993... 234 ii) Οι μεταβολές της περιόδου 1994-1997... 238 4.2 Οι Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας της Γερουσίας 247 Α. Ο Κανονισμός κοινοβουλευτικής εργασίας της Γερουσίας της συνταγματικής μοναρχίας... 248 1. Η κατάρτιση και η ψήφιση του μοναδικού Κανονισμού της Γερουσίας του 1844... 248 2. Οι μεταβολές των διατάξεών του... 249 Β. Οι Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας της Γερουσίας της Β ημοκρατίας... 250 1. Ο Κανονισμός της Γερουσίας του 1929... 251

540 Πίνακας περιεχομένων α) Η κατάρτιση και ψήφισή του... 251 β) Οι μεταβολές των διατάξεών του... 252 2. Ο Κανονισμός της Γερουσίας του 1933... 253 α) Η κατάρτιση και ψήφισή του... 253 β) Η κατάργησή του... 254 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΟΙ ΕΙ ΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5.1 Οι ειδικοί Κανονισμοί συντακτικής εργασίας... 255 Α. Οι Κανονισμοί συντακτικής εργασίας των αναθεωρητικών Βουλών... 256 1. Ο Κανονισμός συντακτικής εργασίας της Β διπλής αναθεωρητικής Βουλής... 257 2. Ο Κανονισμός συντακτικής εργασίας της αναθεωρητικής Βουλής του 1926... 258 3. Ο Κανονισμός συντακτικής εργασίας της Γ αναθεωρητικής Βουλής... 260 4. Ο Κανονισμός συντακτικής εργασίας της αναθεωρητικής Βουλής... 261 5. Ο Κανονισμός συντακτικής εργασίας της αναθεωρητικής Βουλής του 1951... 264 6. Ο Κανονισμός συντακτικής εργασίας της Ε αναθεωρητικής Βουλής... 265 7. Ο Κανονισμός συντακτικής εργασίας της ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής επεξεργασίας του κυβερνητικού σχεδίου Συντάγματος του 1975... 266 Β. Οι Κανονισμοί συντακτικής εργασίας των συντακτικών Συνελεύσεων... 266 1. Ο Κανονισμός συντακτικής εργασίας της Γ συντακτικής Συνέλευσης... 267 2. Ο Κανονισμός συντακτικής εργασίας της συντακτικής Συνέλευσης... 267 3. Ο Κανονισμός συντακτικής εργασίας της Ε συντακτικής Συνέλευσης... 270

Πίνακας περιεχομένων 541 5.2 Οι ειδικοί Κανονισμοί νομοθετικής εργασίας... 272 Α. Οι ειδικοί Κανονισμοί νομοθετικής εργασίας των ad hoc κοινοβουλευτικών σχηματισμών... 273 1. Οι ειδικοί Κανονισμοί νομοθετικής εργασίας των ε- πιτροπών εξουσιοδοτήσεως της συντακτικής Συνέλευσης... 274 α) Ο Κανονισμός της επιτροπής εξουσιοδοτήσεως του ψηφίσματος του Ιουλίου 1924... 274 β) Ο Κανονισμός της επιτροπής εξουσιοδοτήσεως του ψηφίσματος του Αυγούστου 1924... 274 γ) Ο Κανονισμός της επιτροπής εξουσιοδοτήσεως του ψηφίσματος του Ιουνίου 1925... 275 2. Ο Κανονισμός νομοθετικής εργασίας της επιτροπής εξουσιοδοτήσεως της Ε συντακτικής Συνέλευσης... 276 3. Ο Κανονισμός νομοθετικής εργασίας της επιτροπής εξουσιοδοτήσεως της Γ αναθεωρητικής Βουλής... 277 4. Οι Κανονισμοί νομοθετικής εργασίας των επιτροπών εξουσιοδοτήσεως της αναθεωρητικής Βουλής... 277 α) Ο Κανονισμός της «επιτροπής εξουσιοδοτήσεως» του ψηφίσματος Η /1946... 278 β) Ο Κανονισμός της «επιτροπής εξουσιοδοτήσεως» του ψηφίσματος ΙΒ /1946... 279 γ) Ο Κανονισμός της «επιτροπής εξουσιοδοτήσεως» του ψηφίσματος Κ /1946... 280 δ) Ο Κανονισμός της «επιτροπής εξουσιοδοτήσεως» του ψηφίσματος ΚΑ /1947... 280 ε) Ο Κανονισμός της «επιτροπής εξουσιοδοτήσεως» του ψηφίσματος ΚΕ /1947... 281 στ) Ο Κανονισμός της «επιτροπής εξουσιοδοτήσεως» του ψηφίσματος Λ /1947... 282 ζ) Ο Κανονισμός της «επιτροπής εξουσιοδοτήσεως» του ψηφίσματος ΛΣΤ /1947... 283 η) Ο Κανονισμός της «επιτροπής εξουσιοδοτήσεως» του ψηφίσματος ΜΓ /1948... 284

542 Πίνακας περιεχομένων θ) Ο Κανονισμός της «επιτροπής εξουσιοδοτήσεως» του ψηφίσματος ΞΖ /1949... 284 ι) Ο Κανονισμός της «επιτροπής εξουσιοδοτήσεως» του ψηφίσματος ΞΗ /1949... 285 Β. Οι ειδικοί Κανονισμοί νομοθετικής εργασίας των πάγιων κοινοβουλευτικών σχηματισμών... 286 1. Οι Κανονισμοί νομοθετικής εργασίας της ειδικής ε- πιτροπής βουλευτών του άρθρου 35 2-5 του Σ. 1952... 287 α) Ο πρώτος Κανονισμός νομοθετικής εργασίας του 1952... 287 β) Οι μεταγενέστεροι Κανονισμοί νομοθετικής εργασίας της ειδικής επιτροπής βουλευτών... 288 2. Οι κανόνες οργάνωσης και λειτουργίας των λοιπών πάγιων κοινοβουλευτικών σχηματισμών... 290 α) Οι κανόνες οργάνωσης και λειτουργίας της ειδικής μικτής επιτροπής του άρθρου 77 του Συντάγματος 1927... 290 β) Οι κανόνες οργάνωσης και λειτουργίας των Τμημάτων των Συνόδων του άρθρου 70 του Συντάγματος 1975... 292 γ) Οι κανόνες οργάνωσης και λειτουργίας του Τμήματος διακοπής των εργασιών της Βουλής του άρθρου 70 του Συντάγματος 1975... 295 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Η ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΙ ΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ 6.1 Η μορφολογία των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας... 298 Α. Τα βασικά χαρακτηριστικά των προγενεστέρων Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας... 298 1. Το ενιαίο των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας... 298

Πίνακας περιεχομένων 543 2. Η σχετική σταθερότητα στη γενική διάρθρωση και τη διαίρεση της ύλης των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας... 299 α) Η σχετική σταθερότητα στη γενική διάρθρωση της ύλης... 300 β) Η σχετική σταθερότητα στη διαίρεση της ύλης... 301 i) Η διαίρεση σε Κεφαλαία... 301 ii) Η διαίρεση σε Τμήματα και Μέρη... 301 iii) Η διαίρεση σε άρθρα... 302 3. Η βαθμιαία αύξηση της ύλης των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας... 303 α) Η βαθμιαία αύξηση του περιεχομένου τους... 303 β) Οι λόγοι που εξηγούν τη διπλή αυτή αύξηση... 304 Β. Τα βασικά χαρακτηριστικά του ισχύοντος Κανονισμού κοινοβουλευτικής εργασίας του 1987... 305 1. Η κατ αρχήν ορθολογική διάρθρωση της ύλης του ΚτΒ του 1987... 306 α) Η κατάστρωση της ύλης σε ενότητες... 306 β) Οι επιφυλάξεις σχετικά με την κατάστρωση αυτή. 307 2. Η κατ αρχήν σωστή νομοτεχνική επεξεργασία του... 309 α) Η τοποθέτηση επικεφαλίδων... 310 β) Η αρίθμηση των παραγράφων... 310 γ) Η παραπομπή σε άλλες διατάξεις του ΚτΒ... 310 6.2 Η μορφολογία των ειδικών Κανονισμών συντακτικής και νομοθετικής εργασίας... 310 Α. Η μορφολογία των ειδικών Κανονισμών συντακτικής εργασίας... 311 1. Οι ειδικοί Κανονισμοί συντακτικής εργασίας με τη μορφή απόφασης της Βουλής... 311 2. Οι ειδικοί Κανονισμοί συντακτικής εργασίας με τη μορφή ψηφισμάτων... 312 Β. Η μορφολογία των ειδικών Κανονισμών νομοθετικής εργασίας... 312 1. Οι ειδικοί Κανονισμοί νομοθετικής εργασίας με μορφή ψηφίσματος ή μικτή μορφή... 313

544 Πίνακας περιεχομένων 2. Οι ειδικοί Κανονισμοί νομοθετικής εργασίας με μορφή απόφασης του κοινοβουλευτικού σχηματισμού τον οποίο αφορούσαν... 314 ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΚΑΙ Η ΝΟΜΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥΣ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ ΙΙΙ Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Η ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΣΠΙΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΤΟΥΣ 7.1 Η πηγή της εξουσίας των τακτικών πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων για τη θέσπιση και μεταβολή των Κανονισμών τους... 319 Α. Η αρχή της «αυτονομίας» ως πηγή της εξουσίας των τακτικών πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων για τη θέσπιση των Κανονισμών τους... 320 1. Η έννοια της «αυτονομίας» των τακτικών πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 320 α) Η προέλευση της αρχής της «αυτονομίας» των τακτικών πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 321 β) Ο τρόπος εγκλιματισμού της αρχής στην Ελλάδα.. 322 γ) Η διαιώνιση της αρχής υπό το κράτος των προγενεστέρων Συνταγμάτων... 324 δ) Η εμμονή στην αρχή αυτή υπό το κράτος του ι- σχύοντος Συντάγματος... 326 2. Οι φορείς, τα χαρακτηριστικά, το περιεχόμενο και τα όρια της αυτονομίας... 327 α) Οι φορείς και τα χαρακτηριστικά της αυτονομίας. 327 β) Το περιεχόμενο και τα όρια της αυτονομίας... 328

Πίνακας περιεχομένων 545 3. Οι αδυναμίες της θεωρίας της αυτονομίας... 329 α) Η αλλαγή των συνταγματικών και κοινοβουλευτικών δεδομένων... 329 β) Το πρόβλημα της μεταβίβασης της εξουσίας θέσπισης και μεταβολής Κανονισμών από τα τακτικά πολιτικά αντιπροσωπευτικά σώματα στους μικρότερους σχηματισμούς της Βουλής... 331 γ) Το πρόβλημα των εξουσιοδοτήσεων των Κανονισμών προς τον ΠτΒ και άλλους παράγοντες της κοινοβουλευτικής διαδικασίας... 331 Β. Η θεμελίωση στις συνταγματικές εξουσιοδοτήσεις και στις επιφυλάξεις των Συνταγμάτων υπέρ του Κανονισμού... 332 1. Η θεμελίωση στην πάγια γενική συνταγματική εξουσιοδότηση προς τα τακτικά πολιτικά αντιπροσωπευτικά σώματα για τη θέσπιση των Κανονισμών τους... 332 α) Το περιεχόμενο της γενικής εξουσιοδότησης στα προγενέστερα Συντάγματα... 333 β) Το περιεχόμενο της γενικής εξουσιοδότησης στο ισχύον Σύνταγμα... 335 2. Η θεμελίωση στις ειδικές εξουσιοδοτήσεις και επιφυλάξεις των Συνταγμάτων υπέρ του Κανονισμού... 337 α) Η πρώτη εμφάνιση των ειδικών εξουσιοδοτήσεων και επιφυλάξεων του Συντάγματος υπέρ του Κανονισμού το 1911... 337 β) Η αύξηση των ειδικών εξουσιοδοτήσεων και επιφυλάξεων του Συντάγματος υπέρ του Κανονισμού από τα μεσοπολεμικά και μεταπολεμικά Συνάγματα... 338 γ) Η νέα αύξηση των ειδικών εξουσιοδοτήσεων και επιφυλάξεων του Συντάγματος υπέρ του Κανονισμού από τα Συντάγματα της δικτατορίας... 341 δ) Οι ειδικές εξουσιοδοτήσεις και επιφυλάξεις υπέρ του Κανονισμού στο ισχύον Σύνταγμα... 343 i) Οι ειδικές εξουσιοδοτήσεις και επιφυλάξεις που αναφέρονται άμεσα στο θεσμό της Βουλής 343

546 Πίνακας περιεχομένων ii) Οι ειδικές εξουσιοδοτήσεις που αφορούν άλλους συνταγματικούς θεσμούς και συνταγματικές διαδικασίες... 346 Γ. Η απάντηση στο κρίσιμο ερώτημα... 347 7.2 Η πηγή της εξουσίας των έκτακτων πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων για τη θέσπιση και μεταβολή των Κανονισμών τους... 347 Α. Η πηγή της εξουσίας των συντακτικών Βουλών για τη θέσπιση και μεταβολή των Κανονισμών κοινοβουλευτικής και συντακτικής εργασίας... 348 Β. Η πηγή της εξουσίας των αναθεωρητικών Βουλών για τη θέσπιση και μεταβολή των Κανονισμών κοινοβουλευτικής και συντακτικής εργασίας... 349 7.3 Η πηγή της εξουσίας των μικρών σχηματισμών πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων για τη θέσπιση και μεταβολή των Κανονισμών τους... 349 Α. Η θεμελίωση στην αρχή της αυτονομίας των μικρότερων σχηματισμών των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων 350 Β. Η θεμελίωση στη ρητή ή σιωπηρή συγκατάθεση των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 351 1. Στην περίπτωση των ad hoc σχηματισμών που προβλέπονται από ψηφίσματα... 351 2. Στην περίπτωση των πάγιων σχηματισμών που προβλέπονται από τα Συντάγματα... 352 Γ. Η θεμελίωση στην κοινοβουλευτική πρακτική, η οποία αποδοκιμάστηκε από τα μεταγενέστερα Συντάγματα... 353 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ 8.1 Το αντικείμενο των Κανονισμών των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 355

Πίνακας περιεχομένων 547 Α. Το εύρος του αντικειμένου των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας... 355 1. Η οριοθέτηση του πεδίου ρύθμισης των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας από το Σύνταγμα... 356 α) Η άμεση οριοθέτηση... 356 β) Η έμμεση οριοθέτηση... 359 γ) Η οριοθέτηση από το τεκμήριο αρμοδιότητας υπέρ του Κανονισμού... 360 δ) Οι νομικές συνέπειες της οριοθέτησης αυτής... 361 2. Η διεύρυνση του πεδίου ρύθμισης των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας και οι νομικοπολιτικές συνέπειές της... 361 α) Η διεύρυνση από το Σύνταγμα... 361 β) Οι νομικοπολιτικές συνέπειες της διεύρυνσης αυτής... 364 Β. Το περιορισμένο αντικείμενο των ειδικών Κανονισμών συντακτικής και νομοθετικής εργασίας... 365 1. Η ρύθμιση της άσκησης συντακτικού έργου από τις αναθεωρητικές και τις συντακτικές Βουλές... 366 2. Η ρύθμιση της άσκησης νομοθετικού έργου από μικρούς σχηματισμούς των εκτάκτων ή τακτικών πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 366 8.2 Η νομική φύση των Κανονισμών των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 367 Α. Η νομική φύση των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας... 368 1. Το είδος του νόμου στον οποίο ανήκουν οι Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας... 368 2. Το είδος των κανόνων δικαίου που περιέχουν οι Κανονισμοί κοινοβουλευτικής εργασίας και η θέση τους στην ιεραρχία των κανόνων δικαίου... 371 3. Τα ιδιαίτερα νομικά χαρακτηριστικά των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας... 374 α) Ο ιδιαίτερος τρόπος συντέλεσής τους... 374

548 Πίνακας περιεχομένων β) Το περιορισμένο αντικείμενό τους... 377 γ) Ο περιορισμένος κύκλος των προσώπων τα οποία αφορούν... 377 δ) Η εξουσία και η ευθύνη για την εφαρμογή τους... 378 4. Οι νομικές συνέπειες που απορρέουν από τα ιδιαίτερα αυτά νομικά χαρακτηριστικά... 379 α) Το ανεπίτρεπτο της ρύθμισης από τον ΚτΒ θεμάτων που ανήκουν στο πεδίο ρύθμισης των λοιπών κοινοβουλευτικών νόμων και αντίστροφα... 379 β) Ο αποκλεισμός του ελέγχου της συνταγματικότητας του Κανονισμού της Βουλής... 381 5. Ένας χαρακτηριστικός κοινοβουλευτικός διάλογος και τα συμπεράσματα που προκύπτουν από αυτόν... 383 Β. Η νομική φύση των ειδικών Κανονισμών συντακτικής και νομοθετικής εργασίας... 386 1. Η νομική φύση των Κανονισμών συντακτικής εργασίας. 386 2. Η νομική φύση των Κανονισμών νομοθετικής εργασίας. 387 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΟΥΝ ΤΗΝ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ 9.1 Οι σχέσεις των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας με το Σύνταγμα... 389 Α. Η συμπλήρωση του Συντάγματος... 390 1. Οι προϋποθέσεις της συμπλήρωσης των κενών του Συντάγματος... 390 2. Τα κενά του Συντάγματος που συμπληρώνονται από τους Κανονισμούς κοινοβουλευτικής εργασίας... 391 Β. Η εξειδίκευση του Συντάγματος... 393 1. Οι προϋποθέσεις της εξειδίκευσης... 393 2. Οι θεσμοί και οι διαδικασίες και τεχνικές που εξειδικεύονται από τους Κανονισμούς κοινοβουλευτικής εργασίας... 394

Πίνακας περιεχομένων 549 α) Η εξειδίκευση του θεσμού του προεδρείου των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 394 β) Η εξειδίκευση της κοινοβουλευτικής διαδικασίας θέσπισης των νόμων... 400 Γ. Η συγκεκριμενοποίηση του Συντάγματος... 401 1. Οι προϋποθέσεις της συγκεκριμενοποίησης... 402 2. Οι αόριστες συνταγματικές έννοιες που συγκεκριμενοποιούνται από τους Κανονισμούς κοινοβουλευτικής εργασίας... 402 α) Η περίπτωση της έννοιας του «κοινοβουλευτικού ελέγχου»... 402 β) Η περίπτωση της έννοιας των «αναφορών»... 404 γ) Η περίπτωση της έννοιας του «κατεπείγοντος» και του «επείγοντος» νομοσχεδίου... 406. Η stricto sensu επίσημη ερμηνεία του Συντάγματος... 410 1. Η stricto sensu ερμηνεία των διατάξεων του Συντάγματος... 410 α) Οι προϋποθέσεις της stricto sensu επίσημης ερμηνείας... 410 β) Παράδειγμα stricto sensu επίσημης ερμηνείας: η απαιτούμενη πλειοψηφία για τη σύσταση εξεταστικών επιτροπών... 411 2. Η θέσπιση ερμηνευτικών κανόνων... 414 9.2 Οι σχέσεις των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας με τα άλλα νομοθετήματα που συγκροτούν την έννομη τάξη... 415 Α. Οι σχέσεις των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας με τις λοιπές νομοθετικές πράξεις... 416 1. Οι σχέσεις των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας με τους λοιπούς κοινοβουλευτικούς νόμους... 417 2. Οι σχέσεις των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας με τους κυβερνητικούς νόμους... 418 Β. Οι σχέσεις μεταξύ των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας δύο διαφορετικών πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 419

550 Πίνακας περιεχομένων 1. Τα κοινά γενικά χαρακτηριστικά των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας της Βουλής και της Γερουσίας... 420 2. Οι ουσιώδεις διαφορές μεταξύ των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας της Βουλής και της Γερουσίας 421 α) Οι ουσιώδεις διαφορές μεταξύ των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας της Βουλής και της Γερουσίας την περίοδο της περιορισμένης μοναρχίας 421 β) Οι ουσιώδεις διαφορές μεταξύ των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας της Γερουσίας και της Βουλής την περίοδο της Β Ελληνικής ημοκρατίας 423 Γ. Οι σχέσεις των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας με τις κανονιστικές πράξεις... 425 1. Οι σχέσεις των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας με τις κανονιστικές πράξεις που εκδίδονται κατ εξουσιοδότηση του Συντάγματος ή του νόμου... 426 2. Οι σχέσεις των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας με τις κανονιστικές πράξεις που εκδίδονται κατ εξουσιοδότηση των διατάξεών τους... 427 ΤΙΤΛΟΣ IV Η ΝΟΜΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Η ΝΟΜΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 10.1 Η αποφασιστική συμβολή των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας στη διαμόρφωση των κοινοβουλευτικών θεσμών και διαδικασιών... 433 Α. Η θέσπιση των νομικών βάσεων για την ανάπτυξη και ε- δραίωση του κοινοβουλευτισμού... 433 1. Οι τρεις κλασικές και διακεκριμένες αρχές, στις ο- ποίες στηρίζεται η κοινοβουλευτική ευθύνη... 434 2. Ο προσδιορισμός των αρχών της λογοδοσίας και του

Πίνακας περιεχομένων 551 ελέγχου από τους Κανονισμούς κοινοβουλευτικής εργασίας της περιορισμένης μοναρχίας... 435 α) Η καθιέρωση των αρχών αυτών από το Σ. του 1844. 436 β) Η εξειδίκευση και συμπλήρωση των αρχών αυτών από τους Κανονισμούς κοινοβουλευτικής εργασίας της Γερουσίας και της Βουλής... 436 i) Οι ρυθμίσεις του ΚτΓ του 1844... 437 ii) Οι ρυθμίσεις του ΚτΒ του 1845... 438 3. Η εδραίωση των αρχών της λογοδοσίας και του ελέγχου την πρώτη περίοδο βασιλευόμενης δημοκρατίας. 440 α) Η επανάληψη των ρυθμίσεων του Σ. 1844 από το Σ. του 1864... 440 β) Η εξειδικευμένη και συμπλήρωση των αρχών της λογοδοσίας και του ελέγχου από τον ΚτΒ του 1865. 441 Β. Η θέσπιση των νομικών βάσεων για την ανάπτυξη και ε- δραίωση των παγίων αρχών του κοινοβουλευτικού διαδικαστικού δικαίου... 443 1. Οι αρχές που αναφέρονται στην αυτοδιοίκηση της Βουλής και στην αρμοδιότητα για την ψήφιση και την τήρηση του ΚτΒ... 444 2. Οι αρχές που διέπουν τη σύνθεση του προεδρείου της Βουλής... 444 3. Οι αρχές που διέπουν τις κοινοβουλευτικές συζητήσεις και τον τρόπο αγορεύσεων... 447 4. Οι αρχές που διέπουν την κοινοβουλευτική νομοθετικής διαδικασία... 448 5. Οι αρχές που διέπουν τον τρόπο ψηφοφορίας για τη λήψη των αποφάσεων... 448 6. Οι αρχές που διέπουν τον κοινοβουλευτικό έλεγχο... 449 10.2 Η αποφασιστική επίδραση των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας στο περιεχόμενο των Συνταγμάτων. 450 Α. Η επίδραση στο πεδίο της κοινοβουλευτικής νομοθετικής διαδικασίας... 451 1. Η κοινοβουλευτική νομοθετική διαδικασία των «κατεπειγόντων νομοσχεδίων»... 451

552 Πίνακας περιεχομένων 2. Η κοινοβουλευτική νομοθετική διαδικασία των «υπηρεσιακών νομοσχεδίων»... 453 3. Συμπέρασμα... 454 Β. Στο πεδίο της κοινοβουλευτικής ελεγκτικής διαδικασίας 455 1. Η συχνότητα της άσκησης του κοινοβουλευτικού ε- λέγχου δύο φορές την εβδομάδα... 455 2. Η ατυχής πορεία της «επιτροπής αναφορών» από τους Κανονισμούς κοινοβουλευτικής εργασίας Στο σύνταγμα 457 α) Η διαρρύθμιση της «επιτροπής αναφορών» από τους Κανονισμούς κοινοβουλευτικής εργασίας της περιόδου 1829-1927... 458 β) Η συνταγματική κατοχύρωση και η σιωπηρή κατάργηση επιτροπής από τον ΚτΒ του 1927... 461 Γ. Στο πεδίο της κοινοβουλευτικής νομιμοποίησης της Κυβέρνησης... 463 1. Η σύνδεση των προτάσεων εμπιστοσύνης και δυσπιστίας με τον κοινοβουλευτικό έλεγχο... 463 2. Η πορεία των προτάσεων εμπιστοσύνης και δυσπιστίας προς την αυτονόμηση από τον κοινοβουλευτικό έλεγχο... 464 α) Το στάδιο της αναγνώρισης των προτάσεων εμπιστοσύνης και δυσπιστίας από τον ΚτΒ... 464 β) Το στάδιο της συνταγματικής κατοχύρωσης των προτάσεων εμπιστοσύνης και δυσπιστίας... 466 γ) Το στάδιο των ενδιάμεσων λύσεων για τις προτάσεις εμπιστοσύνης και δυσπιστίας... 468 δ) Το στάδιο της πλήρους αυτονόμησης των προτάσεων εμπιστοσύνης και δυσπιστίας από τον κοινοβουλευτικό έλεγχο... 469 3. Η συμμετοχή των υπουργών-βουλευτών στις ψηφοφορίες για τις προτάσεις εμπιστοσύνης και δυσπιστίας.. 469 α) Η υιοθέτηση της κοινοβουλευτικής πρακτικής από τον ΚτΒ του 1911... 469

Πίνακας περιεχομένων 553 β) Η κατάργηση της ρύθμισης του ΚτΒ του 1911 από το Σ. του 1927... 470 10.3 Η ακριβής αποτύπωση της εξέλιξης των κοινοβουλευτικών θεσμών και διαδικασιών... 471 Α. Η αντιπαραβολή των αρχικών κειμένων των Κανονισμών κοινοβουλευτικής εργασίας μεταξύ τους και των μεταγενέστερων τροποποιήσεών τους... 472 Β. Τα δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτύπωσης της εξέλιξης... 472 1. Ο έλεγχος της συνταγματικότητας των σχεδίων και προτάσεων νόμων από τη Βουλή... 473 2. Η τεχνική του καταμερισμού της κοινοβουλευτικής εργασίας... 475 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Η ΝΟΜΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΙ ΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 11.1 Η νομικοπολιτική σημασία των Κανονισμών συντακτικής εργασίας... 479 Α. Η θέσπιση των οργανωτικών και διαδικαστικών κανόνων άσκησης του συντακτικού έργου από τις αναθεωρητικές και συντακτικές Βουλές... 479 1. Ο ρόλος των οργανωτικών και διαδικαστικών κανόνων άσκησης του συντακτικού έργου... 480 2. Οι οργανωτικοί κανόνες που περιέχονται στους Κανονισμούς συντακτικής εργασίας... 481 α) Ο τρόπος σύστασης των συνταγματικών επιτροπών 481 β) Ο τρόπος συγκρότησης των συνταγματικών επιτροπών... 482 γ) Η αριθμητική σύνθεση των συνταγματικών επιτροπών... 483 3. Οι διαδικαστικοί κανόνες που περιέχονται στους Κανονισμούς συντακτικής εργασίας... 484

554 Πίνακας περιεχομένων Β. Η επίδραση των Κανονισμών συντακτικής εργασίας στην παγίωση της οργάνωσης και της διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος... 485 1. Η θεσμοποίηση των συνταγματικών επιτροπών από τους ΚτΒ του 1975 και 1987... 485 2. Ο καθορισμός της κοινοβουλευτικής διαδικασίας α- ναθεώρησης του Συντάγματος... 486 11.2 Η νομικοπολιτική σημασία των Κανονισμών νομοθετικής εργασίας... 487 Α. Η θέσπιση νέων οργανωτικών και διαδικαστικών κανόνων για τους σχηματισμούς της Βουλής με αποφασιστική αρμοδιότητα... 488 1. Οι οργανωτικοί και διαδικαστικοί κανόνες των επιτροπών εξουσιοδοτήσεως... 488 2. Οι οργανωτικοί και διαδικαστικοί κανόνες της «ειδικής επιτροπής βουλευτών» του άρθρου 35 2 του Σ. 1952... 490 Β. Η επίδραση των οργανωτικών και διαδικαστικών κανόνων των σχηματισμών με αποφασιστική αρμοδιότητα στους Κανονισμούς της Βουλής και στα Συντάγματα... 492 1. Η συνταγματική κατοχύρωση των σχηματισμών με α- ποφασιστική αρμοδιότητα... 492 2. Η υιοθέτηση από το Σύνταγμα και τους ΚτΒ ορισμένων βασικών οργανωτικών και διαδικαστικών κανόνων των σχηματισμών με αποφασιστική αρμοδιότητα.. 494 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Α. Γενικά συμπεράσματα... 497 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ Ι Επίσημες Εκδόσεις των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 501

Πίνακας περιεχομένων 555 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΙΙ Ιδιωτικές Εκδόσεις των Κανονισμών των πολιτικών αντιπροσωπευτικών σωμάτων... 505 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ι. ΕΡΓΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ Α. Σχολιασμένα κείμενα Συνταγμάτων... 507 Β. Εγχειρίδια Συνταγματικού ικαίου... 508 ΙΙ. ΙΙΙ. IV. ΕΡΓΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Α. Εγχειρίδια συνταγματικής ιστορίας... 511 Β. Μελέτες συνταγματικής ιστορίας... 511 ΕΡΓΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Α. Γενικά έργα... 511 Β. Ειδικά θέματα... 512 ΕΡΓΑ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΥ ΙΑ ΙΚΑΣΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ Α. Σχολιασμένα κείμενα Κανονισμών της Βουλής... 513 Β. Εγχειρίδια Κοινοβουλευτικού διαδικαστικού δικαίου... 513 Γ. Έργα σε θέματα Κανονισμού της Βουλής... 513. Έργα σε θέματα οργάνωσης, διοίκησης, λειτουργίας και ρόλου της Βουλής και της Γερουσίας... 515 Ε. Έργα σε θέματα νομικής κατάστασης των βουλευτών... 518 ΣΤ. Έργα σε θέματα νομοθετικών διαδικασιών και νομοπαραγωγικού έργου... 519 Ζ. Έργα σε θέματα ελεγκτικών διαδικασιών και κοινοβουλευτικού ελέγχου... 523 V. ΕΡΓΑ ΠΟΥ ΕΝ ΕΧΟΥΝ ΕΝΤΑΧΘΕΙ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ... 526