ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 5 ΙΟΥΝΙΟΥ 2003 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ Α. Μετάφραση Και επειδ παρουσι σαµε τη δυναµ µα µε µεγ λε απτ αποδε ξει και β βαια χι χωρ µ ρτυρε και απ του συγχρονο µα και απ του µεταγεν στερου θα θαυµαζ µαστε, χωρ να χουµε αν γκη καθ λου απ να µηρο για να µα επαιν σει ο τε ( απ κ ποιον λλο) που µε τα λ για του θα δ σει µια πρ σκαιρη χαρ, την ιδ α µω που θα σχηµατιστε για τα ργα µα, η αλ θεια θα τη µει σει, αλλ επειδ αναγκ σαµε κ θε θ λασσα και στερι να γ νει π ρασµα µα στην τ λµη µα και επειδ στ σαµε µαζ παντο αι νια µνηµε α και για τι συµφορ µα και για τι ν κε µα. Για µια τ τοια λοιπ ν π λη και αυτο εδ, επειδ π στευαν τι ταν καθ κον του να µη χαθε αυτ πολεµ ντα γεννα α σκοτ θηκαν και ε ναι φυσικ ο καθ να απ σου µ νουν στη ζω µε προθυµ α να µοχθε για χ ρη τη. Β1. Ο Αθηναίο παρουσιάζεται από τον Περικλή ω άτοµο που έχει την ικανότητα να ανταποκριθεί απόλυτα στι περισσότερε εκδηλώσει τη ζωή µε την πιο µεγάλη χάρη και ευστροφία. Αυτή η ακεραίωση και η πολυδύναµη επάρκειά του είναι απόδειξη τη διαλεκτική σχέση που υπάρχει και λειτουργεί ανάµεσα στον Αθηναίο πολίτη και την πόλη του. Κ θε πολ τη χωριστ θα µπορο σε να παρουσιαστε αυτ ρκη σε ποικ λε δραστηρι τητε που τι εκτελε µε µ γιστη χ ρη και δεξι τητα. Για µφαση χρησιµοποιο νται 4 εµπρ θετοι: καθ' καστον: υποδηλ νει το τοµο του οπο ου οι τ λειοι τρ ποι εναρµον ζονται µε την τ λεια πολιτε α παρ' µ ν: η ακερα ωση του ατ µου πηγ ζει απ το πνε µα ολ κληρη τη πολιτε α π πλε στα: δηλ νει την πολυµ ρεια και πολυπραγµοσ νη του Αθηνα ου µετ χαρ των: τον ζεται ιδια τερα µε το µ λιστ' ν ε τραπ λω η επιδεξι τητα του Αθηνα ου, ο τρ πο µε τον οπο ο ενεργε και δρ στου δι φορου τοµε τη ανθρ πινη δραστηρι τητα. Η τριπλ επαν ληψη του ν (παρ χεσθαι, πλε στα, µ λιστ') σαν να θ λει να µετρι σει κ πω την υπ ρθεση τη υπερβολ.
Το καθ' καστον αντιτ θεται στο π σαν, το νδρα στην π λιν, το α τ ν στο π πλε στα ε δη µια αντιπαρ θεση στη µονολιθικ ικαν τητα του Σπαρτι τη. Ο χαρακτηρισµ του Αθηνα ου ε ναι ουσιαστικ σε π ρα πολλ εκδηλ σει τη ζω του µπορε µε χ ρη µαζ και ευστροφ α να παρουσι σει τον εαυτ του ακεραιωµ νο. Αυτ δεν µπορο σε να επιτευχθε σε µια παλι τερη εποχ, τ τε που το θε ο κρατο σε ακ µα γερ το θνητ κ τω απ τη φθονερ εξουσ α του(κακριδ ). Στο Θουκιδ δη µ νο η τριπλ επαν ληψη του ν µετρι ζει κ πω την αποκοτι µια γν µη τ τοια που π ει να χαρ σει στον νθρωπο την τελει τητα εν θεο. Στο τµ µα αυτ ο Θουκιδ δη ξαναγυρ ζει στο τοµο, που η δηµοκρατ α το ε χε απελευθερ σει, στε να αποκτ σει πληρ στερη συνε δηση των δυν µε ν του και να τι αξιοποι σει σωστ. Οι θεσµο τη δηµοκρατ α συντελο σαν αποφασιστικ στη δι πλαση προσωπικοτ των τ λεια αρτι τητα, αφο σ' λου του τοµε τη ζω, ακ µη και στου πιο διαφορετικο µπορο σαν οι πολ τε να εκφρ ζονται µε πληρ τητα και αυτ ρκεια (ο πολ τη χαρακτηρ ζεται αυτ ρκη, πω η π λη στο κεφ. 36 ε χε χαρακτηριστε αυταρκεστ τη) και µ λιστα µε τρ πο νετο και ε στροφο. Αυτ το πνε µα απηχε ται σε δ ο µεγ λα ργα τ χνη, στο δι ζωµα του Παρθεν να και στην Ορ στεια του Αισχ λου. Στο πρ το η ποµπ των Παναθηνα ων δε χνει αφεν την ατοµικ αυτ ρκεια καθεν αλλ και τον ρρηκτο και αρµονικ δεσµ του µε το σ νολο. Στο δε τερο προβ λλεται η ιδ α του µ τρου, τ σο σηµαντικ σε µια δηµοκρατικ πολιτε α. Ωστ σο η αυτ ρκεια δεν υπ ρξε γν ρισµα κανεν πολ τη λαο, γεγον που αποτελε µια διαχρονικ και καθολικ αντ ληψη. Το µεγαλείο και η τελειότητα τη πόλη αντανακλούν και στον πολίτη. Μια πόλη που είναι το παιδευτικό κέντρο όλη τη Ελλάδα, που θεωρεί το άτοµο οντότητα µε ευθύνη και συνέπεια είναι φυσικό να συµβάλλει στην διαµόρφωση µια άρτια προσωπικότητα µε αυτάρκεια και πολύπλευρη δραστηριότητα. Σε καµιά άλλη πολιτεία ο πολίτη δεν έχει φτάσει σε τέτοιο βαθµό ακεραίωση και ολοκλήρωση καθώ καµιά άλλη πλην τη δηµοκρατική Αθήνα δεν προσφέρει αυτά τα αγαθά στου πολίτε τη. Ο Αθηναίο πολίτη δεν έχει ανάγκη από του επαίνου λογογράφων καθώ αντικειµενικά και έµπρακτα έχει αποδείξει πω είναι ο γενναιότερο και πιο ολοκληρωµένο και έχει φτάσει στο σηµείο να αξιοποιεί προ όφελό του ακόµη και τι πολεµικέ αποτυχίε του προτρέποντα του επιζώντε να ακολουθήσουν το παράδειγµά του. Ο δηµοκρατικό τρόπο διακυβέρνηση, ο συνδυασµό υλικών και ψυχοπνευµατικών απολαύσεων, το φιλελεύθερο παιδαγωγικό και στρατιωτικό σύστηµα, η ενασχόληση µε τα πολιτικά είναι οι κυριότεροι παράγοντε για την ακεραίωση του Αθηναίου πολίτη. Έτσι ο Αθηναίο πολίτη αναδεικνύεται σε ιδανικό πρότυπο πολίτη. Β2. Ο Περικλή αναφέρεται στα αθάνατα µνηµεία που έστησαν οι Αθηναίοι για να υπενθυµίζουν στου µεταγενέστερου τι ήττε και τι νίκε του. Η αντ θεση "θ λατταν-γ ν" που ενισχ εται µε τον επιθετικ "π σαν" και η
αντ θεση "κακ ν -κ γαθ ν" που τον ζεται µε το επ ρρηµα "πανταχο " δ νουν απ λυτο χαρακτ ρα στην τ λµη των Αθηνα ων. Η πρ τη αντ θεση ανακαλε στη µν µη γεγον τα στα οπο α πρωταγων στησαν οι Αθηνα οι, πω η ναυµαχ α στον Ευρυµ δοντα 469 π.χ, οι επιχειρ σει στην Κ προ 459 π.χ, η ατυχ εκστρατε α στην Α γυπτο 459 π.χ. Η δε τερη αντ θεση δ νει το χρ µα των επιχειρ σεων και υπαιν σσεται την εκβασ του. Με πνε µα ειλικρ νεια ο Θουκιδ δη αναφ ρεται στι επιτυχ ε και αποτυχ ε των Αθηνα ων στι απειρ ριθµε επιχειρ σει του. Η εκστρατε α στην Α γυπτο που αν µνησ τη βρ σκουµε στη στ λη τη Ερεχθη δα φυλ για του νεκρο του 459 π.χ µπορε να ταν µια απ τ δυστυχ στερε στιγµ του Αθηνα κο στρατο, προβ λλεται µω στι Ευµεν δε του Αισχ λου που διδ χτηκαν το επ µενο το και παραλληλ ζεται µε µυθ δη σ γκρουση θε ν. Η αποτυχ α αυτ βεβαι νει την τ λµη των Αθηνα ων που επιχε ρησαν αυτ την υπερπ ντια εκστρατε α σο το βεβαι νουν και οι επιτυχ ε του. Η αποτυχ α στη Μ µφη τη Αιγ πτου δε χνει τη δ ναµη σο και ο θρ αµβο του Κ µωνα στον Ευρυµ δοντα. Για την υστεροφηµ α εν µεγ λου λαο η αν µνηση των αποτυχι ν χει την δια σηµασ α µε των θρι µβων. Οι ρηµατικο τ ποι που χουν ω υποκε µενο του Αθηνα ου ε ναι σ νθετοι και πολυσ λλαβοι, υποδηλ νοντα την περηφ νεια του οµιλητ που παρατε νει κατ κ ποιο τρ πο και εντε νει τη φων του για να κ νει πιο αισθητ τη δ ναµη και το µεγαλε ο τη π λη καθ και τον αι νιο θαυµασµ του για αυτ (καταναγκ σαντε, ξυγκατοικ σαντε ) Η Αθ να φα νεται µ σα απ' αυτ τη φρ ση να νικ το χωροχρ νο και να κερδ ζει την αιωνι τητα. χιαστ : θ λατταν κα γ ν - µνηµε α δια µετ µεγ λων σηµε ων - ο κ µ ρτυρον Η µετοχ "ξυγκατοικ σαντε " χρησιµοποιε ται µεταφορικ για να δηλωθε τι οι Αθηνα οι εγκαθ δρυσαν, εγκατ στησαν ω κατο κου παντο σε λη τη θ λασσα και γη αναµν σει των επιτυχι ν και αποτυχι ν του. Β3. Ο Περικλ δυσκολε εται να πιστ ψει την αναγκαι τητα του επιταφ ου λ γου. Πιστε ει πω ε ναι αρκετ να αποδ δονται µπρακτα οι τιµ σε νδρε που µπρακτα αποδε χτηκαν γεννα οι. Το επιχε ρηµα του στηρ ζεται π νω στο χαρακτ ρα του ρ τορα "κα µ...πιστευθ ναι". Ο ρ τορα θα µεγαλοποι σει τι ανδραγαθ ε των νεκρ ν και δεν θα γ νει πιστευτ θα µει σει µε τον ανεπαρκ λ γο του το ργο των νεκρ ν, οπ τε και π λι απ ορισµ νη µερ δα δεν θα γ νει πιστευτ και στι δυο περιπτ σει θα αδικ σει του νεκρο. τσι η αρετ παρουσι ζεται σαν κτ µα του καθεν νεκρο ξεχωριστ και χι σαν κοιν ιδι τητ του. Η διαµ ρφωση λοιπ ν µια κρ ση για την αξ α των νεκρ ν εξαρτ ται απ να ρ τορα και µ νο ο ρ τορα σα να χ νει απ τα µ τια του το νεκρ µε το ργο του για να αντικρ σει τον ακροατ µε την καλ φθονερ του δι θεση. Την αλλαγ προετοιµ ζει µε το "χαλεπ τ µετρ ω ε πε ν". Ε ναι δ σκολο να µιλ σει κανε µε επιτυχ α σε περιστ σει στι οπο ε δ σκολα εξασφαλ ζεται η π στη πω ο ρ τορα λ ει την αλ θεια. Πρ βληµα
βασανιστικ για το ρ τορα η επ τευξη µε το λ γο του βαθ τερου νο µατο του ργου των νεκρ ν. Αντ θεση αλ θεια -βεβα ωση δοκ σεω. Η επιχειρηµατολογ α στηρ ζεται στη φ ση των ακροατ ν. Ο Περικλ του διαιρε σε δυο κατηγορ ε : του ξυνειδ τα που χουν µεση αντ ληψη παρ µοιων γεγον των και του απε ρου. Εδ γκειται και η καινοτοµ απρωτοτυπ α στην τεχνικ του προοιµ ου. Αντιπαραθ τοντα στη γν µη των πολλ ν τη δικ του, χρησιµοποι ντα την αντ θεση που ε ναι συνηθισµ νο σχ µα τη σοφιστικ ρητορικ δεν αναφ ρεται στην αναµεν µενη κφραση ανικαν τητα να ισοσταθµ σει τα λ για µε τα ργα αλλ δ νει µια απροσδ κητη κατε θυνση στο λ γο του. Κατ την ννοια του τα "ξυνειδ -ε νου " αποδ δονται στα "βο λεται- π σταται" κατ χιαστ και εν τα "ξυνειδ - π σταται "αναφ ρονται στο γνωστικ µ ρο τη ψυχ τα"ε νου -βο λεται " καλ πτουν το θυµικ, συναισθηµατικ, βουλητικ µ ρο. τσι η εµπειρ α των ακροατ ν τη πρ τη κατηγορ α γενν την ε νοια, η γν ση τη θ ληση, πρ γµα που του κ νει να πιστε ουν, σω απ εγωισµ αυταρ σκεια πω ο λ γο δεν αντικατοπτρ ζει το µ γεθο των ργων. Με ωση του ργου των νεκρ ν σηµα νει προφαν και µε ωση του ργου των διων των ακροατ ν που λαβαν µ ρο στα υµνο µενα σε παρ µοια γεγον τα. Ο ρ τορα δυσκολε εται να αγγ ξει το θυµικ ακ µα και των ξυνειδ των και α ε ναι ε νο κο ακροατ. Η θ ση του δυσχερα νει ακ µη περισσ τερο απ ναντι στη δε τερη κατηγορ α ακροατ ν που δεν γνωρ ζουν τα γεγον τα, ε τε λ γω ηλικ α, συγκυρ α λλων παραγ ντων δεν π ραν µ ρο στι πολεµικ επιχειρ σει συµπεριλαµβανοµ νου των γυναικ ν και των παιδι ν. Αυτο ζουν µε τη φαντασ α του το ργο και θεωρο ν πλεονασµ και υπερβολ οτιδ ποτε ξεπερν τη δικ του φ ση. Η απειρ α γενν τη δυσπιστ α. πω ο µπειρο ε ναι πληστο στου επα νου τσι και ο πειρο ε ναι δ σπιστο σ'αυτο. Κ νητρο τη συµπεριφορ του ε ναι ο φθ νο που επενεργε στην κρ ση του πω η ε νοια στου ξυνειδ τε. τσι εν ο Περικλ αφ νει ακατασκε αστο τον πρ το ισχυρισµ επικεντρ νεται στη συµπεριφορ των ακροατ ν και την επ δραση που ασκε ο φθ νο σ'αυτο. Η θ ση του ε ναι: α. οι παινοι των λλων ε ναι ανεκτο απ του ανθρ που ταν δεν υπερβα νουν τη φ ση του, ταν του παρουσι ζουν να κ νουν κ τι που και οι διοι θα µπορο σαν να καταφ ρουν. Α µην ξεχν µε τι δεν βρισκ µαστε στην εποχ του Οµ ρου που ο λα ευχαριστι ταν να ακο ει και να θαυµ ζει κατορθ µατα ηρ ων που ξεπερνο σαν τα συνηθισµ να ανθρ πινα µ τρα. Βρισκ µαστε στην κλασσικ Αθ να που κριτ ριο σων γ νονται ε ναι το κ θε τοµο ξεχωριστ "α τ καστο " " φ σι κ στου", π στη που εκφρ ζει ο Πρωταγ ρα "π ντων χρηµ των µ τρον νθρωπο " Ο κ θε πολ τη πιστε ει τι µπορε να κατορθ σει τι και εκε νοι που φυγαν απ τη ζω, τι ε ναι ισ ξι του γι'αυτ και δυσπιστε "ε τι π ρ τ ν α το φ σιν κο οι".
β. η υπερβολ οδηγε στο φθ νο και αυτ στη δυσπιστ α. Ε ναι φανερ τι ο Περικλ ενδιατρ βει πολ στην ννοια του φθ νου και ε ναι αλ θεια πω καν να δεν ε χε βαθ τερη συνε δηση του φθ νου και των επιδρ σε ν του απ' τι οι αρχα οι λληνε. Ε χαν διαπιστ σει πω ο φθ νο ακολουθε την ανθρ πινη υπεροχ και ε χαν αποδ σει αυτ το π θο και στου θεο. Υπ ρχει να αµε λικτο ν µο στην αρχα κ σκ ψη " τ θε ον φθονε ", εν λα κ ευχ ταν " φθ νο δ µ γ νοιτο τι θε ν". Η λα κ αντ ληψη πω ο φθ νο ε ναι αναγκα ο επακολο θηµα του µεγαλε ου γενικ και α τιο που δηµιουργε πολλο κινδ νου στου µεγ λου χωρ β βαια να του µει νει βρ σκεται δι χυτη σ' λη την κλασσικ λογοτεχν α. εν και ο διο ο Περικλ βι νει το φθ νο των πολιτικ ν του αντιπ λων το 431π.Χ Ο Περικλ διαβλ πει τι ο χαρακτηρισµ του θα µπορο σε να θεωρηθε ω κεν κοµπορρηµοσ νη και χι κ τι που ανταποκρ νεται στην πραγµατικ τητα. Για να πε σει λοιπ ν για την αξιοπιστ α των λ γων του φ ρνει ω απ δειξη τη δ ναµη τη π λη που αποκτ θηκε µε του τρ που που περι γραψε το δηµοκρατικ τρ πο ζω, το συνδυασµ υλικ ν και ψυχοπνευµατικ ν απολα σεων, το φιλελε θερο παιδαγωγικ και στρατιωτικ σ στηµα, την ενασχ ληση µε τα κοιν, την ανθρωπιστικ δι θεση απ ναντι στου λλου. Οι τρ ποι των πολιτ ν ε ναι δηµιο ργηµα τη δ ναµη τη π λη και ο κ θε πολ τη συντελε µε του τρ που ζω του στο να γ νεται αισθητ και θαυµαστ η δ ναµη τη π λη. ταν ο ρ τορα αναφ ρεται στη δ ναµη τη π λη ε χε κατανου την οικονοµικ, στρατιωτικ και πολιτικ δ ναµη στην ναρξη του Πελοποννησιακο πολ µου. Β4. σχολικό βιβλίο σελ.:20 «Με όλα αυτά.μίλητο» Β5. παίδευσιν: εκπαίδευση, παιδεία ε τραπέλω : τροπικό, τροπαιούχο κατάµεµψιν: µοµφή, µεµψίµοιρο σβατόν: διάβαση, βαθµίδα λειποµένων: λιπόψυχο, λείψανο Γ1. Μετάφρση Αλλά όµω (πραγµατικά) και η οµόνοια φαίνεται βέβαια ότι είναι και το µεγαλύτερο αγαθό για τι πόλει και τι περισσότερε φορέ σ αυτέ και οι γερουσίε και οι καλύτεροι άνδρε συµβουλεύουν του πολίτε να ζουν αρµονικά, και σε κάθε µέρο τη Ελλάδα έχει θεσπιστεί νόµο οι πολίτε να ορκιστούν ότι θα ζουν αρµονικά, και παντού ορκίζονται τον όρκο αυτό εγώ όµω νοµίζω ότι αυτά γίνονται όχι για να κρίνουν οι πολίτε του ίδιου του χορού, ούτε για να επαινούν του ίδιου αυλητέ, ούτε για να εκλέγουν του ίδιου ποιητέ, ούτε για να χαίρονται οι ίδιοι, αλλά για να
υπακούουν στου νόµου. Και επειδή οι πολίτε µένουν σταθεροί σε αυτού, οι πόλει γίνονται και οι πιο ισχυρέ και οι πιο ευτυχισµένε χωρί όµω οµόνοια ούτε η πόλη θα κυβερνιόταν σωστά ούτε το σπίτι σωστά θα µπορούσε να κατοικηθεί. Γ2.α. Επίρρηµα: ε δαιµόνω - ε δαιµονέστερον Αντωνυµία: τούτου τούτ - ο το Γ2.β. α ρ νται: έλοιο / λο πείθωνται: πεισθ σιν µµενόντων: µµενε / νέµεινα Γ3.α. γαθόν: κατηγορούµενο στο υποκείµενο του ρήµατο δοκε, µόνοια µέσω του συνδετικού ε ναι. ε ναι: αντικείµενο στο ρήµα δοκε, ειδικό απαρέµφατο, ταυτοπροσωπία. τα τα: υποκείµενο στο ειδικό απαρέµφατο γίγνεσθαι, ετεροπροσωπία. τούτοι : αντικείµενο τη µετοχή µµενόντων. τ ν πολιτ ν: υποκείµενο στη γενική απόλυτη µετοχή µµενόντων. Γ3.β. «πολίται, µονοε τε» Το τελικό απαρέµφατο µετατρέπεται στον ευθύ λόγο σε προστακτική καθώ εξαρτάται από το κελευστικό ρήµα παρακελεύωνται. Επιµέλεια απαντήσεων: Μπέκου Νατάσα - Φιλόλογος Σκυριανού Μαίρη - Φιλόλογος Φροντιστήριο "ΕΠΙΛΟΓΗ" - Καλαµάτα