Εναλλακτικές Υδάτινες Διαδρομές

Εναλλακτικές Υδάτινες Διαδρομές INTERREG III B MEDOCC TERRES D EAU Θεσσαλονίκη, Απρίλιος 2008 Τμήμα Διοίκησης Τουριστικών Επιχειρήσεων

Ευχαριστίες Είναι σαφές ότι η οικονομική και ιδιαίτερα η τουριστική ανάπτυξη οφείλει να βασίζεται στην συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπ όψιν τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. Γι αυτό και η υλοποίηση της παρούσας μελέτης δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την βοήθεια και την υποστήριξη των ανθρώπων της «Περιοχής του Νερού» της Θεσσαλονίκης. Ειδικότερα, στο πλαίσιο του πιλοτικού έργου «Εναλλακτικές Υδάτινες Διαδρομές και υλοποίηση σεμιναρίων Wrkshps για την παρουσίαση του» η ομάδα μελέτης ήρθε σε επαφή με εκπροσώπους της τοπικής κοινωνίας (Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Φορείς, Συλλόγους, Συνδέσμους κτλ), συγκεντρώνοντας πολύτιμο υλικό και καταγράφοντας τις απόψεις και τις ανησυχίες τους. Ιδιαίτερα θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε για την άοκνη αρωγή τους: Από το δήμο Αγίου Αθανασίου: Τον δήμαρχο κο Αριστείδη Αραμπατζή Τον σύμβουλο κο Παναγιώτη Βαρδουκέλη Από το δήμο Αξιού: Τον δήμαρχο κο Νίκο Γιουτίκα Τον ειδικό συνεργάτη κο Νίκο Μηλώση Την υπάλληλο του δήμου κα Ειρήνη Γαβριηλίδου Από το δήμο Εχεδώρου: Τον δήμαρχο κο Γεώργιο Αρβανιτίδη Την σύμβουλο κα Ιωάννα Χριστοφορίδου Από το δήμο Χαλάστρας: Τον δήμαρχο κο Γρηγόρη Ουζούνη Τον αντιδήμαρχο κο Κώστα Βουδούρη 1

Από το δήμο Χαλκηδόνας: Τον δήμαρχο κο Αθανάσιο Νικόπουλο Τον αντιδήμαρχο κο Ζήση Βαϊνά Τον αντιδήμαρχο κο Ανδρέα Κορώνα Την γραμματέα του δημάρχου κα Σοφία Γεωργιάδου Την πρόεδρο του Μορφωτικού Συλλόγου δ.δ. Μικρού Μοναστηρίου κα Βασιλική Μπαγιώκα Από τον Φορέα Διαχείρισης του Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα: Την βιολόγο κα Εύα Κατράνα. Ξεχωριστές ευχαριστίες οφείλουμε στο σύνολο του Διοικητικού συμβουλίου του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης και στον προϊστάμενο του τμήματος Μελετών και Έρευνας του ΕΒΕΘ κο Αντώνη Μπούμπουλα για την αγαστή συνεργασία. 2

Περιεχόμενα Ευχαριστίες..1 Εισαγωγή 6 Ι. Στόχοι και διάρθρωση της μελέτης.7 ΙΙ. Αναλυτική παρουσίαση των πακέτων εργασίας..8 ΙΙΙ) Μεθοδολογία μελέτης..12 Α) Αειφόρος ανάπτυξη και βιώσιμος Τουρισμός 12 Β) Συστημική προσέγγιση της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης..13 ΙΙΙ. Προσέγγιση υλοποίησης του έργου και ερευνητικά μέσα..15 1. Γνωριμία με τη Φύση και το Περιβάλλον 18 1.1 Αξιός Ποταμός.18 1.1.1 Γεωγραφικά στοιχεία.18 1.1.2 Ιστορικά στοιχεία.19 1.1.3 Εκτροπή κοίτης Αξιού ποταμού..20 1.2 Δέλτα Αξιού..21 1.2.1 Χλωρίδα και πανίδα του Δέλτα Αξιού 23 1.2.2 Ο ρόλος και η σημασία του Αξιού και του Δέλτα του.25 1.2.3 Απειλές, κίνδυνοι και καθεστώς προστασίας του Αξιού και του Δέλτα του..28 1.2.4 Φορείς ενημέρωσης και διαδρομές στο Δέλτα Αξιού.33 1.3 Συστήματα Άρδευσης 36 1.3.1 Τα συστήματα άρδευσης στο Δέλτα Αξιού.37 1.3.1.1 Επιφανειακή άρδευση με κατάκλυση 38 1.3.1.2 Στάγδην άρδευση.39 2. Γνωριμία με την Παράγωγη 41 2.1 Ρυζοκαλλιέργειες.41 2.1.1 Όνομα του Ρυζιού και Προέλευση 43 3

2.1.2 Ποικιλίες Ρυζιού 44 2.1.3 Καλλιεργητική τεχνική ρυζιού. 56 2.1.4 Το ρύζι ως γεωργικό, βιομηχανικό και καταναλωτικό προϊόν.58 2.1.5 Φορείς πληροφόρησης: Οργανισμοί Συνεταιρισμοί ΕΘΙΑΓΕ.60 2.2 Καταγραφή και παρουσίαση τοπικών οινο γαστρονομικών προϊόντων της περιοχής...61 2.2.1 Κρασί: Δήμος Αγ. Αθανασίου, Αγχίαλος..61 2.2.2 Βραχιά: Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα..64 2.3 Καταγραφή και παρουσίαση παραδοσιακών χειροτεχνικών προϊόντων.64 2.4 Μυδοκαλλιέργειες..64 2.5 Τουρισμός..67 2.6 Αγροτοτουρισμός.69 3. Γνωριμία με τον Πολιτισμό.70 3.1 Καταγραφή Ιστορικών Αρχιτεκτονικών Μνημείων..70 3.1.1 Δήμος Αγίου Αθανασίου.70 3.1.2 Δήμος Αξιού.72 3.1.3 Δήμος Εχεδώρου..72 3.1.4 Δήμος Χαλάστρας.74 3.1.5 Δήμος Χαλκηδόνας..75 3.2 Πολιτιστική παράδοση της περιοχής.78 3.3 Τοπική κουζίνα 80 3.3.1 Παραδοσιακές συνταγές της περιοχής με ρύζι...81 3.3.2 Συνταγές με μύδια..84 4. Διασκέδαση 89 4.1 Αθλητικές Δραστηριότητες 89 4.2 Χώροι Εστίασης.91 4.2.1 Ταβέρνες Ψαροταβέρνες Εστιατόρια 91 4.2.2 Κέντρα Διασκέδασης Μπαρ Καφετέριες.92 4.2.3 Κινηματογράφοι Θέατρα 92 4

5. Προτάσεις ανάπτυξης υποδομών..93 5.1 Ενέργειες Βραχυπρόθεσμου Ορίζοντα..93 5.2 Ενέργειες Μεσοπρόθεσμου Ορίζοντα..95 5.3 Ενέργειες Μακροπρόθεσμου Ορίζοντα..97 5.4 Προσδοκώμενα Αποτελέσματα..97 6. Αποτελέσματα Έρευνας και Προτάσεις Τουριστικών Διαδρομών 98 6.1 Τυπολογία των τουριστών.98 6.2 Προτεινόμενες τουριστικές διαδρομές.99 1η Διαδρομή: Μύδι «Τα μύδια και τα μυστικά τους» 99 2η Διαδρομή: Ρύζι «Από την Παραγωγή στην Κατανάλωση»... 102 3η Διαδρομή: Κρασί «Στη Γιορτή του Διόνυσου»..105 4η Διαδρομή: Φυσικό Περιβάλλον «Η φύση έξω από το παράθυρό μου»..107 5η Διαδρομή: Πολιτισμός «Οι Άνθρωποι του Νερού».110 6.3 Συνδυασμοί Προτεινόμενων διαδρομών.113 Συμπεράσματα 114 Αποτελέσματα Wrkshps.. 115 Βιβλιογραφία Πηγές 117 5

Εισαγωγή Η μελέτη του πιλοτικού έργου: «Εναλλακτικές Υδάτινες Διαδρομές και υλοποίηση σεμιναρίων Wrkshps για την παρουσίαση του» ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητήριου Θεσσαλονίκης (ΕΒΕΘ), στο πλαίσιο του έργου TERRES D ΕAU το οποίο εντάσσεται στο επιχειρησιακό πρόγραμμα INTERREG III B MEDOCC, με συγχρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης) και από Εθνικούς Πόρους (Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων του Υπουργείου Ανάπτυξης Γενική Γραμματεία Εμπορίου). Η μελέτη ανατέθηκε στο Αλεξάνδρειο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης (ΑΤΕΙΘ), στο Τμήμα Τουριστικών Επιχειρήσεων, μετά από τη διενέργεια διαγωνισμού στις 22 Νοεμβρίου 2007 και κατόπιν σχετικής απόφασης του Συμβουλίου του ΕΒΕΘ ακολούθησε στις 25 Ιανουαρίου 2008 η υπογραφή σύμβασης ανάμεσα στην Επιτροπής Ερευνών του ΑΤΕΙΘ και την Ομάδα Μελέτης του έργου. Ειδικότερα, η ερευνητική ομάδα αποτελείται από τους παρακάτω μελετητές: Ιωάννης Καραμανίδης Επιστημονικός Υπεύθυνος του Έργου Καθηγητής Τμήματος Τουριστικών Επιχειρήσεων, ΑΤΕΙΘ Φώτης Κιλιπίρης Αν. Επιστημονικός Υπεύθυνος του Έργου Αν. Καθηγητής Τμήματος Τουριστικών Επιχειρήσεων, ΑΤΕΙΘ Ιωάννης Βαλαχής MSc Σύμβουλος Επιχειρήσεων Επιστημονικός Συνεργάτης Τμήματος Τουριστικών Επιχειρήσεων, ΑΤΕΙΘ Αθανάσιος Δερμετζόπουλος MSc Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εργαστηριακός Συνεργάτης Τμήματος Τουριστικών Επιχειρήσεων, ΑΤΕΙΘ Χριστίνα Μπονάρου MSc Σύμβουλος Επιχειρήσεων 6

Ι. Στόχοι και διάρθρωση της μελέτης Βάσει των προδιαγραφών, σκοπός και στόχος του πιλοτικού έργου είναι: η καταγραφή των τοπικών στοιχείων της περιοχής και η ανάλυση των επιπτώσεων μιας συνδυασμένης αξιοποίησης τους στο σύνολο του τουριστικού τομέα, ο εντοπισμός και η ευαισθητοποίηση των παραγωγών αγρο διατροφικών προϊόντων και όσων δραστηριοποιούνται στον χώρο του τουρισμού για τον καθορισμό και την υιοθέτηση κοινών προδιαγραφών ποιότητας στην περιοχή, τον καθορισμό διαδρομών γαστρονομικού, διδακτικού, πολιτιστικού χαρακτήρα που σε συνδυασμό με δράσεις παρουσίασης των γεωργικών, παραγωγικών, χειροτεχνικών κτλ. δραστηριοτήτων που θα αποσκοπούν στη δημιουργία ενός φυσικού πόλου για την προσέλκυση τουριστών στην περιοχή, και η υλοποίηση και η διοργάνωση τεσσάρων εκπαιδευτικών σεμιναρίων και Wrks Shps για την ενημέρωση όλων των εμπλεκομένων στην τουριστική προώθηση της περιοχής. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές, η μελέτη περιλαμβάνει τα παρακάτω πακέτα εργασίας, που αντιστοιχούν σε κεφάλαια της παρούσας μελέτης: 1. Γνωριμία με τη Φύση και το Περιβάλλον 2. Γνωριμία με την Παραγωγή 3. Γνωριμία με τον Πολιτισμό 4. Διασκέδαση (Καταγραφή Δραστηριοτήτων κτλ) 5. Καταγραφή και Πρόταση Ανάπτυξης Υποδομών 6. Συγγραφή Αποτελεσμάτων Έρευνας και Προτάσεων Τουριστικών Διαδρομών 7. Wrkshps και Παρουσίαση Πρακτικών των Wrkshps 8. Τελική Συγγραφή των Προτάσεων των Τουριστικών Διαδρομών 9. Οργάνωση & Συντονισμός δραστηριοτήτων 10. Οργάνωση wrkshps 11. Netwrking Δημοσιότητα 7

ΙΙ. Αναλυτική παρουσίαση των πακέτων εργασίας Πακέτο εργασίας 1: Γνωριμία με τη Φύση και το Περιβάλλον Το πακέτο έργου προκύπτει από την ολοκλήρωση των παρακάτω υποέργων: 1) Αξιός ποταμός: ιστορικά στοιχεία από την αρχαιότητα, εκτροπή της κοίτης του ποταμού, δημιουργία του δέλτα, ο ρόλος του στην περιοχή, οι κίνδυνοι από τη ρύπανση και τη λειψυδρία για το μέλλον της περιοχής. Αυτό το υποέργο επετεύχθη κατόπιν συζητήσεων και συνεντεύξεων με τους σχετικούς τοπικούς φορείς καθώς και επιτόπιας έρευνας. Στοιχεία αναζητήθηκαν επίσης από την επιστημονική βιβλιογραφία και το διαδίκτυο. 2) Δέλτα Αξιού: Καταγραφή και παρουσίαση της χλωρίδας και της πανίδας (φωτογραφίες) κυρίως του Δέλτα του Αξιού. Παρουσίαση των σημείων φορέων, από του οποίους μπορεί κάποιος να ενημερωθεί και να βρει έντυπο υλικό σχετικά με τη χλωρίδα και πανίδα του Δέλτα. Παρουσίαση των διαδρομών που μπορεί να ακολουθήσει μέσα στο Δέλτα, καθώς και των σημείων από τα οποία μπορεί να παρατηρήσει τα πουλιά. Αυτό το υποέργο ολοκληρώθηκε κατόπιν συζητήσεων και συνεντεύξεων με τους σχετικούς τοπικούς φορείς καθώς και επιτόπιας έρευνας. Στοιχεία αναζητήθηκαν επίσης από την επιστημονική βιβλιογραφία και το διαδίκτυο. 3) Συστήματα άρδευσης: Περιγραφή του συστήματος άρδευσης των ορυζώνων και καταγραφή των σημείων και φορέων της περιοχής που μπορούν να παράσχουν ενημέρωση για το αρδευτικό αυτό σύστημα σε τουρίστες, φοιτητές, μαθητές κτλ. Αυτό το υποέργο επετεύχθη κατόπιν συζητήσεων και συνεντεύξεων με τους σχετικούς τοπικούς φορείς καθώς και επιτόπιας έρευνας. 8

Πακέτο εργασίας 2: Γνωριμία με την Παράγωγη Τα πακέτο έργου προκύπτει από την ολοκλήρωση των παρακάτω υποέργων: 1) Ρυζοκαλλιέργειες: Καταγραφή παρουσίαση του τρόπου καλλιέργειας του ρυζιού, των τύπων του ρυζιού που καλλιεργούνται στην περιοχή και των χρήσεων για τις οποίες προορίζεται ο κάθε τύπος, καθώς και των σημείων φορέων της περιοχής που παρέχουν σχετικά με τα προηγούμενα. 2) Καταγραφή και παρουσίαση άλλων τυπικών οινο γαστρονομικών προϊόντων της περιοχής. 3) Καταγραφή και παρουσίαση των παραδοσιακών χειροτεχνικών προϊόντων της περιοχής, καθώς και των σημείων παραγωγής και πώλησης τους. Μυδοκαλλιέργειες (εγκαταστάσεις για τη παραγωγή του γόνου των μυδιών): Αναλυτική περιγραφή παρουσίαση του τρόπου καλλιέργειας του γόνου και γενικότερα των μυδιών στην περιοχή. 4) Τουρισμός: Καταγραφή ξενοδοχείων, εστιατορίων, τουριστικών πρακτορείων και άλλων φορέων που ασχολούνται με τον τουρισμό στην περιοχή. 5) Αγροτουρισμός: Καταγραφή των αγροτουριστικών μονάδων και των υπηρεσιών που παρέχουν. Χρόνος εκτέλεσης η 6 η εβδομάδα. Τα υποέργα αυτά ολοκληρώθηκαν κατόπιν συζητήσεων και συνεντεύξεων με τους σχετικούς τοπικούς φορείς καθώς και επιτόπια έρευνα. Στοιχεία αναζητήθηκαν επίσης από την επιστημονική βιβλιογραφία και το διαδίκτυο. Πακέτο εργασίας 3: Γνωριμία με τον Πολιτισμό Το πακέτο έργου προκύπτει από την ολοκλήρωση των παρακάτω υποέργων: 1) Καταγραφή των ιστορικών αρχιτεκτονικών μνημείων (βυζαντινές εκκλησίες, μοναστήρια κτλ. στην περιοχή). 2) Πολιτιστική παράδοση της περιοχής, όπως τοπικές γιορτές, πανηγύρια, άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες (χρόνος, τόπος, φορέας που τις διοργανώνει). 9

3) Τοπική κουζίνα (καταγραφή των παραδοσιακών συνταγών με βάση το ρύζι και άλλα ενδεχομένως παραδοσιακά τοπικά προϊόντα, φωτογραφίες). Τα υποέργα αυτά ολοκληρώθηκαν κατόπιν συζητήσεων και συνεντεύξεων με τους σχετικούς τοπικούς φορείς καθώς και επιτόπιας έρευνας. Στοιχεία θα αναζητηθούν επίσης από την επιστημονική βιβλιογραφία και το διαδίκτυο. Πακέτο εργασίας 4: Διασκέδαση 1) Αθλητικές δραστηριότητες: Καταγραφή των διάφορων αθλητικών δραστηριοτήτων της περιοχής (ράφτινγκ, πεζοπορίες, κτλ). 2) Χώροι εστίασης: Παρουσίαση χώρων εστίασης της περιοχής με παραδοσιακά εδέσματα. Αυτά τα υποέργα ολοκληρώθηκαν κατόπιν συζητήσεων και συνεντεύξεων με τους σχετικούς τοπικούς φορείς καθώς και επιτόπιας έρευνας. Στοιχεία αναζητήθηκαν επίσης από την επιστημονική βιβλιογραφία και το διαδίκτυο. Πακέτο εργασίας 5: Πρόταση ανάπτυξης υποδομών Στο συγκεκριμένο πακέτο εργασίας, αφού έχει προηγηθεί η καταγραφή των αναγκαίων υποδομών για την πραγματοποίηση του πιλοτικού έργου, κατατίθενται προτάσεις για την ανάπτυξη υποδομών. Ειδικότερα, προτείνονται: Υποδομές που θα πρέπει να αναπτυχθούν άμεσα Υποδομές που θα πρέπει να αναπτυχθούν μεσοπρόθεσμα (3 4 χρόνια) Το πακέτο αυτό έχει ως βάση τις καταγραφές που πραγματοποιήθηκαν στα προηγούμενα πακέτα εργασίας, τις επιτόπιες έρευνες και τις αποφάσεις που ελήφθησαν από την ομάδα εργασίας. 10

Πακέτο εργασίας 6: Συγγραφή αποτελεσμάτων έρευνας και προτάσεων τουριστικών διαδρομών Το πακέτο αποτελεί μια πρώτη σύνθεση των πορισμάτων της έρευνας και εστιάζει στη γεωγραφική και χωρική χάραξη των τουριστικών διαδρομών ανάλογα με το θέμα που θα «πραγματεύεται» κάθε διαδρομή. Στις διαδρομές προσδιορίζεται, όπου κρίνεται σκόπιμο, ο αναγκαίος εξοπλισμό των επισκεπτών ανάλογα με την διαδρομή που επιλέγουν (π.χ. βάρκες, ποδήλατα κτλ). Πακέτο εργασίας 7: Wrkshps και παρουσίαση πρακτικών των Wrkshps Το πακέτο αφορά στην διεξαγωγή των Wrkshps, σεμιναρίων, στην αξιολόγηση τους από τα μέλη της ομάδας έργου και στην σύνταξη μιας ευρύτερης αξιολόγησης της πορείας των εργασιών. Πακέτο εργασία 8: Τελική συγγραφή των προτάσεων των τουριστικών διαδρομών Το πακέτο αποτελεί την οριστική πρόταση για τις τουριστικές διαδρομές που πιστεύεται ότι θα πρέπει να πραγματοποιούνται στο χώρο μελέτης. Προσδιορίζεται το θέμα, η συγκεκριμένη διαδρομή, οι ενδεχόμενες στάσεις, η αναγκαία υποδομή, και ο ενδεχομένως αναγκαίος εξοπλισμός των επισκεπτών. Παράλληλα, γίνεται αναφορά στις ομάδες εκείνες των επισκεπτών που είναι εν δυνάμει ενδιαφερόμενες για κάθε μορφή διαδρομής. Netwrking Δημοσιότητα Το πακέτο αφορά κάθε μορφής αναγκαίας δημοσιότητας που θα κατευθύνεται αφενός στην τοπική κοινωνία και αφετέρου στο ευρύτερο κοινό του Νομού Θεσσαλονίκης, πάντα με στόχο την ενίσχυση της αειφορίας. Το παρόν τεύχος αποτελεί την συνολική συγγραφή της μελέτης. 11

ΙΙΙ) Μεθοδολογία μελέτης Α) Αειφόρος ανάπτυξη και βιώσιμος Τουρισμός Η ανάπτυξη του τουρισμού όπως και η ανάπτυξη οποιασδήποτε άλλης δραστηριότητας δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά μας ενδιαφέρει από τη στιγμή που συμβάλλει στην συνολική ανάπτυξη της περιοχής υποδοχής. Γι αυτό άλλωστε και η επιτυχία της δεν καθορίζεται από τον αριθμό των τουριστών που δέχεται ο προορισμός (όσο κι αν αυτό αποτελεί σημαντικό δείκτη), αλλά από τη συμβολή της τουριστικής ανάπτυξης στην ευημερία του τοπικού πληθυσμού. Για την αξιολόγηση της ανθρώπινης ευημερίας έχει εισαχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο από την δεκαετία του 80 η έννοια της βιώσιμης διαρκούς ή αειφόρου ανάπτυξης (Sustainable Develpment), που μολονότι ορίζεται και ερμηνεύεται ποικιλοτρόπως, κατά γενική παραδοχή, ενσωματώνει δυο κεντρικές ιδέες (Creac & Querini 2003:3): Η ανάπτυξη έχει οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική διάσταση και επιτυγχάνεται μόνο όταν επέρχεται ισορροπία ανάμεσα στις επιμέρους συνιστώσες που συμβάλλουν στην λειτουργία του συστήματος διατήρησης της ζωής εντός ενός περιβάλλοντος. Η παρούσα γενιά έχει ηθική υποχρέωση απέναντι στις μελλοντικές γενιές να αφήσει επαρκές κοινωνικό, περιβαλλοντικό και οικονομικό κεφάλαιο προκειμένου να απολαμβάνουν κι εκείνες επίπεδα ευημερίας τουλάχιστον ίδια με τα δικά μας. Η βιώσιμη ανάπτυξη θα πρέπει, επομένως, να γίνεται αντιληπτή ως διαδικασία και όχι ως κατάσταση με συγκεκριμένα όρια τα οποία πρέπει να επιτευχθούν (Wall 1997:485). Σχηματικά, μπορεί να θεωρηθεί ότι αντιστοιχεί στο βαρύκεντρο ενός ισόπλευρου τριγώνου, κορυφές του οποίου είναι οι τρεις επιμέρους κυρίαρχες επιδιώξεις της βιώσιμης ανάπτυξης, σε βραχυχρόνια, αλλά και μακροχρόνια βάση: η οικονομική αποτελεσματικότητα (δηλ. η οικονομική απόδοση του συστήματος που το καθιστά ανταγωνιστικό), η κοινωνική δικαιοσύνη ενδογενεακή και διαγενεακή (δηλ. η διάχυση των αποτελεσμάτων της ανάπτυξης στα διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και η περιβαλλοντική προστασία (ως στοιχείο της ποιότητας ζωής) (βλ. σχήμα 1). Ακριβώς, μάλιστα, επειδή πρόκειται για μια δυναμική ισορροπία, οποιοδήποτε άλλο σημείο εκτός του κέντρου βάρους, υποδηλώνει μη ισότιμη σύνθεση των τριών επιδιώξεων (Κοκκώσης & Τσάρτας 2001:137). 12

Σχήμα 1 Επιδιώξεις της Βιώσιμης Ανάπτυξης Οικονομική Αποτελεσματικότητα Κοινωνική Δικαιοσύνη Περιβαλλοντική Προστασία ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Αυτό που θα πρέπει να καταστεί σαφές είναι ότι το επιδιωκόμενο μοντέλο αειφορικής ανάπτυξης εξαρτάται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής και ότι δεν υπάρχει ένα «μοντέλο πανάκεια» που θα εφαρμόζεται σε όλες τις περιπτώσεις. Ο όρος «βιώσιμος τουρισμός» άρχισε να χρησιμοποιείται από τα τέλη του 1980, όταν οι ακαδημαϊκοί και οι επαγγελματίες του τουρισμού άρχισαν να εξετάζουν τις επιπτώσεις της έκθεσης Brundtland για τον τουριστικό τομέα 1 (Wrld Cmmissin n Envirnment and Develpment, 1987). Το γεγονός, ωστόσο, ότι δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός για το βιώσιμο τουρισμό συχνά οδηγεί σε σύγχυση, σχετικά με το τι σημαίνει ο όρος στην πράξη. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού ορίζει τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη ως: ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες των τουριστών και των περιοχών υποδοχής στο παρόν, ενώ προστατεύει και αυξάνει τις ευκαιρίες για το μέλλον. Θεωρείται ότι οδηγεί στη διαχείριση όλων των πόρων με ένα τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν να επιτυγχάνονται οι οικονομικές, κοινωνικές και αισθητικές ανάγκες, ενώ διατηρεί την πολιτιστική ακεραιότητα, τις σημαντικές οικολογικές διαδικασίες, τη βιολογική ποικιλότητα και το σύστημα υποστήριξης της ζωής. Β) Συστημική Προσέγγιση της Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης Ο σχεδιασμός της τουριστικής ανάπτυξης που αποτελεί διαδικασία η οποία στοχεύει στον εντοπισµό και την επίλυση των προβλημάτων και στην παραγωγή ενός ρυθμιστικού σχεδίου προκειμένου να υλοποιηθεί η τελική «επιθυμητή» εικόνα κινείται στα 1 Η έκθεση ορίζει την αειφόρο ανάπτυξη ως διαδικασία αλλαγής με την οποία η εκμετάλλευση των πόρων, η κατεύθυνση των επενδύσεων, οι τεχνικές και θεσμικές αλλαγές βρίσκονται σε αρμονία και ενισχύουν τη σημερινή και τη μελλοντική δυνατότητα ικανοποίησης των ανθρώπινων αναγκών. 13

γενικά πλαίσια της συστημικής προσέγγισης. Στα πλαίσια της συστηµικής σκέψης, ένα «σύστημα» αποτελεί µία ολότητα, που διατηρεί την ύπαρξή της µέσω της αμοιβαίας αλληλεπίδρασης των μερών της. Τα πραγματικά συστήματα είναι ανοιχτά στο περιβάλλον τους και αλληλεπιδρούν µε αυτό, ενώ μπορούν να αποκτήσουν ποιοτικά νέες ιδιότητες µε αποτέλεσμα την συνεχή εξέλιξή τους. Τα χαρακτηριστικά ενός συστήματος είναι η αλληλεξάρτηση και η διασύνδεση μέσα σε αυτό επιμέρους υποσυστημάτων, καθώς και η τάση του για εξασφάλιση ισορροπίας (UNEP 1996). Μέσα από αυτό το φάσμα, οι περιφέρειες μπορούν να ειδωθούν ως ένα σύστημα το οποίο περιλαμβάνει τέσσερα επιμέρους υποσυστήματα: α) το οικονοµικό υποσύστημα, που περιλαμβάνει την απασχόληση και τις παραγωγικές δυνατότητες της περιφέρειας, β) το κοινωνικο πολιτικό υποσύστημα, που εμπεριέχει στοιχεία του πολιτισμού, τοπικούς θεσμούς, τη δημόσια διοίκηση, καθώς και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά της περιφέρειας, γ) το περιβαλλοντικό υποσύστημα, που διαμορφώνεται από τα στοιχεία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος και δ) το υποσύστημα των υποδομών, που περιλαμβάνει τις υποδομές και τις υπηρεσίες που υποστηρίζουν τη λειτουργία της περιφέρειας (Κονδύλη, Σπιλάνης 2002: 3). Τα επιμέρους στοιχεία κάθε υποσυστήματος χαρακτηρίζονται από σχέσεις και αλληλεξαρτήσεις τόσο μεταξύ τους, όσο και ανάμεσα σε αυτά και στα στοιχεία των υπόλοιπων υποσυστημάτων. Κάθε σύστημα δεν αποτελεί απομονωμένο κομμάτι του κόσμου, αλλά μέρος ενός ευρύτερου συστήματος, μέσα στο οποίο εξελίσσεται και από το οποίο επηρεάζεται, αλλά και ταυτόχρονα επηρεάζει. Στην προκειμένη περίπτωση, το ευρύτερο αυτό σύστημα αποτελεί το εξωτερικό περιβάλλον της περιφέρειας, το οποίο περιλαμβάνει εξωγενείς παράγοντες όπως το θεσμικό πλαίσιο, οι εθνικές και κοινοτικές πολιτικές. Η λήψη αποφάσεων για τουριστική ανάπτυξη χαρακτηρίζεται από το πολυάριθμο και την ποικιλία ενδογενών και εξωγενών παραγόντων του συστήματος της περιοχής, που περιλαμβάνουν τους εμπλεκόμενους ατομικούς και συλλογικούς φορείς. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τους ενδογενείς παράγοντες, καθοριστικός είναι ο ρόλος των τουριστικών επιχειρήσεων, των τοπικών αρχών καθώς και του ντόπιου πληθυσμού που περιλαμβάνει τους ιδιοκτήτες γης, τους ιδιοκτήτες δεύτερης κατοικίας, καθώς και τις τοπικές μη κυβερνητικές οργανώσεις (πχ περιβαλλοντικές οργανώσεις, πολιτιστικούς συλλόγους). Από την άλλη πλευρά, η τουριστική ανάπτυξη εξαρτάται εξ ορισμού από εξωγενείς/ υπερτοπικούς παράγοντες, όπως είναι οι προτιμήσεις των τουριστών, η οικονομική κατάσταση των χωρών προέλευσής τους, οι πολιτικές των tur peratr, ο ανταγωνισμός των άλλων προορισμών, οι 14

ξένες επενδύσεις, το εθνικό και διεθνές θεσμικό πλαίσιο, καθώς και οι συναλλαγματικές διαφορές (Μπριασούλη 2000:127 128). Σχήμα2 Βιώσιμος τουρισμός Συστημική προσέγγιση Τουριστική «βιομηχανία» Φυσικοί Πόροι Εξωτερικό περιβάλλον Τοπικός πληθυσμός Τοπικές αρχές Βασισμένο στο σχήμα Turist Develpment Agents (Grtazar, Marin 1999:10) Εν κατακλείδι, ως αειφόρος ανάπτυξη νοείται ο συνδυασμός οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων, που επιτρέπει σε μια δραστηριότητα ή σε μια περιοχή να είναι βιώσιμη, δηλαδή να εξελίσσεται, να προσαρμόζεται στις καινούργιες συνθήκες και να ανταποκρίνεται στις νέες προκλήσεις, σε βάθος χρόνου (Σπιλάνης 2000). Κατά συνέπεια, στο βιώσιμο τουρισμό γίνεται μια συνεχής προσπάθεια βελτίωσης των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιδόσεων της τουριστικής ανάπτυξης. Η δημιουργία, επομένως, μακροχρόνιων οικονομικών προοπτικών σε μία περιοχή με την ανάπτυξη δραστηριοτήτων με υψηλή προστιθέμενη αξία και αυξανόμενη ζήτηση, η έρευνα και η τεχνογνωσία, η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού και η «συνετή» χρήση των ανανεώσιμων και μη φυσικών πόρων αποτελούν καθοριστικά στοιχεία μιας βιώσιμης αναπτυξιακής στρατηγικής. ΙΙΙ. Προσέγγιση υλοποίησης του έργου και ερευνητικά μέσα Βασικός σκοπός του έργου είναι να διασφαλίσει πρόσθετους ή συμπληρωματικούς πόρους στον πληθυσμό της περιοχής μέσα από την ανάπτυξη δραστηριοτήτων που εντάσσονται στον ευρύτερο τομέα του τουρισμού. Κατά τον τρόπο αυτό, οι κάτοικοι της περιοχής που σήμερα έχουν ως απασχόληση την καλλιέργεια του ρυζιού ή/και την εκτροφή οστρακοειδών θα έχουν την δυνατότητα να ασχοληθούν επιπρόσθετα με δραστηριότητες 15

όπως, διάθεση αγρο διατροφικών προϊόντων, περιήγηση επισκεπτών, δημιουργία και ανάπτυξη συνεδριακών χώρων. Η ανάγκη της διασφάλισης επιπρόσθετων πόρων για την τοπική κοινωνία καθιστά επιτακτική την υλοποίηση του προτεινόμενου έργου, λαμβάνοντας υπόψη τα εξής: 1. Το καθεστώς προστασίας της παραγωγής ρυζιού στις χώρες της ΕΕ θα εκλείψει στο προσεχές μέλλον (12 15 χρόνια). Η κατάργηση των επιδοτήσεων στους παραγωγούς ρυζιού θα επιφέρει σημαντικό οικονομικό πρόβλημα για αυτούς. 2. Οι επιδεινούμενες περιβαλλοντολογικές συνθήκες στον κόλπο του Θερμαϊκού επηρεάζουν άμεσα την οστρακοκαλλιέργεια στην περιοχή. 3. Διακρίνεται σαφώς μια στροφή των προτιμήσεων των καταναλωτών ρυζιού από τις κλασσικές ποικιλίες ρυζιού προς άλλες που δεν παράγονται εγχωρίως, αλλά εισάγονται (πχ. Basmati). Με όρους μάρκετινγκ, αντιμετωπίζουμε σαφώς μια απειλή. 4. Υπάρχει εξίσου διακριτή στροφή του τουριστικού καταναλωτικού κοινού προς τουριστικές δραστηριότητες που συνδέονται με την φύση, την οικολογία και γενικά την μάθηση. Με όρους μάρκετινγκ, αντιμετωπίζουμε σαφώς μια ευκαιρία. Στην υλοποίηση του έργου, επιδιώκεται η ενσωμάτωση παραμέτρων και εμπειριών που έχουν καταγραφεί διεθνώς και αφορούν τα προϊόντα που αποτελούν το ειδικό ενδιαφέρον της μελέτης και από τα οποία μπορούν να προκύψουν χρήσιμα συμπεράσματα και προτάσεις. Η προσαρμογή της διεθνώς συσσωρευμένης εμπειρίας προσαρμόζεται φυσικά στις τοπικές συνθήκες και στους ειδικότερους σκοπούς που επιδιώκονται από το πρόγραμμα. Παράλληλα, επιδιώκεται η καθιέρωση πρακτικών ή λύσεων που θα μπορούν να υιοθετηθούν και στις άλλες χώρες που συμμετέχουν στο Terres d eau καθώς και να διαπιστωθεί η μεταφορά τεχνογνωσίας μιας «άριστης» πρακτικής. Για την πραγματοποίηση της μελέτης γίνεται χρήση πρωτογενούς και δευτερογενούς έρευνας. Ειδικότερα, αξιοποιούνται μέσα όπως η έρευνα πεδίου, η φωτογράφηση και η διεξαγωγή συνεντεύξεων με τις τοπικές αρχές, τοπικούς φορείς, επιχειρηματίες, κατοίκους και επαγγελματικούς συλλόγους, ενώ διεξάγεται και βιβλιογραφική έρευνα, καθώς και χρήση πηγών από το διαδίκτυο. 16

Εκβολές Ποταμών Αξιού Λουδία Αλιάκμονα Αλυκή Κίτρους Πηγή: Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων 17

1. Γνωριμία με τη Φύση και το Περιβάλλον 1.1 Αξιός Ποταμός 1.1.1 Γεωγραφικά στοιχεία Ο νομός Θεσσαλονίκης, ο μεγαλύτερος της Μακεδονίας, χαρακτηρίζεται από την παρουσία σημαντικών υδάτινων ρευμάτων και πεδινών εκτάσεων. Από τα 3.560 τ.χλμ του νομού, τα 2.267 τ.χλμ είναι πεδινά, τα 612 τ.χλμ είναι ορεινά και τα 682 τ.χλμ ημιορεινά, ενώ το δυτικό τμήμα του νομού καταλαμβάνει η εύφορη πεδιάδα της Θεσσαλονίκης, την οποία διαρρέουν οι ποταμοί Αξιός, Λουδίας και Γαλλικός. Ο μεγαλύτερος ποταμός που διασχίζει τη Μακεδονία και ο δεύτερος μεγαλύτερος των Βαλκανίων (μετά τον Έβρο) είναι ο Αξιός ή Βαρδάρης, που έχει τις πηγές του στα σύνορα μεταξύ Αλβανίας και ΠΓΔΜ, στο όρος Σαρ (αρχαίος Σκάρδος). Στην αρχή έχει ΒΑ διεύθυνση, ανάμεσα στα βουνά Σούβα, Γκόρα και Μπίσορα. Διασχίζει κατόπιν την κοιλάδα του Άνω Αξιού, στρίβει προς τα ΝΑ και περνά από τη στέπα Δερβέν, μπαίνει σε άλλη κλεισούρα στη στενωπό Ταόρ και σιγά σιγά βγαίνει στο λεκανοπέδιο Γευγελής. Έχει συνολικό μήκος 380 χλμ., ενώ η λεκάνη απορροής του καλύπτει έκταση 23.747 τ.χλμ. 18

Το ελληνικό τμήμα του Αξιού έχει μήκος 76 χλμ. περίπου και λεκάνη απορροής 2.300 τ.χλμ. Ρέει ΝΝΑ, εισέρχεται στην Ελλάδα από το νομό Κιλκίς και διαρρέει ένα τμήμα της πεδιάδας της Θεσσαλονίκης. Καθώς ρέει ανάμεσα στην Αξιούπολη και το Πολύκαστρο, συνεχίζει νοτιότερα προς την περιοχή του Ευρωπού και περνώντας μέσα από το δήμο Κουφαλίων εκβάλλει στον Θερμαϊκό κόλπο, απέναντι από το ακρωτήριο Μέγα Έμβολο (Μεγάλο Καραμπουρνού), σχηματίζοντας ένα εκτεταμένο δέλτα, περίπου 20 χλμ. νότια της πόλης της Θεσσαλονίκης. Δυτικά της κοιλάδας του Αξιού βρίσκεται το Πάικο, με κορυφή γύρω στα 1600 μ., που αποτελεί μια από τις καλύτερες τοποθεσίες για να παρατηρήσει κανείς τη ροή του ποταμού από ψηλά. Το πλάτος του Αξιού ποικίλλει σημαντικά: σε κάποιες περιοχές δεν ξεπερνά τα 50 μ. ενώ σε άλλες φτάνει τα 600 μ., ενώ το βάθος του φτάνει και τα 4 μ. Το μέσο ετήσιο ύψος βροχοπτώσεων στην περιοχή υπολογίζεται στα 670 χιλιοστά και ο μέσος ετήσιος όγκος υετού 1220x106 κυβικά μέτρα, ενώ η μέση ετήσια απορροή των υδάτων εκτιμάται σε 4.953x106 κυβικά μέτρα. 1.1.2 Ιστορικά στοιχεία Οι αναφορές στον Αξιό ξεκινούν από τα αρχαία χρόνια, ενώ πολλά είναι τα ονόματα που έχουν χρησιμοποιηθεί για τις περιγραφές του. Στα ομηρικά έπη, ο ποιητής τον αποκαλεί «βαθυδίνην» και «ευρυρρέοντα» και τον περιγράφει ως «κάλλιστον ύδωρ έχοντα», ενώ ο Ευριπίδης στις Βάκχες τον αποκαλεί «ωκυρόαν», που σημαίνει «αυτός που ρέει, που τρέχει, ορμητικά». Το όνομα «Αξιός» προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από τη μακεδονική λέξη «άξος» που σημαίνει δάσος ή ύλη, σημασία που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα καθώς οι όχθες του Αξιού είναι όντως δασώδεις. Υπάρχει βέβαια και η εκδοχή ότι ο ποταμός που διαρρέει τη γη της αρχαίας Παιονίας πήρε το όνομά του από τον μυθικό Αξιό, γενάρχη των Παιόνων βασιλιάδων. Κατά καιρούς, ο Αξιός απαντάται και ως «Άξιος», «Νόξειος» ή «Αξειός». Οι κάτοικοι της περιοχής τον ξέρουν και ως «Βαρδάρη», ονομασία που προέρχεται από το σλαβικό Vardar ή από το περσικό Βαρ Ντάρ που σημαίνει μεγάλο ποτάμι. Σύμφωνα μάλιστα με τον Ηρόδοτο, στις εκβολές του Αξιού ή Βαρδάρη και του Λουδία, στρατοπέδευσαν πάνω από ένα εκατομμύριο πέρσες στρατιώτες κατά τη δεύτερη εκστρατεία κατά των Ελλήνων, το 480 π.χ. με αρχηγό τον Ξέρξη. Αναφορές στον ποταμό γίνονται επίσης και από τους Θουκυδίδη, Αισχύλο και Στράβωνα. Να σημειωθεί δε ότι ως τον 5ο αιώνα η σημερινή πεδιάδα της Θεσσαλονίκης καλυπτόταν από θάλασσα και η Πέλλα ήταν παραθαλάσσια, στο μυχό του αρχαίου Θερμαϊκού κόλπου. 19

Ο Αξιός μαζί με τον ανατολικό γείτονά του, τον Στρυμόνα, αποτελούν τα μοναδικά ανοίγματα του ελληνικού γεωγραφικού χώρου προς το Βορρά και δια μέσου αυτών των περασμάτων πραγματοποιούνταν οι μεταναστεύσεις των λαών κατά μήκος της Βαλκανικής χερσονήσου. Ο Αξιός αποτελεί διαχωριστική γραμμή στη γεωγραφία της Μακεδονίας, που διευκολύνει τις μετακινήσεις μεταξύ Βορρά και Νότου και τις δυσχεραίνει μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Κατά τη Ρωμαϊκή κατοχή, όταν διαμελίστηκε η Μακεδονία σε τέσσερις Μερίδες, ο Αξιός διαχώριζε την Πρώτη και Δεύτερη Μερίδα στα ανατολικά, από την Τρίτη και την Τέταρτη στα δυτικά. Κατά τον Α Παγκόσμιο πόλεμο οι όχθες του Αξιού αποτέλεσαν τοποθεσία σημαντικών και αποφασιστικών μαχών μεταξύ των Συμμάχων και των Βουλγάρων οι πρώτες συγκρούσεις έγιναν από τον Οκτώβριο ως τον Δεκέμβριο του 1915 και οι επόμενες κατά το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου του 1918. Οι κύριες όμως συγκρούσεις που από την σύγχρονη στρατιωτική ιστορία αποκαλούνται «Μάχη Αξιού» έλαβαν χώρα κατά τον Μάιο του 1917 και υπήρξαν οι πιο αποφασιστικές για το μέτωπο της Θεσσαλονίκης. 1.1.3 Εκτροπή κοίτης Αξιού ποταμού Οι εκβολές του Αξιού ήταν παλιότερα 10 χλμ. ΒΑ από τη σημερινή τους θέση, κοντά στις εκβολές του ποταμού Γαλλικού, στο δυτικό στόμιο του λιμανιού της Θεσσαλονίκης. Ο κίνδυνος όμως να κλείσει το λιμάνι της Θεσσαλονίκης από προσχώσεις, οδήγησε στην εκτροπή της κοίτης του με εργασίες που άρχισαν το 1928 και ολοκληρώθηκαν το 1934. Έτσι οι εκβολές του μετατοπίστηκαν από το στόμιο του λιμανιού στο στόμιο του κόλπου της Θεσσαλονίκης, κοντά στις εκβολές του ποταμού Λουδία. Στην περιοχή του Βαλτοχωρίου έχει κατασκευαστεί το φράγμα της Έλλης, μήκους 1.132 μ., με τα νερά του οποίου αρδεύονται με ανοιχτές διώρυγες (καναλέττα) περί τα 330.000 στρέμματα ακαθάριστης γεωργικής γης. Το παλιό Δέλτα του ποταμού διαβρώθηκε από τη θάλασσα, αλλά η ανάμειξη του αλμυρού με το γλυκό νερό δημιούργησαν ένα καινούργιο Δέλτα, που σήμερα θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους υγρότοπους διεθνούς σημασίας. Το 1954 άρχισε να κατασκευάζεται και φράγμα του Αξιού στην Ελεούσα το οποίο και τέθηκε σε πλήρη λειτουργία το 1962, εξυπηρετώντας τον κάμπο της Θεσσαλονίκης, ανατολικά και δυτικά της κοίτης του ποταμού. Με δύο αγωγούς, το νερό διοχετεύεται στα αρδευτικά δίκτυα, από τα οποία ποτίζονταν μέχρι τα τελευταία χρόνια 125.000 στρέμματα ανατολικά και 225.000 δυτικά. Σήμερα, τα 35.000 στρέμματα ποτίζονται από τον ποταμό Αλιάκμονα και από το 20

φράγμα Ελεούσας, που δίνει 25 κυβικά νερού το δευτερόλεπτο, ποτίζονται 320.000 στρεμμάτων. Το μεγαλύτερος μέρος των καλλιεργειών είναι ρύζι, βιομηχανική τομάτα, βαμβάκι, καλαμπόκι και μικρές εκτάσεις κηπευτικών. 1.2 Δέλτα Αξιού Στην περιοχή που εκβάλει ο Αξιός σχηματίζεται ένα δέλτα έκτασης 22.000 στρεμμάτων. Στην ευρύτερη περιοχή εκβάλλουν και οι ποταμοί Λουδίας, Αλιάκμονας και Γαλλικός, που μαζί με τις αλυκές Κίτρους δημιουργούν έναν υδροβιότοπο μεγάλης έκτασης και σημασίας, ο οποίος προστατεύεται από τις συνθήκες Ράμσαρ και Βέρνης. Πιο συγκεκριμένα, το δελταϊκό σύστημα εκτείνεται στις δυτικές ακτές του Θερμαϊκού κόλπου, μεταξύ των νομών Θεσσαλονίκης, Ημαθίας και Πιερίας και καταλαμβάνει μια έκταση περίπου 220.000 στρεμμάτων, σχηματίζοντας ένα μωσαϊκό από υφάλμυρες λιμνοθάλασσες, αλίπεδα, εκτεταμένους λασπότοπους, έλη αλμυρού και γλυκού νερού, αμμόλοφους, πλούσια βλάστηση και εκτεταμένες καλλιέργειες. Το κλίμα της περιοχής είναι μεσογειακό, με μέση θερμοκρασία 23 ο C τον Ιούλιο και 3,5 ο C τον Ιανουάριο και μέσο ετήσιο ύψος βροχοπτώσεων τα 440 χιλιοστά, οι οποίες εκδηλώνονται κυρίως το φθινόπωρο και τον χειμώνα. Η χλωρίδα του δέλτα περιλαμβάνει περισσότερα από 500 είδη και υποείδη φυτών, μεταξύ των οποίων και κάποια σπάνια, δημιουργώντας ποικιλία χρωμάτων κατά τη διάρκεια του έτους. Η φυσιογνωμία της βλάστησης της περιοχής αλλάζει ανάλογα με την ποσότητα του νερού και την αλατότητα κάθε βιότοπου. Ειδικότερα, όσον αφορά στο Δέλτα του Αξιού, ανήκει στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, βρίσκεται 7 χλμ. νότια του Δήμου Χαλάστρας του Νομού Θεσσαλονίκης και αποτελεί εξ ολοκλήρου ιδιοκτησία του δημοσίου. Πρόκειται για παράκτιο Δέλτα με γεωμορφολογικά πολύπλοκο σύστημα με πολλές διακλαδώσεις της κοίτης του ποταμού. Τα εδάφη που απαντώνται στην περιοχή είναι γενικά μέσης σύστασης και κατά θέσεις, ιδίως στην παράκτια ζώνη, πηλώδη έως αργιλώδη, με έντονα προβλήματα στράγγισης και παθογένειας (αλατότητα, αλκαλίωση) ιδίως προς την πλευρά της θάλασσας. Στο Δέλτα του Αξιού το γλυκό νερό του ποταμού «παλεύει» με το αλμυρό νερό της θάλασσας για την τελική επικράτηση. 21

Οικοτουριστικός Χάρτης Δέλτα Αξιού Πηγή: Φορέας Διαχείρισης Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα 22

1.2.1 Χλωρίδα και πανίδα του Δέλτα Αξιού 2 Στους σημαντικής ποικιλομορφίας βιότοπους του Δέλτα Αξιού έχουν καταγραφεί 500 περίπου είδη και υποείδη χλωρίδας, ενώ έχουν καταμετρηθεί και 215 είδη πουλιών από τα οποία 39 περιλαμβάνονται στο «Κόκκινο Βιβλίο» των ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση. Από τα 215 είδη των πτηνών, που έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή, τα 79 φωλιάζουν, ενώ τα υπόλοιπα ξεχειμωνιάζουν ή απλώς διέρχονται. Τα 85, από αυτά, προστατεύονται από Διεθνείς Συμβάσεις, νόμους και κοινοτικές οδηγίες. Εξίσου πλούσια είναι και η χλωρίδα και πανίδα της ευρύτερης περιοχής του δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα. Αναλυτικότερα: Σε περιοχές με υψηλή συγκέντρωση αλάτων, όπως στα εκτεταμένα αλατούχα εδάφη, στις αμμοθίνες και κατά μήκος της ακτής αναπτύσσονται αλόφυτα, όπως η σαλικόρνια (Salicrnia eurpea), η σαρκοκόρνια (Sarccrnia fruticsa) και διάφορα αρμυρίκια τα φυτά αυτά σχηματίζουν πολυάριθμες νησίδες μέσα στις λιμνοθάλασσες και στα αλμυρά έλη, που αποτελούν καταφύγια για τα μεταναστευτικά πουλιά. Κατά μήκος του ποταμού Αξιού και στις περιοχές που πλημμυρίζουν το χειμώνα συναντώνται κυρίως συστάδες από αρμυρίκια του γένους Tamarix. Σε διάφορα τμήματα του Αξιού, καθώς και κατά μήκος του Αλιάκμονα, υπάρχουν σημαντικά εναπομείναντα παρόχθια δάση (λεύκες, σκλήθρα, φτελιές, ιτιές και πλατάνια), ενώ γύρω από τον ποταμό συναντώνται πολυάριθμα έλη με καλαμιώνες και υγρά λιβάδια που φιλοξενούν μεγάλο αριθμό βοοειδών. Οι χειμερινές πλημμύρες και η εναπόθεση ιλύος συμβάλλουν σημαντικά στη γονιμότητα των εδαφών. Σημαντική έκταση του υγροτόπου καταλαμβάνουν και οι καλλιεργούμενες εκτάσεις, με σημαντικότερους τους ορυζώνες, από τους οποίους προέρχεται περίπου το 70% της συνολικής παραγωγής ρυζιού της Ελλάδας. Στο δέλτα του Αξιού ζουν περίπου 17 είδη θηλαστικών, μεταξύ των οποίων τσακάλια, αγριόγατες, κουνάβια, νυφίτσες, αλεπούδες, ασβοί, σκαντζόχοιροι, καθώς και ένας πληθυσμός μυοκαστόρων (Mycastr cypus), οι οποίοι προέρχονται από κάστορες που ξέφυγαν από εκτροφεία και εγκλιματίστηκαν στον υγρότοπο. Περιστασιακά συναντώνται και λύκοι, ενώ η σπάνια βίδρα (Lutra lutra) αφθονεί ακόμη στα ποτάμια. Πριν από μια δεκαετία περίπου στο δέλτα ήταν κοινός και ο σπερμόφιλος ή λαγόγυρος (Spermphilus ή Citellus citellus), ένα συμπαθητικό τρωκτικό που ζει σε υπόγειες στοές, αλλά σήμερα οι πληθυσμοί του στους αγρούς γύρω από τα ποτάμια έχουν μειωθεί 2 Η παρούσα ενότητα βασίστηκε στο κείμενο των Σφήκα, Γ. (επιμ.), Στυλιανίδου, Σ. Μηλογιαννάκη, Ν. Bnetti, Α. (χ.χ) στο Ελλάδα: Χάρτες, Λαογραφία, Οικονομία, Πολιτισμός, Αθήνα: Δομή. 23

σημαντικά. Στην περιοχή εκτρέφονται περίπου 50 βούβαλοι, ενώ στο φράγμα του Αξιού υπάρχει μια νησίδα στην οποία ζουν ελεύθερα άγρια άλογα. Η ερπετοπανίδα του δέλτα Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα περιλαμβάνει περίπου 20 καταγεγραμμένα είδη, αλλά υπολογίζεται πλουσιότερη. Ανάμεσα σε αυτά συγκαταλέγονται οι νεροχελώνες Emys Orbicularis και Mauremys caspica, η ονυχοχελώνα (Testud bermanni), που ζει στις πιο ξηρές περιοχές, τα νερόφιδα Natrix natrix και Natrix tessellata, τα μη δηλητηριώδη φίδια σαπίτης (Malpln mnspessulamus) και λαφίτης (Elapbe quatrrlineata) και η οχιά (Vipera ammdytes), το μοναδικό επικίνδυνο φίδι του δέλτα. Μεταξύ των αμφιβίων αφθονούν οι λιμνοβάτραχοι (Rana ridibunda) και οι δενδροβάτραχοι (Hyla arbrea), ενώ κοινά είδη είναι και ο πηδοβάτραχος (Rana dalmativa), ο πηλοβάτης (Pelbatees syriacus), ο χωματοφρύνος (Buf buf) και ο πρασινοφρύνος (Buf viridis). Στη διαφορά αλατότητας των νερών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό ο πλούτος της ιχθυοπανίδας του δέλτα, η οποία περιλαμβάνει ψάρια του γλυκού, του αλμυρού και του υφάλμυρου νερού. Λόγω του πλούτου της ιχθυοπανίδας, μεγάλο μέρος των κατοίκων της περιοχής ασχολείται με την αλιεία. Οι τέσσερις ποταμοί φιλοξενούν συνολικά πέντε ενδημικά είδη και υποείδη ψαριών, όπως το εμπορικής αξίας λαυράκι (Barbus macednicus) που φτάνει σε βάρος τα 12 κιλά, και το μπουρνόψαρο (Chndrstma vardanensis). Πρέπει να αναφερθεί εδώ και η ζώνη των οστρακοκαλλιεργειών που έχει δημιουργηθεί στη θάλασσα. Το 80% των μυδιών της Ελλάδας παράγονται στην ευρύτερη περιοχή του Θερμαϊκού. Το σημαντικότερο και πιο εντυπωσιακό στοιχείο της πανίδας του δέλτα είναι τα πουλιά. Περισσότερα από 250 είδη μεταξύ των οποίων σπάνια και απειλούμενα παρατηρούνται στην ευρύτερη περιοχή. Ειδικότερα, την άνοιξη και το καλοκαίρι στα παραποτάμια δάση του Αξιού συγκεντρώνονται πολυάριθμοι ερωδιοί, όπως λευκοτσικνιάδες (Egretta garzetta), κρυπτοτσικνιάδες (Ardela rallides), σταχτο τσικνιάδες (Ardea cinerea), νυχτοκόρακες (Nycticrax nycticrax) και ενίοτε αργυροτσικνιάδες (Egretta alba), σχηματίζοντας μαζί με χουλιαρομύτες (Platalea lecrdia), χαλκόκοτες (Plegades falcinellus) και κορμοράνους μια από τις μεγαλύτερες μεικτές αποικίες πτηνών της Ελλάδας. Στα παράκτια αλμυρά έλη αναπαράγεται ένα μεγάλο πλήθος πουλιών, όπως καλαμοκανάδες (Himantpus bimantpus), αβοκέτες (Recurvirstra avsetta), κοκκινοσκέληδες (Tringa tetanus), πετροτριλίδες (Burbines edicnemus), νεροχελίδονα (Glarela pratincla), θαλασσοσφυρίχτρες (Cbaradrius alexandrinus) και ποταμο σφυρίχτρες (Cbaradrius dubius), ενώ στους καλαμιώνες αναπαράγονται πορφυρο τσικνιάδες (Ardea purpurea), μικροτσικνιάδες (Ixbrycbus minutus), καλαμόκιρκοι (Cicus aeruginsus), 24

μουστακαλήδες (Panurus biarmicus), καλαμοποταμίδες (Acrcepbalus scirpaceus), τσιχλοποταμίδες (Acrcepbalus arundinaceus) κ.α. Σε αφθονία βρίσκονται οι κορμοράνοι και οι φοινικόπτεροι ή φλαμίνγκο. Ο αριθμός των πουλιών που ξεχειμωνιάζουν στον υγρότοπο έχει μειωθεί κατά πολύ μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται ακόμη η λαγγόνα (Phalacrcrax pygmeus), ο αργυροπελεκάνος (Pelecanus crispus), θαλασσαετός (Haliaeetus albicilla), ο στικταετός (Aquila clanga), χιλιάδες πάπιες, κύκνοι και βουτηχτάρια. Κατά τη μεταναστευτική περίοδο (άνοιξη, φθινόπωρο), χιλιάδες παρυδάτια πουλιά σταματούν στο δέλτα για να ξεκουραστούν και να αναζητήσουν τροφή ανάμεσα τους η λιμόζα (Limsa limsa), η σπανιότατη λεπτομύτα (Mumenius tenuirstris), ο μαχητής (Philmacbus pygnax), η δρεπανοσκαλίδα (Calidris ferruginea) και ο μαυρότρυγγας (Tringa erytbrpus). 1.2.2 Ο ρόλος και η σημασία του Αξιού και του Δέλτα του Εκτός από την τεράστια οικολογική του αξία, ο υγρότοπος του δέλτα Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα είναι πολύ σημαντικός για τον άνθρωπο, καθώς το μεγαλύτερο τμήμα της πεδιάδας της Θεσσαλονίκης και της Βέροιας αρδεύεται από τα νερά των ποταμών του. Η 25

ανάμειξη γλυκού και αλμυρού νερού στα δέλτα, καθώς και τα θρεπτικά συστατικά που καταλήγουν εκεί, ευνοούν την ανάπτυξη των οστρακοκαλλιεργειών και κυρίως της μυδοκαλλιέργειας, ενώ η αλιεία ασκείται συστηματικά. Έπειτα από εγγειοβελτιωτικά έργα μεγάλα τμήματα της περιοχής μετατράπηκαν σε βοσκοτόπια και καλλιεργήσιμη γη, με σημαντικότερους τους εκτεταμένους ορυζώνες. Το τίμημα ήταν να χαθεί, κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα, περίπου το 70% των ζωτικών βιοτόπων του υγροτόπου. Το ρύζι είναι το κύριο είδος καλλιέργειας στην περιοχή. Από τα μέσα Απριλίου περίπου, οι εκτάσεις που πρόκειται να καλλιεργηθούν πλημμυρίζονται με νερό (βάθους ως 10 εκ.), που παραμένει ως τις αρχές Αυγούστου. Η μόνιμη παρουσία του νερού στα χωράφια έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για τη διαβίωση και αναπαραγωγή ορισμένων αμφιβίων, εντόμων και καρκινοειδών. Έτσι, οι ορυζώνες αποτελούν πόλο έλξης και άλλων ομάδων ζώων (ερπετών, πουλιών, θηλαστικών κλπ). Η υγροτοπική περιοχή στο δέλτα Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα δεν είναι ομοιόμορφη σε όλη της την έκταση, αλλά αποτελείται από επιμέρους βιότοπους (ενδιαιτήματα) με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ο καθένας (πίνακας 1.1). Ρυθμιστικό ρόλο, σε αυτές τις περιοχές που βρίσκονται ανάμεσα στη ξηρά και τη θάλασσα, παίζει η παρουσία του νερού (επιφανειακό, υπόγειο, μόνιμο, εποχιακό) καθώς και η αλατότητά του. Τα στοιχεία αυτά επηρεάζουν την βλάστηση δημιουργώντας χαρακτηριστικές ενότητες, με αποτέλεσμα να έχουν δημιουργηθεί κοινωνίες με φυτά προσαρμοσμένα στην άμμο, φυτά ανθεκτικά στο αλάτι, θαμνώνες με αρμυρίκια, λειμώνες με βούρλα, καλαμώνες, υδρόφυτα και παραποτάμια δενδρώδης βλάστηση. 26

Πίνακας 1.1 Ενδιαιτήματα και χρήση γης στον Αξιό Ποταμό και στο Δέλτα Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα Αξιός Ποταμός Δέλτα Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα Ενδιαιτήματα: Τεχνητά τοπία (20%: Καλλιεργήσιμη γη), Δάση και δασικές εκτάσεις (10%: Αλλουβιακά (υδρόφιλα) και υδροχαρή δάση και θαμνώνες), Υγρότοποι (70%: Ποτάμια και ρέματα) Τεχνητά τοπία (30%: Καλλιεργήσιμη γη), Δάση και δασικές εκτάσεις (10%: Αλλουβιακά (υδρόφιλα) και υδροχαρή δάση και θαμνώνες), Υγρότοποι (60%: Παράκτιες λιμνοθάλασσες, Ποτάμια και ρέματα, Αλμυροί βάλτοι, Παλιρροιακοί ποταμοί και εσώκλειστα παλιρροιακά ύδατα, Παρυδάτια βλάστηση) Χρήση γης: Αγροτικές χρήσεις (20%), Διαχείριση νερών (συμπεριλαμβάνει διαχείριση λεκάνης απορροής) (30%) Αγροτικές χρήσεις (80%), Αλιεία/υδατοκαλλιέργειες (30%), Κυνήγι (50%), Προστασία της φύσης και έρευνα (30%), Τουρισμός/αναψυχή (10%) Πηγή: προσαρμογή από Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία Οι υγρότοποι, σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις, είναι φυσικές ή τεχνητές παρόχθιες, παραλίμνιες ή παράκτιες περιοχές, αλυκές, έλη, τέλματα, βάλτοι ή και κατακλυζόμενες, μόνιμα ή πρόσκαιρα, από τα νερά της βροχής εκτάσεις, αλλά και περιοχές που καλύπτονται από θαλασσινό νερό, του οποίου το βάθος κατά την αμπώτιδα δεν ξεπερνάει τα έξι μέτρα. Οι υγρότοποι αποτελούν ευαίσθητα οικοσυστήματα ανυπολόγιστης αξίας για την οικονομία της φύσης, τη λειτουργία της και την περιβαλλοντική κληρονομιά, λόγω των βασικών λειτουργιών τους, από τις οποίες απορρέουν σημαντικές αξίες (Διάγραμμα 1.1): 27

Διάγραμμα 1.1 Οι Σημαντικότερες Λειτουργίες και Αξίες των Υγροτόπων Πηγές: Zalewski et al. 2000, Nvitzki et al. 2000, Grillas et al.2004, προσαρμογή από Κουσουρή 2004 1.2.3 Απειλές, κίνδυνοι και καθεστώς προστασίας του Αξιού και του Δέλτα του Το σύνολο σχεδόν των προβλημάτων του υγροτόπου προέρχεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι οι ανθρώπινες αποφάσεις και δραστηριότητες έχουν αποκλειστικά και μόνο αρνητικές διαστάσεις. Γεγονός, βέβαια παραμένει ότι η βιομηχανική και αγροτική ανάπτυξη στις όχθες του Αξίου έχει επιβαρύνει ιδιαίτερα την ποιότητα των υδάτων του ποταμού, με αποτέλεσμα την ανάγκη διακρατικής συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και ΠΓΔΜ, οι κάτοικοι της οποίας εκμεταλλεύονται το 91% 28

της λεκάνης απορροής του Αξιού για την ύδρευση των πόλεών τους και την άρδευση των καλλιεργειών τους. Η Ελλάδα και η Γιουγκοσλαβία είχαν ξεκινήσει από το 1970 συνομιλίες για τη διαχείριση των νερών του Αξιού και είχαν φτάσει μάλιστα υπό την αιγίδα του Ο.Η.Ε. σε συμφωνία, που όμως ποτέ δεν υπέγραψαν. Η κατάσταση επιδεινώθηκε μετά την ξηρασία του 1988 αλλά οι κακές σχέσεις των δύο χωρών στη δεκαετία του '90 κατέστησαν δυσκολότερο από ποτέ κάθε διάλογο για το θέμα. Η ρύπανση και η διαχείριση των νερών του Αξιού απειλούν τη ζωή του ποταμού. Οι σκοπιανές αρχές προγραμματίζουν, όπως καταγγέλλουν κατά καιρούς οικολογικές οργανώσεις και από τις δύο χώρες (Ελλάδα και ΠΓΔΜ), την κατασκευή σειράς φραγμάτων στο ποτάμι, με αποτέλεσμα οι ποσότητες νερού που θα φθάνουν στην Ελλάδα να είναι ελάχιστες και να έχουν ως συνέπεια την καταστροφή σημαντικών υγροτόπων, καθώς και της ζωής στις παρόχθιες περιοχές. Μπροστά στο ενδεχόμενο να δημιουργηθούν, για τη χώρα μας, προβλήματα (ανάλογα με εκείνα που αφορούσαν τη διαχείριση των υδάτων του Έβρου, του Στρυμόνα και του Νέστου με τη Βουλγαρία), οικολογικές οργανώσεις και από τις δύο χώρες, προχώρησαν στην καταγραφή των προβλημάτων του ποταμού και επιζητούν πλέον διασυνοριακή και σταθερή συνεργασία, σε κυβερνητικό επίπεδο. Ήδη, τα αποτελέσματα της έρευνάς τους γνωστοποιήθηκαν στα υπουργεία Περιβάλλοντος και των δυο χωρών, αλλά και στα υπουργεία Εξωτερικών, στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και στη Νομαρχία Θεσσαλονίκης. Τα προγράμματα της έρευνας αυτής εντάσσονται στο πλαίσιο του προγράμματος, για το περιβάλλον, του ΟΗΕ. Η ποιότητα των νερών του Αξιού είναι τέτοια, που το νερό δεν είναι πόσιμο και αυτό γιατί ρυπαίνεται από χημικά απόβλητα εργοστασίων, κυρίως στις περιοχές του Γκόστιβαρ, των Σκοπίων και του Βέλες. Ο Αξιός δέχεται, επίσης, τα αστικά λύματα της πόλης των Σκοπίων και άλλων 13 μικρότερων, ενώ ακόμη και οι παραπόταμοι του Αξιού έχουν ρυπανθεί, από διάφορες επικίνδυνες ουσίες οξέα, ενώσεις χρωμίου κλπ, από βυρσοδεψεία, αλλά και από χοιροστάσια. Το μεγαλύτερο πρόβλημα υπάρχει στην περιοχή του Βέλες, όπου τα νερά του Αξιού μπαίνουν στην τέταρτη κατηγορία (δηλαδή επιτρέπεται η χρήση τους μόνο για τη βιομηχανία), ενώ όταν εξέρχονται από την περιοχή, έχουν πλέον ξεφύγει από κάθε κατηγορία μέτρησης είναι υπερμολυσμένα. Επίσης, στο Βέλες γίνονται συχνά διαρροές θειικού και υδροφθορικού οξέος, που εξοντώνουν τα ψάρια της περιοχής και τα οποία φθάνουν νεκρά μέχρι και τον Θερμαϊκό κόλπο. Περίπου 2 3 τόνους φωσφόρου δέχεται, κάθε έτος, σύμφωνα με σχετικές μετρήσεις, ο Αξιός, από αστικά λύματα και έκπλυση γεωργικών λιπασμάτων. 29

Στον ελληνικό χώρο, η ρύπανση του Αξιού προέρχεται από υπολείμματα γεωργικών φαρμάκων και φυτοφαρμάκων, βιομηχανικών αποβλήτων, αλλά και από μικρές ποσότητες αστικών λυμάτων. Η αγροτική εντατικοποίηση, οι εκβαθύνσεις και η δημιουργία καναλιών, η βιομηχανική αστική ανάπτυξη και φυσικά η ρύπανση συνιστούν τις κυριότερες, ίσως, απειλές για το δελταϊκό σύστημα. Η λαθροθηρία, επίσης, και η εντατικοποίηση της αλιείας απειλούν τη σπάνια πανίδα της περιοχής, ενώ η κατασκευή φραγμάτων κατά μήκος των ποταμών και η υπερβολική άρδευση προκαλούν διαταραχές την παροχή γλυκού νερού και φερτών υλών. Ειδικά η μόλυνση των υδάτων του Δέλτα από βιομηχανικά απόβλητα, η άναρχη γεωργική και κτηνοτροφική εκμετάλλευση, οι αμμοληψίες που κάνουν το ποτάμι να θυμίζει βιομηχανική εγκατάσταση και οι πολυάριθμες παράγκες ψαράδων και κυνηγών, καθιστούν αναγκαία την κρατική παρέμβαση και τη λήψη μέτρων σωστού σχεδιασμού. Επιγραμματικά, οι βασικότεροι κίνδυνοι για το Δέλτα Αξιού μπορούν να συνοψιστούν στους εξής: υπεράντληση νερών για άρδευση μείωση της ροής του Αξιού τους θερινούς μήνες, ρύπανση του ποταμού με τοξικές ουσίες από την ΠΓΔΜ, ρύπανση από απόβλητα οικισμών, βιοτεχνιών μεταποιητικών δραστηριοτήτων, στάβλων εκτροφείων, ρύπανση από γεωργικές δραστηριότητες, ανεξέλεγκτες αμμοληψίες και προσχώσεις υπερβόσκηση και παράνομο κυνήγι, παρουσία σκουπιδότοπων. σημαντική επέκταση της οικοδομικής δραστηριότητας (επέκταση παλαιών ή ίδρυση νέων οικισμών, αυθαίρετα κτίσματα). Οικολογικές οργανώσεις υποστηρίζουν ότι για τα προβλήματα δεν ευθύνονται μόνο παρανομούντες ιδιώτες, αλλά και δημόσιες υπηρεσίες. Το Σεπτέμβριο του 2007 μέλη της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας προχώρησαν στην καταγγελία ενός εργολάβου του Δήμου Εχεδώρου, ως υπεύθυνου για το μπάζωμα τμήματος της λιμνοθάλασσας του Καλοχωρίου. Η αρδευόμενη γεωργία αναμφισβήτητα αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας στην περιοχή του Δέλτα Αξιού. Ωστόσο θα πρέπει να αναφερθεί ότι την τελευταία δεκαετία, σχεδόν κάθε καλοκαίρι κατά την διάρκεια της άρδευσης των καλλιεργειών, στο ανατολικό τμήμα της πεδιάδας Θεσσαλονίκης όπου εκβάλει ο Αξιός ποταμός, παρατηρείται ολοένα 30

εντονότερος ανταγωνισμός δύο οικοσυστημάτων: ενός φυσικού οικοσυστήματος, που είναι το Δέλτα του Αξιού, και ενός ανθρωπογενούς, που είναι η αρδευόμενη γεωργία σε έκταση 300.000 στρεμμάτων. Στην έκταση αυτή απλώνονται και λειτουργούν τα αρδευτικά δίκτυα Αξιού, τα οποία, σχεδόν, στο σύνολό τους ανήκουν στο Νομό Θεσσαλονίκης. Ο ανταγωνισμός των οικοσυστημάτων αυτών αναφέρεται στη χρήση του φυσικού πόρου «νερό» τόσο από ποσοτική όσο και από ποιοτική άποψη. Και είναι το ανθρωπογενές οικοσύστημα εκείνο που, για να καλύψει ταυτόχρονα τις πραγματικές ανάγκες των καλλιεργειών και τις σημαντικές απώλειες νερού από διαρροές των αρδευτικών διωρύγων, λόγω παλαιότητάς τους, διεκδικεί και τελικά χρησιμοποιεί πολύ μεγαλύτερες ποσότητες νερού από αυτές που διαθέτει ο Αξιός ποταμός, κατά τους κρίσιμους μήνες άρδευσης (Ιούλιο, Αύγουστο), δημιουργώντας ταυτόχρονα σοβαρά προβλήματα στον προστατευόμενο υδροβιότοπο. Από το 1974 ο υγρότοπος του δέλτα Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα προστατεύεται από τη συνθήκη Ραμσάρ, ενώ μια μεγάλη περιοχή του έχει ενταχθεί στο ευρωπαϊκό δίκτυο Natura 2000. Η «Σύμβαση των Υγροτόπων» (Σύμβαση Ramsar) υπεγράφη στις 2 Φεβρουαρίου 1971 στην πόλη Ramsar του Ιράν. Η επίσημη ονομασία της σύμβασης «Σύμβαση των Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας ιδιαίτερα ως Ενδιαιτημάτων της Υδρόβιας Ορνιθοπανίδας» (The Cnventin n Wetlands f Internatinal Imprtance especially as Waterfwl Habitat) καταδεικνύει την αρχική της έμφαση στην διατήρηση και συνετή χρήση των Υγροτόπων, ώστε να αποτελούν περιοχές διαβίωσης των υδρόβιων πτηνών 3. Ως περιοχή ειδικής προστασίας, χαρακτηρίστηκε σύμφωνα με το άρθρο 4 της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ και εντάχθηκε στο κοινοτικό δίκτυο περιοχών, οι οποίες προβλέπονται από την 92/43/ΕΟΚ. Για την περιοχή ισχύουν όρια ζωνών που εντάσσονται σε διάφορα καθεστώτα προστασίας (ζώνες απόλυτης προστασίας της φύσης, προστασία της φύσης και περιφερειακές ζώνες γεωργικών καλλιεργειών) και καθορίζουν τις επιτρεπόμενες και μη, για κάθε περιοχή, δράσεις. Ήδη έχει χωριστεί η προστατευόμενη περιοχή στην Α Ζώνη, που είναι περιοχή απόλυτης προστασίας, στην Β Ζώνη και στη Γ Ζώνη, η οποία είναι η λεγόμενη 3 Η Σύμβαση τέθηκε σε ισχύ το 1975, αριθμεί 130 κράτη μέλη, τα οποία έχουν κηρύξει συνολικά 1111 υγροτόπους, έκτασης 87 εκατομμυρίων εκταρίων, ως «Υγρότοπους Διεθνούς Σημασίας». Από το 1997 η 2α Φεβρουαρίου, ημέρα υπογραφής της Σύμβασης, καθιερώθηκε από το Γραφείο Ramsar ως «Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων», με σκοπό την προώθηση της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τις πολλαπλές αξίες και την ανάγκη προστασίας των υγροτόπων παγκοσμίως. Οι Ελληνικοί Υγρότοποι που έχουν χαρακτηριστεί ως Υγρότοποι Διεθνούς Σημασίας (Ramsar) και έχουν επισήμως υποβληθεί στη Σύμβαση Ramsar είναι: Δέλτα Έβρου, Λίμνη Βιστονίδα, Λιμνοθάλασσα Πόρτο Λάγος, Λίμνη Ισμαρίδα, Δέλτα Έβρου και παρακείμενες Λιμνοθάλασσες, Τεχνητή Λίμνη Κερκίνη, Λίμνη Μικρή Πρέσπα, Λίμνη Βόλβη και Λίμνη Κορώνεια, Δέλτα Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα και Αλυκή Κίτρους, Αμβρακικός Κόλπος, Λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου, Λιμνοθάλασσα Κοτυχίου. 31