Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης Ανδροµάχη Γκαζή 1 Αλεξάνδρα Νικηφορίδου 2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι αφενός να αποτελέσει µια βασική εισαγωγή στον προβληµατισµό σχετικά µε τα κείµενα στα µουσεία και αφετέρου να προσφέρει εφαρµοσµένη γνώση µέσα από το σχολιασµό της παραγωγής κειµένων για µια πρόσφατη έκθεση. ιαρθρώνεται σε δύο µέρη. Στο πρώτο εξετάζεται η σηµασία του κειµένου ως βασικού µέσου γλωσσικής επικοινωνίας στο περιβάλλον του µουσείου, και θίγονται βασικά ζητήµατα µεθοδολογίας. Στο δεύτερο µέρος παρουσιάζεται ως µελέτη περίπτωσης η φιλοσοφία και ο τρόπος µε τον οποίο αντιµετωπίσαµε τα κείµενα ως βασικό µέσο επικοινωνίας στην έκθεση «Υπάρχει σε όλα λύση; Ταξίδι στον κόσµο των αρχαίων ελληνικών µαθηµατικών», η οποία λειτουργεί στο Ίδρυµα Μείζονος Ελληνισµού. Σε µια πρώτη προσπάθεια σύνοψης των παραµέτρων που καθόρισαν το τελικό αποτέλεσµα, εξετάζονται ο ρόλος των κειµένων στην έκθεση και οι ιδιαιτερότητες συγγραφής τους για ένα τέτοιο θέµα, σχολιάζονται ζητήµατα περιεχοµένου, ύφους, δοµής και µορφής, παρουσιάζονται οι κατηγορίες κειµένου που υπάρχουν στη συγκεκριµένη έκθεση και θίγονται βασικά ζητήµατα παραγωγής. Είναι εύλογο ότι, λόγω οικονοµίας χώρου, η συζήτηση θα είναι ανισοβαρής. Λέξεις-Κλειδιά: Κείµενα, ρόλος, ιδιαιτερότητες, µεθοδολογία, δοµή, υφολογική ποικιλία, κατηγορίες, µορφή, παραγωγή 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα κείµενα που συνοδεύουν τις εκθέσεις µουσείων είναι µια πολύ ιδιαίτερη κατηγορία κειµένου που απαιτεί ειδική αντιµετώπιση. Αποτελούν οργανικό τµήµα µιας έκθεσης και, εποµένως, πρέπει να εντάσσονται στο µουσειολογικό και αρχιτεκτονικό σχεδιασµό εξαρχής. Η µουσειακή πρακτική, ωστόσο, συχνά απέχει από τη θέση αυτή. Συχνά η σύνταξη και ο σχεδιασµός των κειµένων γίνονται ανεξάρτητα από τη συνολική µελέτη της έκθεσης, κάποτε, µάλιστα, χωρίς άµεση γνώση της χωροταξικής τους τοποθέτησης. Επίσης, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις όπου απουσιάζει η συστηµατική συνεργασία µεταξύ των συγγραφέων των κειµένων, ενός γενικού επιµελητή, και των υπεύθυνων για τη γραφιστική επεξεργασία και εκτύπωσή τους. Έτσι, όµως, δεν γίνεται κατανοητό όχι µόνο πόσο χρονοβόρα είναι συνολικά η όλη διαδικασία 1, αλλά και πόσο πολύ αλληλοεξαρτώµενες είναι οι διάφορες παράµετροι που εµπλέκονται σε αυτήν. Υπάρχει ένα τελευταίο, αλλά εξαιρετικά σηµαντικό ζήτηµα: οι υπεύθυνοι για τη συγγραφή τέτοιων κειµένων - 1 Η Ανδροµάχη Γκαζή (πτυχίο ΑΠΘ, MPhil Cambridge, PhD Leicester) είναι αρχαιολόγος-µουσειολόγος. Εργάζεται ως σύµβουλος µουσείων και έχει δεκαετή εµπειρία στη µελέτη, οργάνωση και επιµέλεια µουσείων και εκθέσεων διαφόρων τύπων στην Ελλάδα και την Κύπρο. Ανήκει στο ΣΕΠ (Συνεργαζόµενο Εκπαιδευτικό Προσωπικό) του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστηµίου και διδάσκει Μουσειολογία στο Τµήµα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισµού του Παντείου Πανεπιστηµίου. gazi@ath.forthnet.gr 2 H Aλεξάνδρα Νικηφορίδου εργάζεται ως σύµβουλος µουσείων και άλλων παρεµφερών πολιτιστικών ιδρυµάτων. Συνεργάζεται µε το Ίδρυµα Μείζονος Ελληνισµού, µε το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής τέχνης, κ.ά. και αναλαµβάνει κατά κύριο λόγο την εκπόνηση µουσειολογικών µελετών και την επιµέλεια εκθέσεων. Είναι υπεύθυνη του κύκλου Μουσειολογία/ Πολιτιστική ιαχείριση και διδάσκει σχετικά µαθήµατα στο Πρόγραµµα Επιµόρφωσης Ενηλίκων του Ελληνοαµερικανικού Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος. Απέκτησε το µεταπτυχιακό της τίτλο σπουδών µουσειολογίας στο Πανεπιστήµιο του Έσσεξ στην Αγγλία. anikifor@otenet.gr - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 2

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις: Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης επιµελητές συλλογών, ειδικοί επιστήµονες ή άλλοι, τα αντιµετωπίζουν κατά κανόνα ως µια κατηγορία κειµένου που ακολουθεί γενικούς κανόνες συγγραφής, όπως, για παράδειγµα, αυτοί ισχύουν στην περίπτωση ενός επιστηµονικού κειµένου. Έτσι, όµως, παραγνωρίζονται οι ιδιαιτερότητες που θέτει τόσο η συγγραφή όσο και η ανάγνωση πόσο µάλλον η πρόσληψη 2 κειµένων στο χώρο του µουσείου. Τα αποτελέσµατα της αντιµετώπισης αυτής είναι εύκολα ορατά: Κείµενα µακροσκελή, γλώσσα ακαδηµαϊκή, πληροφορίες περιττές, πινακίδες τοποθετηµένες µε τρόπο που δεν λαµβάνει υπόψη βασικές ανθρωποµετρικές παραµέτρους, λεζάντες που δεν αντιστοιχίζονται εύκολα µε τα αντικείµενα τα οποία υποµνηµατίζουν, κακή επιµέλεια, προβλήµατα γραφιστικής επεξεργασίας και εκτύπωσης, κ.ο.κ. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις είναι εµφανής η αδυναµία αντιµετώπισης των κειµένων ως οργανικού µέρους του όλου. Στην Ελλάδα, ειδικότερα, η απουσία προβληµατισµού ως προς τα κείµενα των µουσείων και των εκθέσεων είναι εµφανής τόσο σε θεωρητικό/ερευνητικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο εφαρµογών. 3 Έτσι, ενώ επιµέρους τοµείς της εκθεσιακής πρακτικής βελτιώνονται, η γλώσσα των µουσείων παραµένει σε µεγάλο βαθµό τυποποιηµένη, δύσκαµπτη, ακαδηµαϊκή. Παγιδευµένη στο ψευδοδίληµµα «εκλαϊκευση» ή «επιστηµονικότητα» (βλ. αναλυτικότερα στην ενότητα 5.2) αποξενώνει αντί να προσκαλεί. 2. ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ: ΒΑΣΙΚΟ ΜΕΣΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ Θα µπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι το κείµενο ως φορέας πληροφόρησης και ερµηνείας µέσα στο µουσείο έχει χάσει σήµερα την αξία του, εφόσον διαθέτουµε πολλά άλλα εκθεσιακά µέσα: οτπικο-ακουστικά, ηλεκτρονικά, εικαστικές αναπαραστάσεις, κ.ά. Ωστόσο, «κείµενο» είναι κάθε µορφή πληροφορίας ή ερµηνείας που παρέχεται µέσω της γλώσσας. Είτε διαβάζουµε µια ενηµερωτική πινακίδα ή τις οδηγίες χρήσης ενός διαδραστικού εκθέµατος είτε ακούµε την αφήγηση που συνοδεύει ένα βίντεο, έχουµε να κάνουµε µε µια µορφή γλωσσικής επικοινωνίας. Το κείµενο, εποµένως, έντυπο ή ηλεκτρονικό, εξακολουθεί να αποτελεί κύριο µέσο επικοινωνίας του µουσείου. Επιπλέον, είναι ένας από τους βασικότερους φορείς ερµηνείας εκθεµάτων ή/και θεµάτων µιας έκθεσης, είναι ακόµη φορέας µηνυµάτων -ηθεληµένων ή αθέλητων, αλλά και βασικό «εργαλείο» για τη δόµηση νοήµατος εκ µέρους των επισκεπτών. Στο παρόν άρθρο θα µας απασχολήσει αποκλειστικά η έντυπη εκδοχή των κειµένων στις εκθέσεις µουσείων. 4 Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται τίτλοι, εισαγωγικά κείµενα, κείµενα ενοτήτων, κείµενα για σύνολα εκθεµάτων, λεζάντες µεµονωµένες ή οµαδικές, ετικέττες ταύτισης, πινακίδες σήµανσης, κλπ, που µπορούν να διακρίνονται σε ερµηνευτικά και µη ερµηνευτικά κείµενα αναλόγως. 5 3. Ι ΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ Ας εξετάσουµε, καταρχήν, τις ιδιαιτερότητες του κειµένου στα µουσεία γενικά. Στο χώρο του µουσείου το κείµενο: 1. Σκοπό έχει να πληροφορήσει, να ερµηνεύσει ή/και να εισαγάγει τους επισκέπτες σε κάποιο θέµα χωρίς πολλές λεπτοµέρειες 2. Απευθύνεται κατά κανόνα σε ευρύτερο κοινό και όχι σε περιορισµένες οµάδες «ειδικών» 3. Προορίζεται να διαβαστεί κάτω από πολύ ειδικές συνθήκες 4. Πρόκειται όχι µόνο να διαβαστεί, αλλά και να ιδωθεί, άρα έχει µεγάλη σηµασία η οπτική του διάσταση Τις περισσότερες φορές η ερµηνεία που παρέχουν τα κείµενα µιας έκθεσης έχει σκοπό να προκαλέσει το ενδιαφέρον και όχι να ικανοποιήσει την ανάγκη για εις βάθος γνώση, η οποία µπορεί - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 3

Ανδροµάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου να ικανοποιηθεί µε άλλα µέσα (π.χ. έναν κατάλογο, µια ειδική µονογραφία, κλπ). Επιπλέον, η ανάγνωση ενός κειµένου στο περιβάλλον του µουσείου παρουσιάζει ιδιαιτερότητες που δεν υφίστανται σε άλλα αναγνωστικά περιβάλλοντα. 6 Για να αντισταθµιστούν οι ιδιαιτερότητες της ανάγνωσης στο µουσείο, θα πρέπει η δοµή, η σύνταξη και η παρουσίαση των κειµένων να διευκολύνουν την πρόσληψη πληροφοριών, οπτικών και µη-οπτικών, και άρα την ικανότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου να κάνει γρήγορα αντιληπτό το νόηµα ενός κειµένου. 7 Θα πρέπει, τέλος, να σηµειωθεί ότι το κείµενο είναι ίσως το τελευταίο που θα προσέξει ο επισκέπτης, όταν στέκεται µπροστά από ένα έκθεµα. Η οπτική και αισθητική εντύπωση που προκαλεί το κείµενο έχει, εποµένως, τεράστια σηµασία. Υπ αυτή την έννοια το κείµενο µπορεί να θεωρηθεί ως «έκθεµα». Ενδιαφέρει, λοιπόν, και η χωροταξική του τοποθέτηση, η υλική του διάσταση, ο βαθµός ανεξαρτησίας του ως «εκθέµατος» και η οπτική εντύπωση που κάνει. 8 4. ΒΑΣΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ Οι ιδιαιτερότητες που αναλύθηκαν παραπάνω καθορίζουν ως βασικές παραµέτρους για τη συγγραφή και παραγωγή κειµένων για οποιαδήποτε έκθεση, τα εξής: το περιεχόµενο, τη λειτουργία, τους επισκέπτες και το φυσικό χώρο στον οποίο θα τοποθετηθεί το κάθε κείµενο. Προκύπτουν έτσι ορισµένες ουσιαστικές ερωτήσεις: 1. Τι θέλουµε να πούµε; 2. Ποιος είναι ο σκοπός του κειµένου; 3. Σε ποιον/ποιους απευθύνεται; 4. Πού θα τοποθετηθεί; Εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι τα παραπάνω ερωτήµατα είναι αλληλένδετα σε πολύ µεγάλο βαθµό. Ας τα δούµε αναλυτικά. Το τι θέλουµε να πούµε αφορά το περιεχόµενο του κειµένου, το οποίο εξαρτάται καταρχήν από το γνωστικό πεδίο που σχετίζεται µε τα εκθέµατα/θέµατα της έκθεσης. Θέλουµε να µιλήσουµε για µια ιστορική προσωπικότητα, να περιγράψουµε ένα φυσικό φαινόµενο ή ένα αρχαιολογικό εύρηµα, να εξηγήσουµε µια µαθηµατική έννοια; Εδώ εµφανίζεται ίσως η µεγαλύτερη δυσκολία. Πώς, δηλαδή, να αποδώσουµε επιστηµονικούς όρους, δύσκολες έννοιες, να περιγράψουµε κοινωνικά ή φυσικά φαινόµενα, να µιλήσουµε για ιδέες µε τρόπο όχι µόνο σαφή, σύντοµο και κατανοητό, αλλά και µε τρόπο που να απευθύνεται άµεσα στον επισκέπτη/αναγνώστη, να τον εµπλέκει σε προσωπικό επίπεδο, να τον κάνει να αισθανθεί ότι η έκθεση τον αφορά και ότι έχει στοιχεία που σχετίζονται µε τις προσωπικές του εµπειρίες (βλ. αναλυτικότερα στις ενότητες 5.2 και 5.3). ιαµορφώνοντας το περιεχόµενο ενός κειµένου είναι ουσιαστικό να γνωρίζουµε ποιος είναι ο σκοπός του. Αυτό αφορά τη λειτουργία του κειµένου, αν δηλαδή προορίζεται: να σηµάνει απλώς κάτι να προσανατολήσει να πληροφορήσει να ερµηνεύσει να δώσει οδηγίες Ή, επιπλέον, αν το κείµενο έχει σκοπό: να προκαλέσει την προσοχή να κατευθύνει την προσοχή σε συγκεκριµένα σηµεία ή στοιχεία να διορθώσει κοινές παρεξηγήσεις - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 4

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις: Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης να προκαλέσει την ενεργή συµµετοχή να δώσει έναυσµα για σκέψη να προκαλέσει έκπληξη να προβληµατίσει Η λειτουργία που καλείται να επιτελέσει κάθε κείµενο καθορίζει όχι µόνο τη γλώσσα, το ύφος, τη σύνταξη και τη δοµή του, αλλά και τη µορφή παρουσίασης των πληροφοριών (αν δηλαδή θα είναι ένα συµβατικό, έντυπο, κείµενο ή κείµενο σε Η/Υ, αν θα κάνει χρήση ερωτήσεων ή όχι, αν θα εκτυπωθεί µε τον α ή β τρόπο, στην α ή β επιφάνεια, κλπ.). Η απάντηση στο ερώτηµα «σε ποιον απευθύνεται το κείµενο;» αφορά το κοινό-στόχο της έκθεσης σύµφωνα µε το οποίο καθορίζεται καταρχήν η υφολογική ποικιλία που θα χρησιµοποιήσουµε, αλλά και η δοµή του κειµένου. Ας µην ξεχνάµε ότι η ανάγνωση στο χώρο µιας έκθεσης εµπίπτει στην κατηγορία της ανάγνωσης που γίνεται στο πλαίσιο µιας δραστηριότητας του ελεύθερου χρόνου µας και όχι στην κατηγορία της ανάγνωσης µε σκοπό τη µελέτη. Οι επισκέπτες αξιολογούν πάντα το χρόνο και την προσπάθεια που χρειάζεται για να διαβάσουν ένα κείµενο 9 και είναι σε θέση να διακρίνουν γρήγορα την πιθανή πολυπλοκότητα ενός κειµένου. Έτσι, συχνά διαβάζουν επιλεκτικά ή δεν διαβάζουν καθόλου ολόκληρα κοµµάτια κειµένου. 10 Τέλος, συντάσσοντας ένα κείµενο είναι απαραίτητο να ξέρουµε πού ακριβώς θα τοποθετηθεί. Η έλλειψη υιοθέτησης µιας ενιαίας στρατηγικής ως προς την τοποθέτηση των κειµένων έχει ορατές συνέπειες όχι µόνο στο σχεδιασµό του χώρου, αλλά και στην αναγνωσιµότητα των κειµένων. Παράλληλα, βέβαια, µε τα παραπάνω ερωτήµατα τίθεται το ζήτηµα της συνολικότερης επιστηµολογικής προσέγγισης στη γνώση και την πληροφόρηση που παρέχουµε. Ποιος µιλά και τι λέει; Πώς εκφράζεται η άποψη του µουσείου; Τι αποσιωπάται; Υπάρχει χώρος για διαφορετικές ερµηνείες; Η γλώσσα που χρησιµοποιούµε στα µουσεία δεν είναι ποτέ ουδέτερη. Η χρήση της αντικατοπτρίζει ιδεολογίες, εκπέµπει µηνύµατα -ηθεληµένα ή αθέλητα, προάγει απόψεις, αλλά και αποσιωπά, παραπλανά, ενθουσιάζει ή αποκαρδιώνει. Η γλωσσολογική ανάλυση οποιουδήποτε κειµένου εύγλωττα αποκαλύπτει πώς η επιλογή συγκεκριµένων λέξεων, η χρήση της φωνής (παθητικής αντί ενεργητικής, για παράδειγµα), η σύνταξη και η γενικότερη δοµή του κειµένου, µπορούν να χειριστούν «κατάλληλα» οποιοδήποτε µήνυµα. 11 Πέρα, εποµένως, από το ζήτηµα του πόσο κατανοητή είναι η γλώσσα που χρησιµοποιούµε, υπάρχει το ζήτηµα του τι ακριβώς λέµε, δεδοµένου µάλιστα ότι οι επισκέπτες των µουσείων έχουν την τάση να δέχονται ως «αληθινό» και αξιόπιστο το λόγο του µουσείου. Τίποτα δεν συνοψίζει καλύτερα τη συζήτηση που προηγήθηκε, όσο η παρατήρηση της Blunden (2004), ότι δηλαδή «το µουσειακό κείµενο είναι η πιο αµείλικτη µορφή κειµένου». Θα πρέπει, βέβαια, να επισηµανθεί ότι κάθε έκθεση, όπως και κάθε γνωστικό αντικείµενο, έχει ιδιαιτερότητες που συχνά απαιτούν ιδιαίτερη αντιµετώπιση. Επιπλέον, στην πράξη υπάρχουν πάντα συγκεκριµένοι περιορισµοί ως προς τη διαδικασία παραγωγής, οι οποίοι τίθενται από το πλαίσιο συνεργασίας µε τον εκάστοτε φορέα διοργάνωσης µιας έκθεσης, και µπορεί να ξεκινούν από την ιδεολογική διαχείριση του περιεχοµένου των κειµένων και να φτάνουν έως την οικονοµική διάσταση της παραγωγής. Συχνά, λοιπόν, δεν είµαστε σε θέση να ακολουθήσουµε τη βέλτιστη πρακτική. Παρόλ αυτά, αν ξεκινάµε έχοντας πλήρη συναίσθηση του ειδικού βάρους που έχουν τα κείµενα ως επικοινωνιακό µέσο και γνώση των βασικών µεθοδολογικών ζητηµάτων ως προς τη συγγραφή και παραγωγή τους, τότε έχουµε κάνει ένα πρώτο βήµα προς τη σωστή κατεύθυνση. Υπό το πρίσµα αυτών των παρατηρήσεων, σχολιάζεται στη συνέχεια η παραγωγή των κειµένων για µια πρόσφατη έκθεση στο Ίδρυµα Μείζονος Ελληνισµού στην Αθήνα. - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 5

Ανδροµάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου 5. ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ «ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΕ ΟΛΑ ΛΥΣΗ; ΤΑΞΙ Ι ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ». Με την έκθεση «Υπάρχει σε όλα λύση; Ταξίδι στον κόσµο των αρχαίων ελληνικών µαθηµατικών» το Ίδρυµα Μείζονος Ελληνισµού (στο εξής ΙΜΕ) επιχειρεί να προβάλει µία από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές του ελληνικού πολιτισµού. Η έκθεση, µε θέµα την ανάπτυξη των µαθηµατικών και της µαθηµατικής σκέψης στον αρχαίο ελληνικό κόσµο, επιχειρεί να αναδείξει τη σηµασία των αρχαίων ελληνικών µαθηµατικών για τον ελληνικό και τον ευρωπαϊκό πολιτισµό έχει δύο βασικούς στόχους: 1. Να αναδείξει τα µαθηµατικά των αρχαίων Ελλήνων ως θεµέλιο της επιστηµονικής σκέψης στο δυτικό πολιτισµό. 2. Να τονίσει ότι τα µαθηµατικά είναι για όλους.ο στόχος αυτός αναλύεται, ειδικότερα, στα ακόλουθα επίπεδα µηνυµάτων: [Τα µαθηµατικά] o συµβάλλουν στην προσωπική ανάπτυξη του ατόµου o αποτελούν διανοητική πρόκληση o παρέχουν τη δυνατότητα υποβοήθησης σε διάφορες δραστηριότητές µας και o είναι αναπόσπαστο µέρος της ιστορίας και του πολιτισµού της κοινωνίας που παράγει και τα χρησιµοποιεί. Πρόκειται για µια έκθεση επιστηµών και ιστορίας της επιστήµης και ταυτόχρονα µια έκθεση ιστορίας και πολιτισµού. Στο πλαίσιο της εκπόνησης της µουσειολογικής µελέτης συναντήσαµε εξαρχής πολλαπλές δυσκολίες που συνοψίζονται, µεταξύ άλλων, στα ακόλουθα 12 : 1. Αντικείµενο της έκθεσης είναι δύσκολες ιδέες και µαθηµατικές έννοιες, το περιεχόµενό της σύνθετο, αφηρηµένο και «αόρατο». 2. Μεγάλη µερίδα του πληθυσµού δεν αντιλαµβάνεται τα µαθηµατικά ως τµήµα του πολιτισµού, αν και διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην καθηµερινότητα όλων µας 13. 3. Η µαθηµατική επιστήµη χρησιµοποιεί συγκεκριµένη µεθοδολογία, ειδική ορολογία και απαιτεί ιδιαίτερα απαιτητικές διαδικασίες µύησης. Οι περισσότεροι από εµάς είµαστε αρχάριοι (και κατά πάσα πιθανότητα διστακτικοί αρχάριοι) σε θέµατα µαθηµατικής γνώσης και η ικανότητά µας να χρησιµοποιούµε και να ερµηνεύουµε τη «µαθηµατική κουλτούρα» είναι περιορισµένη 14. 4. Η σχολική εκπαίδευση από µόνη της δεν αρκεί για να διασφαλίσει το ενδιαφέρον των νέων για τη µάθηση των µαθηµατικών και σε πολλές περιπτώσεις δεν παρέχει κίνητρα για τη µάθηση αυτή 15. Προκειµένου να αντιµετωπίσουµε τις παραπάνω δυσκολίες αξιοποιήσαµε την εµπειρία από εκθέσεις επιστηµών σε διεθνές επίπεδο 16 και υιοθετήσαµε τις σύγχρονες αντιλήψεις για την εµπειρία της επίσκεψης στα µουσεία. Η συγγραφή των κειµένων 17 εντάσσεται στο πλαίσιο αυτό και υποστηρίζει τη σηµασία της έκθεσης ως µέσο που έχει τη δυνατότητα να επιτελέσει νέους, σηµαντικούς, κοινωνικούς ρόλους. τα - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 6

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις: Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης Συγκεκριµένα η έκθεση (και κατά συνέπεια τα κείµενα): 1. Απευθύνεται κατά κύριο λόγο σε µη ειδικούς επισκέπτες και τους προτείνει ένα διαφορετικό τρόπο προσέγγισης των µαθηµατικών και του µαθηµατικού τρόπου σκέψης. 2. Επιχειρεί να εισαγάγει το κοινό στον κόσµο των ελληνικών µαθηµατικών µε τρόπο απλό, αισθητικά ευχάριστο και διασκεδαστικό. 3. Υποστηρίζει διαφορετικούς τρόπους µάθησης και είναι προσβάσιµη σε πολλά επίπεδα (φυσικό, διανοητικό, πολιτιστικό), προκειµένου οι επισκέπτες να προσεγγίσουν το θέµα µε άνεση και επιτυχία χωρίς να αισθάνονται ότι απειλούνται από τη δυσκολία του συγκεκριµένου αντικειµένου. 4. ίνει τη δυνατότητα για διαφορετικές πορείες και αναγνώσεις και εποµένως για διαφορετικές ερµηνευτικές προσπάθειες. 5. Συνοδεύτηκε από προκαταρκτική και διαµορφωτική αξιολόγηση. Τα αποτελέσµατα της αξιολόγησης συνέβαλαν στην ανάπτυξη του θεωρητικού πλαισίου, των εκθεµάτων και των κειµένων προκειµένου να ανταποκριθούµε καλύτερα στις ανάγκες, τις προσδοκίες, τα ενδιαφέροντα και το γνωστικό επίπεδο τόσο του κοινού-στόχου που είναι οικογένειες µε παιδιά, όσο και άλλων επισκεπτών 18. 6. Αναπτύχθηκε, ως προς τους στόχους και το µαθηµατικό περιεχόµενό της µε βάση ένα ευρύ φάσµα πηγών από καθαρά επιστηµονικά συγγράµµατα και εγχειρίδια που απευθύνονται σε φοιτητές της ιστορίας και της µεθοδολογίας της επιστήµης, έως σχολικά εγχειρίδια, εκλαϊκευτικά επιστηµονικά αναγνώσµατα και λογοτεχνικά έργα που διαχειρίζονται το θέµα των µαθηµατικών µέσα από µυθιστορηµατικές πλοκές. Με τη χρήση πολλαπλών πηγών επιχειρήσαµε να παρουσιάσουµε κατά το πλείστον κοινά αποδεκτές επιστηµονικές θέσεις µε τρόπο απλό και εύληπτο 19. 7. Περιλαµβάνει στους βασικούς της στόχους τη δηµιουργία ιστορικού και πολιτισµικού πλαισίου για τα µαθηµατικά θέµατα που αναπτύσσονται στους σταθµούς. Η διεθνής έρευνα σε χώρους τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης καταδεικνύει ότι η ένταξη µαθηµατικών ιδεών στο ιστορικό πλαίσιο που τις γέννησε ενισχύει τη µάθηση 20. 8. Προσφέρει πολλαπλά µέσα ερµηνείας, µεταξύ των οποίων και κείµενα. Η έκθεση αναπτύσσεται σε επτά διαφορετικές ενότητες, τους «σταθµούς», στο «ταξίδι» του επισκέπτη. Τα κείµενα αποτελούν ένα από τα πιο σηµαντικά ερµηνευτικά µέσα της έκθεσης, βρίσκονται σε όλες τις ενότητες και εντάσσονται σε διαφορετικές κατηγορίες (βλ. ενότητα 5.3) ανάλογα µε το περιεχόµενό τους. Στην παρούσα συζήτηση δεν µας απασχολούν τα κείµενα/σενάρια των οπτικοακουστικών παραγωγών και των ψηφιακών εκθεµάτων. 5. 1. Τα κείµενα στην έκθεση Όλα µαζί τα κείµενα αποτελούν αποσπάσµατα του συνολικού «λόγου» της έκθεσης και συνθέτουν την «ιστορία» της. Με άλλα λόγια, επιτελούν τη λειτουργία της σύνδεσης του «λόγου» της έκθεσης και έτσι διασφαλίζεται η νοηµατική/λογική συνάφεια και η γλωσσική συνέπεια. Μέσω των κειµένων επιτυγχάνεται, ακόµη, η ενότητα των µηνυµάτων στο επίπεδο της «ιστορίας», της ιδέας, του θέµατος. Ταυτόχρονα, αναπληρώνουν ό,τι δεν ήταν δυνατό να ειπωθεί µέσω των άλλων εκθεµάτων, καθώς έχουν τη δυνατότητα να παρουσιάζουν επιστηµονικές έννοιες µε αποτελεσµατικό και ευέλικτο τρόπο. - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 7

Ανδροµάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου Αναπτύχθηκαν βάσει συγκεκριµένων παραµέτρων (βλ. ενότητα 4) και έχουν ιδιαίτερα σηµαντικό ρόλο στην έκθεση για τρεις βασικούς λόγους: 1. Αποτελούν οργανικό τµήµα της συνολικής αφήγησης και δοµής της. 2. Υποστηρίζουν τη φιλοσοφία, την εκπαιδευτική και επικοινωνιακή πολιτική της και έχουν ιδιαίτερη σηµασία για το κοινό της. 3. Υποστηρίζουν την πρόσληψη µαθηµατικών εννοιών. 5.1.1. Τα κείµενα ως οργανικό τµήµα της συνολικής αφήγησης Τα κείµενα αναπτύσσονται ως οργανικό κοµµάτι της συνολικότερης αφήγησης της έκθεσης, καθώς συνθέτουν το πλαίσιο για τα θέµατά της, υποστηρίζουν τις βασικές ιδέες της και ταυτόχρονα αναπαράγουν και ενισχύουν τους στόχους και τα µηνύµατά της για: την ανάπτυξη της επιστηµονικής σκέψης στον αρχαίο ελληνικό κόσµο και τη σηµασία των µαθηµατικών στη ζωή όλων. Αποτελούν το συνδετικό ιστό µεταξύ των εκθεµάτων και των διαφορετικών ενοτήτων της έκθεσης και, επίσης, υποστηρίζουν και καθιστούν εύκολα κατανοητή την υποδιαίρεση της έκθεσης σε θεµατικές ενότητες. Οι τίτλοι των σταθµών, οι τίτλοι/επικεφαλίδες των εισαγωγικών κειµένων, τα κείµενα που συνοδεύουν τις εκθετικές υπο-ενότητες, οι λεζάντες των εκθεµάτων, κ.ά. (βλ. ενότητα 5.3) διαµορφώνουν έναν οµογενοποιηµένο «λόγο» που συνδέει τα «µέρη» µε το «όλο» και το «όλο» µε τα «µέρη» 21. Για παράδειγµα, οι τίτλοι των σταθµών 2, 3 και 4, που αποτελούν τον κυρίως κορµό της έκθεσης, σηµατοδοτούν συγκεκριµένες ενότητες και, ταυτόχρονα, αναπαράγουν το µήνυµα για την εξέλιξη της επιστηµονικής σκέψης: Παρατήρηση και Στοχασµός για το σταθµό 2. Απόδειξη για το σταθµό 3. Μέθοδοι και Θεωρίες για το σταθµό 4. (Για τη σχέση των τίτλων µε τα µηνύµατα της έκθεσης βλ. Παράρτηµα 1) 5.1.2. Τα κείµενα υποστηρίζουν τη φιλοσοφία, την εκπαιδευτική και επικοινωνιακή πολιτική της έκθεσης και έχουν ιδιαίτερη σηµασία για το κοινό της. Όπως προαναφέρθηκε, η έκθεση απευθύνεται σε µη ειδικούς επισκέπτες και επιχειρεί να τους εισαγάγει στον κόσµο των µαθηµατικών λαµβάνοντας υπόψη την πρότερη εµπειρία τους, τα ενδιαφέροντά τους, τις γνώσεις τους στο θέµα, κ.ά. Παρόλο που το κοινό-στόχος είναι οικογένειες µε παιδιά, τα κείµενα περιλαµβάνουν στοιχεία για όλες τις κατηγορίες επισκεπτών και αναπτύσσονται βάσει παραµέτρων που ενισχύουν τις αρχές της εκπαιδευτικής και επικοινωνιακής πολιτικής της έκθεσης. 22 Το θέµα της υφολογικής ποικιλίας που χρησιµοποιήσαµε, προκειµένου να διασφαλίσουµε τη συνέπεια µεταξύ της φιλοσοφίας της έκθεσης και του επιθυµητού αποτελέσµατος, αναπτύσσεται στη συνέχεια. Προηγουµένως, θα αναφερθούµε εν συντοµία στη σηµασία των κειµένων για το κοινό της έκθεσης. Συγκεκριµένα: 1. Τα κείµενα αποτελούν σηµαντικό τµήµα τόσο της επικοινωνίας των επισκεπτών µε την έκθεση, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις βασίζονται στη γλώσσα για καλύτερη κατανόηση και ερµηνεία του θέµατος, όσο και της επικοινωνίας µεταξύ των µελών οµάδων επισκεπτών - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 8

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις: Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης (π.χ. οικογένειες). Έτσι ενισχύεται και ο κοινωνικός παράγοντας της επίσκεψης που σε κάθε περίπτωση υποστηρίζει τη µάθηση 23. 2. Οι γονείς χρησιµοποιούν τα κείµενα, για να µεταφέρουν πληροφορίες στα παιδιά τους και τα θεωρούν απαραίτητα, προκειµένου να καλύψουν τα δικά τους γνωστικά κενά 24. 3. Τα κείµενα είναι απαραίτητα σε κάποιες περιπτώσεις για την απόδοση του µαθηµατικού πλαισίου, όπως προέκυψε και από τη διαµορφωτική αξιολόγηση, Για παράδειγµα, κάποιοι επισκέπτες και κυρίως παιδιά δεν µπορούσαν να αντιληφθούν το µαθηµατικό περιεχόµενο µιας κατασκευής µε τεµνόµενα στελέχη που σχηµατίζουν κατά κορυφήν γωνίες (εικ. 1) και τα εκλάµβαναν ως απεικονίσεις συµβόλων. Ο τίτλος και τα συνοδευτικά κείµενα του εκθέµατος δίνουν άµεση απάντηση στο θέµα: Η γωνία στο προσκήνιο! Παρατηρείστε τις γωνίες που σχηµατίζονται από αυτά τα δύο στελέχη. Τι συµπέρασµα βγάζετε; (Κρυµµένη Απάντηση): Οι κατά κορυφήν γωνίες που σχηµατίζονται είναι ίσες ανά δύο. Αν µετακινήσετε τα δύο στελέχη, τι παρατηρείτε για τις νέες γωνίες που σχηµατίζονται; (Κρυµµένη Απάντηση): Οι κατά κορυφήν γωνίες εξακολουθούν να είναι ίσες. Απόσπασµα κειµένου από το σταθµό 2 Παρατήρηση και Στοχασµός. 25 Πράγµατι, έρευνες σε διεθνές επίπεδο επιβεβαιώνουν το ότι πολλοί επισκέπτες έχουν ανάγκη τα κείµενα προκειµένου να αντιληφθούν το µαθηµατικό θέµα των εκθεµάτων 26. 4. Τα κείµενα χρησιµεύουν επίσης για το γεωγραφικό και νοητικό προσανατολισµό του κοινού. Η ανάγκη των επισκεπτών για προσανατολισµό και εποµένως για δυνατότητα ελέγχου και διαχείρισης της εµπειρίας τους είναι έκδηλη σε κάθε έκθεση, πόσο µάλλον σε µια σύνθετη έκθεση µε «δύσκολο» θέµα. 27 Το θέµα αυτό αντιµετωπίστηκε ήδη από την εισαγωγή της έκθεσης µε κείµενα που περιλαµβάνουν οδηγίες, παροτρύνσεις και κατευθύνσεις (βλ. Παράρτηµα 2). Παρόλο που µέχρι στιγµής δεν έχει γίνει συγκεκριµένα αξιολόγηση των κειµένων της έκθεσης, επιτόπια παρατήρηση και ιδιαίτερα ευνοϊκά σχόλια δηλώνουν ότι οι επισκέπτες χρησιµοποιούν τα κείµενα για όλους τους προαναφερθέντες λόγους. - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 9

Ανδροµάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου Εικόνα 1. «Η γωνία στο προσκήνιο». ραστηριότητα στο σταθµό 2 Παρατήρηση και Στοχασµός 5.1.3. Τα κείµενα υποστηρίζουν την πρόσληψη µαθηµατικών εννοιών Η µάθηση των µαθηµατικών ενισχύεται όταν συµβαίνει στο πλαίσιο ευρύτερων συστηµάτων νοηµατοδότησης, όπως οι οπτικές αναπαραστάσεις και η «φυσική» γλώσσα. Τα στοιχεία της γλωσσικής νοηµατοδότησης δεν απουσιάζουν ποτέ από οποιοδήποτε σύστηµα ερµηνείας οποιουδήποτε σηµείου. Στην εν λόγω έκθεση δεν µπορούµε να ερµηνεύσουµε πλήρως τη σηµασία ενός διαγράµµατος ή µιας εξίσωσης χωρίς τη στήριξη της σηµασιολογίας της γλώσσας. Με το γλωσσικό σχολιασµό, που περιλαµβάνεται στα κείµενα, προσδίδουµε στα µαθηµατικά θέµατα τα οποία παρουσιάζουµε τη σηµασία τους και τη θέση που κατέχουν σε µια λογική, µαθηµατική διαδικασία. Οι µαθηµατικές «εκφράσεις» και οι µαθηµατικές οπτικές αναπαραστάσεις µπορούν να «µεταφραστούν» µερικώς στη φυσική γλώσσα και η φυσική γλώσσα µπορεί να µεταφραστεί και πάλι µερικώς σε µαθηµατικούς συµβολισµούς (Lemke, 2003). Πολλοί άγνωστοι, άπειρες λύσεις Οι διοφαντικές εξισώσεις Ποιες είναι οι ακέραιες λύσεις της εξίσωσης x 2 + y 2 = z 2 ; Μια λύση είναι η x = 3, y = 4, z = 5 (δοκιµάστε: 3 2 + 4 2 = 5 2 ). Μια άλλη λύση είναι η x = 18, y = 24, z = 30 (δοκιµάστε: 18 2 + 24 2 = 30 2 )... Παράδειγµα από το σταθµό 4, Μέθοδοι και Θεωρίες, όπου η συµβολική αναπαράσταση των εξισώσεων συνοδεύεται από επεξηγηµατικά κείµενα. - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 10

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις: Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης Ένα Λογικό έντρο! Η πορεία προς την απόδειξη δεν είναι και τόσο απλή υπόθεση... To Πυθαγόρειο θεώρηµα είναι η πρόταση 47, του πρώτου βιβλίου των Στοιχείων του Ευκλείδη. Το λογικό διάγραµµα απεικονίζει την παραγωγική δοµή της απόδειξης της πρότασης 47, δείχνει δηλαδή πώς από τις προηγούµενες προτάσεις οδηγούµαστε βήµα, βήµα στις επόµενες µέχρι να αποδείξουµε το πυθαγόρειο θεώρηµα... Παράδειγµα από το σταθµό 3, Απόδειξη, όπου το διάγραµµα του πυθαγορείου θεωρήµατος συνοδεύεται από επεξηγηµατικά κείµενα (εικ. 2). Εικόνα 2. ισδιάστατη µακέτα του µηχανικού εκθέµατος «Λογικό δέντρο» (σταθµός 3 Απόδειξη) - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 11

Ανδροµάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι οι «µαθηµατικοί» και οι φιλόσοφοι της περιόδου στην οποία αναφερόµαστε (π.χ. Ευκλείδης, Πλάτωνας) δεν χρησιµοποιούσαν σε µεγάλο βαθµό συµβολικές αναπαραστάσεις, αλλά έγραφαν τα επιχειρήµατά τους µε λέξεις. Τα µαθηµατικά δεν χαρακτηρίζονται τόσο από τη χρήση ειδικών µαθηµατικών συµβολισµών όσο από αφηρηµένες έννοιες. Οι έννοιες αυτές ερµηνεύονται µε τη χρήση της φυσικής γλώσσας, που περιλαµβάνει ακόµη και συνηθισµένες λέξεις ως συστατικά προτάσεων 28. Ο Πλάτων διατυπώνει µεγάλο µέρος της φιλοσοφίας του σε µορφή διαλόγων, µε πρωταγωνιστή τον δάσκαλό του, Σωκράτη... Απόσπασµα κειµένου από το σταθµό 3 Απόδειξη Τέλος, η ερµηνεία των µαθηµατικών διευκολύνεται όταν τοποθετείται στο ιστορικό και πολιτισµικό πλαίσιο παραγωγής και χρήσης τους. Τα κείµενα συντελούν στη δηµιουργία ιστορικού και πολιτισµικού πλαισίου, 29 που είναι και ένας από τους βασικούς στόχους της έκθεσης. Ο Απολλώνιος... Zει και σπουδάζει στην Αλεξάνδρεια, στο τέλος του 3ου αι. π.χ., ταξιδεύει και συναναστρέφεται κορυφαίους µαθηµατικούς της εποχής... Απόσπασµα κειµένου από το σταθµό 4 Μέθοδοι και Θεωρίες 5.2. Υφολογική ποικιλία Για λόγους οικονοµίας χώρου, θα σταθούµε ιδιαίτερα στις µεθοδολογικές ή υφολογικές παραµέτρους οι οποίες ήταν εξίσου σηµαντικές για όλες τις κατηγορίες κειµένου. Η διεθνής και η ελληνική βιβλιογραφία για τα ελληνικά µαθηµατικά συγκλίνουν ως προς τις θέσεις από τις οποίες εκπορεύονται τα βασικά µηνύµατα της έκθεσης και ένα µεγάλο τµήµα της γνώσης για τα αρχαία ελληνικά µαθηµατικά φαίνεται να έχει παγιωθεί στη συνείδηση της διεθνούς επιστηµονικής κοινότητας. Βάσει των πηγών µας και της επιστηµονικής υποστήριξης της έκθεσης, επιλέξαµε να παρουσιάσουµε τα αρχαία ελληνικά µαθηµατικά ως ένα στάδιο/επεισόδιο στην ιστορία των µαθηµατικών, η αφετηρία του οποίου εντοπίζεται στους πρώτους µεγάλους πολιτισµούς της ανθρωπότητας, ενώ «η συνέχεια και υπέρβασή του» συντελείται στο πλαίσιο της Επιστηµονικής Επανάστασης. Ο επισκέπτης, εδώ, δεν καλείται (και ούτε έχει τη δυνατότητα) να λάβει θέση πάνω σ ένα αµφιλεγόµενο θέµα, αλλά να προσεγγίσει, µέσα από τις ερµηνευτικές του δυνατότητες και τα ερµηνευτικά εργαλεία που τού παρέχει η έκθεση, ένα τµήµα κοινά αποδεκτής, επιστηµονικής γνώσης. Η «φωνή» που µιλά στην έκθεση είναι η φωνή του οργανισµού, έτσι όπως διαµορφώθηκε από τη συνεργασία εξωτερικών συµβούλων και των επιστηµόνων του ΙΜΕ 30. - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 12

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις: Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης Από την άλλη πλευρά, µέσα από τα κείµενα της έκθεσης προσεγγίζουµε και παρουσιάζουµε µε απλό τρόπο (στο επίπεδο που ο µη ειδικός επισκέπτης µπορεί να διαχειριστεί) και το θέµα των πηγών και των διαδικασιών από τις οποίες εκπορεύεται η επιστηµονική γνώση, προκειµένου να καταδείξουµε την υποκειµενική διάσταση της επιστηµονικής ερµηνείας. Για παράδειγµα, Ποιες είναι οι πηγές τους; Αντίγραφα, αντιγράφων, άλλων αντιγράφων... Τις πληροφορίες που έχουµε για τα ελληνικά µαθηµατικά, τις οφείλουµε σε χειρόγραφα, αντίγραφα των αυθεντικών κειµένων. Απόσπασµα από το κείµενο εισαγωγής στην έκθεση Από πού αντλούµε τις γνώσεις µας για τα αρχαία ελληνικά µαθηµατικά;. ιασώθηκαν και έφτασαν ως εµάς µόνο εκείνα τα έργα τα οποία οι επόµενες γενιές θεώρησαν άξια αντιγραφής. Απόσπασµα από το εισαγωγικό κείµενο του σταθµού 7 Το Ταξίδι των Χειρογράφων Επίσης, µε τα κείµενα επιχειρούµε να απαλείψουµε συνήθεις παρανοήσεις και να καταδείξουµε αµφισβητούµενες ή διαφορετικές αντιλήψεις για τα θέµατα της έκθεσης (δηλώνοντας και πάλι την υποκειµενικότητα της ερµηνείας). Γι αυτό το σκοπό σε κάποιες περιπτώσεις κάνουµε χρήση ρηµάτων επιστηµικής κρίσης (που δηλώνουν δηλαδή το βαθµό βεβαιότητας ή αµφιβολίας του οµιλητή), όπως: Λέγεται... Φαίνεται.., κ.ά. Λέγεται ότι πήγε στην Αίγυπτο, όπου γνώρισε τα µαθηµατικά και την αστρονοµία των Αιγυπτίων,... Λέγεται ακόµη... Απόσπασµα κειµένου από το σταθµό 2 Παρατήρηση και Στοχασµός - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 13

Ανδροµάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου Λέει ο µύθος... Ο Ιέρων,, υποψιάζεται ότι.. Στην πραγµατικότητα... Ο Αρχιµήδης ανακαλύπτει ένα θεµελιώδη νόµο της υδροστατικής:.. Και πάλι στο µύθο... Ζυγίζοντας στον αέρα το στεφάνι...... αποκαλύπτεται η απάτη του χρυσοχόου! Απόσπασµα κειµένου από το σταθµό 4 Μέθοδοι και Θεωρίες Ψηφιδωτό από την Ποµπηία. Κατά µία εκδοχή εικονίζει τον Πλάτωνα Σύµφωνα µε άλλη εκδοχή εικονίζει τους επτά σοφούς της αρχαιότητας.... Απόσπασµα λεζάντας από το σταθµό 3 Απόδειξη Ένα πολύ σηµαντικό ζήτηµα στη διαχείριση των κειµένων της έκθεσης υπήρξε η επιλογή της υφολογικής ποικιλίας. Το θέµα της έκθεσης απαιτεί ακρίβεια στην έκφραση και η µαθηµατική επιστήµη βασίζεται σε συγκεκριµένη γλώσσα και ορολογία, άγνωστες σε πολλούς, για να ορίσει, να δοµήσει και να µεταδώσει γνώση. Τα κείµενα της έκθεσης έχουν ως στόχο να γεφυρώσουν το χάσµα µεταξύ κοινής λογικής και θεωρητικών ιδεών και να δηµιουργήσουν συνδέσµους µεταξύ της «συνηθισµένης, καθηµερινής» και της «θεωρητικής, επιστηµονικής» γλώσσας 31. Ως γλώσσα των κειµένων επιλέξαµε κατά κύριο λόγο τη γλώσσα της καθηµερινής, προφορικής επικοινωνίας χωρίς να αποκλείουµε τις συµβάσεις του γραπτού λόγου. Η έµφαση που δίνεται στην καθηµερινή γλώσσα έχει σκοπό να απαλείψει τους συνειρµούς που προκαλούνται όταν το θέµα συσχετίζεται µε τη στείρα γλώσσα των σχολικών εγχειριδίων. Κατ αυτόν τον τρόπο επιχειρούµε να αµβλύνουµε την προκατάληψη που υπάρχει για τη δυσκολία του θέµατος και να προσεγγίσουµε τους αρνητικά διακείµενους επισκέπτες, για τους οποίους τα µαθηµατικά αποτελούν απλώς µια δυσάρεστη σχολική εµπειρία. - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 14

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις: Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης Ποιο είναι το εµβαδόν ενός χωραφιού;... Τι µερίδα φαγητού θα πάρει ο κάθε εργάτης; Τέτοια είναι τα µαθηµατικά προβλήµατα που απασχολούν τους Αιγύπτιους. Απόσπασµα από κείµενο του σταθµού 1 Προελληνικά Μαθηµατικά Τρεις χαριτωµένες καµπύλες Οι κωνικές τοµές Φανταστείτε ένα επίπεδο που τέµνει έναν κώνο. Ανάλογα µε τη θέση του κώνου και του επιπέδου τo σχήµα που προκύπτει από την τοµή µπορεί να είναι... Απόσπασµα από κείµενο του σταθµού 4 Μέθοδοι και Θεωρίες Επιστηµονικοί όροι και ορισµοί εισάγονται στο κείµενο, αλλά σε κάθε περίπτωση επεξηγούνται για τον µη ειδικό επισκέπτη. Η πληροφορία ιεραρχείται, έτσι ώστε ο επισκέπτης να εισάγεται σταδιακά από µια πρώτη «εκλαϊκευτική» παρουσίαση του µαθηµατικού θέµατος είτε στον επιστηµονικό ορισµό είτε σε µια καθαρά µαθηµατική διαδικασία. Η επιστηµονική γλώσσα βρίσκεται πολλές φορές «κρυµµένη», προκειµένου ο επισκέπτης να µην «απειλείται», σε πρώτο επίπεδο, και να προσεγγίζει τέτοιου είδους κείµενα µε δική του επιλογή. Ασυνήθιστα σχήµατα! Απλά, ευθύγραµµα ή καµπυλόγραµµα σχήµατα, αν περιστραφούν δηµιουργούν στερεά εκ περιστροφής! Απόσπασµα από κείµενο του σταθµού 4 Μέθοδοι και Θεωρίες - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 15

Ανδροµάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου Θυµάστε τι λέµε θεώρηµα; (απ έξω) Μια πρόταση η αλήθεια της οποίας προκύπτει µε µια αλυσίδα συµπερασµάτων από άλλες προτάσεις που είτε τις έχουµε δεχθεί από την αρχή ως αληθείς είτε την αλήθειά τους την έχουµε αποδείξει προηγουµένως. (κρυµµένο) Απόσπασµα από κείµενο του σταθµού 3 Απόδειξη (εικ. 3) Εικόνα 3. «Κρυµµένη» πληροφορία στο σταθµό 3 Απόδειξη Η ακρίβεια στην έκφραση και η ισορροπία µεταξύ «εκλαϊκευτικής» και επιστηµονικής γλώσσας διασφαλίστηκε κατά τη διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας των κειµένων. Κάθε προσπάθεια συγγραφής ελεγχόταν από τον επιστηµονικό σύµβουλο της έκθεσης 32, ο οποίος εξέταζε την ορθότητα της «εκλαϊκευτικής» έκφρασης σε σχέση µε το µαθηµατικό περιεχόµενο. Παράλληλα, οι ιστορικοί του ΙΜΕ είχαν την ευθύνη της ιστορικής πληροφορίας και σε κάθε περίπτωση εξέταζαν την ορθότητα της έκφρασης σε σχέση, αυτή τη φορά, µε τη µετάδοση του ιστορικού περιεχοµένου. Η υφολογική ποικιλία που χρησιµοποιήσαµε εντάσσεται στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού και επικοινωνιακού µοντέλου βάσει του οποίου αναπτύχθηκε όλη η έκθεση και ακολουθεί, κατά κύριο λόγο, τη µεθοδολογία που έχει αναπτυχθεί διεθνώς τις τελευταίες δεκαετίες για τη συγγραφή των κειµένων µουσειακών εκθέσεων. Συγκεκριµένα τα κείµενα της έκθεσης, µεταξύ άλλων: - ηµιουργούν την αίσθηση στον επισκέπτη ότι η έκθεση τον αφορά προσωπικά. - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 16

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις: Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης Τι µπορώ να κάνω σ αυτή την έκθεση;... Πώς θα δω την έκθεση;... Και εγώ που έχω παιδιά; Τίτλοι από τo κείµενο εισαγωγής στην έκθεση. - Απευθύνονται στην εµπειρία και τις πρότερες γνώσεις των επισκεπτών, µε σκοπό να δηµιουργήσουν προσβάσεις στο θέµα και να το συσχετίσουν µε την καθηµερινότητα. Ο αρχαίος τραπεζίτης κάνει τη δουλειά του σηµερινού χρηµατιστή! Απόσπασµα από κείµενο του σταθµού 6 Μαθηµατικά Κάθε Μέρα - Χρησιµοποιούν τίτλους και υπότιτλους που συνοψίζουν το κείµενο που ακολουθεί, σηµατοδοτούν τον τόνο και το ύφος της «συζήτησης», επικεντρώνουν το ενδιαφέρον του επισκέπτη στα σηµαντικά σηµεία (περισσότερα για τη χρήση των τίτλων βλ. στην ενότητα 5.3 και στο Παράρτηµα 1). - Αφηγούνται «µικρές ιστορίες» και αποφεύγουν τη στείρα παράθεση γεγονότων και πληροφοριών. Ο Αρχιµήδης ταξιδεύει στην Αλεξάνδρεια. Εκεί γνωρίζει τους άλλους επιστήµονες της εποχής, µε τους οποίους γίνεται φίλος και διατηρεί επιστηµονική αλληλογραφία. Απόσπασµα από κείµενο του σταθµού 4 Μέθοδοι και Θεωρίες - Παραθέτουν θέσεις και ερωτήσεις που διασκεδάζουν την ενδεχόµενη ανησυχία των επισκεπτών για τη δυσκολία του θέµατος. Πιάνουν πολύ χώρο, αλλά είναι εύκολοι! Υπολογισµοί µε ιερογλυφικά Απόσπασµα από εκφώνηση δραστηριότητας στο σταθµό 1 Προελληνικά Μαθηµατικά - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 17

Ανδροµάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου - Επιχειρούν να ενεργοποιήσουν τον επισκέπτη και να προκαλέσουν τη συµµετοχή του. Ο διπλασιασµός του τετραγώνου Στους ρόλους του Σωκράτη και του νεαρού δούλου... Απαντήστε χωρίς να το πολυσκεφτείτε: Πόσο είναι το µήκος της πλευράς ενός τετραγώνου µε διπλάσιο εµβαδόν από το εµβαδόν ενός τετραγώνου µε µήκος πλευράς 4 εκ.;;;; Απόσπασµα από κείµενο του σταθµού 3 Απόδειξη. Οι επισκέπτες καλούνται να ασχοληθούν µε τη δραστηριότητα, την οποία συνοδεύει το κείµενο, επωµιζόµενοι τους ρόλους του Σωκράτη και του δούλου, όπως αυτοί εµφανίζονται στο απόσπασµα του διαλόγου που παρατίθεται (εικ. 4). - Επιχειρούν να προκαλέσουν ενδιαφέρον, περιέργεια, έκπληξη. ιαβάζετε ιερογλυφικά; Απόσπασµα από εκφώνηση δραστηριότητας στο σταθµό 1 Προελληνικά Μαθηµατικά Η ψυχή σου, ιόφαντε, να πάει στο Σατανά! Τίτλος κειµένου από το σταθµό 4 Μέθοδοι και Θεωρίες Ο Αρχιµήδης κρύβεται πίσω από ένα εκκλησιαστικό κείµενο! Τίτλος κειµένου από το σταθµό 7 Το Ταξίδι των Χειρογράφων - Κάνουν επιλεκτική χρήση χιούµορ. 2, 3, 5, 7, 13 79, 673, 2.801, 3.557, 26.893, 337.049, 104.917.093!... Αυτοί οι πρώτοι αριθµοί δεν τελειώνουν ποτέ! Τίτλος κειµένου από το σταθµό 3 Απόδειξη - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 18

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις: Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης Εικόνα 4. ραστηριότητα µε θέµα το διπλασιαµό του τετραγώνου (σταθµός 3 Απόδειξη). Ο βαθµός δυσκολίας σηµειώνεται µε δύο αυτοκόλλητα «σήµατα» (βλ. σηµείωση 52). Ανοίγετε µε δική σας ευθύνη... Απόσπασµα κειµένου από το σταθµό 3 Απόδειξη - Απευθύνονται άµεσα στον επισκέπτη είτε µε τη χρήση ερωτήσεων είτε µε τη χρήση δεύτερου προσώπου. Επιχειρούν να ανοίξουν διάλογο/συζήτηση µε τους επισκέπτες. 33 Καλώς ορίσατε! Ελάτε να προσεγγίσουµε µαζί σηµαντικές έννοιες... Απόσπασµα κειµένου από την εισαγωγή στην έκθεση Πόσους τύπους αριθµών ξέρετε; Τίτλος κειµένου από το σταθµό 2 Παρατήρηση και Στοχασµός Αν θέλετε πληροφορίες για άλλους πυθαγορείους, σηκώστε εδώ! Απόσπασµα κειµένου από το σταθµό 2 Παρατήρηση και Στοχασµός - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 19

Ανδροµάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου - Περιλαµβάνουν δυνητικές ερωτήσεις των επισκεπτών και δίνουν ανάλογες απαντήσεις. 34 Μα, υπάρχουν τρίγωνοι και τετράγωνοι αριθµοί; Απόσπασµα κειµένου από το σταθµό 2 Παρατήρηση και Στοχασµός «Βρήκα µια πέτρα. εν τη ζύγισα. Αφαίρεσα το ένα έβδοµο. Πρόσθεσα το ένα ενδέκατο. Αφαίρεσα το ένα δέκατο τρίτο. Τη ζύγισα... Ποιο ήταν το αρχικό βάρος της πέτρας;» εν µπορούσε απλά να τη ζυγίσει;;;;;;! Απόσπασµα κειµένου από το σταθµό 1 Προελληνικά Μαθηµατικά - Προσδίδουν ζωή και υπόσταση στους χαρακτήρες στους οποίους αναφέρονται. Είµαι ο γραφέας, ο αρχηγός των εργαζοµένων... Τίτλος κειµένου από το σταθµό 1 Προελληνικά Μαθηµατικά (εικ. 5) - Κάνουν χρήση του ιστορικού ενεστώτα, προκειµένου να «ζωντανέψουν» τις ιστορίες που αφηγούνται, να τοποθετήσουν τον επισκέπτη στο παρόν της επίσκεψης και να δηλώσουν τη σχέση του θέµατος µε το παρόν του επισκέπτη 35. Στους Έλληνες µαθηµατικούς του 5 ου και του 4 ου αιώνα π.χ. δεν αρκεί µόνο να µιλούν για τις ιδιότητες των σχηµάτων και των αριθµών... Θέλουν να δείχνουν ότι οι ισχυρισµοί τους είναι αληθινοί... Απόσπασµα από το εισαγωγικό κείµενο του σταθµού 3 Απόδειξη - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 20

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις: Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης Ευκλείδης εν µπορεί! Θα τον έχετε ακούσει... Τίτλος κειµένου από το σταθµό 3 Απόδειξη Εικόνα 5. Πινακίδα στο σταθµό 1, ενότητα Προελληνικά Μαθηµατικά - Παραπέµπουν υπαινικτικά στο εκπαιδευτικό µοντέλο της έκθεσης που υποστηρίζει τη διαδικασία της µάθησης και όχι την αναζήτηση σωστών αποτελεσµάτων 36. Να θυµάστε ότι σηµασία έχει το παιχνίδι και όχι το σωστό αποτέλεσµα! Απόσπασµα κειµένου από την εισαγωγή στην έκθεση Τέλος, βασική παράµετρος της υφολογικής ποικιλίας ήταν, όπως και στον ποιητικό λόγο, η υποδιαίρεσή των κειµένων σε µικρές παραγράφους (στροφές) που πραγµατεύονται αυτοτελή νοήµατα 37 (βλ. και ενότητα 5.5). - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 21

Ανδροµάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου 5.3. Κατηγορίες κειµένου της έκθεσης Η κατηγοριοποίηση των κειµένων συνεπάγεται ιεραρχική δόµηση της πληροφορίας και των τµηµάτων της συνολικής αφήγησης της έκθεσης. Καθώς, όµως, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι επισκέπτες θα τα διαβάσουν όλα ή ότι θα τα διαβάσουν µε διαδοχική σειρά, απαιτούν αυτοτελή παρουσίαση νοηµάτων, εσωτερική οργάνωση και δοµή και εύληπτη σχεδιαστική απόδοση. Συναφείς κατηγορίες κειµένων (εισαγωγικά κείµενα, κείµενα ενοτήτων, κ.λ.π.) αναπτύσσονται µε συναφείς τρόπους ως προς το περιεχόµενο, τη δοµή και τη µορφή τους και βοηθούν τον επισκέπτη να περάσει σε κάθε περίπτωση από το γενικό στο ειδικό. Ο επισκέπτης στον πρώτο σταθµό που περιηγείται εξοικειώνεται µε το σύστηµα οργάνωσης των κειµένων, το οποίο συναντά στη συνέχεια και στους άλλους σταθµούς. Τα κείµενα της έκθεσης εντάσσονται στις εξής κατηγορίες 38 : 1. Τίτλοι i. Έκθεσης ii. iii. iv. Σταθµών έκθεσης Θεµατικών ενοτήτων Εκθεµάτων / ραστηριοτήτων 2. Εισαγωγικά κείµενα i. Στην έκθεση ii. iii. Στο θέµα της έκθεσης Στους σταθµούς 3. Κείµενα θεµατικών ενοτήτων ή εκθεµάτων 4. Λεζάντες 5. Οδηγίες «χρήσης» i. Έκθεσης ii. Εκθεµάτων 6. Απλός υποµνηµατισµός, σήµανση Ως κατάλληλη κατηγορία κειµένου για λεπτοµερέστερο σχολιασµό επιλέξαµε τους τίτλους της έκθεσης, διότι η γλωσσική και υφολογική επεξεργασία τους προσοµοιάζει σε µεγάλο βαθµό τη γλωσσική και υφολογική επεξεργασία όλων των υπόλοιπων κατηγοριών κειµένου, όπως σχολιάστηκε παραπάνω. 5.3.1. Τίτλοι i. Έκθεσης ii. iii. iv. Σταθµών έκθεσης Θεµατικών ενοτήτων Εκθεµάτων / ραστηριοτήτων Οι τίτλοι αντανακλούν το συνολικό προσανατολισµό των κειµένων της έκθεσης. ίνουν τον τόνο, αποσπούν την προσοχή, αποδίδουν µηνύµατα, συνοψίζουν το περιεχόµενο κειµένων, κατευθύνουν - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 22

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις: Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης την προσοχή σε σηµαντικά θέµατα ή πρόσωπα, κλπ. Συχνά, επίσης, ο τίτλος ενός κειµένου έχει άµεση σχέση µε τη λειτουργία του κειµένου (βλ. τη σχετική συζήτηση στην ενότητα 4). Ο τίτλος της έκθεσης διαµορφώθηκε µέσα από την ανάλυση των αποτελεσµάτων προκαταρκτικής αξιολόγησης κατά τη διάρκεια της οποίας δοκιµάστηκαν έξι συνολικά τίτλοι. Ο τίτλος «Ταξίδι στον κόσµο των αρχαίων ελληνικών µαθηµατικών» επιλέχτηκε τελικά, διότι ήταν ο µόνος που κατάφερε να συνδυάσει αποτελεσµατικά δύο βασικές παραµέτρους: το γεγονός ότι πρόκειται για µια έκθεση η οποία είναι προσβάσιµη σε ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών και µαθηµατικών δεξιοτήτων και την ιστορική διάσταση της έκθεσης µέσω της λέξης «ταξίδι». Καθώς, όµως, ήταν πολύ µεγάλος αποφασίστηκε να χρησιµοποιηθεί ως υπότιτλος. Ο κύριος τίτλος διατυπώθηκε ως ερώτηση («Υπάρχει σε όλα λύση;») µε στόχο να κεντρίσουµε την περιέργεια του δυνητικού επισκέπτη και να δηµιουργήσουµε µια ατµόσφαιρα αµεσότητας. 39 Οι τίτλοι των επτά σταθµών έπρεπε να είναι σύντοµοι, κατανοητοί και να συνοψίζουν σε µία ή δύο λέξεις-κλειδιά την ιδιαίτερη συµβολή συγκεκριµένων περιόδων στην ιστορία των µαθηµατικών. Παρόλο που ο χωρισµός των ενοτήτων είχε σε µεγάλο βαθµό µια χρονολογική διάσταση, δε θέλαµε αυτό το στοιχείο να είναι ορατό στον επισκέπτη εκ πρώτης όψεως, εφόσον το ιστορικό/πολιτισµικό πλαίσιο ήταν «αναγνώσιµο» σε δεύτερο επίπεδο. 40 Αποφύγαµε, εποµένως, τίτλους όπως «Τα ελληνικά µαθηµατικά κατά την αρχαϊκή ή την ελληνιστική περίοδο» κ.ο.κ., και υιοθετήσαµε κωδικές λέξεις οι οποίες συνοψίζουν βασικά χαρακτηριστικά των υπό εξέταση περιόδων. Για παράδειγµα, στους τρεις σταθµούς που αποτελούν τον κυρίως κορµό της έκθεσης δόθηκαν οι τίτλοι «Παρατήρηση και Στοχασµός», «Απόδειξη», «Μέθοδοι και Θεωρίες», λέξεις, δηλαδή, οι οποίες συνοψίζουν τα τρία βασικά βήµατα στην ανάπτυξη της µαθηµατικής επιστήµης (αυτά που χαρακτηρίζουν τα ελληνικά µαθηµατικά και τα διαφοροποιούν από τα προγενέστερα). Ας σηµειωθεί ότι οι λέξεις-κλειδιά των τίτλων επεξηγούνται στη συνέχεια στο εισαγωγικό κείµενο κάθε σταθµού. Εικόνα 6. Ο τίτλος και το λογότυπο της έκθεσης - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 23

Ανδροµάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου Εικόνα 7. Άποψη της έκθεσης προς το σταθµό 4 Με την ίδια λογική διαµορφώθηκαν και οι υπόλοιπες κατηγορίες τίτλων. Ως προς τη λειτουργία των τίτλων (σε όλα τα επίπεδα) µπορούµε να παρατηρήσουµε τα ακόλουθα: 1. Αποδίδουν βασικά µηνύµατα της έκθεσης, όπως αυτά προσδιορίστηκαν από τη µουσειολογική µελέτη εξαρχής. 41 Για παράδειγµα, στο σταθµό 6 οι τίτλοι «Μαθηµατικά Κάθε Μέρα» (τίτλος σταθµού) και «Μαθηµατικά για όλους» (τίτλος κειµένου µέσα στο σταθµό) αποδίδουν µε σαφήνεια και αµεσότητα πρωτεύοντα µηνύµατα της έκθεσης συνολικά, ότι δηλαδή τα µαθηµατικά έχουν άµεση σχέση µε την καθηµερινή ανθρώπινη εµπειρία, παρέχουν τη δυνατότητα υποβοήθησης σε διάφορες δραστηριότητές µας και είναι έµφυτη ικανότητα σε όλους. 2. Εισάγουν στα βασικά πρόσωπα ενός σταθµού, υποδηλώνοντας, παράλληλα, το πεδίο στο οποίο αυτά συνεισέφεραν. Για παράδειγµα, Πυθαγόρας. Ο άνθρωπος που έβλεπε παντού αριθµούς 3. Συνοψίζουν το περιεχόµενο του κειµένου το οποίο τιτλοφορούν. Για παράδειγµα, Απολλώνιος Ο τελευταίος µεγάλος γεωµέτρης της αρχαιότητας. 4. ίνουν έναν ορισµό ο οποίος αναπτύσσεται στη συνέχεια µέσα στο κείµενο. Για παράδειγµα, Πολλοί άγνωστοι, άπειρες λύσεις - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 24

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις: Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης Οι διοφαντικές εξισώσεις 5. ίνουν το αποτέλεσµα µιας έρευνας. Για παράδειγµα, 250.000 στάδια! ή Πώς υπολόγισε ο Ερατοσθένης το µήκος της περιφέρειας της γης (τίτλος υπότιλος) 6. Συµπυκνώνουν σε µία φράση την προσφορά ενός µαθηµατικού στην ιστορία των ελληνικών µαθηµατικών. Για παράδειγµα, ιόφαντος Τα πρώτα βήµατα προς την άλγεβρα Υπό το πρίσµα των παραπάνω παρατηρήσεων, ας πάρουµε ως παράδειγµα το σταθµό 3, που αναφέρεται στη διαµόρφωση της έννοιας της µαθηµατικής απόδειξης, του µαθηµατικού συλλογισµού και του αξιωµατικού-παραγωγικού συστήµατος κατά τη δεύτερη περίοδο της ιστορίας των αρχαίων ελληνικών µαθηµατικών (4 ος αι. π.χ.). Πρόκειται για θεµελιώδη βήµατα στην ανάπτυξη της µαθηµατικής επιστήµης. Τα σηµαντικά πρόσωπα του σταθµού είναι ο Πλάτωνας, ο Ευκλείδης και ο Αριστοτέλης. Ο τίτλος του σταθµού και ο τίτλος του εισαγωγικού κειµένου συνοψίζουν το θέµα της ενότητας και αποδίδουν ορισµένα από τα βασικά µηνύµατα του σταθµού, έτσι όπως αυτά διατυπώθηκαν στη µουσειολογική µελέτη, ενώ παράλληλα, οι τίτλοι/επικεφαλίδες των άλλων κειµένων εισάγουν τους βασικούς πρωταγωνιστές και θέµατα του σταθµού. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τα επίπεδα τίτλων του σταθµού 3. Εικόνα 8. Έκθεµα που εικονογραφεί τον υπολογισµό του µήκους της περιφέρειας της γης από τον Ερατοσθένη (σταθµός 4 Μέθοδοι και Θεωρίες). - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 25

Ανδροµάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου Τίτλος σταθµού Τίτλος εισαγωγικού κειµένου Απόδειξη - εν υπήρχε µαθηµατική απόδειξη πριν από τους Έλληνες; - Όχι! Αυτοί την επινόησαν. Τίτλος κειµένων επιµέρους θεµάτων Παραδείγµατα: ε φαίνονται, δεν ακούγονται, υπάρχουν µόνο στη σκέψη! Ο Πλάτων και τα µαθηµατικά Ευκλείδης εν µπορεί! Θα τον έχετε ακούσει... Ένα διάσηµο θεώρηµα! Το πυθαγόρειο Ένα λογικό δέντρο! Η πορεία προς την απόδειξη δεν είναι και τόσο απλή υπόθεση... 2, 3, 5, 7, 13 79 673 2.801 3.557 26.893 337.049 104.917.093! Αυτοί οι πρώτοι αριθµοί δεν τελειώνουν ποτέ! Τίτλος εκθέµατος Παράδειγµα: Και η πρώτη κρεµάστρα από πού κρέµεται; Πίνακας 1. Επίπεδα τίτλων της έκθεσης. Παραδείγµατα από το σταθµό 3 Απόδειξη. Έτσι, λοιπόν, µπορεί κανείς διαβάζοντας έναν τίτλο ή το συνδυασµό τίτλου-υπότιτλου να προσανατολιστεί εύκολα στο περιεχόµενο µιας ενότητας, να προσλάβει ένα µήνυµα, να ενηµερωθεί - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 26

Κείµενα για µουσεία και εκθέσεις: Προβληµατισµός, µεθοδολογία, µελέτη περίπτωσης γρήγορα για το περιεχόµενο ενός εκθέµατος. Ας σηµειωθεί ότι οι έρευνες στον τοµέα της γνωστικής ψυχολογίας, επιβεβαιώνουν πόσο σηµαντικός είναι ο τρόπος οργάνωσης ενός µηνύµατος για την πρόσληψη εκ µέρους του αποδέκτη (εδώ επισκέπτη/αναγνώστη). Όταν, για παράδειγµα, το συµπέρασµα αναφέρεται ρητά και εύληπτα και όταν η παρουσίαση του συµπεράσµατος προηγείται των επιχειρηµάτων ή γεγονότων που το τεκµηριώνουν, το µήνυµα γίνεται αντιληπτό ευκολότερα. 42 Η δυνατότητα, εποµένως, που παρέχεται στον επισκέπτη να µπορεί να αναγνωρίσει γρήγορα την οργάνωση των επιχειρηµάτων και του περιεχοµένου ενός κειµένου διευκολύνει την ερµηνευτική του προσπάθεια. Οι τίτλοι της έκθεσης συµβάλλουν πολύ προς την κατεύθυνση αυτή. Αξίζει, τέλος, να σχολιαστεί η χρήση της κωδικής λέξης «ταξίδι» που αποδίδει την έννοια της ιστορικότητας, ενώ, παράλληλα, ενισχύει την αφηγηµατική διάσταση των τίτλων. Για παράδειγµα, το θέµα του τελευταίου σταθµού είναι η η πορεία των ελληνικών µαθηµατικών συγγραµµάτων µετά το τέλος του αρχαίου κόσµου έως την ιδιότυπη πρόσληψή τους από τους Ευρωπαίους επιστήµονες της Αναγέννησης και την υπέρβαση που ακολούθησε την Επιστηµονική Επανάσταση του 16 ου και του 17 ου αιώνα. Ο τίτλος που τελικά επιλέχθηκε είναι «Το ταξίδι των χειρογράφων», διότι η λέξη «ταξίδι» αποδίδει τη διάσταση της συνέχειας µε τρόπο πιο οικείο στην καθηµερινή εµπειρία απ ότι ο τίτλος εργασίας «Συνέχεια και Υπέρβαση» που ήταν η αρχική µας επιλογή (και χρησιµοποιήθηκε τελικά ως τίτλος κειµένου επιµέρους ενότητας). Κατά τον ίδιο τρόπο, η έννοια του ταξιδιού χρησιµοποιείται για να εξιστορηθεί η πορεία των χειρογράφων του Ευκλείδη και του Αρχιµήδη, όπως φαίνεται στο ακόλουθο παράδειγµα: Από την Αλεξάνδρεια στην Οξφόρδη µέσω Καισάρειας και Βαγδάτης! Το ταξίδι των χειρογράφων του Ευκλείδη (τίτλος ενότητας) - Η αρχή του ταξιδιού - Από την Καισάρεια στην Οξφόρδη - Σταθµός στη Βαγδάτη - Άφιξη στην Ευρώπη - Από το κονδύλι στην τυπογραφία - Το τέλος του ταξιδιού (επιµέρους τίτλοι υπο-ενοτήτων) Ενώ, ο τίτλος «Τα ελληνικά µαθηµατικά ταξιδεύουν στον κόσµο...» (που σηµατοδοτεί έκθεµα µε επιλογή γραµµατοσήµων από όλο τον κόσµο εµπνευσµένα από τα αρχαία ελληνικά µαθηµατικά), αποχαιρετά τον επισκέπτη στο τέλος της έκθεσης. - International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004 27