ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Πτυχιακή εργασία του σπουδαστή Λεωνίδα ΓΙαχή Κ αλαμάτα Ν οέμ βριος 2004

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Πτυχιακή εργασία του σπουδαστή Λεωνίδα Παχή Επιβλέπων καθηγητής: Αναστάσιος Γ. Ηλιόπουλος Επίκουρος καθηγητής Τ.Ε.Ι Γεωπόνος- Φυτοπαθολόγος Καλαμάτα Νοέμβριος 2004

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα πτυχιακή εργασία αφορά την εφαρμογή του προγράμματος δακοκτονίας στην Διεύθυνση Γεωργίας του Νομού Μεσσηνίας. Η εργασία περιλαμβάνει πέντε κεφάλαια. Στο Πρώτο κεφάλαιο καταγράφονται τα ελαιοκομικά στοιχεία του Νομού Μεσσηνίας. Στο Δεύτερο κεφάλαιο γίνεται περιγραφή και βιολογία του δάκου της ελιάς. Στο Τρίτο κεφάλαιο περιγράφεται το πρόγραμμα δακοκτονίας του υπουργείου Γεωργίας. Στο Τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται στην οργάνωση και επίβλεψη του προγράμματος δακοκτονίας στην περιοχή ευθύνης της Διεύθυνσης Γεωργίας του Νομού Μεσσηνίας. Τέλος επισημαίνονται τα προβλήματα που παρουσιάζει η εφαρμογή του προγράμματος δακοκτονίας καθώς και προτάσεις βελτίωσης του προγράμματος. Κλείνοντας αυτό το σύντομο πρόλογο θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον εισηγητή-καθηγητή μου Κύριο Αναστάσιο Ηλιόπουλο για το αμέριστο ενδιαφέρον του, την πολύτιμη καθοδήγηση του και τις εποικοδομητικές παρατηρήσεις του τόσο για την ολοκλήρωση όσο και για την παρουσίαση αυτής της εργασίας. Θερμότατες ευχαριστίες επιθυμώ να εκφράσω στον υπεύθυνο του γραφείου δακοκτονίας στην Διεύθυνση Γεωργίας Κ. Κυριακόπουλο και το υπόλοιπο προσωπικό για το εξαιρετικό τους ενδιαφέρον και τις πολύτιμες πληροφορίες τους. 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 1.1 Κλίμα - Περιβάλλον - Συνθήκες...5 1.2 Κοινωνικά και Οικονομικά Στοιχεία...6 1.3 Σημασία της Καλλιέργειας για την Περιοχή... 6 1.4 Καλλιεργούμενες Ποικιλίες στο Νομό Μεσσηνίας... 8 1.4.1 Ελαιοποιήσιμες Ποικιλίες... 8 1.4.2 Επιτραπέζιες Ποικιλίες... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΔΑΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ 2.1 Περιγραφή...10 2.2 Βιοοικολογία - Ζημιές... 10 2.3 Αντιμετώπιση...12 2.3.1 Προληπτική Δολωματκή Μέθοδος... 13 2.3.2 Θεραπευτική Μέθοδος... 13 2.4 Βιολογική Καταπολέμηση... 14 2.5 Άλλες Μέθοδοι Καταπολέμησης... 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΥΠ. ΓΕΩΡΓΙΑΣ 3.1 Γενικά... 16 3.2 Τρόποι Καταπολέμησης... 16 3.2.1 Γενικά... 16 3.2.2 Δολωματική Καταπολέμηση... 16 3.2.3 Βιολογική Καταπολέμηση... 19 3.2.4 Δολωματικοί ψεκασμοί με φυτικά εντομοκτόνα... 20 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ Ν. ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 4.1. Γενικά...22 4.2. Προκαταρκτικές εργασίες... 23 4.3. Έγκριση Προγράμματος...23 4.4. Πρόσληψη εποχικού προσωπικού...23 4.5. Εκπαίδευση - ενημέρωση τομεαρχών...24 4.6. Εφαρμογή του προγράμματος...24 4.6.1. Παραλαβή υλικών... 24 4.6.2. Ανάθεση έργου ψεκασμών σε ιδιώτες εργολάβους... 24 4.6.3. Δίκτυο παγίδων... 25 4.6.4. Διενέργεια ψεκασμών...26 4.6.5. Διαδικασία εφαρμογής ψεκασμού...27 4.6.6. Έλεγχοι και έντυπα... 28 4.6.7. Ολοκλήρωση προγράμματος - έκθεση δακοκτονίας... 29 4.7. Βιολογική και ολοκληρωμένη καταπολέμηση του δάκου στο Ν. Μεσσηνίας... 30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 5.1 Προβλήματα...33 5.2 Προτάσεις...34 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΝΑ I: ΕΝΤΥΠΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II: ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΣΧΕΤΙΚΟ ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑΣ 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γεωγραφικά ο Νομός Μεσσηνίας βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα του διαμερίσματος της Πελοπόννησου και της Ελλάδας. Δυτικά και νότια περιβάλλεται από θάλασσα. Δυτικά από το Ιόνιο πέλαγος και νότια από το Μεσσηνιακό κόλπο. Ανατολικά συνορεύει με το νομό Λακωνίας, βόρεια με το νομό Ηλείας και βορειοανατολικά με το νόμο Αρκαδίας. Βάση της οικονομίας του νομού αποτελεί η γεωργία με σημαντικότερες καλλιέργειες τα αμπέλια (κρασάμπελα, σταφιδάμπελο) τα κηπευτικά (κυρίως πρώιμα) και τις δεντροκαλλιέργειες. Μεγαλύτερη διάδοση έχουν τα ελαιόδεντρα (2η θέση στην Ελλάδα μετά τη Λέσβο), οι συκιές (1η θέση στην Ελλάδα), τα εσπεριδοειδή και τα πυρηνόκαρπα (αχλαδιές). Από τις δενδροκομικές καλλιέργειες, οι καλλιέργειες της ελιάς και της συκιάς είναι οι πιο διαδεδομένες. Η Μεσσηνία κατέχει μία από τις πρώτες θέσεις στην καλλιέργεια της ελιάς και ξεπερνάει το 10% του συνόλου των δέντρων όλης της χώρας. Ανάλογη σε ποσοστά είναι και η ποσότητα των παραγόμενων προϊόντων, είναι φημισμένα από παλιά για την άριστη ποιότητά τους. Στη διαδρομή της Ιστορίας η Μεσσηνία φαίνεται να έχει παίξει σπουδαίο ρόλο στη διάδοση της ελιάς. Υπάρχουν δέντρα ιστορικής αξίας στην περιοχή. Στον περίβολο του ΚΕΓΕ Καλαμάτας υπάρχει δέντρο της ποικιλίας Καλαμών 800 και πλέον ετών εμβολιασμένο σε άγριο που θεωρείται σαν μητρικό της ποικιλίας. Αυτό διασώθηκε από την ελαιώνα που πυρπολήθηκε από τον Ιμπραήμ Πασά όταν εισέβαλε στη Μεσσηνία. Επίσης άλλη μεγάλης σημασίας δέντρα υπάρχουν σε διάφορα μέρη της Μεσσηνίας όπως το Τρίκορφο. Ο Λύχνος στην ελαιοκομία του αναφέρει μεταξύ των άλλων για την Ιστορία και τη διάδοση της ελιάς, ότι το 1711 οι Ενετοί έκαναν εισαγωγή στη Ζάκυνθο δέντρων ελιάς για να αντικαταστήσουν δέντρα ντόπιας ποικιλίας που καταστράφηκαν από μεγάλη θεομηνία. Η Ενετική Κυβέρνηση μάλιστα θέσπισε βραβείο ένα τάλιρο περίπου για κάθε δέντρο που φυτευόταν. Τα μοσχεύματα ή δενδρύλλια μεταφέρονταν από το Ενετικό κάστρο της Κορώνης. Έτσι πήρε και το όνομα «Κορωνέϊκη» η τοπική ποικιλία που καλλιεργούνταν εδώ. 4

Τ Ε I ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Τ Μ Η Μ Α ΕΚΔΟΣΕΩΝ ϋ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 1.1 Κλίμα - Περιβάλλον - Συνθήκες Η Μεσσηνία και η ευρύτερη περιοχή της Νότιας - νοτιοδυτικής Πελοποννήσου χαρακτηρίζεται για το ήπιο κλίμα της. Στοιχεία της Εθνικής μετεωρολογικής Υπηρεσίας της περιόδου 1991-1996 δείχνουν ότι η ελάχιστη θερμοκρασία κατά το χειμώνα σπάνια κατεβαίνει στο 0. Σπάνια επίσης συμβαίνουν παγετοί και χαλάζι που προκαλούν όμως σοβαρές ζημιές στις καλλιέργειες. Η μέση θερμοκρασία του Ιανουάριου είναι 10,8 Ο, η μέση μέγιστη 15,30 και η μέση ελάχιστη 5,70. Για τον Ιούλιο η μέση θερμοκρασία είναι 26,50, η μέση μέγιστη είναι 31,10 και η μέση ελάχιστη 18,20. Η μεγάλη ηλιοφάνεια (3000 ώρες ετησίως) επηρεάζει σημαντικά την ποσότητα αλλά κύρια την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων όπως το ελαιόλαδο που περιέχει πολλά αρωματικά συστατικά. Το ύψος των βροχοπτώσεων είναι 800ιπιπ, ικανοποιητικό αλλά άνισα κατανεμημένο. Στον παρακάτω πίνακα περιγράφεται η κατανομή των εδαφών στο Ν. Μεσσηνίας σε χιλιάδες / στρέμματα. Πίνακας 1. Κατανομή των εδαφών στο Ν. Μεσσηνίας ανάλογα με το ανάγλυφο (χιλιάδες / στρέμματα). Επαρχία Πεδινά Ημιορεινά Ορεινά Σύνολο Καλαμάτας 84,1 141,6 565 790,7 Μεσσήνης 348,7 67,4 188,8 564,9 Πυλίας 353,1 268,3 44,6 666 Τριφυλίας 259,4 272,7 318,6 850,7 5

Τα εδάφη σύμφωνα με τα στοιχεία της Δ/νσης Γεωργίας έχουν περιεκτικότητα σε φώσφορο ικανοποιητική, σε Άζωτο καλή - μέτρια και σε ανθρακικό ασβέστιο 0,01-2,5 % ενώ το ΡΗ κυμαίνεται από 5,5-7,5. Το οικολογικό περιβάλλον της Μεσσηνίας επιτρέπει την ευδοκίμηση πολύ μεγάλου αριθμού καλλιεργειών. Ιδιαίτερα έχουν αναπτυχθεί από τα παλιά χρόνια και έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στην περιοχή από τις δενδρώδεις καλλιέργειας η καλλιέργεια της ελιάς, της συκιάς και του αμπελιού. 1.2 Κοινωνικά και Οικονομικά Στοιχεία Επειδή η ελιά παρουσίασε μεγάλη προσαρμοστικότητα στην περιοχή και λόγω της σπουδαιότητας της στην κοινωνική και οικονομική ζωή, έφθασε να κατέχει την πρώτη θέση στις καλλιέργειες, ενώ τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει τάση περαιτέρω αύξησης. Οι αγρότες της περιοχής έχουν ικανοποιητικό μορφωτικό επίπεδο με ικανότητα προσαρμογής στις νέες μεθόδους άσκησης της γεωργίας. Ο μέσος κλήρος είναι 30 στρ. κατά γεωργική εκμετάλλευση, αλλά είναι τεμαχισμένος κατά μέσο όρο σε 5 τεμάχια. Πολλά αγροτεμάχια ανήκουν σε αστούς που δεν είναι σε θέση να τα καλλιεργήσουν και τα ενοικιάζουν. Υπάρχουν πολλοί αγροτικοί συνεταιρισμοί, λίγοι όμως λειτουργούν σωστά. Το συνεταιριστικό πνεύμα δεν ευδοκιμεί καλά στην περιοχή. 1.3 Σημασία της Καλλιέργειας για την περιοχή Η Μεσσηνία κατέχει μια από τις πρώτες θέσεις στην καλλιέργεια της ελιάς με το 13% περίπου των δέντρων 14.887.227 σε σύνολο 110.000.000 που καλλιεργούνται σε όλη τη χώρα. Η παραγωγή ελαιολάδου του νομού κυμαίνεται μεταξύ 40.000 και 70.000 τόνων νάλογα με τη χονιά. Ειδικότερα στην περιοχή αρμοδιότητας της Διεύθυνσης Γεωργίας Μεσσηνίας καλλιεργούνται περίπου 11.000.000 ελαιόδενδρα και η παραγωγή ελαιολάδου κυμα'νεται μεταξύ 20.000 και 50.000 τόνων ανάλογα με τη χρονιά. Με την ελαιοκαλλιέργεια ασχολούνται στη Μεσσηνία έμμεσα ή άμεσα 35.000 άτομα. 6

Η ελιά αξιοποιεί μεταξύ των άλλων και ορισμένες ημιορεινές και ορεινές περιοχές και συμβάλει στην οικονομία των αγροτών και των περιοχών αυτών. Ανάλογη με την έκταση της καλλιέργειας σε ποσοστό είναι και η ωφέλεια από την πώληση ή ιδιοκατανάλωση των παραγόμενων προϊόντων, άριστης ποιότητας (λάδι Καλαμάτας, ελιά Καλαμάτας). Δύο ποικιλίες ελιάς η «Καλαμών» και η «Κορωνέϊκη» πολύ διαδεδομένες προέρχονται από την περιοχή της Μεσσηνίας στην οποία έχουν προσαρμοστεί άριστα. Η ποικιλία «Καλαμών» καλλιεργείται και σε άλλες περιοχές της χώρας μας αλλά η γεύση της, το σχήμα της και γενικά η όλη εμφάνισή της διαφέρει από αυτήν που καλλιεργείται στο Νομό Μεσσηνίας. Παράγονται στο Νομό 65-70.000 τόνοι λάδι και 1.400 τόνοι βρώσιμες ελιές. Η ακαθάριστη πρόσοδος φθάνει τα 80δις ετησίως. Το 25% της παραγωγής χρησιμοποιείται για την αυτοκατανάλωση με ευεργετικές επιδράσεις στην υγεία, όπως προκύπτει από τελευταίες έρευνες στις παραμεσόγειες χώρες, που αποκαλύπτουν και τη μεγάλη βιολογική και θρεπτική αξία του ελαιόλαδου. Λόγω της προσαρμογής της ελιάς και της αντοχής της και σε αντίξοες συνθήκες υπάρχει έντονη η παρεξηγημένη αντίληψη ότι η καλλιέργεια δεν θέλει πολλές περιποιήσεις. Σήμερα είναι γνωστό ότι η ελιά έχει τόσες ανάγκες και θέλει τόσες περιποιήσεις όσο και οι άλλες δενδρώδεις καλλιέργειες για να παράγει ικανοποιητικά. Η μακρόχρονη εμπειρία των καλλιεργητών που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά σε μερικές περιπτώσεις λειτουργεί αρνητικά στον εκσυγχρονισμό της καλλιέργειας και στην εφαρμογή των αποτελεσμάτων της έρευνας. Λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης της καλλιέργειας της ελιάς στην περιοχή, τα προβλήματα που παρουσιάζονται είναι πιο έντονα και η επιβάρυνση του περιβάλλοντος είναι πολύ μεγαλύτερη, από τις διάφορες επεμβάσεις του ανθρώπου σε όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας και κύρια από την εφαρμογή της φυτοπροστασίας ( ψεκασμούς για εχθρούς και ασθένειες) λιπάνσεις, ζιζανιοκτόνα και από τα απόβλητα της επεξεργασίας των προϊόντων (απόβλητα ελαιοτριβείων). Η συγκέντρωση μιας καλλιέργειας σε ένα χώρο είναι θετική από τη μία πλευρά διότι διευκολύνει την ανάπτυξη της γνώσης και εμπειρίας των καλλιεργητών, διευκολύνει την προβολή των προϊόντων, το εμπόριο κ.α. 7

Ταυτόχρονα όμως δημιουργεί δυσανάλογη επιβάρυνση του περιβάλλοντος με τη συγκέντρωση μεγάλου όγκου διαφόρων ουσιών ανά μονάδα αποδεκτού (έδαφος, θάλασσα). Επιβάρυνση προκαλούν στην περιοχή τα υγρά των ελαιοτριβείων, πράγμα που ακόμη αποτελεί τεράστιο πρόβλημα για όλες τις ελαιοκομικές περιοχές, ιδιαίτερα όταν απορρίπτονται κατευθείαν στη θάλασσα παρά τη νομοθεσία και τις οδηγίες που υπάρχουν και τους ελέγχους που γίνονται για την εφαρμογή τους το πρόβλημα παραμένει. Από τα στοιχεία της Δ/νσης Γεωργίας Μεσσηνίας στην περιοχή αρμοδιότητάς της υπάρχουν οι εξής τύποι ελαιοτριβείων: > Επαργία Καλαμάτας Φυγοκεντρικά 54 Κλασικά 23 > Επαργία Μεσσήνης Φυγοκεντρικά 53 Κλασικά 25 > Επαργία Πυλίας Φυγοκεντρικά 65 Κλασικά 7 Υπάρχουν επίσης 5 εργαστήρια ανάλυσης λαδιού, ένα του Γεν. Χημείου του Κράτους με τον πιο πλήρη εξοπλισμό, ένα στην Ένωση Γεωργικών Συν/κών και άλλα τρία σε ιδιωτικές τυποποιητικές μονάδες. Οι περισσότερες τυποποιητικές μονάδες δεν έχουν σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό, διοικούνται με πνεύμα αναχρονιστικό δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό και το μέλλον τους δεν είναι ευοίωνο. 1.4 Κ αλλιεργούμενες ποικιλίες στο Νομό Μ εσσηνίας 1.4.1 Ελαιοποιήσιμες ποικιλίες Οι καλλιεργούμενες ελαιοποιήσιμες ποικιλίες στην περιοχή για παραγωγή λαδιού είναι τρεις «Κορωνέϊκη», «Μαυρολιά» και «Μαστοειδής». Α) Η Κορωνέϊκη καλύπτει ποσοστό 92,5% των δέντρων για παραγωγή λαδιού. Είναι γνωστή και σαν λιανολιά, λαδολιά, ψιλολιά. Λόγω της μεγάλης προσαρμοστικότητας του δέντρου, της μεγάλης καρποφορίας του και απόδοσης σε λάδι, που φθάνει μέχρι 27% σε νωπό 8

βάρος καρπού, θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες ποικιλίες και έχει διαδοθεί και σε πολλά άλλα μέρη και επεκτείνεται ακόμα παρά το βασικό πρόβλημά της που παρουσιάζει, στον εκσυγχρονισμό της καλλιέργειας που εντοπίζεται στην ανταπόκριση του δέντρου στη Μηχανική συλλογή με δονητές, που είναι η τελευταία τάση και ποιο οικονομική λόγω του μικρού μεγέθους καρπού. Β) Η Μαυρολιά καλύπτει ποσοστό 6% κύρια στις επαρχίες Πυλίας και Τριφυλίας. Γ) Η Μαστοειδής η ματσολιά με ποσοστό 1,5% σε λίγες ορεινές κοινότητες της περιοχής Αλαγονίας. Είναι ανθεκτική στις χαμηλές θερμοκρασίες. 1.4.2 Επιτραπέζιες ποικιλίες Από τις επιτραπέζιες ποικιλίες αποκλειστικά καλλιεργείται η τοπική ποικιλία "Καλαμών». (Καλάμαι = Παλαιότερη ονομασία της Καλαμών). Η ελιά «Καλαμών» είναι μία εξαιρετική επιτραπέζια ποικιλία ελιάς, που έχει όμως περιορισμένη ως σήμερα διάδοση. Ο καρπός έχει σχήμα κυλινδροκωνικό και είναι κεκαμμένος από τη μία πλευρά. Είναι ποικιλία μεσόκαρπη με μέσος βάρος καρπού 3 ως 6 γραμμάρια. Στο στάδιο της πλήρους ωριμότητας η επιδερμίδα αποκτά μαύρο βαθύ χρώμα. Η σάρκα είναι πολύ συμπαγής και περιέχει ζυμώσιμα συστατικά 3,10-3,5% επί υγρής βάσεως. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά των επιτραπέζιων ελιών που προσδιορίζουν την αξία τους είναι τα ακόλουθα: Α) Η σχέση σάρκας προς πυρήνα. Στην ποικιλία «Καλαμών» είναι 8,3:1. Β) Η περιεκτικότητα σε σάκχαρα στη ελιά «Καλαμών» φθάνει μέχρι και 4%. Γ) Η αυξημένη περιεκτικότητα σε λάδι επηρεάζει δυσμενώς τη συντήρηση του προϊόντος και τις οργανοληπτικές ιδιότητες. Η ελιά «Καλαμών» περιέχει 17-20% λάδι. Δ) Ο εύκολος αποχωρισμός του πυρήνα από τη σάρκα. Η ιδιότητα αυτή εκτιμάται ιδιαίτερα από το καταναλωτικό κοινό. 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΔΑΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Ο Δάκος ( Βθοϊγοοθγθ οιθθθ ) είναι έντομο που ανήκει στην τάξη Δίπτερα, Υπόταξη ογοίοπάαρίτα, Οικογένεια Ττγρβίίάαθ ( συν.τθρίπίρίάαθ ) Είναι ο σοβαρότερος εχθρός της ελιάς στη λεκάνη της Μεσογείου. 2.1 Περιγραφή Το ακμαίο είναι μικρή μύγα με άνοιγμα πτερύγων 12 ιππι περίπου και μήκος σώματος 5ιπτη περίπου. Ο γενικός χρωματισμός του είναι καστανός με διάφορες αποχρώσεις. Στο θώρακα φέρει τρεις παράλληλες κατά μήκος ταινίες σκουρότερου χρώματος. Η κοιλιά επίσης φέρει τρεις εγκάρσιες ταινίες σκουρότερου χρώματος. Οι πτέρυγες είναι διαφανείς με μια μαύρη κηλίδα στην άκρη. Οι οφθαλμοί έχουν χρώμα πράσινο μεταλλικό. Το θηλυκό φέρει ευδιάκριτο ωοθέτη. Η προνύμφη είναι υπόλευκη, άποδη - ακέφαλη, μήκους 7-8 ιππι σε πλήρη ανάπτυξη. Η νύμφη ( ρυρρθ ) είναι καστανοκόκκινη κυλινδρική μήκους 4 πιπι περίπου. 2.2 Βιοοικολογία - Ζημιές Ο Δάκος είναι έντομο καρποφάγο, μονοφάγο. Δεν έχει άλλο ξενιστή από τη ελιά. Έχει 4-5 γενεές το χρόνο, τα προνυμφικά στάδια των οποίων εξελίσσονται στα σάρκα του ελαιοκάρπου. Διαχειμάζει κατά κανόνα υπό μορφή νύμφης στο έδαφος σε μικρό βάθος (5-6 οπι ) ή και σε διάφορα καταφύγια. Την άνοιξη ( Απρίλιο - Μάιο ) εμφανίζονται τα πρώτα ακμαία, οι έξοδοι των οποίων συνεχίζονται επί μερικές εβδομάδες. Μέχρις ότου ο ελαιόκαρπος αποκτήσει κατάλληλο μέγεθος και σύσταση για να ωοτοκήσουν, περιφέρονται στους ελαιώνες διατρεφόμενα με διάφορες σακχαρούχες ουσίες ( μελιτώματα Ημιπτέρων, εκκρίματα φυτών κ.λ.π) 10

Από τα τέλη Ιουνίου, ανάλογα με την περιοχή και την ποικιλία της ελιάς, αρχίζουν οι ωοτοκίες μετά την γονιμοποίηση. Τα αυγά τοποθετούνται ανά ένα στη σάρκα του καρπού, τον οποίο το θηλυκό διατρυπά με τον ωοθέτη. Κάθε θηλυκό γεννά 200-400 αυγά, ένα σε κάθε καρπό. Στο σημείο ωοθεσίας αφήνει το ίχνος του ωοθέτη ( νύγμα ), που φαίνεται σαν μίγμα σκουρότερου χρωματισμού από εκείνον του ελαιοκάρπου. Οι νεαρές προνύμφες αναπτύσσονται ορύσσοντας οφιοειδή στοά και όταν ολοκληρώνουν την ανάπτυξή τους νυμφώνονται κάτω από την επιδερμίδα του καρπού την οποία αφήνουν άθικτη ( σαν λέπι ψαριού). Τα ακμαία εξέρχονται με απλή ώθηση της άθικτης επιδερμίδα ( δεν έχουν μασητικά στοματικά μόρια ) και σε λίγες μέρες (4-6) είναι ώριμα για σύζευξη και ωοτοκία. Ο κύκλος επαναλαμβάνεται για 3-4 ακόμη γενεές, ανάλογα με το κλίμα της περιοχής. Η προνύμφη της τελευταίας γενεάς δεν νυμφώνεται στον καρπό αλλά πέφτει στο έδαφος. Οι θερινές γενεές διαρκούν 25-28 ημέρες, ενώ οι φθινοπωρινές περισσότερο. Η μέση διάρκεια των διαφόρων σταδίων του εντόμου είναι: Αυγό: 3-5 ημέρες Προνύμφη: 10-12 ημέρες Νύμφη: 8-10 ημέρες Ακμαίο: 10-30 ημέρες ανάλογα με το φύλλο, τη γενεά, τις θερμοκρασίες, κ.λ.π. Κατά κανόνα η πρώτη εξελίσσεται από τέλος Ιουνίου, η δεύτερη τέλος Ιουλίου, η Τρίτη τέλος Αυγούστου και οι επόμενες δύο από τέλος Σεπτεμβρίου έως αρχές Δεκεμβρίου. Μετά τις δύο πρώτες γενεές οι επόμενες συνήθως αλληλοκαλύπτονται με αποτέλεσμα να απαντώνται στους ελαιώνες όλα τα στάδια του εντόμου. Κύριος ρυθμιστής της εξέλιξης του εντόμου είναι η θερμοκρασία και η κατάσταση του ελαιοκάρπου. Το ευνοϊκό εύρος θερμοκρασιών είναι 20-25 0. Πάνω από τους 32 0 και κάτω από 13 0 διακόπτεται η αναπαραγωγική δραστηριότητα του εντόμου, ενώ πάνω από τους 45 0 (καύσωνας) επέρχεται ο θάνατος του. Ο ελαιόκαρπος των χονδρόκαρπων ποικιλιών ( επιτραπέζιων ) είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος από αρκετά ενωρίς. Οι ελαιοποιήσιμες ποικιλίες είναι αρκετά ευαίσθητες όταν έχουν αραιή καρποφορία ή αρδεύονται, οπότε ο καρπός γίνεται ευμεγέθης και σαρκώδης και προτιμάται ιδιαίτερα για 11

ωαποθέσεις. Οι πρώτες προσβολές σημειώνονται στους καρπούς που βρίσκονται στις κορυφές του δένδρου. Από την προσβολή του ελαιόκαρπου από το δάκο προκαλείται καρπόπτωση σε μεγάλο ποσοστό. Αλλά και ο προσβεβλημένος καρπός που παραμένει στα δένδρα και συγκομίζεται είναι κατεστραμμένος κατά 20-30% της σάρκας του και σαπίζει γρήγορα δίνοντας κακής ποιότητας ελαιόλαδο ( υψηλής οξύτητας). Οι επιτραπέζιες ποικιλίες, εκτός από την ποσοτική ζημιά, υφίστανται ποιοτική υποβάθμιση ακόμη και όταν φέρουν ελαφρά προσβολή. Στο σημείο ωοτοκίας του δάκου συνήθως αναπτύσσεται ο μύκητας Camarosporium ( συν. Macrophoma ) dalmática, ο οποίος προκαλεί την ασθένεια ξεροβούλα. Ο μύκητας μεταδίδεται κυρίως με το δίπτερο παράσιτο του δάκου Prolasioptera berlesiana, το οποίο τοποθετεί τα αυγά του όπου και τα νύγματα ωοτοκίας του δάκου. Γενικά, ζημιά από το δάκο στην Ελλάδα κυμαίνεται από 10% ως 30% επί της ελαιοπαραγωγής ανάλογα με τις χρονιές και τις περιοχές, ενώ τοπικά μπορεί να ξεπεράσει κατά πολύ αυτά τα όρια, παρά τα εφαρμοζόμενα μέτρα καταπολέμησης. 2.3 Αντιμετώπιση Λόγω της σοβαρότητας των ζημιών από το δάκο έχουν μελετηθεί στις μεσογειακές χώρες και ιδιαίτερα στην Ελλάδα πολλές μέθοδοι αντιμετώπισής του. Κατά καιρούς έχουν μελετηθεί σε απομονωμένους ελαιώνες: Η δράση παρασιτοειδών και αρπακτικών εντόμων, Η στείρωση στο εργαστήριο εκτρεφομένων αρσενικών και εξαπόλυσή τους με σκοπό να γονιμοποιήσουν θηλυκά τα οποία θα γεννήσουν στείρα αυγά ( το θηλυκό συζευγνύεται με ένα μόνο αρσενικό) Η εφαρμογή χημειοστειρωτικών ουσιών στους ελαιώνες και άλλες μέθοδοι. Καμία από τις παραπάνω δεν αποδείχθηκε στην πράξη αρκετά αποτελεσματική. Σήμερα η καταπολέμηση του δάκου στηρίζεται στην εφαρμογή εντομοκτόνων προληπτικά και θεραπευτικά, ενώ παράλληλα δοκιμάζονται με 12

αξιόλογη επιτυχία μέθοδοι μαζικής παγίδευσης με παγίδες φερομονών και ελκυστικών τροφής. 2.3.1 Προληπτική Δολωματική Μέθοδος Αποσκοπεί στη θανάτωση των ακμαίων πριν ωοτοκήσουν στον ελαιόκαρπο. Στην Ελλάδα εφαρμόζεται εκτεταμένα με δολωματικούς ψεκασμούς, τόσο από το έδαφος όσο και από τον αέρα. Το ψεκαστικό υλικό περιέχει ένα ελκυστικό τροφής του δάκου, που είναι υδρολυθείσες πρωτεΐνες ή άλλες οργανικές αζωτούχες ουσίες ( π.χ Entomozyl. Dacus bait. Dacona. Alma dacus κ.α ) μαζί με κατάλληλο οργανοφωσφορικό εντομοκτόνο (fenthion, dimethoate). Στους από εδάφους δολωματικούς ψεκασμούς η δοσολογία είναι 2-3% ελκυστικό και 0,3% δραστική ουσία εντομοκτόνου. Στους δολωματικούς αεροψεκασμούς οι δοσολογίες είναι 3-6% ελκυστικό και 0,9% δραστική ουσία εντομοκτόνου. Στην πρώτη περίπτωση ψεκάζεται με ποσότητα 0,3 λίτρων ψεκαστικού υλικού ένα στα δύο δένδρα του ελαιώνα, ενώ κατά τον αεροψεκασμό σε κάθε στρέμμα ελαιώνα αντιστοιχεί 1 λίτρο ψεκαστικού υλικού. Μπορεί να εφαρμοσθεί και ψεκασμός 0,5 λίτρων ανά στρέμμα με ψεκαστικό υλικό διπλάσιας πυκνότητας σε ελκυστικό και εντομοκτόνο. Για την έγκαιρη εκτέλεση των δολωμάτων ψεκασμών γίνονται ανά πενθήμερο παρατηρήσεις διακύμανσης του δακοπληθυσμού με δίκτυο παγίδων. Οι δολωματικοί ψεκασμοί είναι αποτελεσματικού, εφόσον εφαρμόζεται σε μεγάλη έκταση, ώστε να αποφεύγονται ζημιές από μετακινήσεις του δάκου από γειτονικούς μη προστατευόμενους ελαιώνες. 2.3.2 Θεραπευτική Μέθοδος Αποσκοπεί στη θανάτωση τόσο των ακμαίων όσο και των εντός του ελαιοκάρπου προνυμφών. Εφαρμόζονται ψεκασμοί καλύψεως όταν η λεγάμενη «γόνιμη» προσβολή ( αυγά + προνύμφες + νύμφες + οπές εξόδου ) υπερβαίνει το 5% σε αντιπροσωπευτικό δείγμα ελαιοκάρπου. Εμπειρικά, όταν δεν υπάρχει δυνατότητα εξέτασης δειγμάτων, εφαρμόζονται 2-3 ψεκασμοί ( τέλος Ιουλίου, τέλος Αυγούστου, αρχές Οκτωβρίου ) ανάλογα με την ποικιλία, την περιοχή και τις συνθήκες εξέλιξης του εντόμου. 13

Εννοείται ότι, αυτοί οι ψεκασμοί εφαρμόζονται μόνο επί δένδρων που έχουν καρποφορία. Χρησιμοποιούνται fenthion, dimethoate, phosphamidon και άλλα οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα. Γ ια τους μετά τον Αύγουστο ψεκασμούς δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται εντομοκτόνα με υψηλή ελαιοδιαλυτότητα, προς αποφυγή παραμονής υπολειμμάτων στο ελαιόλαδο ή στον ελαιόκαρπο. Το dimethoate που δεν είναι ελαιοδιαλυτό, μπορεί να εφαρμοσθεί μέχρι 20 ημέρες προ τη συγκομιδής. 2.4 Βιολογική Καταπολέμηση Η ιδέα της χρησιμοποιήσεως εντόμων παρασίτων του δάκου για την καταπολέμηση τους μετά από πολλαπλασιασμό τους σε τεχνητές συνθήκες (εντομοτροφεία), έδωσε το προβάδισμα στο Υμενόπτερο Opius concolor (Braconidae) που η μαζική εκτροφή του έχει επιτευχθεί στη μύγα της Μεσογείου (Ceratitis capitata) συγγενείς με το δάκο είδος. Το Opius concolor παρασιτεί την προνύμφη 3ου σταδίου τόσο του δάκου όσο και της μύγας της Μεσογείου. Επειδή η εκτροφή της μύγας της Μεσογείου σε τεχνητά υποστρώματα, σε εντομοτροφεία, είναι σχετικά εύκολη, προτιμήθηκε η μαζική παραγωγή του παρασίτου να γίνεται σε αυτό το δίπτερο αντί του δάκου. Άλλωστε η τεχνητή εκτροφή Opius concolor είχε αρχίσει πρωτού βρεθεί η τεχνική για τη μαζική εκτροφή του δάκου σε εντομοτροφεία. Επίσης τα τελευταία χρόνια ικανοποιητικά αποτελέσματα έχει δώσει η μέθοδος μαζικής παγίδευσης. Πρόκειται για την χρησιμοποίηση μιας παγίδας από ξύλο ή ειδικό χαρτί και πλαστικό που συνδυάζει ένα τροφικό ελκυστικό και των δύο φύλων (διττανθρακικό αμμώνιο), μια ελκυστική φερομόνη για το αρσενικό, μια φερομόνη συνάθροισης και των δύο φύλων, μία φαγοδιεγερτική ουσία (ζάχαρη), μία υγροσκοπική ουσία (γλυκερίνη) και ένα εντομοκτόνο μεγάλης διάρκειας (συνθετική πυρεθρίνη). Στη μορφή που η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται σήμερα, ύστερα από μία σειρά δοκιμών και βελτιώσεων, χρησιμοποιεί δύο τύπους παγίδων, μιας που περιέχει όλες τις παραπάνω ουσίες και μιας που περιέχει όλες τις ουσίες εκτός των δύο φερομονών. Η παγίδα του πρώτου τύπου χρησιμοποιείται στο 1/3 των δένδρων και η παγίδα του δεύτερου τύπου στα υπόλοιπα 2/3 των δέντρων. Τελευταία, στις παγίδες από χαρτί και πλαστικό δεν χρησιμοποιούνται η ζάχαρη και η γλυκερίνη. 14

2.5 Άλλες Μέθοδοι Καταπολέμησης Εδώ πρέπει να αναφερθούν ορισμένες έρευνες που έγιναν κατά καιρούς, που είχαν σαν στόχο τη μαζική στείρωση αρσενικών εντόμων δάκου σε μια προσπάθεια διαταράξεως της ισορροπίας του δακοπληθυσμού σε ορισμένες ελαιοκομικές περιοχές. Ακόμη έχουν εφαρμοσθεί και άλλοι τρόποι καταπολέμησης όπως α) δράση παρασιτοειδών και αρπακτικών εντόμων και β) εφαρμογή χημειοστειρωτικών ουσιών στους ελαιώνες. Οι έρευνες αυτές δεν αποδείχτηκαν στην πράξη αρκετά αποτελεσματικές, συνέλαβαν όμως στη διεύρυνση των γνώσεων μας σε θέματα βιολογίας του δάκου. 15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 3.1 Γενικά Το πρόγραμμα δακοκτονίας του Υπουργείου Γεωργίας αφορά κυρίως: Α) Τον τρόπο καταπολέμησης που μπορεί να είναι δολωματικός (δολωματική καταπολέμηση), είτε θεραπευτικός (θεραπευτική καταπολέμηση), είτε με φερομονικές παγίδες (βιολογική καταπολέμηση). Β) Τη χρηματοδότηση από το Υπουργείο Γεωργίας που μέσω των περιφερειακών υπηρεσιών του συγκροτεί συνεργεία ψεκασμών για την καταπολέμηση του δάκου ή μπορεί να αναθέτει σε εργολάβους (ιδιώτες) την εκτέλεση των ψεκασμών. Επίσης το Υπουργείο Γεωργίας χρηματοδοτεί τα χρησιμοποιούμενα υλικά ( εντομοκτόνα, πρωτεΐνες) καθώς και τα άλλα μέσα που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση του δάκου. Οι αγρότες των οποίων τα δένδρα προστατεύονται μέσω του προγράμματος δακοκτονίας επιβαρύνονται με ποσοστό 2% επί της βασικής τιμής του παραγόμενου ελαιολάδου τους, όπως αυτή καθορίζεται κάθε χρόνο από την Ε.Ε. ή το Υπουργείο Γεωργίας. Το ποσό αυτό κατακρατείται από τα ελαιοτριβεία και αποδίδεται στο κράτος μέσω των Δ.Ο.Υ. 3.2 Τρόποι Καταπολέμησης 3.2.1 Γενικά Το πρόγραμμα δακοκτονίας του Υπουργείου Γεωργίας, που αφορά όλες τις ελαιοκομικές περιοχές της χώρας, εφαρμόζεται κατά κανόνα με τη μέθοδο της δολωματικής καταπολέμησης και σε περιορισμένη κλίμακα με τη μέθοδο της βιολογικής καταπολέμησης. 3.2.2. Δολωματική καταπολέμηση Το πρόγραμμα αυτό εφαρμόζεται από τη Διεύθυνση Προστασίας Φυτών του Υπουργείου Γεωργίας και έχει ως αποκλειστικό σκοπό τη θανάτωση των 16

ακμαίων του δάκου πριν αυτά προλάβουν να ωοτοκήσουν στον ελαιόκαρπο. Ειδική νομοθεσία καθορίζει τις σχετικές λεπτομέρειες εφαρμογής του προγράμματος. Οι δολωματικοί ψεκασμοί γίνονται σε μία περιοχή, μόνο εφόσον το ποσοστό καρποφορίας κατά την έναρξη της ελαιοκομικής περιόδου είναι ανώτερο του 25% μιας πλήρους εσοδείας για τις ελαιοποιήσιμες ποικιλίες ελιάς και 20% για τις επιτραπέζιες. Για την εκτέλεση των εργασιών του «προγράμματος δακοκτονίας», όπως ονομάζονται τα κρατικά μέτρα καταπολέμησης του δάκου, προσλαμβάνεται εποχικό προσωπικό. Δολωματικοί ψεκασμοί από εδάφους Οι δολωματικοί αυτοί ψεκασμοί γίνονται σήμερα με μηχανοκίνητους ή επινώτιους ψεκαστήρες από το έδαφος. Από άποψη οργάνωσης, η ελαιοκομική περιοχή ενός νομού διαχωρίζεται σε τομείς καθένας από τους οποίους περιλαμβάνει περίπου 250.000-300.000 ελαιόδενδρα, και υποδιαιρείται σε μικρότερες μονάδες, που περιλαμβάνουν την περιοχή ενός ή περισσότερων Δημοτικών Διαμερισμάτων. Οι τομείς εποπτεύονται από εποχικά προσλαμβανόμενους γεωπόνους, τομεάρχες δακοκτονίας. Στις υποδιαιρέσεις των τομέων γίνεται σύσταση «συνεργείων» δακοκτονίας που συγκροτούνται από εποχικό προσωπικό της περιοχής. Ένα συνεργείο δακοκτονίας απαρτίζεται από τον αρχιεργάτη, τους μεταφορείς (με ημιόνους ή μηχανοκίνητα μέσα), τους ψεκαστές και τον παγιδοθέτη. Τα τελευταία χρόνια είναι εκτεταμένη η ανάθεση του ψεκαστικού έργου σε ιδιώτες εργολάβους, οι οποίοι διαθέτουν επαρκή και κατάλληλο εξοπλισμό (ψεκαστικά συγκροτήματα). Το ψεκαστικό υγρό περιέχει κατάλληλο οργανοφωσφορικό εντομοκτόνο (dimethoate, fenthion κ.α) με συγκέντρωση 0,3% και υδρολυμένη πρωτεΐνη ( Aloia dacus, Dacona, Dacus bait κ.α) ή άλλο προϊόν με παρόμοια ελκυστική δράση και σε δοσολογία 2-3%. Σε ελαιώνες με κανονική πυκνότητα δέντρων, ο ψεκασμός γίνεται μόνο σε ένα τμήμα της κόμης κάθε δέντρου, υπό μορφή χονδρών σταγόνων και σε ποσότητα περίπου 300 κ.ε ανά δέντρο. 17

Για τον καθαρισμό του χρόνου διεξαγωγής του 1ου δολωματικού ψεκασμού του έτους (μέσα Ιουνίου αρχές Ιουλίου), που πρέπει να είναι γενικός (σε ολόκληρη την περιοχή) και να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα (7-10 ημέρες), λαμβάνονται υπόψη διάφορα κριτήρια. Μεταξύ αυτών είναι η πυκνότητα του ενήλικου πληθυσμού του δάκου, η αναλογία φύλου (περίπου 1:1 αρσενικά προς θηλυκά), η παρουσία ωρίμων ωαρίων στα θηλυκά (άνω του 5%) η δεκτικότητα του καρπού για ωοτοκία (ξυλοποίηση μεσοκαρπίου) και ευνοϊκές για την ωοτοκία του δάκου καιρικές συνθήκες. Για την παρακολούθηση της πορείας του ενήλικου πληθυσμού, εδώ και αρκετές δεκαετίες χρησιμοποιούνται στη χώρα μας γυάλινες «δακοπαγίδες» τύπου Μο ΡΙιαίΙ. Ως ελκυστικό, περιέχουν υδατικό διάλυμα ή θεϊικής (ή φωσφορικής) αμμωνίας 2%. Στην περιοχή κάθε «συνεργείου» αναρτώνται συνήθως 30-90 παγίδες, μια ανά 1000 περίπου δέντρα. Έλεγχος των παγίδων και αλλαγή του ελκυστικού υγρού γίνεται ανά πενθήμερο, από ειδικά εκπαιδευμένους «παγιδοθέτες». Γίνεται καταμέτρηση των συλληφθέντων αρσενικών και θηλυκών δάκων καθώς και έλεγχος για ώριμα ωάρια στις ωοθήκες και θηλυκών. Διεξαγωγή ψεκασμών συνιστάται όταν συλλαμβάνονται 5-20 δάκοι ανά παγίδα ανά πενθήμερο, ανάλογα με την ποκικλία της ελιάς και ποσοστό καρποφορίας των δέντρων. Εκτός από τον πρώτο ψεκασμό που είναι γενικός σε όλη την περιφέρεια, κατά τη διάρκεια της «δακικής» περιόδου μπορεί να διεξαχθούν και οι άλλοι γενικοί ή τοπικοί ψεκασμοί. Για την εφαρμογή τους, εκτός από τις συλλήψεις των παγίδων συνεκτιμάται και το ποσοστό προσβολής του ελαιοκάρπου, που προσδιορίζεται με τακτικές δειγματοληψίες καρπών. Ο τελευταίος ψεκασμός πρέπει να εφαρμόζεται για το ίθηίιιίοη πριν από το τέλος Αυγούστου (λόγω της ελαιοδιαλυτότητάς του) και για το άίιποίΐιοαίθ 15-20 ημέρες πριν από την έναρξη συλλογής του ελαιοκάρπου. Το άιπίθίΐιοαίθ είναι και υδατοδιαλυτό και μεγάλο μέρος του φεύγει στο ελαιοτριβείο κατά την έκθλιψη με την υδάτινη φάση (κατσίγαρο) της ελαιοζύμης. Αξίζει να σημειωθεί ότι δολωματικοί ψεκασμοί από εδάφους είναι μια πρακτική που έχει ελάχιστες δυσμενείς επιπτώσεις στο οικοσύστημα γενικότερα και την ωφέλιμη πανίδα ειδικότερα και ως εκ τούτου είναι απολύτως συμβατοί με τις αρχές και τις επιδιώξεις της ολοκληρωμένης καταπολέμησης. 18

Δολωματικοί ψεκασμοί από αέρος (αεροψεκασμοί) Παλαιότερα (1970-1990), για τη διασπορά του ψεκαστικού δολωματικού υλικού χρησιμοποιούνταν και αεροπορικά ψεκαστικά μέσα (ελικόπτερα και αεροπλάνα). Η εφαρμογή των αεροψεκασμών επεκτάθηκε ραγδαία, κυρίως λόγω της έλλειψης εργατικών χεριών για τη διεξαγωγή ψεκασμών εδάφους. Οι από αέρος ψεκασμοί ήσαν είτε πολύ μικρού όγκου με ποσότητα ψεκαστικού υλικού 1 λίτρο ανά στρέμμα, είτε υπέρμικρου όγκου με ποσότητα (πυκνότερου) ψεκαστικού υλικού 0,1-0,1 5 του λίτρου. Με τους από αέρος ψεκασμούς ψεκάζονταν ζώνες (λωρίδες) ελαιώνα πλάτους περίπου 25πι, ενώ αφηνόταν αψέκαστη ζώνη 75πι περίπου. Οι αεροψεκασμοί έχουν σοβαρά μειονεκτήματα. Ένα από αυτά είναι ότι όταν οι καιρικές συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές για αεροπορικές πτήσεις, τότε αναβάλλεται ο αεροψεκασμός για τις επόμενες ημέρες που οι συνθήκες θα είναι κατάλληλες. Έτσι χάνεται η έγκαιρη επέμβαση και ο δάκος έχει κάνει ήδη τη ζημιά. Άλλο ένα μειονέκτημα είναι ότι το ψεκαστικό διάλυμα σε πολλές περιπτώσεις καταλήγει και σε άλλες εκτός του ελαιώνα εκτάσεις, δηλαδή μια ποσότητα φαρμάκου ξεφεύγει από τον προορισμό του (ρύπανση της ευρύτερης περιοχής). Αυτό μπορεί να συμβεί όταν δεν υπολογίζονται σωστά όλες οι παράμετροι, που επενεργούν σε ένα από αέρος ψεκασμό (ταχύτητα και διεύθυνση ανέμου, ταχύτητα και ύψος αεροσκάφους κλπ) Ένα ακόμη σοβαρό μειονέκτημα είναι ότι οι αεροψεκασμοί ζημιώνουν την ωφέλιμη εντομοπανίδα καθώς το ψεκαστικό υλικό παρασύρεται και εκτός των ελαιώνων. Για τους προαναφερθέντες κυρίως λόγους το Υπουργείο Γεωργίας, αντικατέστησε τους δολωματικούς από αέρος ψεκασμούς, με δολωματικούς από εδάφους. 3.2.3. Βιολογική Καταπολέμηση Η βιολογική καταπολέμηση του δάκου δεν χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από το Υπουργείο Γεωργίας αλλά κατά ένα μόνο μικρό μέρος μέσω των επιδοτήσεων των βιοκαλλιεργειών της ελιάς. 19

Στην κυριολεξία δεν πρόκειται για «βιολογική καταπολέμηση», αφού δεν χρησιμοποιούνται βιολογικά μέσα, αλλά για μαζική παγίδευση των ακμαίων του δάκου με παγίδες φερομονών και ελκυστικών τροφής. Η μαζική παγίδευση γίνεται με την ανάρτηση μέσα στον ελαιώνα πυκνού δικτύου παγίδων. Ο επικρατέστερος τύπος παγίδων στις εφαρμογές μεγάλης κλίμακας είναι αυτός με χαρτοπλαστικό φάκελο εμποτισμένο με πυρεθρίνη και φερομόνη ως ελκυστικό. Ωστόσο διάφοροι τύποι παγίδων μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Μια κατηγορία είναι αυτές που μοιάζουν με παγίδες Μο ΡΙταίΙ, τις γυάλινες δηλαδή παγίδες που χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση του πληθυσμού. Σε αυτές, τα ακμαία του δάκου προσελκύονται σε κλειστό χώρο και πνίγονται. Γεμίζοντας με νερό στο οποίο έχει διαλυθεί ελκυστικό. Συνηθισμένα ελκυστικά είναι τα αμμωνιακά άλατα και οι υδρολυμένες πρωτεΐνες σε αναλογία 2-4% και 1-2% βόρακας. Μετά την ανάρτησής τους χρειάζεται να ελέγχονται τακτικά και να ξαναγεμίζονται. Εδώ υπάγονται και οι αυτοσχέδιες κατασκευές με πλαστικά μπουκάλια ή σακούλες, στις οποίες ανοίγονται τρύπες. Μια δεύτερη κατηγορία παγίδων είναι αυτές που προσελκύουν το δάκο σε επιφάνεια καλυμμένη με κόλλα διάρκειας. Τα ελκυστικά που χρησιμοποιούνται είναι ανάλογα με εκείνα της πρώτης κατηγορίας. Είναι αποτελεσματικές και μη τοξικές, μειονεκτούν ωστόσο σε περιοχές όπου ο άνεμος μεταφέρει σκόνη που αχρηστεύει την παγίδα. Τρίτη κατηγορία είναι οι παγίδες με κάποιου τύπου βιοκτόνο. Συνήθως πρόκειται για παγίδες τύπου «φακέλου» χαρτοπλαστικού ή και πάνινου, που είναι εμποτισμένες με συνθετική πυρεθρίνη. Η προσέλκυση γίνεται με ουσίες ανάλογες με αυτές της πρώτης κατηγορίας ή και φερόμενες φύλου, οι οποίες είναι πολύ ισχυρό ελκυστικό, κυρίως για τα αρσενικά έντομα. Είναι συνήθως μιας χρήσης. 3.2.4. Δολωματικοί ψεκασμοί με φυτικά εντομοκτόνα Με βάση προσωπικές ιδέες και δοκιμές, διαπιστώθηκε αποτελεσματικότητα ενός σκευάσματος που αποτελείται από υδρολυμένη πρωτεΐνη (ελκυστικό) και φυτικό εντομοκτόνο (πιο κατάλληλη βρέθηκε η 20

ροτενόνη). Προκαταρκτικά πειράματα, τόσο στα εργαστήρια Βιολογίας του Δημόκριτου όσο και στον αγρό, έδωσαν ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Η αποτελεσματικότητα, ωστόσο, μπορεί να διαφοροποιείται ανάλογα με συνθήκες που επικρατούν στο περιβάλλον - και βασικά τη θερμοκρασία - θέμα για το οποίο χρειάζεται περισσότερη διερεύνηση. Το γεγονός, επίσης, ότι η έξοδος των ακμαίων σε συνθήκες χωραφιού δεν εντοπίζεται χρονικά, αλλά είναι παρατεταμένη σε συνδυασμό με τη μικρή διάρκεια των δολωμάτων, φαίνεται να περιορίζει την αποτελεσματικότητα τους. Ο δολωματικός ψεκασμός εξασφαλίζει : μικρότερη δόση ανά στρέμμα κα άρα χαμηλότερο κόστος και λιγότερη επιβάρυνση στα ωφέλιμα έντομα. Οι επεμβάσεις τοποθετούνται χρονικά στις κρίσιμες περιόδους Ιουνίου - Ιουλίου - Σεπτεμβρίου - Οκτωβρίου. Η ροτενόνη είναι ένα φυτικό προϊόν, δραστικό απέναντι στα έντομα, χωρίς όμως καμία επίπτωση στον άνθρωπο και τα θερμόαιμα ζώα, και με ταχύτατη βιοδιάσπαση, άρα χωρίς πρόβλημα υπολειμμάτων στον καρπό. Συμβατότητα με την ελληνική νομοθεσία: Τα φυτικά εντομοκτόνα, αν και επιτρέπονται από τον κανονισμό για τη βιολογική γεωργία, δεν έχουν έγκριση κυκλοφορίας στη χώρα μας, αν και διαθέτουν τις σχετικές άδειες σε αντίστοιχες μεσογειακές χώρες ( Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία - όπου μάλιστα δοκιμάστηκαν με θετικά αποτελέσματα και σε αεροψεκασμούς). 21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ Ν. ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 4.1. Γενικά Η οργάνωση του προγράμματος δακοκτονίας στην περιοχή της Διεύθυνσης Γεωργίας Ν. Μεσσηνίας είναι αποκλειστική ευθύνη της υπηρεσίας αυτής και ειδικότερα του Τμήματος Φυτοπροστασίας. Για την καλύτερη και σωστότερη καταπολέμηση του δάκου η Διεύθυνση Γεωργίας συνεργάζεται με τους Δήμους, τις Κοινότητες και τα Δημοτικά Διαμερίσματα. Οργανωτικά η όλη περιοχή χωρίζεται σε 3 εποπτείες (μία για κάθε επαρχία). Οι εποπτείες χωρίζονται σε τομείς και οι τομείς σε συνεργεία. Συνολικά δημιουργούνται κάθε χρόνο 20 τομείς και 125 συνεργεία, τα οποία περιλαμβάνουν ένα ή περισσότερα Δημοτικά διαμερίσματα, ανάλογα με τον αριθμό των ελαιοδένδρων τους. Το διοικητικό οργανόγραμμα της υπηρεσίας δακοκτονίας έχει περίπου ως ακολούθως: 22

Στη συνέχεια αναφέρονται αναλυτικά όλες οι ενέργειες που κάνει η Διεύθυνση Γεωργίας για την οργάνωση του προγράμματος δακοκτονίας. 4.2. Προκαταρκτικές εργασίες Η Διεύθυνση Γεωργίας Ν. Μεσσηνίας κατά το 2 δεκαήμερο του Μαρτίου στέλνει έγγραφο στους Δήμους και τις Κοινότητες του Νομού για αποδοχή εφαρμογής ή όχι του προγράμματος δακοκτονίας. Σε περίπτωση θετικής απάντησης θα πρέπει ο Δήμος ή Κοινότητα να αναφέρει ότι διαθέτει το κατάλληλο προσωπικό.. Στα τέλη Απριλίου οι τοπικοί γεωπόνοι διενεργούν εκτιμήσεις στην περιοχή τους σχετικά με το ποσοστό της ανθοφορίας των ελαιοδένδρων και της αναμενόμενης παραγωγής. Εφόσον το ποσοστό αυτό εκτιμάται κάτω του 25% μιας πλήρους εσοδείας, δεν εφαρμόζεται πρόγραμμα δακοκτονίας - έστω και αν η απάντηση του τοπικών αρχών είναι καταφατική - διότι θεωρείται αντιοικονομικό. 4.3. Έγκριση Προγράμματος Κατά το 1 δεκαπενθήμερο του Μάίου με απόφαση του Νομάρχη Μεσσηνίας και του Νομαρχιακού Συμβουλίου εγκρίνεται η εφαρμογή του προγράμματος δακοκτονίας. Στην απόφαση καθορίζεται η έκταση εφαρμογής και οι περιοχές που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα (Δήμοι, Δημοτικά Διαμερίσματα κλπ). Παράλληλα με άλλη απόφαση του Νομάρχη ορίζεται Ο Διευθυντής και οι Επόπτες Δακοκτονίας. 4.4. Πρόσληψη εποχικού προσωπικού Στα μέσα Μάίου η Διεύθυνση Γεωργίας Ν. Μεσσηνίας δημοσιεύει στον τοπικό τύπο την προκήρυξη για πρόσληψη 18-20 Τομεαρχών (Γεωπόνων, Τεχνολόγων Φυτικής Παραγωγής, Φοιτητών Γεωπονίας κλάδου Φυτοτεχνίας 5ου και 4ου έτους) και 130-150 θέσεων Αρχιεργατών -Παγιδοθετών (Αρχιεργάτης και Παγιδοθέτης είναι το ίδιο πρόσωπο). Στα τέλη Μάίου - αρχές Ιουνίου γίνεται η πρόσληψη του παραπάνω προσωπικού για το χρονικό διάστημα από 1 Ιουνίου έως τέλος Οκτωβρίου (παγιδοθέτες) ή τέλος Νοεμβρίου (τομεάχες). 23

4.5. Εκπαίδευση - ενημέρωση τομεαρχών Στα μέσα Ιουνίου γίνεται μια 2 ήμερη εκπαίδευση - ενημέρωση των τομεαρχών σε επιστημονικά και διοικητικά θέματα του προγράμματος. Τα κυριότερα θέματα της εκπαίδευσης τους είναι: α) Οργάνωση δακοκτονίας - Μέθοδος καταπολέμησης β) Κυριότεροι εχθροί και ασθένειες ελιάς στην περιοχή γ) Βιολογία δάκου δ) Δίκτυο παγίδων ε) Κριτήρια εφαρμογής ψεκασμών (γενικών- τοπικών), στ) Συμπλήρωση και υποβολή εντύπων ζ) Διακίνηση υλικών και η) Διάφορα οικονομικά θέματα. Τέλος στους τομεάρχες παραδίδεται έντυπο υλικό με λεπτομερείς οδηγίες σχετικά με τον τομέα τους (ονόματα παγιδοθετών, χάρτες περιοχής) και τα καθήκοντά τους. 4.6. Εφαρμογή του προγράμματος 4.6.1. Παραλαβή υλικών Τα απαιτούμενα υλικά (εντομοκτόνα, πρωτεΐνες) αποστέλλονται από το Υπουργείο Γεωργίας ή γίνεται προμήθειά τους από τη Διεύθυνση Γεωργίας με σχετικό διαγωνισμό. Η αποθήκευση των υλικών γίνεται σε αποθήκη της Διεύθυνση Γεωργίας που βρίσκεται στο χώρο του παλαιού αεροδρομίου της Τριόδου. 4.6.2. Ανάθεση έργου ψεκασμών σε ιδιώτες εργολάβους Κατά το 1 δεκαήμερο του Ιουνίου η Διεύθυνση Γεωργίας Ν. Μεσσηνίας προκηρύσσει μειοδοτικό διαγωνισμό για την ανάθεση έργου ψεκασμών σε εργολάβους. Οι εργολάβοι ψεκασμών είναι κατά κανόνα αγρότες οι οποίοι διαθέτουν κατάλληλο εξοπλισμό (γεωργικούς ελκυστήρες με φερόμενα ψεκαστικά συγκροτήματα) και εκπαιδευμένο εργατικό προσωπικό. 24

Οι προσφερόμενες τιμές για το έργο του ψεκασμού κατά την διετία 2003 2004 κυμαίνονταν μεταξύ 0,03-0,05 ευρώ ανά ψεκαζόμενο ελαιόδενδρο. Η απόφαση ανάθεσης του έργου γίνεται μετά από εισήγηση ειδικής επιτροπής. Στη σύμβαση που υπογράφεται μεταξύ της Διεύθυνσης Γεωργίας και του Εργολάβου ορίζεται η περιοχή που του ανατίθεται και ο αριθμός ελαιοδένδρων που περιλαμβάνει. Η αμοιβή γίνεται με την τιμή που κατακυρώθηκε κατά το μειοδοτικό διαγωνισμό και αναφέρεται σε ευρώ ανά ψεκαζόμενο ελαιόδενδρο. 4.6.3. Δίκτυο παγίδων Κατά το 3 δεκαήμερο του Ιουνίου γίνεται η ανάρτηση των δακοπαγίδων Μο Ρί^ίΙ στους ελαιώνες από τους παγιδοθέτες με την καθοδήγηση των τομεαρχών. Οι παγίδες τοποθετούνται ανά 700-1000 δένδρα ανάλογα με την πυκνότητα των ελαιώνων. Ως ελκυστικό υλικό χρησιμοποιείται διάλυμα θειϊκής αμμωνίας 2% σε νερό. Έλεγχος των παγίδων και αλλαγή του ελκυστικού υγρού γίνεται ανά πενθήμερο. Γίνεται καταμέτρηση από τους παγιδοθέτες των συλληφθέντων αρσενικών και θηλυκών δάκων καθώς και έλεγχος της γονιμότητας των θηλυκών από τους τομεάρχες. 4.6.4. Διενέργεια ψεκασμών Περί το τέλος Ιουνίου - αρχές Ιουλίου - ανάλογα με την περιοχή και τη χρονιά - διενεργείται ο γενικός δολωματικός ψεκασμός των ελαιοδένδρων με σκοπό την εξόντωση των ακμαίων που κυκλοφορούν στους ελαιώνες πριν ακόμη ο ελαιόκαρπος είναι κατάλληλος να ωοτοκήσουν. Κριτήριο για την έναρξη του γενικού ψεκασμού είναι η κατάσταση του ελαιοκάρπου (αν είναι επιδεκτικός για ωοτοκία του δάκου), οι επικρατούσες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας (25 0 και 60% σχετική υγρασία), σε συνδυασμό με την υπάρχουσα εμπειρία του επιστημονικού προσωπικού. Ένα σταθερό κριτήριο ως προς την κατάσταση του ελαιοκάρπου είναι η πήξη του πυρήνα του, επειδή θεωρείται ότι από το στάδιο αυτό και μετά η σάρκα είναι κατάλληλη για την ωοτοκία του δάκου. Εκτός από τον πρώτο γενικό ψεκασμό, κατά τη διάρκεια της «δακικής» περιόδου μπορεί να διεξαχθούν και οι άλλοι γενικοί ή τοπικοί 25

ψεκασμοί ανάλογα με τις ενδείξεις των παγίδων κατά περιοχές και την εξέλιξη των προσβολών, οι οποίες εκτιμώνται με τακτικές δειγματοληψίες καρπών. Εφαρμογή τοπικών ψεκασμών στην περιοχή ενός συνεργείου συνιστάται όταν συλλαμβάνονται πάνω από 5 δάκοι ανά παγίδα και πενθήμερο, ανάλογα με την ποικιλία της ελιάς και ποσοστό καρποφορίας των δέντρων και τις επικρατούσες συνθήκες. Κατά κανόνα περί το 2 δεκαήμερο του Οκτωβρίου αρχίζει ο τελευταίος ψεκασμός και στις αρχές Νοεμβρίου ολοκληρώνεται το πρόγραμμα καταπολέμησης του δάκου. 4.6.5. Διαδικασία εφαρμογής ψεκασμού Όταν αποφασισθεί από τον αρμόδιο επόπτη η εφαρμογή ψεκασμών (γενικών ή τοπικών) ειδοποιείται έγκαιρα ο υπεύθυνος εργολάβος μέσω του τομεάρχη ώστε να παραλάβει τα απαιτούμενα υλικά και να οργανώσει το συνεργείο του. Παράλληλα ειδοποιούνται με ανακοινώσεις από τον τοπικό τύπο και το ραδιόφωνο οι κάτοικοι και ιδιοκτήτες των ελαιοκτημάτων. Καθ' όλη τη διάρκεια του ψεκασμού ο τομεάρχης επιβλέπει τη σωστή προετοιμασία του ψεκαστικού υλικού και τη σωστή εφαρμογή του ψεκασμού. Η χρησιμοποιούμενη δοσολογία είναι 0,3% δραστικής ουσίας εντομοκτόνου εντομοκτόνου (dimethoate ή fenthion) και 3% υδρολυμένη πρωτεΐνη ( Alma dacus, Dacona, Dacus bait κ.α). Εφόσον χρησιμοποιείται εμπορικό σκεύασμα Lebaycid, που περιέχει δραστική ουσία fenthion 50%, η δοσολογία για 100 λίτρα νερό είναι 0,6 λίτρα Lebaycid και 3 κιλά πρωτεΐνης. Από το ψεκαστικό αυτό υλικό ψεκάζεται σε κάθε ελαιόδενδρο ποσότητα περίπου 0,3 λίτρων με μορφή χονδρών σταγόνων. Το ψεκαστικό δόλωμα κατευθύνεται προς το κέντρο της κόμης του δένδρου, ώστε να μην εκτίθεται στο ηλιακό φως και να διατηρείται επί μακρότερο χρόνο. Συνήθως ένα ψεκαστικό συγκρότημα διαθέτει συνήθως βυτίο 500 λίτρων, οπότε με μια τέτοια ποσότητα ψεκάζονται περίπου 1500 δένδρα. Όταν η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας είναι σχετικά υψηλή (π.χ. πάνω από 28 Ό, ή φυσάει άνεμος ο ψεκασμός αναβάλλεται για να αποφευχθεί απώλεια δολώματος είτε από εξάτμιση είτε από διασπορά. Κατά τη διενέργεια του ψεκασμού το ψεκαστικό συγκρότημα διέρχεται από όλους τους ελαιώνες μετά από υπόδειξη ειδικού προσώπου που είναι 26

κάτοικος της περιοχής και γνωρίζει τα όρια και του ιδιοκτήτες των ελαιοκτημάτων. Εφόσον υπάρχουν ελαιοκτήματα, στα οποία δεν είναι δυνατή η προσέγγιση του ψεκαστικού συγκροτήματος, ο εργολάβος υποχρεούται να διαθέτει επινώτιους ψεκαστήρες και κατάλληλο εργατικό προσωπικό για τον ψεκασμό και αυτών των ελαιοκτημάτων. Στην περίπτωση αυτή με άνα επινώτιο ψεκαστήρα 16 λίτρων προστατεύονται 45-50 ελαιόδενδρα. Στην περιοχή της Διεύθυνσης Γεωργίας Μεσσηνίας χρησιμοποιείται ως εντομοκτόνο το ί-θόαγοίά μέχρι το τέλος Αυγούστου, ενώ στους επόμενους ψεκασμούς χρησιμοποιούνται εμπορικά σκευάσματα με όίπίθκιοαίθ (ρογκόρ). 4.6.6. Έλεγχοι και έντυπα Όπως φαίνεται από τα προαναφερθέντα στοιχεία, η επιτυχία του προγράμματος δακοκτονίας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες (ανθρώπινους, βιολογικούς, φυσικούς κλπ). Ενδεικτικά αναφέρουμε από τους ανθρώπινους παράγοντες την εκπαίδευση, υπευθυνότητα, εργατικότητα και απόδοση του προσωπικού όλων των κατηγοριών από τον Διευθυντή δακοκτονίας μέχρι τον τελευταίο ψεκαστή. Με τον όρο «βιολογικοί παράγοντες» εννοούμε την δυναμική της εξέλιξης του δάκου, που συνδέεται με την ύπαρξη κατάλληλων συνθηκών περιβάλλοντος και τροφής (κατάσταση και διαθεσιμότητα ελαιοκάρπου). Επίσης, στους βιολογικούς παράγοντες περιλαμβάνουμε και τους τυχόν φυσικούς εχθρούς του δάκου, η επιβίωση και απρόσκοπτη εξέλιξη των οποίων συμβάλλει στην αποτελεσματική αντιμετώπιση του εντόμου. Από τους φυσικούς παράγοντες σημαντικό ρόλο παίζει η θερμοκρασία και η υγρασία για την εξέλιξη του εντόμου, ενώ και ο άνεμος και η βροχή μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα καθυστέρησης στην εφαρμογή των ψεκασμών. Όπως φαίνεται από τα παραπάνω, παρεμβάσεις επί των παραπάνω παραγόντων είναι δυνατές μόνο ως προς τους ανθρώπινους παράγοντες. Οι παρεμβάσεις αυτές επιδιώκονται με: α) επιλογή κατάλληλου προσωπικού β)εκπαίδευση του προσωπικού και γ) συνεχείς ελέγχους σε όλα τα επίπεδα. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο έλεγχος από τους τομεάρχες τόσο της εργασίας των παγιδοθετών όσο και της ποιότητας εργασίας των ψεκαστών-εργολάβων. 27

Για την υλοποίηση των ελέγχων, αλλά και για την τήρηση οικονομικών και στατιστικών στοιχείων συμπληρώνονται διάφορα έντυπα, τα κυριότερα των οπίων φαίνονται στον πίνακα 2. Πίνακας 2. Τα κυριότερα έντυπα του προγράμματος δακοκτονίας (βλ. Παράρτημα I) α/α Είδος εντύπου Περιεχόμενο Υπεύθυνος συμπλήρωσης 1 Δ ελτίο εργασίας παγιδοθέτη Συλλαμβανόμενοι δάκοι ανά π αγίδα και δθήμερο 2 Συγκεντρω τικό δελτίο δακοσυλλήψ εω ν 3 Ημερήσιο δελτίο εργασίας ψ εκασμώ ν 4 Βεβαίω ση απασχόλησης οριοδείκτη 5 Μ ηνιαίο ημερολόγιο εργασίας π αγιδοθέτη Σύνολο συλλαμβανόμενω ν δάκων ανά ημέρα Α) Αριθμός και περιοχή ψεκαζόμενων ελαιοδένδρω ν/ημέρα Β) Καταναλω θέντα υλικά Απασχόληση προσώπου που υποδεικνύει τα όρια και τα ελαιοκτήματατω ν π εριοχώ ν ψεκασμού Ημέρες απασχόλησης παγιδοθετώ ν ανά μήνα 6 Πίνακες έκθεσης δακοκτονίας Οικονομικά και ελαιοκομικά στοιχεία του εκτελεσθέντος προγράμματος Παγιδοθέτης Τομεάρχης Τομεάρχης Τομεάρχης Τομεάρχης Διευθυντής και επόπτες 4.6.7. Ολοκλήρωση προγράμματος - έκθεση δακοκτονίας Μετά το πέρας του ετήσιου προγράμματος δακοκτονίας ο Διευθυντής συνεπικουρούμενος από τους επόπτες δακοκτονίας συντάσσει έκθεση προς το Υπουργείο Γεωργίας, στην οποία περιλαμβάνονται τα ακόλουθα στοιχεία υπό μορφή πινάκων (βλ. Παράρτημα I) Α. Οικονομικά στοιχεία Επιχορηγήσεις και άλλα έσοδα Δαπάνες για χρησιμοποιηθέντα υλικά Δαπάνες για αμοιβές προσωπικού Δαπάνες για οδοιπορικά Λειτουργικές δαπάνες Αμοιβές εργολάβων ψεκασμών Διάφορα άλλα έξοδα Β. Ελαιοκομικά στοιχεία Έκταση και αριθμός ψεκασθέντων ελαιοδένδρων Αριθμός διενεργηθέντων ψεκασμών 28

Έκταση και αριθμός μη ψεκασθέντων ελαιοδένδρων Αναμενόμενη παραγωγή ελαιόλαδου και επιτραπέζιων ελιών Ποσοσστά δακοπροσβολής σε ψεκασθένετες και αψέκαστους ελαιώνες Τα κυριότερα στοιχεία του προγράμματος δακοκτονίας 2003, που παραχωρήθηκαν από το Τμήμα Φυτοπροστασίας της Διεύθυνσης Γεωργίας Μεσσηνίας φαίνονται στον πίνακα 3 (βλ. Παράρτημα I). Πίνακας 3. Τα κυριότερα στοιχεία του προγράμματος δακοκτονίας έτους 2003 στην περιοχή αρμοδιότητας της Διεύθυνσης Γεωργίας Μεσσηνίας Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΣΑ (σε ευρώ) ΕΣΟΔΑ Επιχορηγήσεις και άλλα έσοδα 873.876,00 ΔΑΠΑΝΕΣ Αμοιβές εποχιακού προσωπικού 453.060,00 Δαπάνες για χρησιμοποιηθέντα υλικά 805,00 Αμοιβές εργολάβων ψεκασμών 373.883,00 Υπερωριακές αποζημιώσεις 11.500,00 Οδοιπορικά και εκτός έδρας 20.950,00 Λειτουργικές δαπάνες 9.350,00 Λοιπές δαπάνες 2.050,00 ΣΥΝΟΛΟ ΔΑΠΑΝΩΝ 871.598 Β. ΕΛΑΙΟΚΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ψεκασθείσα έκταση Φυσικά στρέμματα 416.000 Φυσικά ελαιόδενδρα 6.876.058 (α) Ψεκαστικά στρέμματα 965.120 Ψεκασθέντα ελαιόδενδρα 15.952.459 Αριθμός ψεκασμών 2,32 Ποσοστό τελικής ελαιοπαραγωγής 35% Εκτίμηση τελικής παραγωγής Ελαιόλαδο 17.000 τόν Επιτραπέζιες ελιές 380 τόν Αψέκαστα ελαιόδενδρα με παραγωγή 2.238.942 (β) Ελαιόλαδο 4.000 τον Επιτραπέζιες ελιές 100 τόν Αψέκαστα ελαιόδενδρα χωρίς παραγωγή 1.400.000 (γ) Ελαιόδενδρα με ψεκασμούς κάλυψης (από παραγωγούς). 300.000 (δ) Σύνολο ελαιοδένδρων περιοχής Δ.Γ. Μασσηνίας (α+β+γ+δ) 10.815.000 29

4.7. Βιολογική και ολοκληρωμένη καταπολέμηση του δάκου στο Ν. Μεσσηνίας Η βιολογική καλλιέργεια ελιάς στο Ν. Μεσσηνίας άρχισε για πρώτη φορά το 1985 - πριν ακόμη από την επίσημη υιοθεσία της από την Ε.Ε στηριζόμενη στις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες αλλοδαπών βιοκαλλιεργητών και στις εδαφοκλιματικές και διαρθρωτικές συνθήκες γεωργικής παραγωγής στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Μάνης (περιοχή Νεοχωρίου και Σαϊδόνας). Η επιλογή της συγκεκριμένης αυτής περιοχής της Μεσσηνίας δεν έγινε τυχαία μιας και η Μάνη παρουσιάζει πολύ ευνοϊκές συνθήκες για παραγωγή βιολογικού ελαιόλαδου και έχει μερικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: α) Η καλλιέργεια της ελιάς αποτελεί τη μοναδική καλλιέργεια στην περιοχή. β) Οι εκμεταλλεύσεις είναι κατά κανόνα μικρές και πολυτεμαχισμένες. γ) Η καλλιέργεια γίνεται σε αναβαθμίδες κυρίως στις ημιορεινές και ορεινές κοινότητες, με αρκετά πυκνό σύστημα φύτευσης, αλλά σε ακανόνιστη διάταξη λόγω τοπογραφικών ιδιαιτεροτήτων. δ) Ακολουθείται ο παραδοσιακός τρόπος καλλιέργειας, που χαρακτηρίζεται από εισροές ήπιου χαρακτήρα (όσον αφορά λιπάσματα και φυτοπροστατευτικά μέσα) Σήμερα καλλιεργούνται με βιολογικό τρόπο αρκετοί ελαιώνες στο νομό (πίν. 4). Σε αυτούς τους ελαιώνες η αντιμετώπιση των σοβαρών εχθρών της ελιάς βασίζεται κυρίως στην υποστήριξη των φυσικών εχθρών τους (ωφέλιμων) και στη μαζική παγίδευση. Σοβαρότατα προβλήματα για την καλλιέργεια σήμερα αποτελούν ο δάκος στην πεδινή παραλιακή ζώνη, ο ρυγχίτης στις ημιορεινές - ορεινές περιοχές, η καλόκορις στις περιοχές όπου ενδημεί, ενώ σχετικά με τη θρέψη το κυριότερο πρόβλημα έγκειται στον εμπλουτισμό του εδάφους με άζωτο (Ν). 30

Πίνακας 4. Βιολογική καλλιέργεια ελιάς στο Νομό Μεσσηνίας Έτος Αριθμ. Νέων Συμβάσεων Έκταση (στρ) 1995 116 2.443 1996 12 294 1998 26 728 2000 73 2.131 2001 55 1.733 2002 72 3.028 2003 (έως 30-4) 39 588 ΣΥΝΟΛΟ 393 10.945 Πηγή: Διεύθυνση Γεωργίας Ν. Μεσσηνίας Σύμφωνα με τους κανονισμούς της βιολογικής καλλιέργειας, η καταπολέμηση του δάκου θα πρέπει να γίνεται με δολωματικές παγίδες διαφόρων τύπων ή με έντομα παράσιτα του δάκου όπως το Ορΐυε οοποοιογ κ.ά. Στη γεωργική πράξη στους βιολογικά καλλιεργούμενους ελαιώνες ακολουθείται αποκλειστικά ο πρώτος τρόπος. Επειδή όμως η βιολογική καταπολέμηση από μόνη της δεν διασφαλίζει πάντοτε την προστασία του ελαιοκάρπου, υπάρχει η τάση εφαρμογής μέτρων ολοκληρωμένης καταπολέμησης σε πολλούς συμβατικούς ελαιώνες, η οποία αποσκοπεί στη μείωση του δακοπληθυσμού σε χαμηλά επίπεδα εφαρμόζοντας συνδυασμό βιολογικών και συμπληρωματικά χημικών μέσων με στόχο τον περιορισμό του αριθμού των χημικών επεμβάσεων. Τα καλύτερα αποτελέσματα έχει δώσει μέχρι σήμερα ο συνδυασμός της μαζικής παγίδευσης του δάκου με την ανάρτηση στον ελαιώνα πυκνού δικτύου παγίδων και εφαρμογή δολωματικών ψεκασμών όταν απαιτείται. Η τοποθέτηση των παγίδων γίνεται στις αρχές του καλοκαιριού και πριν από την έναρξη των προσβολών του νέου καρπού. Η διάρκεια πλήρους δράσης των παγίδων είναι γύρω στους τρεις μήνες. Λόγω του σχετικά υψηλού κόστους των παγίδων και της περιορισμένης διάρκειας δράσης τους (3 μήνες περίπου) καταβάλλονται προσπάθειες βελτίωσής τους για επιμήκυνση της διάρκειας δράσης τους, ώστε να καλύπτει ολόκληρη την ελαιοκομική περίοδο (περίπου 6 μήνες). 31

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 5.1 Προβλήματα 1. Ο μεγάλος αριθμός του εμπλεκόμενου επιστημονικού και γεωργοτεχνικού προσωπικού (επόπτες, γεωπόνοι, παγιδοθέτες, εργολάβοι ψεκαστές) αποτελεί ένα από τα το αδύνατα σημεία της μεθόδου. Γιατί εάν κάποιοι δεν τηρούν τα καθήκοντά τους και δεν συνεργάζονται αρμονικά μεταξύ τους τα αποτελέσματα δεν είναι ικανοποιητικά. 2. Οι προσλαμβανόμενοι αρχιεργάτες κα παγιδοθέτες δεν είναι πολλές φορές οι κατάλληλοι και δεν προσφέρουν τα αναμενόμενα. Τούτο οφείλεται στην δυσκολία εξευρέσεως αξιόλογου προσωπικού λόγω χαμηλού ημερομισθίου. 3. Η αδυναμία πλήρους και αποτελεσματικού ελέγχου των συνεργείων που ψεκάζουν από το προσωπικό των Δ/σεων Γεωργίας. Η προσπάθεια που καταβάλλουμε κάθε χρόνο για συμμετοχή, στην παρακολούθηση ή έλεγχο των ψεκασμών, όσο το δυνατόν περισσότερων παραγωγών δεν έχει αποδώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα. 4. Οι πλείστοι των παραγωγών κατά τη διάρκεια της δακοκτονίας εφησυχάζουν και μόνο όταν παρατηρήσουν ζημιά ενεργοποιούνται ή διαμαρτύρονται. Πολλές φορές δε οι διαμαρτυρίες και καταγγελίες τους φθάνουν στις Δ/νσεις Γεωργίας τόσο αργά που δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα με νέους ψεκασμούς. 5. Η συνεργασία των OTA με τις Δ/νσεις Γεωργίας είναι στις περισσότερες περιπτώσεις ανύπαρκτη παρά τις προσπάθειες που έχουν καταβληθεί επί σειρά ετών. 6. Η εφαρμογή της Βιολογικής Γεωργίας σε εκτάσεις μέσα στις ψεκαζόμενες περιοχές, δημιουργεί εστίες εκτροφής και πολλαπλασιασμού του δάκου. 7. Μετά την λήξη της περιόδου δακοκτονίας και μέχρι τη συγκομιδή μερικές χρονιές οι κλιματολογικές συνθήκες (θερμοκρασία, υγρασία) είναι ιδανικές για την ανάπτυξη και πολλαπλασιασμό του δάκου, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται προσβολές ή ζημιές στους ελαιώνες των παραθαλάσσιων κυρίως περιοχών. 32

5.2. Προτάσεις 1. Εντατικοποίηση της προσπάθειας εκπαίδευσης και ενημέρωσης όλων των εμπλεκόμενων στη δακοκτονία για τις λεπτομέρειες εφαρμογής της μεθόδου. 2. Ενημέρωση των OTA ή Αγροτικών Συνεταιρισμών με ομιλίες Γεωπόνων ή έντυπο υλικό για τα πλεονεκτήματα της μεθόδου που παρουσιάζονται κατά την εφαρμογή της. Κατά τη γνώμη της Δ.Γ. Μεσσηνίας η συνεργασία των OTA, των Αγροτικών Συνεταιρισμών και των παραγωγών με την υπηρεσία έχει μεγάλη σημασία για την αποτελεσματικότητα του προγράμματος. 3. Η παρακολούθηση και ο έλεγχος των ψεκασμών από τους ιδίους τους ελαιοπαραγωγούς έχει μεγάλη σημασία για την επιτυχία των ψεκασμών και δεν μπορεί να αντικατασταθεί αυτό από το προσωπικό που διαθέτουν οι Δ/νσεις Γεωργίας. 4. Καταλληλότερα άτομα για αρχιεργάτες είναι οι καλοί ελαιοκαλλιεργητές που πονούν για την παραγωγή, γνωρίζουν την ψεκαζόμενη περιοχή και μπορούν να συνεργαστούν με τους γεωπόνους και τους εργολάβους. 5. Έγκαιρη ενημέρωση και έλεγχος των παραγωγών που εφαρμόζουν Βιολογική Γεωργία και τα ελαιόδεντρά τους βρίσκονται μέσα σε ψεκαζόμενες περιοχές, για την υποχρέωσή τους να εφαρμόζουν για την καταπολέμηση του δάκου όσα προβλέπονται στα καλλιεργητικά σχέδια που έχουν υποβάλλει. Εάν δεν καταπολεμούν το δάκο δημιουργούνται εστίες πολλαπλασιασμού του δάκου με αποτέλεσμα να παρατηρούνται προσβολές στην ευρύτερη περιοχή. 6. Έγκαιρη ενημέρωση των παραγωγών ότι με την μέθοδο της δακοκτονίας που εφαρμόεται, προστατεύεται η ελαιοπαραγωγή μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου και ότι εάν μετά την λήξη των ψεκασμών οι κλιματολογικές συνθήκες είναι ευνοϊκές για την ανάπτυξη και εξέλιξη του δάκου (υψηλές θερμοκρασίες, κατάλληλη υγρασία) υπάρχει κίνδυνος να προκληθεί ζημιά στην ελαιοπαραγωγή. Στις περιπτώσεις αυτές πρέπει οι ίδιοι οι ελαιοπαραγωγοί να κάνουν ψεκασμούς καλύψεως (θεραπευτικοί ψεκασμοί) συνεργαζόμενοι με τους τοπικούς γεωπόνους. 33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I ΕΝΤΥΠΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 1. Εγκύκλιος Υπουργείου Γεωργίας για το Πρόγραμμα Δακοκτονίας 2004 2. Ανακοίνωση για πρόσληψη παγιδοθετών 3. Σύμβαση πρόσληψης παγιδοθέτη 4. Εγκύκλιος για εξαίρεση βιοκαλλιεργειών ελιάς από δολωματικούς ψεκασμούς 5. Διακήρυξη μειοδοτικού διαγωνισμού για ανάθεσηέργου ψεκασμών 6. Τύπος προσφοράς εργολάβων ψεκασμών 7. Δελτίο εργασίας παγιδοθετών 8. Πρόγραμμα αλλαγής παγίδων 9. Συγκεντρωτικό δελτίο δακοσυλλήψεων ΙΟ.Ημερύσιο δελτίο εργασίας ψεκασμών 11. Βεβαίωση απασχόλησης οριοδείκτη 12. Μηνιαίο ημερολόγιο απασχόλησης παγιδοθέτη 13. Ενημερωτικό δελτίο τύποι για την ολοκλήρωση των ψεκασμών 14. Πίνακας ελαιοκομικών στοιχείων προγράμματος δακοκτονίας 15. Πίνακας οικονομικών στοιχείων προγράμματος δακοκτονίας 34

Ι Ε Ν ο.349 3. 03. 04 08:14 Ιϋ :ϋ /Μ 3Η PR O ST.FyT.PftR.AG. ΕΑΧ'-ΟΙΟ 3632163 ΡΑ6Ε 1/ 1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΓΕΝ. ΔίΝΣΗ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Δ/'ΝΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΜΗΜΑ Β' Προςίτασίας Φυτών Ταχ. Δ/νση: Ιτπτοκράτους 3-5 101 64 Αθήνα Π ληροφορίες: Μ. Μιχαλάκη Τηλέφωνο: 210 212 4537 ΡΑΧ: 210 36 32 163 Ε-πιβϋ: m.michal3ki@minacr.af Αθήνα 12-3 - 2004 Αριβ. Πρωτ. 97672 ΤΊΡΟΣ: Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις - Δ/νσεις Γεωργίας Ελαιοκομικών Νομών ΘΕΜΑ: «Δακοκτονία 2004» Σχετικά με το αντικείμενο του θέμεπος σας γνωρίζουμε τα ακόλουθα: Για την εκτέλεση του ττρογράμματος συλλογικής καταπολέμησης του δάκου της ελιάς έτους 2004 απαιτείται ως γνωστόν έγκαιρος προγραμματισμός και έναρξη κάποιων ενεργειών. Επειδή κατά την δακική περίοδο του προηγουμένου έτους παρατηρήθηκαν σε μερικές Ν. Αυτοδιοικήσεις καθυστερήσεις στην ανάδειξη εργολάβων ψεκασμών με αποτελέσματα την μη έγκαιρη έναρξη τοσ προγράμματος δακοκτανίας, απαιτείται άμεση ενεργοποίηση πρας την κατεύθυνση αυτή έτσι ώστε να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες (διενέργεια διαγωνισμών σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις της σχετικής νομοθεσίας και υπογραφή συμβάσεων με τους εργολάβους) πολύ πριν αρχίσει η εφαρμογή των ψεκασμών. Για όποια διευκρίνιση στο ισχύον νομικά καθεστώς είμαστε στη διάθεσή σας. Η Δ/νση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής καταβάλει κάθε προσπάθεια για την εξασφάλιση του απαραίτητου εργατοτεχνικού προσωπικού, των απαραίτητων υλικών δακοκτονίας και των πιστώσεων. Αναλυτικά επί των τεχνικών θεμάτων και των λεπτομερειών του προγράμματος θα αναφερθούμε στην 4η Ημερίδα Δακοκτονίας. Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ α.α. Α?!ΣΤ. ΙΩΑΝΝΟΥ υ :'Μ 1 0 Η Α υ ίκ \Δ Α Χ θ α Ό ) Λ ^ ο ΐί ν «ι Ζ Χ Χ. <Κν 35

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Δ/ΝΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Ταχ. Δ/νση. Διοικητήριο Πληρ. I. Κυριακόπουλος Τηλ. 27210-44206 και 44228 Καλαμάτα 18-5-2004 Αριθμ. Πρωτ. ΛΑΚ 96 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ Η Δ/νση Γεωργίας και Κτηνοτροφίας Μεσσηνίας, επιτροπή δακοκτονιας γνωστοποιεί ότι δέχεται αιτήσεις για αργιεργάτες και παγιδοθέτεο των ιι/εκαιοιιένων δημοτικών διαμερισιιάτων που αναρτούν αέγρι 60 παγίδεο και εργάτες αποθήκης στο αεροδρόίΐιο Τριόδου. Οι αιτήσεις θα υποβάλλονται στο γραφείο 228 του 2ου ορόφου του διοικητηρίου. Προθεσμία υποβολής αιτήσεων (10) δέκα ημέρες από την επομένη μέρα της δηυμοσίευσης. Η απασχόληση θα είναι μέγρι 60 παεροιιίσθια και θα αφορά το χρονικό διάστημα από Ιούνιο μέχρι Νοέμβριο.Θα λαμβάνονται υπόψη μεταξύ των άλλων η προηγούμενη συνεργασία με την υπηρεσία στο αντικείμενο της εργασίας, η εμπειρία και η εντόπιότητα. Πληροφορίες και αιτήσεις (έντυπα ) από την Δ/νση Γεωργίας και Κτηνοτροφίας Μεσσηνίας (γραφείο 228) 2ου ορόφου, στο Διοικητήριο, τηλέφωνο 27210-44228. Α.- ό\ Ε Ν Λ\ Ο Δ/ΝΤΗΣ δ α κ ο κ τ ο ν ια ς I. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ 36

ΣΥΜΒΑΣΗ Νο Πρόσληψης παγιδοθέτη δακοκτονίας. - / Σήμερα την του μηνός Ιουνίου του έτους 2004 ημέρα... Στη Δ/νση Γεωργίας και Κτηνοτροφίας Μεσσηνίας οι υπογράφοντες: 1. Δημητρακόπουλος Ιωάννης ενεργών ως Δ/ντής Δακοκτονίας και έχοντας υπόψη την αριθμ /2004. απόφαση της Επιτροπής Δακοκτονίας Μεσσηνίας που αφορά την πρόσληψη προσωπικού δακοκτονίας και πάρθηκε με βάσει. Α) Τις διατάξεις του Ν. 2190/94 περί συστάσεως ανεξάρτητης αρχής για την επιλογή προσωπικού και ρύθμιση θεμάτων διοίκησης. Β)Την 96/18-5-2004 ανακοίνωση της Δ/νσης Γεωργίας και Κτηνοτροφίας Μεσσηνίας για την πρόσληψη παγιδοθετών-αρχιεργατών-εργατών αποθήκης. Γ) Την αριθμ. Πρωτ. 248138/10-5-2004 έγγραφο της Δ/νσης Προστασίας Φυτικής Παραγωγής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων περί προσλήψεω ς εποχιακού προσωπικού δακοκτονίας. Δ)Την αριθμ.πρωτ /2004 αίτηση του δεύτερου των συμβαλλομένων 2. κάτοχος του ΑΔΤ Α.Φ.Μ κάτοικος Μεσσηνίας, συνομολογούν και συναποδέχονται τα παρακάτω. ΑΡΘΡΟ 1 Ό πρώτος των συμβαλλομένων με την ιδιότητα του Δ/ντή Δακοκτονίας προσλαμβάνει τον δεύτερο των συμβαλλομένων και αυτός αναλαμβάνει τα καθήκοντα του παγιδοθέτη δακοκτονίας.για την περίοδο δακοκτονίας από 1 μέχρι 60. ημερομίσθια. Μετά την πάροδο της ημερομηνίας αυτής η παρούσα σύμβαση λύεται αυτομάτως χωρίς καμμία άλλη προειδοποίηση και χω ρίς ο προσλαμβανόμενος να έχει δικαίωμα αποζημίωσης λόγω της λύσης της σύμβασης. ΑΡΘΡΟ 2 Τα καθήκοντα και οι όροι του προσλαμβανόμενου είναι τα οριζόμενα στην από τον Ιούνιο 2004 εγκύκλιό μας ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ παγιδοθέτη δακοκτονίας. ΑΡΘΡΟ 3. Η αμοιβή του προσλαμβανόμενου είναι η, προβλεπόμενη από τις αποφάσεις του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμω ν την Σ.Σ.Ε και υπόκειται στις νόμιμες κρατήσεις. ΑΡΘΡΟ 4 Η Επιτροπή δακοκτονίας διατηρεί το δικαίωμα να διακόψει την παρούσα σύμβσση πριν την παραπάνω ημερομηνία λήξης με αιτιολογημένη απόφασή της. Τα ανωτέρω συμφώνησαν και συναποδέχθηκαν οι συμβαλλόμενοι και για την διαπίστωσή του συντάσσεππ η παρούσα σε δύο [2] όμοια πρωτότυπα, και υπογράφονται όπως παρακάτω, πήρε δε ο καθένας των συμβαλλομένων ένα πρωτότυπο. ΟΙ ΣΥΜΒΑΛΛΟΜΕΝΟΙ Ο Δ/ΝΤΗΣ ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑΣ ΙΩΑΝ.ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ 37

1 ΝΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 3ΜΑΡΧ1ΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΝΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ νιήμα ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑ 29-5-2003 ιχ. Δ/νση. Διοικητήριο ΑΡΙΘΜ. ΠΡΩΤ. ΔΑΚ 248 ^ηρ. Γ.Σταθουλόπουλος ΠΡΟΣ. Π Δ )λ. 27210-44207 ΞΜΑ: Εξαίρεση βιοκαλλιεργητών ελιάχ Γ0 τους δολωματικούς ψεκασμούς για την ιταπολεμηση του δάκου της ελιάς.. / Σας γνωρίζουμε ότι μέσα στα όρια των Δημοτικών διαμερισμάτων, στα οποία εφαρμόζεται το όγραμμα καταπολέμησης του δάκου της ελιάς με δολωματικούς ψεκασμούς.υπάρχουν και ελαιώνες ραγωγών που ακολουθούν το πρόγραμμα της Βιολογικής Γεωργίας (Καν. ΕΟΚ 2092/91). Τα ελαιόδενδρα ιν καλλιεργητών αυτών εξαιρούνται από τους ψεκασμούς δακοκτονίας. Στον επισυναπτόμενο πίνακα ιίνονται αναλυτικά το Δημοτικό-Κοινοτικό Διαμέρισμα, το ονοματεπώνυμο των βιοκαλλιεργητών και ο ιθμός των ελαιοδένδρων. Παρακαλούνται όσοι εμπλέκονται στο πρόγραμμα καταπολέμησης του δάκου και οι βιοκαλλιεργητές να ταβάλουν κάθε προσπάθεια για να αποφύγουν τον ψεκασμό των ελαιοδένδρων που αναφέρονται στον ^ακα και συγκεκριμένα: Οι τομεάρχες δακοκτονίας να συνεργαστούν με τους εργολάβους και τους αρχιεργάτες και να δώσουν τις απαραίτητες οδηγίες. Οι εργολάβοι να ενημερώσουν τους ψεκαστές και να συνεργάζονται με τους αρχιεργάτες και τους βιοκαλλιεργητές. Οι βιοκαλλιεργητές να σημαδεύουν με κατάλληλα εμφανή μέσα (έγχρωμες ταινίες μεγάλου πλάτους ή άλλους τρόπους ) τα ελαιόδενδρά τους, να συνεργαστούν με τους εργολάβους, αρχιεργάτες και ψεκαστές για την αποφυγή του ψεκασμού των ελαιοδένδρων τους. Η επί τόπου παρουσία τους κατά τον ψεκασμό είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος αποφυγής των ψεκασμών. 3ι βιοκαλλιεργητές επίσης είναι υποχρεωμένοι να εφαρμόζουν τους τρόπους και μεθόδους προστασίας ς ελαιοπαραγωγής τους από το δάκο, όπως αναφέρονται στα καλλιεργητικά σχέδια που έχουν υποβάλλει ην Υπηρεσία μας για να μην αποτελούν οι ελαιώνες τους εστίες πολλαπλασιασμού του δάκου. Κατά την διάρκεια της περιόδου δακοκτονίας θα παρακολουθήσουμε την πραγματοποίηση ή όχι των ραπάνω αναφερομένων και όσοι βιοκαλλιεργητές δεν τα έχουν πραγματοποιήσει θα αποκλειστούν από πρόγραμμα της Βιολογικής Γεωργίας. I. Δ. Επόπτες και Τομεάρχες δακοκτονίας Βιοκαλλιεργητές που αναφέρονται στον επισυναπτόμενο πίνακα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Δ/ΝΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑ 23-4-2003 Ταχ.Δ/νση.Διοικητήριο Αριθμ.Πρωτ. ΔΑΚ 103 Πληρ. Απ.Παπαδόπουλος Τηλ.07210-95831 Fax. 07210-93088 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗΣ Ανοικτού τακτικού μειοδοτικού διαγωνισμού προς ανάδειξη Εργολάβων για τον ψεκασμό ελαιώνων. Η ΔΛση Γεωργίας και Κτηνοτροφίας Μεσσηνίας προκηρύσσει την διενέργεια τακτικού μειοδοτικού διαγωνισμού με έγγραφες και σφραγισμένες προσφορές, προς ανάδειξη εργολάβων για την εκτέλεση δολωματικών ψεκασμών από το έδαφος για την καταπολέμηση του δάκου της ελιάς από Ιούν ιο 2003 έως Νοέμβριο 2003 σε ελαιώνες του Ν.Μεσσηνίας με συνολικό αριθμό ελαιοδένδρων 7.500.000 περίπου. Οι προσφορές θα αναφέρονται σε τιμή κατά ψεκαζόμενο ελαιόδενδρο και κάθε εργολάβος μπορεί να κάνει προσφορά το ανώτερο για 250.000 ελαιόδενδρα ψεκαζόμενα. Ο διαγωνισμός θα γίνει στις 16-5-2003 ημέρα Παρασκευή και ώρα 10.00 π.μ. στην αίθουσα του ΕΘΙΑΓΕ -ΛΑΚΩΝΙΚΗΣ 85- ΚΑΛΑΜΑΤΑ. Σε περίπτωση αγόνου αποτελέσματος, ο διαγωνισμός θα επαναληφθεί την 23-5-2003 ημέρα Παρασκευή στην ίδιο τόπο την ίδια ώρα. Στο διαγωνισμό μπορούν να λάβουν μέρος Έλληνες πολίτες ηλικίας μέχρι 65 ετών και Αγροτικοί Συνεταιρισμοί ή Ενώσεις Αγροτικών Συν/σμών, που έχουν ιδιόκτητα ή ενοικιαζόμενα ψεκασιικά μηχανήματα ή μπορούν να συγκροτήσουν ανάλογα συνεργεία εργατών με χειροκίνητους ψεκαστήρες. Λεπτομέρειες για τους όρους της διακήρυξης καθώς και για τις περιοχές που αφορά, μπορούν να ζητήσουν οι ενδιαφερόμενοι από τη Δ/νση Γεωργίας και Κτηνοτροφίας Ν.Μεσσηνίας Τηλ.. 0721095831 και 0721044228 στα γραφεία 206 και 228 Διοικητήριο, 2^ όροφος. ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΙΑΝΟΜΗΣ Γ 1. Τοπικές εφημερίδες... ~- 0 ΠΡΟΕζ^ΡΟΣ 2. Τοπικοί ραδιοφωνικοί και τηλεοπτ.σταθμοί '-TFE:ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ 3. Δήμοι και Πρόεδροι Αγρ/κών Συν/σμών/ ΔΑΚΟΚ3-ΟΝIΑΣ 3. Ένωση Αγροτικών Συν/σμών Μ εσσηνίάς^^τ ^^^ξ^ή- 2.. 4. Γραφεία Γεωργικής Ανάπτυξης Υπηρεσίας-μχϊςΈΡϊ7 -/ ' "ΕΔΗΝΙΗΤΡΑΚΟΠΟ ΥΑΟΣ 39

Υπόδειγμα Προσφοράς ΠΡΟΣΦΟΡΑ Ο υπογεγραμμένος...του... Εργολάβος ψεκασμών, κάτοικος [ακριβής διεύθυνση]......τηλέφωνο...προσφέρω για τον ψεκασμό των ελαιοδένδρων των παρακάτω Δήμων και.κοινότητας τις αντίστοιχες τιμές για κάθεψ/εκαζόμενο ελαιόδενδρο. ΔΕΙ ΜΟΣ -ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΨΕΚΑΖΟΜΕΝΑ ΕΛΑΙΟΔΕΝΔΡΑ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝΗ ΤΙΜΗ ΑΝΑ ΨΕΚΑΖΟΜΕΝΟ ΕΛΑΙΟΔΕΝΔΡΟ [ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΩΣ] 1. 2. "Λ 2). 4. 5. 6. 7. 8. 9. Δηλώνω ό τι. 1. Έλαβα γνώση των όρων της αριθμ. 57/16-4-2004 διακήρυξης και αποδέχομαι ανεπιφύλακτα. 2. Θα χρησιμοποιήσω τα παρακάτω ψεκαστικά μέσα. Α] Ψεκαστικά συγκροτήματα... Β] Ψεκαστικά συνεργεία [7 άτομα με ψεκαστήρες πλάτης ]... 3. Η προσφορά ισχύει μέχρι... [πρέπει να έχει ισχύ για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο του ενός [1] μηνός. --------------------/ / /2004 ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ 40

λα Ρ Χ ΙΑ Κ Η Α Υ ΤΟ Δ ΙΟ ΙΚ Η Σ Η ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ,ΘΥΝΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑΣ & ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ... (/..Ο -.^'ώ ί... ΣΥ Ν Ε Ρ Γ Ε Ι0... Τ ).. η %.}.... ΔΕΛΤΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΑΓΙΔΟΘΕΤΩΝ Της...,,...200.3... ΕΚΤΕΛΕΣΟΕΙΣΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ Α ^Α Α Ω Θ Ε ^Τ Α ΥΑΙ5 Α Α. Α.

ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Δ/ΝΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑ 2004 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΛΛΑΓΗΣ ΠΑΓΙΔΩΝ ΜΗΝΑΣ ΠΕΝΘΗΜΕΡΟ Νο ΠΑΓΙΔΩΝ 1-30 30-60 60-90 ΙΟΥΝΙΟΣ 4 17 18 19 5 21 22 23 6ο 26 28 29 ΙΟΥΛΙΟΣ 1 1 2 3 2 6 7 8 3 12 13 14 4 16 17 19 5 21 22 23 6ο 26 27 28 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1 2 3 4 5 6ο 2 6 11 16 21 26 3 7 12 17 23 27 1 1 2 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2 6 7 3 11 13 4 16 17 ΟΚ I ΩΒΡΙΟΣ - 0 9 13 18 24-2ε5 3 8 14 5 21 22 18 6 27 28 23 29 1 1 2 2 6 7 4 3 11 12 8. 4 16 18 13 5 21 22 19 6 26 27 23 29 Η ΑΠΑΝΑΡΤΗΣΗ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΣΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΛΛΑΓΗ ( 2 6 ^ - ^ Ο ΚΤΩΒΡΙΟ Υ). 29 42

ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ Α Υ ΤΟ Δ ΙΟ ΙΚ Η ΣΗ Μ Ε Σ Σ Η Ν ΙΑ Σ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑΣ & ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΣΥΛΛΗΨΕΩΙ ΔΑΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑ 2000 Μ ήν«ς 1 ΙενΟήμερο Αύςων Αριθμός ΣΥΝΕΡΓΕΙΟ ΣυλληφΟέντες στις Παγίδες Δάκοι Ημερομηνίες Σύνολον πενθημέρου Παγίδες σε ενέργεια Μέσος όρος Π α ρ α τη ρ ή σ ε ις 1 4^ Ι-κ) 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Σ Υ Ν Ο Λ Ο Ο ΓΟΜΕΑΡΧΙ1Σ V ί ΧΓ.ΪΜ3Λ μ -4 ν'. «*ί.1.

ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑΣ & ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ ΤΜ Η Μ Α ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣ1ΑΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΨΕΚΑΣΜΩΝ ΔΑΚΟΚΤΟΝ1ΆΣ ( από εδάφους) Δ α κ ο κ το ν ία 200 Τομέας... Κοινό της... Εργολάβος... Τυμεάρχης... ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΙΊΙΌΣΩΠΙΚΟΥ Είδος εκτελούμενης εργασίας Τ η ς... (η μ ερ ο μ η νία ) Σύνολο Ποσοτ. Ψεκ. - Διαλυμ. ΚαταναλωΟέντα φάρμακα Πρωτεΐνη Εντομοκτόνο Ο Επόπτης Δακοκτονίας Ο Εργολάβος Ο Τομεάρχης

Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Δ Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ ΙΑ Ν Ο Μ Α Ρ Χ ΙΑ Κ Η Α Υ ΤΟ Δ ΙΟ ΙΚ Η Σ Η Μ ΕΣΣΗΝΙΑΣ Δ /Ν Σ Η ΓΕ Ω Ρ ΓΙΑ Σ & Κ ΤΗ Ν Ο ΤΡΟ Φ ΙΑ Σ Μ ΕΣΣΗ Ν ΙΑΣ Τ Μ Η Μ Α Φ Υ ΤΟ Π ΡΟ ΣΤΑΣΙΑΣ Β Ε Β Α I Ο Σ Η Βεβαιώνεται ότι ο...... παρακολούθησε τα ψεκαστικά συνεργεία τις παρακάτω ημερομηνίες για τον ψεκασμό των ελαιοδένόρων του Δ.Δ... του Δήμου...... 200... Ο ΤΟΜΕ ΑΡΧΗ Σ (Υπογραφή - Ονοματεπώνυμο)

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΓΕΩΡΠΑΣ & ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΗΜΕΡΟΛΟΠΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΩΝΥΜΟ...ΟΝΟΜΑ... ΠΑΠΑΟΘΕΤΗ Η ΑΡΧΙΕΡΓΑΤΗ ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑΣ... ΜΗΝΑΣ...200. ΗΜΕΡ/ΝΙΑ ΕΚΤΈΛΕΣΘΕΕΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΠΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Βεβαιώνεται η εκτέλεση της παραπάνω εργασίας. Σύνολο Ημ/σθίων ( ) Ημ/νία Ο Τομεάργης (Υπογραφή - Ονοματεπώνυμο) 46

ΛΑΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Δ/ΝΣΗ ΓΞίϊΡΓΙΑΣ /»: '/Τ 1 λ ι Η ΝΟΤΑ Οφ ΙΑ ΤΗΗΪΊΑ φ ΥΤΘΠΡ ΟΣΤ Αΐ;ΑΖ Τοχ. Δ/'νοπ: Δ1ο ικητήρ ια Πληρ : Α.Παπαδόπουλος Τη λ. 95831, 14206 ΘΕΜΑ : Τέλος ψεχ ασυύν 0 0 X 0 Κ τον ΐ' Καλαμάτα 3 1Ο-?003 *Σ Αρι9μ.Ποωτ. ΛΑΚ Ιί> ) Ο ΠΡΟΣ: Δήμους και Κοινότητα Λ Ζ ' Τ I Τ Υ Γι 0 Υ Από την /νση Γεωργίας κιηνατροψιας πεαοπ.νιας, επιτροπή δακοκτονιας, αναχ ο ινούται ΟΤ ι ο τελ ευ τα ίος ικόζ ψεκασμός δακοκτονιας, ο οπαίος έχει ήδη αρχίσε: θα ολοκληρωθεί στις αρχές Νοεμβρίου. Η συγκομιδή του ελαιοκάοπου ττρέττει να αρχίσει τουλάχιστον 3 εβδομάδες μετά τον ψεκασμό σε κάθε περιοχή- } Οι παραγωγοί, σι οποίοι 6α καθυστερήσουν την συγκομιδή πέρα ανο τ<ζ Μομεβρίου θα ποέπει να παρακολουθούν τον ελαιόκαρπο των ελάιοδένορων τους και εφ'όσον διαπιστώσουν όακοπροσβολήν άνυ του 5% 6α πρέπει να διενεργήσουν δεκασμό καλύψεως με δικά τους μέσα, αφού αυμβαυλευθούν Γεωπόνο και προσέξουν ιδιαιτέρως τις οδηγίες του εντομοκτόνου, το οποίον θα χρησιμοποιήσουν, κυοίως ως προς την χρονικήν απόσταση μεταξύ ψεκασμού και συγκομιδής. Όσοι ελαιοπαραγωγοί θα συγκομίσουν ενωρίς τον ελαιόκαρπο και δεν μπορούν να περιμένουν 3 εβδομάδες μετά τον τελευταίο ψεκασμό, πρέπει να ευρίσκονται κατά την διάρκεια των ψεκασμών στους ελαιώνες τους και να συνεννοούνται με τους Γεωπόνους - Τομεάρχες και τους εργολάβους για ειδική αντιμετώπιση των ελαιοκτημάτων τους. 47

Π I Ν Α Κ Λ Σ I ΕΚΤΑΣΗ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ Μ έθ ο δ ο ς Φ υ σ ικ ά Ψ ε κ α σ τικ ά Α ρ ιθ μ ό ς δ ιε ν ε ρ γ η θ έ ν τ ω ν ψ ε κ α σ μ ώ ν Κ α τ α π ο λ έ μ η σ η ς Σ τρ έμ μ α τα Ε λ α ιό δ ε ν τρ α Σ τρ έ μ μ α τ α Ε λ α ιό δ ε ν τρ α. (Μ έσ ο ς ό ρ ο ς ) 5=3:1 Π ο σ ο σ τό τ ε λ ικ ή ς Τ ε λ ικ ή ε κ τιμ ώ μ ε ν η π α ρ α γ ω γ ή ε λ α ιο π α ρ α γ ω γ ή ς σ ε τ ό ν ν ο υ ς ε π ί τ ο ις % μ ια ς π λ ή ρ ο υ ς ε σ ο δ ε ία ς Λ ά δ ι Β ρ ώ σ ιμ ε ς Ε λ ιές 1 2 3 4 5 6 7 8 Δ ο λ ω μ α τ ικ ο ί Ψ ε κ α σ μ ο ί α. Από εργολαβίες Η 6 0ΰΟ έ.β τία τ'β ls.qs2.hs9 "2- / 3*2- '3 3 1Τ Οο ο 2>&0 β. Από κλασικά σ υνεργεία Σ Υ Ν Ο Λ Ο Δ ο λ ω μ α τ ικ ο ί ψ ε κ α σ μ ο ί ε κ τό ς π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς.. Ψ ε κ α σ μ ο ί κ ά λ υ ψ η ς Α ψ έ κ α σ τ ο ι ε λ α ιώ ν ε ς με 3 οο ο ο Ν ΰ Ο (Ζ ο π α ρ α γ ω γ ή ο <οο ( <0 Ο Α ψ έ κ α σ τ ο ι ε λ α ιώ ν ε ς χ ω ρ ίς π α ρ α γ ω γ ή 1Ά00.<0(0 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 1 &.β ΐίο * 2 9, Ο

ΠΙΝΑΚΑΣ Vil ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ,Ο Δ Α σ ε ό λ ο ιπ α 2002 (1) κοι (2) ιχ ο ρ η γ ή σ ε ις α ϊτό Κ ρ α τικ ό Π ρ ο ϋ π ο λ ο γ ισ μ ό 114771/11-11-2003 3 0 3 0 0 0,Μ 3 S 3 ^ 0 C,0 0 (í c -o á a Qvo.oo Σ Υ Ν Ο Λ Ο ιχ ο ρ η γ ή σ ε ις α π ό Ε υ ρ ω π α ϊκ ή Έ ν ω σ η [111123/24-9-2003 αοο.οοο,οο 4 o o 0 0 0,0 0 : Ο Δ Α σ ε Α κα θ ά ρ ισ τες αμοιβές τομεαρχώ ν και Κ α λύφ θ η κα ν α π ό π ισ τ ώ σ ε ις ΚΠ εργατοτεχνικού προσω π ικού R 9 l C j, 2 T Α μ ο ιβ ές εργολάβω ν ψεκασμώ ν Ο δοιπ ο ρικά έξοδα - εκτός έδρας EE ΣΥΝΟΛΟ σε 9 X 0 4 ^ 4 ^ v U 3 o s?, a < 3 α π ο ζη μ ειώ σ εις - I f l P f i g f f l.. Υ π ερ ω ρ ίες - i i X o n 7feS i í W Μ ετα φ ορικά 2Μ,S 9 Χ Ί 9 # 3 3 Ε νοίκια 1 7 5 ςο ust O TE I M. o r... v j s a. t o ------------- 3^ 1ί 3T u t, i 1 o Π ρομήθεια υλικώ ν 2x1 o n Δ η μ ο σ ιεύ σ εις Λ ο ιπ ές Δ απ ά νες Y 'M M K - --------------- Σ Υ Ν Ο Λ Ο Ε Ξ Ο Δ Ω Ν Π Τ Μ τ Ώ ν a m a j a? o q ) f f s l o ' π στροφ ή σ τον ΕΛΕΓΕΓ! ΥΠΟΛΟΙΠΟ για μεταφορά το 2004 ιτ ά ν ε ς γ ια δ ιε ξ α γ ω γ ή Κ α λύφ θ η κα ν από π ισ τ ώ σ ε ις I ρ α μ α τ ικ ώ ν ε ρ γ α σ ιώ ν ΚΠ 1 ΕΞ Σύνολο σ ε ΣΥΝΟΛΟ ΔΑΠΑΝΩΝ 1 1 r --------------- 49

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΣΧΕΤΙΚΟ ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑΣ 50

εικ. 1 Ακμαίο άτομο δάκου εικ. 2 Ωό του δάκου μέσα σε καρπό εληάς εικ. 3 Σοβαρές ζημιές σε καρπούς εληάς εικ. 4 Αναπτυγμένη προνύμφη στη στοά της

ε3κ. 6 Παγίδα τύπου Mc Phaäl εικ. * f- Νύμφη στη προνυμφική 0TOQ ς'λ

Αιάφοροι τύποι παγίδων 53

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ανώνυμος. 1994. Βιολογική καλλιέργεια της ελιάς. 1 Πανελλήνιο Συνέδριο Βιολογικής Γεωργίας Εκδ. ΔΗΩ. Αθήνα 2. Ανώνυμος. 1990. Καταπολέμηση του Δάκου της ελιάς. Διεύθυνση Γεωργίας Μεσσηνίας (Ενημερωτικό φυλλάδιο). Καλαμάτα. 3. Γιαμβριάς, X. 1998. Εντομολογικοί εχθροί της ελιάς. Εκδ. Σταμούλη. Αθήνα. 4. Ζερβούδης, Γ. και Συγγελάκης, X. 1986. Ο Δάκος της ελιάς. Εκδ. Ελαιουργική. Αθήνα 5. Ηλιόπουλος Α. 1994. Εδική Φυτοπροστασία Δενδρωδών Καλλιεργειών. ΤΕΙ Καλαμάτας. 6. Κυριακόπουλος, Γ. Γεωπόνος Πρ/νος Τμήματος Φυτοπροστασίας Διεύθυνσης Γεωργίας Μεσσηνίας (Προσωπική συνέντευξη). 7. Μπρούμας, Θ. 1995. Ο Δάκος της ελιάς. Βιολογικές και Βιοτεχνολογικές μέθοδοι αντιμετώπισής του. Γεω ργία- Κτηνοτροφία 2:44-54 8. Ποντικής Κ. 1992. Ελαιοκομία. 3η έκδοση. Εκδόσεις Α. Σταμούλη. Αθήνα 9. Ραγκούσης, Ν. 1993. Αντιμετώπιση του Δάκου με μαζική παγίδευση. Γ εωργία - Κτηνοτροφία 7:60-62 ΙΟ.Χανιωτάκης, Γ. 1991. Εναλλακτικές λύσεις καταπολέμησης του Δάκου. Γεωργική Τεχνολογία τεύχ. Ιουνίου : 48-51 54