ΘΕΜΑ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΘΗΡΑΪΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΙΑΣΩΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑ ΟΣΙΑΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Μάρκος Εµµ. Καφούρος Πρόεδρος Ένωσης Συν/σµων Θηραϊκών Προϊόντων. Σαντορίνη, δηµιούργηµα των σεισµικών δονήσεων και των αλλεπάλληλων ηφαιστειακών εκρήξεων. Τόπος συναρπαστικός, µε άγριες οµορφιές και απόκρηµνες πλαγιές όπου εναλλάσσονται τα πολύχρωµα ηφαιστειακά πετρώµατα. Πεδιάδες κατάφορτες µε αµπέλια, που κοµµατιάζονται από φοβερούς βάραθρους. Σε αυτόν τον τόπο έφθασε το αµπέλι λίγο πριν το 2.000 π.χ. και επέλεξε να εγκατασταθεί µόνιµα. Ένα από τα παιδιά του, το Ασύρτικο βρήκε στις απόκρηµνες ηφαιστειακές πλαγιές του νησιού, το πιο φιλόξενο περιβάλλον, ενώ στα χέρια των Σαντορινιών κλαδευτάδων βρήκε τον πιο στοργικό τρόπο µόρφωσής του, αγκαλιά µε την µάνα γη. Σε ανταπόδοση της ζεστής αυτής φιλοξενίας, το Ασύρτικο της Σαντορίνης, υποσχέθηκε να δώσει τους πιο γλυκούς του χυµούς για να θρέψει τον Σαντορινιό αγρότη, και να µην εγκαταλείψει ποτέ το νησί ακόµη κι αν έκανε την εµφάνιση του, στους αµπελώνες όλου του κόσµου, το φοβερό έντοµο της φυλλοξήρας. 1
Η αµπελοκαλλιέργεια αποτέλεσε έκτοτε την κύρια γεωργική δραστηριότητα των κατοίκων της Σαντορίνης και µέσω της εµπορίας του κρασιού, αναπτύχθηκαν η ναυτιλία, η ναυπηγική και το εµπόριο. Όλα αυτά µέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση, εποχή που κλείνουν οι εκκλησίες και τα λιµάνια στη ρώσικη επικράτεια. Η Σαντορινιά οινοπαραγωγή του Βινσάντο, που έβρισκε διέξοδο στα ισκοπότηρα των Ορθόδοξων Ρωσικών Εκκλησιών, δέχθηκε ένα τεράστιο πλήγµα, ενώ µαζί της χάθηκε και η παροικία των Σαντορινιών εµπόρων που είχε εγκατασταθεί στα λιµάνια της Οδησσού και του Τανγκαρόγκ Η παγκόσµια οικονοµική συγκυρία, δεν επέτρεψε στις αγορές της εποχής όπως ήταν η Μασσαλία, να απορροφήσει όλη την παραγωγή της Σαντορίνης. Έτσι λοιπόν µετά από αιώνες µια νέα καλλιέργεια αυτή της µικρόκαρπης τοµάτας, που µόλις πριν µερικά χρόνια είχε κάνει την εµφάνισή της στο νησί, πήρε τα πρωτεία στην καλλιέργεια. Για πρώτη φορά στην ιστορία του νησιού, εκριζώνονται αµπέλια και φυτεύονται µε τοµατάκι Σαντορίνης, αφού τα άριστα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά της, έχουν καταστήσει το προϊόν πολύ δηµοφιλές στις αγορές. Από την χωρική παρασκευή του πελτέ, γρήγορα µεταβαίνουµε στην βιοµηχανική, αφού κατασκευάζονται εννέα µεγάλα εργοστάσια παρασκευής τοµατοπολτού τα επόµενα σαράντα χρόνια. 2
3
Παρά τα δύσκολα χρόνια που περνάει παγκοσµίως η εµπορία του κρασιού, ο Σαντορινιός αγρότης δεν αφήνει τη µεγάλη του αγάπη τον αµπελώνα. 4
Προκειµένου να ανταπεξέλθει στις πολύ µικρές τιµές που απολαµβάνουν τα σταφύλια, καταφέρνει να αυξήσει το αγροτικό του εισόδηµα από τους αµπελώνες, µε την συγκαλλιέργεια της φάβας. Η φάβα, ένα γηγενές είδος λαθουριού, το Lathyrus clymenum, καλλιεργείται συστηµατικά και αποτελεί βασικό είδος διατροφής στη Σαντορίνη πριν από την Μινωική έκρηξη του Ηφαιστείου, σύµφωνα µε τα ευρήµατα των αρχαιολόγων. Από την συγκαλλιέργεια της φάβας µε το αµπέλι, ο Σαντορινιός αγρότης καταφέρνει, αφ ενός να αυξήσει το εισόδηµά του κατά 80%, αφ ετέρου να παράγει και εισάγει στην αγορά ένα µοναδικό προϊόν που γρήγορα γίνεται περιζήτητο, χάριν της υψηλής διαιτητικής του αξίας και της µοναδικής γεύσης του. Σε αυτούς τους ρυθµούς κινήθηκε ο πρωτογενής τοµέας στη Σαντορίνη µέχρι το 1956, την - εποχή του µεγάλου σεισµού, που κατέστρεψε τις υποδοµές και άρχισε το µεγάλο µεταναστευτικό ρεύµα των κατοίκων προς τα αστικά κέντρα και ερήµωσε το νησί. - την ίδια εποχή ξεκινούσαν στην υπόλοιπη Ελλάδα, οι αρδεύσεις, οι χηµικές λιπάνσεις και η χρήση φυτοπροστατευικών σκευασµάτων µε έµφαση στην ποσοτική παραγωγή και δευτερευόντως στην ποιότητα Σε αυτές τις νέες συνθήκες, οι µικρές παραγωγές της Σαντορινιάς γης φαίνεται ότι δεν είχαν καµία τύχη, αφού δεν µπορούσαν πια να στηρίξουν µε κανένα τρόπο το εισόδηµα του παραγωγού. Για τρεις ολόκληρες δεκαετίες ο πρωτογενής τοµέας ήταν σε συνεχή συρρίκνωση. Οι παραδοσιακές κάναβες κλείνουν η µία µετά την άλλη. Από τα εννέα εργοστάσια τοµατοπολτού, λειτουργεί ένα µόνο το ΣΑΝΤΟ, της Ένωσης Συν/σµων Θηραϊκών Προϊόντων, ενώ για την αποθήκευση της παραγωγής κρασιού, επιστρατεύονται ακόµη και οι οµβροδεξαµενές του νησιού. 5
Στα 75.000 στρέµµατα της συνολικής επιφάνειας της Σαντορίνης καλλιεργούνται σήµερα: - 13.000 στρέµµατα αµπελώνων, όπου διασώζονται περίπου 30 σπάνιες γηγενείς Ελληνικές ποικιλίες αµπέλου. - 2.000 στρέµµατα σιτηρών (κυρίως κριθάρι). - 2.000 στρέµµατα φάβας Σαντορίνης. (Υπερδιπλασιασµός στρεµµάτων την τελευταία τριετία) - 1.000 στρέµµατα κηπευτικών, µεταξύ των οποίων 410 στρέµµατα τοµατάκι Σαντορίνης. (Αύξηση στρεµµάτων την τελευταία τριετία 170%) Οι δράσεις της Ένωσης Συνεταιρισµών Θηραϊκών Προϊόντων, για την διάσωση και την ανάπτυξη των ντόπιων καλλιεργειών ήταν: Α. Για τον αµπελώνα: - Κατασκευή σύγχρονου οινοποιείου και εφαρµογή της σύγχρονης οινοποίησης - ηµιουργία φυτωρίου αµπέλου από ντόπιο πιστοποιηµένο γενετικό υλικό. - ηµιουργία αµπελογραφικής συλλογής από τις γηγενείς ποικιλίες. - ηµιουργία Οµάδας Παραγωγών για όλους τους αµπελουργούς του νησιού, για την αξιοποίηση των Εθνικών και κοινοτικών πόρων. - Η αναδιάρθρωσης του αµπελώνα της Σαντορίνης, σύµφωνα µε την υπάρχουσα νοµοθεσία. - Ένταξη του αµπελώνα της Σαντορίνης στα Αγροπεριβαλλοντικά Προγράµµατα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης (Μέτρο 3.15). - 6
- Βιολογική καλλιέργειας των αµπελώνων της Ένωσης, µε σεβασµό στο παραδοσιακό κλάδεµα και στην ήπια καλλιεργητική πρακτική. - Συµβολή της Ένωσης στη σύνταξη του φακέλου, της θεσµικής κατοχύρωσης της ονοµασίας Βινσάντο. 7
- Προώθηση προγράµµατος κλωνικής επιλογής των γηγενών Θηραϊκών ποικιλιών αµπέλου, σε συνεργασία µε το Γεωπονικό Πανεπιστήµιο. - Πρόγραµµα διερεύνησης των συνθηκών του λιασίµατος, στην παραγωγή του Βινσάντο. - Αξιοποίηση των υπολειµµάτων οινοποίησης για την παραγωγή κοµπόστ. - Λειτουργία σύγχρονου Οινοτουριστικού κέντρου, Συνεδριακού κέντρου, αίθουσας µαθηµάτων γευσιγνωσίας εντός του χώρου του οινοποιείο, για την προβολή των κρασιών και του αµπελώνα της Σαντορίνης. - Απορρόφηση του 60% της ετήσιας παραγωγής σταφυλιών, το υπόλοιπο 40% απορροφάται από συνολικά δέκα οινοποιεία. - Εξασφάλιση υψηλών τιµών παραγωγού, που διασφαλίζουν την βιωσιµότητα του Θηραϊκού αµπελώνα. - Συνδροµή της Ένωσης Συν/σµών Θηραϊκών Προϊόντων, στο έργο του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, όπως στη σύνταξη του αµπελουργικού µητρώου, στις ηλώσεις της Ενιαίας Ενίσχυσης, στο Αγροτικό Μητρώο και σε άλλα προγράµµατα του Υπουργείου. Β. Για την µικρόκαρπη τοµάτα: - Εκσυγχρονισµός και λειτουργία του µοναδικού εργοστασίου επεξεργασίας της τοµάτας, που λειτουργεί στη Σαντορίνη από το 1952. - Υλοποίηση Προγράµµατος σε συνεργασία µε το ΕΘΙΑΓΕ και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου για τον καθαρισµό και τη βελτίωση των ντόπιων πληθυσµών τοµάτας. - Σχεδίαση και παραγωγή νέων προϊόντων µε βάση την παράδοση, σε σύγχρονες συσκευασίες, εναρµονισµένων στις ανάγκες της σύγχρονης αγοράς. Πχ τοµατοπολτός τριπλής συµπύκνωσης, προδόρπιο τοµάτας, έτοιµη σάλτσα ζυµαρικών, όλα αποτελούν µοναδικά προϊόντα στην αγορά. - Σε συνεργασία µε το Γεωπονικό Πανεπιστήµιο σύνταξη και υποβολή φακέλου κατοχύρωσης των προϊόντων της τοµάτας ως Προστατευόµενες Ονοµασίες Προέλευσης (Π.Ο.Π). - Ενίσχυση και προώθηση της άνυδρης καλλιέργειας, για παραγωγή προϊόντος υψηλής ποιότητας. - Εξασφάλιση υψηλών τιµών παραγωγού, έως και δεκαπλάσια τιµή από την υπόλοιπη Ελλάδα, προκειµένου να αντισταθµιστεί η µικρή στρεµµατική απόδοση. - Ένταξη της τοµάτας της Σαντορίνης, στις καλλιέργειες των µικρών νησιών του Αιγαίου πελάγους που επιδοτούνται από τον Ευρωπαϊκό κανονισµό 1405/2003. - Να σας ανακοινώσω εδώ, ότι η Ενωση στις 8 και 9 Ιουλίου συνδιοργανώνει το τρίτο συνέδριο για την ανάδειξη και αξιοποίηση της µικρόκαρπης τοµάτας. Σαντορίνης. Είστε φυσικά όλοι καλεσµένοι. 8
9
Γ. Για τη φάβα Σαντορίνης: - ηµιουργία τµήµατος παραλαβής, επεξεργασίας και τυποποίησης των παραδοσιακών προϊόντων, εξοπλισµένο µε σύγχρονα µέσα. - Τήρηση από την Ένωση Συν/σµών Θηραϊκών Προϊόντων, µητρώου παραγωγών, αγροτεµαχίων και µεταποιητών, για τον έλεγχο της παραγωγής από τη νοθεία. - Τυποποίηση της φάβας, σε σύγχρονη συσκευασία όπου αναγράφεται το όνοµα του κάθε παραγωγού. - Υλοποίηση Προγράµµατος σε συνεργασία µε το ΕΘΙΑΓΕ και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου για την βελτίωση του γενετικού υλικού. - Εξασφάλιση υψηλών τιµών παραγωγού, ως κίνητρο για την συνέχιση της καλλιέργειας, (ενδεικτικά οι τιµές παραγωγού τα τελευταία χρόνια κυµαίνονται από 9 έως 10 ευρώ ανά κιλό). - Κατοχύρωση της φάβας ως Προστατευόµενη Ονοµασία Προέλευσης (Π.Ο.Π.), σε συνεργασία µε το Γεωπονικό Πανεπιστήµιο και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης.. Γενικές δράσεις από την Ένωση για την ανάδειξη των ντόπιων αγροτικών προϊόντων: - Επενδύσεις στην έρευνα και τη σύγχρονη τεχνολογία. - Σεβασµός στην ποιότητα και την αυθεντικότητα των παραγόµενων παραδοσιακών προϊόντων. 10
- Εκπαίδευση και επιµόρφωση των παραγωγών µελών της Οργάνωσης, σύµφωνα µε τις ανάγκες της σύγχρονης αγοράς. - Εφαρµογή σύγχρονων µεθόδων προβολής και εµπορίας των προϊόντων. - Σεβασµό για τον άνθρωπο παραγωγό και την εξασφάλιση ικανοποιητικών τιµών στα αγροτικά προϊόντα, που θα επιτρέψουν στον παραγωγό να ζήσει αξιοπρεπώς ή να εξασφαλίσει ένα δεύτερο συµπληρωµατικό εισόδηµα. - Λειτουργία της Συνεταιριστικής Οργάνωσης στις βάσεις µιας σύγχρονης και ποιοτικής επιχείρησης, προς όφελος του παραγωγού, απαλλαγµένη από τα βαρίδια των όποιων σκοπιµοτήτων. - Εδραίωση κλίµατος εµπιστοσύνης, µεταξύ της Οργάνωσης, των µελών παραγωγών και του καταναλωτικού κοινού. - Εµφάνιση θετικών οικονοµικών αποτελεσµάτων, χωρίς ζηµιές και δάνεια. Τα άριστα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά των προϊόντων της Σαντορίνης και η πολύ υψηλή τους ποιότητα, τα έχουν καταξιώσει στην συνείδηση του καταναλωτή. Τα τελευταία χρόνια έχουν βγει έξω από τα στενά όρια του νησιού. Μάλιστα στα πλαίσια του Εθνικού στρατηγικού σχεδιασµού προώθησης και προβολής του Ελληνικού κρασιού στο εξωτερικό, η Σαντορίνη και το Ασύρτικο αποτελούν πια τον καλύτερο πρεσβευτή της χώρας µας στο εξωτερικό. Μέσα από τη δουλειά µας βάζουµε τις βάσεις, όχι µόνο για την βελτίωση του πρωτογενούς τοµέα, αλλά και για να διαφοροποιήσουµε την Σαντορίνη ως τουριστικό προορισµό. Στόχος µας, αφ ενός να αναδείξουµε την Σαντορίνη ως κορυφαίο παγκόσµιο γαστρονοµικό προορισµό και αφ ετέρου να την καταστήσουµε δηµοφιλή τουριστικό προορισµό και στις τέσσερεις εποχές του έτους. 11
Πρότασή µας σήµερα, όλοι µαζί Πολιτεία, και Κοινωνία, να προστατεύσουµε θεσµικά τα ποιοτικά προϊόντα από τον αθέµιτο ανταγωνισµό, και συνάµα το µεγάλο µας χρέος να αναδείξουµε τον αµπελώνα της Σαντορίνης Προστατευόµενο Μνηµείο της Παγκόσµιας Κληρονοµιάς, θωρακίζοντας την παραδοσιακή καλλιέργεια, τις ντόπιες ποικιλίες και διασφαλίζοντας την ύπαρξη του αγρότη αµπελουργού. Κλείνοντας το µικρό αυτό αφιέρωµα για τα προϊόντα της Σαντορίνης, θα ήθελα εδώ στην Μητρόπολη της χώρας µας να φέρω µια αχτίδα αισιοδοξίας και ελπίδας µε την πίστη ότι, όσο υπάρχουν άνθρωποι που ποτίζουν τη γη µε τον ιδρώτα τους, όσο υπάρχουν άνθρωποι µε ευαισθησίες και οράµατα, η ελπίδα και η προοπτική θα υπάρχουν. Μάρκος Καφούρος Γεωπόνος. 12