5. Αστική Οργανικότης ΤΣΟΥ ΕΡΟΣ Ι.

Εισαγωγή. H Αθήνα οικονοµική πολιτική και διοικητική πρωτεύουσα της Ελλάδος από το 1833 αναπτύχθηκε πάνω σε αρχαιότατους οικισµούς 2000 ετών και πλέον, χωρίς ρυθµιστικό σχέδιο και αρχές. Αλλά επικράτησε ένα laiser faire στην χωροθέτηση των οικονοµικών δραστηριοτήτων, κάτω από την επιρροή συνεχών πολιτικών πιέσεων. Ετσι η Αγορά διαµόρφωσε, µε επάλληλες διαδοχικές αλλαγές, «καταστάσεις ισορροπίας» των λειτουργιών τόσο στο Θεµατικό επίπεδο όσο και στην χωρική κατανοµή τους. Για το λόγο αυτό αποτελεί, το Λεκανοπέδιο Αθηνών, κατάλληλο έδαφος για έρευνα της «αστικής λειτουργικής οργανικότητας» όπως αυτή διαµορφώνεται από την ελεύθερη προσφορά και ζήτηση των χώρων εγκατάστασης των διαφόρων αστικών δραστηριοτήτων, οδηγούµενη τόσο από τις «Λειτουργικές απαιτήσεις» τους όσο και από τις απαραίτητες «Περιβαλλοντικές συµβατότητες». 1. Η Αστική πολυπλοκότητα. Στην προσπάθειά µας να ανακαλύψουµε την θεµατική - ειδολογική διάσταση της «Αστικής Λειτουργικής Οργανικότητας» και να εντοπίσουµε τον λειτουργικό και χωρικό τρόπο διατύπωσής της, θεωρούµε ότι «η ταυτόχρονη ύπαρξη ανάπτυξη και συλλειτουργία διαφορετικής ειδολογικής φύσης και στόχου ανθρωπίνων δραστηριοτήτων σε συνάρτηση µε την ακαµψία και αδράνεια του αστικού χώρου διαµορφώνουν µίας µορφής οργανικότητα». Θεωρούµε δηλ. ότι «η πολλαπλότητα και η πολυπλοκότητα µέσα σ ένα σύνολο που διέπεται από λογικές αρχές δηµιουργεί Οργανικότητα». Μέσα στον αστικό χώρο του ήµου Αθηναίων εκτάσεως 1285Ha, και χωρισµένο σε 6024 Οικοδοµικά τετράγωνα ενεργοποιούνται, κατά την απογραφή του 1988, 60.130 επιχειρήσεις κατανεµηµένες σε 29 κλάδους δραστηριοτήτων σε διψήφιο και 218 σε τριψήφιο κωδικό ανάλυσης. Είναι προφανής η πολλαπλότητα της αστικής λειτουργίας. Λαµβανουµένου δε υπ όψιν και του διαφορετικού : - τρόπου λειτουργίας, - ανάµειξης των θέσεων χωροθέτησης, - τρόπου ανάπτυξης, αυτών των λειτουργιών διαπιστώνουµε τον βαθµό πολυπλοκότητας που πρέπει να αντιµετωπίσουµε. Η απαίτηση ακόµη της «συλλειτουργίας» αυτών των δραστηριοτήτων δίδει υβριδική διάσταση σε συγκεκριµένα τµήµατα του ήµου που στο σύνολό του εξελίσσεται σε ζωντανό οργανισµό µε κινητήρια δύναµη τις ελεύθερες αποφάσεις των ηµοτών µε στόχο την επίτευξη των αναγκών τους. Εµπειρικά, διαθέτουµε λοιπόν µία γεωγραφική µήτρα, διπλής εισαγωγής, διαστάσεων 6024 * 218. ηλ. συνολικά 1.313.232 καταχωρήσεων. ια λόγους ευχέρειας, κυρίως ως προς την ερµηνεία των αποτελεσµάτων, θα περιοριστούµε στην ανάλυση των δραστηριοτήτων σε διψήφιο κωδικό οπότε η µήτρα περιορίζεται σε 6024 * 29 = 174.696 καταχωρήσεις.

2. Οι Λειτουργικοί Τοµείς. Είναι εµπειρικά τουλάχιστον γνωστό ότι οι διάφορες αστικές δραστηριότητες δεν χωροθετούνται τυχαία. Αντίθετα έχουν καταγραφεί από διάφορους µελετητές πολύ διαφορετικές αιτίες για την χωροθέτησή τους. Είναι προφανές πάντως ότι οι Αστικές ραστηριότητες κατανέµονται στον αστικό χώρο µε τρόπο που να εξυπηρετεί την συλλειτουργία τους. Με τον όρο "Όργανα του Αστικού οργανισµού" εννοούµε «την τυπολογία των οµάδων συνδυασµένων Αστικών ραστηριοτήτων που δηµιουργούνται στην πόλη και που αποκτούν οργανική σχέση µεταξύ τους, προκειµένου να εξυπηρετήσουν την συνολική λειτουργία της». Τις οµάδες αυτές στην θεµατικά και χωρική τους ολότητα ονοµάζουµε «Λειτουργικούς Τοµείς». εδοµένης της ανισοτροπίας του Αστικού χώρου (δηλ. τον διαφορετικό τρόπο λειτουργίας του στις διαφορετικές θέσεις του) η οποιαδήποτε παρατηρούµενη λειτουργική τοµεοποίηση έχει στην ουσία οργανική υφή, δεδοµένου ότι οι διαφορετικοί Λειτουργικοί Τοµείς, που διαµορφώνονται µε την χωροθετική κατανοµή τους τοποθετούνται σχετικά µεταξύ τους, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η καλύτερη λειτουργία τους σαν σύνολον. Τούτο διότι όπως έχουµε και αλλού αναφέρει «οι τόποι δεν είναι ανεξάρτητοι από τους γειτονικούς τους και άρα η χωρική κατανοµή τους επιδρά πάνω στην λειτουργία τους». Αρα µία λειτουργία εγκαθιστάµενη σ'ένα συγκεκριµένο τόπο (θέση της πόλης) επιρρεάζει την λειτουργία και των γειτονικών τόπων αλλά και επιρρεάζεται και από την λειτουργία αυτών. Λοιπόν οι λειτουργικοί τοµείς σ'αυτό το σύνολον (την πόλη) λειτουργούν σαν όργανα αυτού του συνόλου. ηλ. έχουν µια διακεκριµµένη : - λειτουργία, - θέση στον συνολικό χώρο, - σχέση µε τους άλλους τοµείς. έτσι ώστε να εξυπηρετήσουν τον τελικό στόχο της συγκεκριµένης πόλης, δηλαδή να καλύψουν τις εσωτερικές λειτουργικές ανάγκες της κοινωνίας που ενοικεί. Οι λειτουργικοί αυτοί τοµείς, όπως και κάθε άλλο όργανο, έχουν την δική τους λειτουργία την σχετική µε την συνολική λειτουργία και δέχονται επιδράσεις (λόγω της ενυπάρχουσας σχέσης τους) από τα άλλα όργανα, δηλ. τους άλλους λειτουργικούς τοµείς. Λέγοντας «Οργανική διασύνδεση» των Λειτουργικών Τοµέων εννοούµε την «γεωµετρική τους χωροθέτηση µέσα στην πόλη, που τους επιτρέπει να λειτουργούν σαν όργανα αυτής». Και λέγοντας «Γεωµετρική χωροθέτηση» πιστεύουµε στην ύπαρξη µιάς κάποιας κανονικότητας, στην χωροθέτηση των λειτουργικών τοµέων που θα έχει "κάποιας µορφής αναγνωρίσιµο σχήµα" ως πρός : - Το κέντρο (βαροµετρικό) του ήµου - Τους κύριους άξονες, - Τα όρια, - Τη µορφή κατανοµής τους. 3. Η µέθοδος Ανάδειξης των Οργάνων. Η ανάδειξη των οργάνων θα επιτευχθεί µέσω των υπαρχουσών γραµµικών συσχετίσεων των αστικών δραστηριοτήτων, όπως αυτές υπολογίζονται από την παρουσία τους στις διακεκριµένες χωρικές µονάδες δηλ. τα Οικοδοµικά τετράγωνα.

Προς τούτο πραγµατοποιούµε µία πρώτη Ανάλυση Κυρίων Συνιστωσών πάνω στην περιγραφείσα µήτρα. Η ανάλυση αυτή µετά από πλάγια κατάκλιση, αποκαλύπτει 8 θεµατικές οµαδοποιήσεις. Η Μελέτη των κλάδων Οικονοµικών ραστηριοτήτων που οµαδοποιούνται από την 1 η ανάλυση εµφαίνονται στον ΠΙΝΑΚΑ 1. Το λειτουργικό τοπίο έχει ξεκαθαρίσει και έγινε ήδη εµπειρικά κατανοητό. Η προσεκτική µελέτη του πίνακα 1 δείχνει ότι η βαθύτερη έννοια των οµαδοποιήσεων είναι διαδοχικά : 1) ιαδικασία Προµηθειών 2) Παραγωγή Προσωπικών Αγαθών 3) Παραγωγή προϊόντων Χηµικών, Πλαστικών, Μεταλλικών, µη Μεταλλικών 4) Αγορά Αγαθών και Υπηρεσιών 5) Εντυπη Πληροφόρηση και Οικονοµικά 6) Παραγωγή Μηχανών και Μεταφορικών Μέσων 7) Εξοπλισµός Χώρων 8) Επικοινωνίες. Είναι προφανής η κατ αρχήν απλοποίηση της αρχικής πολυπλοκότητας πάνω σε µία λειτουργική πολεοδοµική κατεύθυνση. Έτσι «Νέες Θεωρητικές Λειτουργικές ραστηριότητες» αναδεικνύονται µέσα από µία αντικειµενική ποσοτική βάση, ηλ. από τις γραµµικές σχέσεις της παρουσίας των καταστηµάτων τους στα Ο.Τ. του ήµου. Πάρα ταύτα διαπιστώνουµε ότι η πολυπλοκότητα συντίθεται µόνο σε λειτουργική βάση. εν έχουµε επιτύχει ακόµη την Οργανική διάσταση και καµία εµπειρική θεωρητική ερµηνεία δεν µπορεί να δοθεί ακόµη εύγλωτα και ευσύνοπτα.. Μας χρειάζεται ένα ακόµη επίπεδο σύνθεσης των δραστηριοτήτων, µία βαθύτερη διερεύνηση. Η βαθύτερη διερεύνηση θα δοκιµαστεί µε µία Ανάλυση Κυρίων Συνιστωσών παράλληλη της Αρχικής ανάλυσης. Επειδή η αρχική ανάλυση τελείωσε µε πλάγια κατάκλιση, οι συνιστώσες που εξήχθησαν είναι ακόµη συσχετισµένοι και µπορούν να αναλυθούν εκ νέου σε δεύτερο επίπεδο. Προς τούτο προχωρούµε σε νέα Παράλληλη Ανάλυση Κυρίων συνιστωσών πάνω στην µήτρα των Παραγοντικών τιµών των 8 αρχικών συνιστωσών της πρώτης ανάλυσης. Από τη νέα αυτή ανάλυση προκύπτουν 4 νέες θεωρητικές διαστάσεις όπως παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. Οι 4 νέες αυτές θεωρητικές διαστάσεις είναι πλέον εµπειρικά αναγνωρίσιµες και συνιστούν τα Αστικά Λειτουργικά Οργανα. Ποια όµως είναι αυτά τα όργανα.

Η ΜΗΤΡΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΟΜΗΣ 1 2 3 4 5 6 ΜΗΤΡΑ ΟΜΗΣ D_82 Ασφάλειες D_71 Μεταφορές D_63 Μεσίτες και αντιπρόσωποι D_24 Βιοµηχανίες ειδών υποδήσεως, ενδυµασίες D_29 Βιοµηχανίες δέρµατος και γουναρικών D_61 Χονδρικό εµπόριο D_39 Λοιπές βιοµηχανίες D_23 Υφαντικές βιοµηχανίες D_33 Βιοµηχανίες προιϊόντων εκ µη µεταλλικών ορυκτών D_31 Χηµικές βιοµηχανίες D_30 Βιοµηχανίες προιόντων εξ ελαστικού και πλαστικής ύλης D_35 Κατασκευή τελικών προϊόντων εκ µετάλλου D_64 Λιανικό εµπόριο Α D_65 Λιανικό εµπόριο Β D_66 Εστιατόρια και Ξενοδοχεία D_98 Προσωπικες Υπηρεσίες D_97 Υπηρεσίες αναψυχής και πολιτισµού D_83 ιεκπεραιώσεις υποθέσεων D_27 Βιοµηχανίες χάρτου D_28 Εκτυπώσεις, εκδόσεις και συναφείς δραστηριότητες D_81 Τράπεζες και λοιπά οικονοµικά ιδρύµατα D_20 Βιοµηχανία ειδών διατροφής εκτός ποτών D_37 Κατασκευή ηλεκτρικών µηχανών, συσκευών και λοιπών ειδών D_36 Κατασκευή µηχανών και συσκευών D_38 Κατασκευή µεταφορικών µέσων D_25 Βιοµηχανίες ξύλου και φελλού 7 D_84 Ενοικιάσεις κινητών 8 D_73 Επικοινωνίες D_26 Βιοµηχανίες επίπλων και ειδών επιπλώσεως

4. Τα «Αστικά όργανα» του ήµου Αθηναίων. Η µελέτη των κλάδων Οικονοµικών δραστηριοτήτων που οµαδοποιούνται από την 2 η παράλληλη ανάλυση µας δείχνει ότι (πίνακας 2) οι εξαγόµενες 4 συνιστώσες περιγράφουν συγκεκριµένα «ευρύτερες λειτουργίες της πόλης» οι οποίες και συνιστούν τα Αστικά Λειτουργικά Οργανα. Ήτοι : 1 ο ΟΡΓΑΝΟ : Συνθέτει τέσσερις αρχικές συνιστώσες (τις 4,1,5 και 2) σε µία νέα θεωρητική διάσταση που συνιστούν τον Λειτουργικό Τοµέα της πόλης. Αποτελεί σύνθεση 4 λειτουργικών τµηµάτων. 1) Αγορά Αγαθών και Υπηρεσιών, 2) ιαδικασία Προµηθειών 3) Έντυπη Πληροφόρηση και Οικονοµικά Ιδρύµατα, 4) Παραγωγή Προσωπικών Αγαθών. 2 ο ΟΡΓΑΝΟ: Συνθέτει 2 αρχικές συνιστώσες (6 και 3) που συνιστούν το Τοµέα Κατασκευής Μηχανών και Ενδιαµέσων Προϊόντων της πόλης. Οµαδοποιεί δε τις δραστηριότητες που φαίνονται στον Πίνακα 2. 3 ο παραγωγή προϊόντων Χηµικά, Πλαστικά, Μεταλλικά 6 ο παραγωγή Μηχανών και µεταφορικών µέσων. 3 ο ΟΡΓΑΝΟ: Αποκαλύπτει την αρχική συνιστώσα (1) που αποτελεί τον Τοµέα ιαµόρφωσης και Εξοπλισµού Χώρων της πόλης, συνιστάµενο από τις αρχικές µεταβλητές Βιοµηχανίες Ξύλου, Επιπλώσεων αλλά και ενοικιάσεως Κινητών. 4 ο ΟΡΓΑΝΟ: Συνθέτει 1 αρχική συνιστώσα (8) σε µία θεωρητική διάσταση που συνιστά τον Επικοινωνιακό Τοµέα της πόλης.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 2η ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΗΤΡΑ ΣΥΝΙΣΤΩΣΩΝ ΑΠΌ ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΗ Rotated Component Matrix(a) 1 η ΑΝΑΛΥΣΗ 1 FAC4_1 D_64 Λιανικό εµπόριο Α D_65 Λιανικό εµπόριο Β D_66 Εστιατόρια και Ξενοδοχεία D_98 Προσωπικες Υπηρεσίες D_97 Υπηρεσίες αναψυχής και πολιτισµού D_83 ιεκπεραιώσεις υποθέσεων FAC1_1 D_82 Ασφάλειες D_71 Μεταφορές D_63 Μεσίτες και αντιπρόσωποι FAC5_1 D_27 Βιοµηχανίες χάρτου D_28 Εκτυπώσεις, εκδόσεις και συναφείς D_81 Τράπεζες και λοιπά οικονοµικά ιδρύµατα D_20 Βιοµηχανία ειδών διατροφής εκτός ποτών D_37 Κατασκευή ηλεκτρικών µηχανών, συσκευών FAC2_1 D_24 Βιοµηχανίες ειδών υποδήσεως, ενδυµασίες D_29 Βιοµηχανίες δέρµατος και γουναρικών D_61 Χονδρικό εµπόριο D_39 Λοιπές βιοµηχανίες D_23 Υφαντικές βιοµηχανίες 2 FAC6_1 D_36 Κατασκευή µηχανών και συσκευών D_38 Κατασκευή µεταφορικών µέσων FAC3_1 D_33 Βιοµηχανίες προιϊόντων εκ µη µεταλλικών ορυκτών D_31 Χηµικές βιοµηχανίες D_30 Βιοµηχανίες προιόντων εξ ελαστικού και πλαστικού D_35 Κατασκευή τελικών προϊόντων εκ µετάλλου 3 FAC7_1 D_25 Βιοµηχανίες ξύλου και φελλού D_26 Βιοµηχανίες επίπλων και ειδών επιπλώσεως D_84 Ενοικιάσεις κινητών 4 FAC8_1 D_73 Επικοινωνίες Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. Rotation converged in 5 iterations.

5. Η Αστική οργανικότητα. ιακρίνουµε δηλ. τον συνδυασµό 4 θεωρητικών διαστάσεων σε µία "ζωική διάταξη", διάταξη που επιτρέπει, και πιθανόν δηµιουργεί, τη ζωή της πόλης. Αβίαστο συµπέρασµα είναι ότι «Η πόλη αποτελεί ένα χωνευτήρι µέσα στο οποίο οι οικονοµικές δραστηριότητες οµαδοποιούνται και χωροθετούνται ώστε να εξυπηρετούν την συνολική λειτουργία της αναδεικνύοντας ταυτόχρονα και τον λειτουργικό χαρακτήρα της». Η εξυπηρέτηση δε της συνολικής λειτουργίας της πόλης γίνεται όπως φαίνεται στο Οργανικό διάγραµµα.. ΤΟΜΕΑΣ

Η συνειδητοποίηση αυτών των νέων θεωρητικών διαστάσεων οδηγεί στην αναγνώριση και αποδοχή µιας αστικής οργανικής οντότητας. Η οποία µπορεί να περιγραφεί ως εξής : Η πόλη οργανώνει τις 29 Οικονοµικές ραστηριότητες, που λειτουργούν µέσα στο σώµα της, σε 4 Βασικούς Άξονες Όργανα. Ειδικότερα δηµιουργούνται 2 όργανα. Αυτό του α), Λειτουργικού Τοµέα και β) Παραγωγικού τοµέα Που αποτελούν τα Βασικά Οργανα της πολεοδοµικής οντότητας. Αυτά τα όργανα συνεπικουρούνται από 2 άλλα βοηθητικά όργανα γ), Εξοπλισµού Χώρων, και δ). Επικοινωνιών. Που αποτελούν την απαραίτητη προϋπόθεση για την λειτουργία και ανάπτυξη των δύο πρώτων. 6. Το χωρικό λειτουργικό ιάγραµµα. Το ερώτηµα που γεννάται τώρα είναι ο τρόπος µε τον οποίον λειτουργούν τα όργανα µέσα στο χώρο. Έτσι, 1 ο οργανο, Ο Λειτουργικός τοµέας χωροθετείται εκατέρωθεν των Αξόνων Πατησίων, Συγγρού, και Β.Σοφίας µέχρι την αρχή της Κηφισίας όπου και σχηµατίζει τον δεύτερο µικρό πυρήνα. Ο πρώτος πυρήνας σχηµατίζεται στο κλασσικό κέντρο της Αθήνας από την πλατεία Συντάγµατος και Οµονοίας µέχρι το Πεδίο του Άρεως (χάρτης 1). 2 ο όργανο, Ο Παραγωγικός τοµέας χωροθετείται σε γραµµική µορφή εκατέρωθεν των ιδίων αξόνων Πατησίων, Συγγρού, Κηφισίας, Βας. Σοφίας και Σταδίου. Η αντιφατική αυτή χωροθέτηση αφορά στην ύπαρξη µεγάλων εµπορικών καταστηµάτων των µεγάλων βιοµηχανιών (Philips, Siemens, Groundig ) στο κέντρο της πόλης (χάρτης 2). 3 ο όργανο, Ο τοµέας Εξοπλισµού χώρων χωροθετείται µε µορφή διάσπαρτη σε όλες τις περιφέρειες του ήµου γεγονός εµπειρικά αναγνωρίσιµο από της τοπικής φύσης λειτουργία του (χάρτης 3). 4 ο όργανο, Ο Επικοινωνιακός τοµέας χωροθετείται µε αραιή διασπορά των καταστηµάτων του σε όλο το σώµα του ήµου, λόγω της ανάγκης τοπικής εξυπηρέτησης της πόλης ανάλογα µε την πυκνότητα της κατοικίας και των λειτουργιών (χάρτης 4). ιαπιστώνουµε δύο είδη συµπεριφοράς χωροθέτησης των αστικών λειτουργικών οργάνων στο σώµα του ήµου Αθηναίων. Αυτό της πλήρους διάχυσης µε έντονη ή άτονη µορφή αλλά και αξονική µορφή αυτοτελή ή σε συνδυασµό µε πυρηνικές πυκνώσεις σε ειδικά σηµεία του αστικού ιστού.

1,5 B 1o ΟΡΓΑΝΟ (1η ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ)

B 3o ΟΡΓΑΝΟ (3η ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ)