ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ Ενότητα 5: ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Προβάλλεται η ενότητα δόγματος και ήθους στην εκκλησιαστική παράδοση και ζωή. Υπογραμμίζεται η άμεση σχέση μεταξύ αποστολικής διδασκαλίας και τήρησης των εντολών, χαρίσματος και διακονίας, εκκλησιαστικού βίου και ευαγγελικής αλήθειας, έργων και πίστης, καθώς και το οντολογικό υπόβαθρο του χριστιανικού ήθους. 4
Περιεχόμενα ενότητας ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ. 5
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ (1 από 11) Ήθος και δόγμα συνδέονται αδιάσπαστα στην εκκλησιαστική παράδοση. Αν αυτονομηθεί το ένα από τα δύο η πνευματική ζωή νοθεύεται. Ο Κύριλλος Ιεροσολύμων γράφει «Ὁ γὰρ τῆς θεοσεβείας τρόπος ἐκ δύο τούτων συνέστηκε, δογμάτων εὐσεβῶν καὶ πράξεων ἀγαθῶν». Η ενότητα ήθους και δόγματος διασπάστηκε σταδιακά στον χριστιανικό κόσμο. Τη διάσπαση αυτή υποστήριξε στη Δύση ο Λούθηρος. Το φαινόμενο αυτό άγγιξε και τον ορθόδοξο χώρο. Στη θεία λειτουργία όμως η ενότητα αυτή διασώζονταν πάντοτε, όπως φαίνεται στα κείμενα των βυζαντινών λειτουργιών 6
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ (2 από 11) Ο Χριστός και δίδασκε τον λαό με παραβολές και μυούσε τους μαθητές Του στα μυστήρια της βασιλείας του Θεού. Η μύηση κορυφώθηκε με το Μυστικό Δείπνο. Οι μαθητές καλούνται να επαναλαμβάνουν την Ευχαριστία. Μετά την Ανάσταση οι μαθητές τον αναγνωρίζουν «ἐν τῇ κλάσει τοῦ ἄρτου». Τα λόγια του Χριστού για τον ευαγγελισμό των εθνών επικυρώνουν τον μυστηριακό, αγιοτριαδικό και ηθικό χαρακτήρα του ευαγγελικού μηνύματος. 7
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ (3 από 11) Η σύνδεση της αποστολικής διδασκαλίας με την τήρηση των εντολών είναι απόλυτη: «καὶ προσελθὼν ὁ Ιησοῦς ἐλάλησεν αὐτοῖς λέγων ἐδόθη μοι πᾶσα ἐξουσία ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς. πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Αγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αὐτοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν καὶ ἰδοὺ ἐγὼ μεθ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος. Αμήν» (Μτ. 28, 18-20) 8
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ (4 από 11) Κεντρικό πρόσωπο της Εκκλησίας είναι ο Χριστός. Το έργο του διασώζουν μυστηριακά οι απόστολοι και στη συνέχεια οι επίσκοποι και οι πρεσβύτεροι. Όσοι ίστανται εις τύπον Χριστού, καλούνται να τον μιμηθούν και να σηκώσουν το βάρος της διακονίας και της θυσίας. Το χάρισμα και η διακονία δεν αυτονομούνται. Το υπούργημα της ιεροσύνης δεν είναι ατομικό χάρισμα αλλά δώρο του Αγίου Πνεύματος, που ασκείται εντός της Εκκλησίας και για την Εκκλησία. Με την ενότητα της πίστεως και την κοινωνία του Αγίου Πνεύματος ενεργοποιούνται όλα τα χαρίσματα των μελών του εκκλησιαστικού σώματος. Υπάρχουν διάφορα χαρίσματα, αλλά όλα χορηγούνται από το Άγιο Πνεύμα. 9
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ (5 από 11) Από τις πρώτες λειτουργικές συνάξεις άρχισε να βιώνεται και να καταγράφεται η αλήθεια του Ευαγγελίου. Οι τοπικές και Οικουμενικές Σύνοδοι αργότερα αντιμετώπισαν τις αιρετικές παραχαράξεις. Οι Πατέρες οριοθέτησαν τις αλήθειες της πίστης και έθεσαν τις προϋποθέσεις για την ορθή κατανόηση της πίστης. Εκκλησιαστικός βίος και ευαγγελική αλήθεια συνδέονται αναπόσπαστα. Η μυστηριακή αναγέννηση του χριστιανού δια του Ευαγγελίου οδηγεί σε άριστα έργα και σταθερή πίστη. (Νικόλαος Καβάσιλας). 10
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ (6 από 11) Το χριστιανικό ήθος είναι καρπός του εγκεντρισμού στο σώμα του Χριστού. Ο Χριστός είναι ένας, αλλά χριστοειδείς γίνονται όλοι όσοι μετέχουν στη ζωή Του δια των μυστηρίων. Τα μέλη της Εκκλησίας ζώντας το κοινοβιακό και θυσιαστικό πνεύμα που εμπνέει η χριστιανική αγάπη, οδηγούνται ομαλά: 1. στην πίστη του δόγματος της ενανθρώπησης, και 2. την κατανόηση του μυστηρίου της κενώσεως και του εκούσιου πάθους του Χριστού. 11
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ (7 από 11) Δείκτες για τις σχέσεις των μελών της Εκκλησίας αποτελούν: 1. Η αγάπη. 2. Η κοινωνία. 3. Η ενότητα. 4. Η σαφής διάκριση των προσώπων της Αγίας Τριάδας. Στη θεία Ευχαριστία διασώθηκε η ενότητα της πίστεως της κάθε Εκκλησίας. Σε κάθε πόλη υπήρχε ένας επίσκοπος και μία Ευχαριστία. Το ίδιο συνέβαινε και με το βάπτισμα. 12
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ (8 από 11) Χρειάστηκε πολύς χρόνος και μεγάλη περίσκεψη για να τελούνται περισσότερες λειτουργίες σε μια πόλη ή να τις τελούν οι πρεσβύτεροι. Η ενότητα διαφυλάσσονταν καθώς υπήρχε «εἷς Κύριος, μία πίστις, ἕν βάπτισμα» και ταυτόχρονα η αγάπη και αγιότητα του βίου ως συλλογικό άθλημα και όχι ως ατομικό κατόρθωμα. Οι πρώτοι χριστιανοί αποκαλούνται άγιοι. Διατηρούν την κοινωνία με τον Χριστό και καλλιεργούν την αγάπη μεταξύ τους. Τους παραδίδεται η ορθή πίστη. Μεταδίδεται από γενιά σε γενιά και παραμένει αναλλοίωτη και ανόθευτη μέσα στη μυστηριακή έκφραση της Εκκλησίας. 13
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ (9 από 11) Η ευχαριστιακή σύναξη συγκροτείται στο όνομα του Τριαδικού Θεού της αγάπης. Στη μυστηριακή κοινωνία οι πιστοί συμμετέχουν ως πρόσωπα. Η έκπτωση σε βαριά ή θανάσιμα αμαρτήματα είχε αρνητικές επιπτώσεις στην εκκλησιαστική ζωή. Υπήρχε κίνδυνος διάβρωσης. Τα επιτίμια συνδέονταν με την αποχή από τη θεία Ευχαριστία. Η Εκκλησία ήταν φειδωλή στην αποδοχή της μετάνοιας των βαρέως αμαρτανόντων. Η έκπτωση στο επίπεδο του ήθους θεωρήθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις σοβαρότερο αμάρτημα από την έκπτωση στο επίπεδο του δόγματος. 14
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ (10 από 11) Όταν κάποτε ρώτησε κάποιος τον άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη ποια αμαρτία είναι βαρύτερη, ο φόνος ή η άρνηση της πίστης, εκείνος απάντησε η άρνηση της πίστης. Τότε εκείνος ξαναρώτησε: Γιατί τότε η Εκκλησία τους αιρετικούς, όταν αποκηρύξουν την αίρεση, τους αποδέχεται αμέσως σε μυστηριακή κοινωνία, ενώ τον πόρνο, όταν εξομολογηθεί και παύσει την αμαρτία, τον αποκόπτει επί αρκετά χρόνια από την κοινωνία των αχράντων μυστηρίων σύμφωνα με τους αποστολικούς κανόνες; Και ο όσιος Ιωάννης καταλήγει ότι και ο ίδιος απορεί. 15
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ (11 από 11) Ο νηπτικός Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος ερμηνεύοντας το παραπάνω χωρίο επισημαίνει: «ο αιρετικός ασεβεί μόνο με τον λόγο, γι αυτό δέχεται τη θεραπεία με τον λόγο. Ο πόρνος όμως επειδή αμαρτάνει με την ψυχή και με το σώμα, χρειάζεται αρκετό χρόνο και επίπονη άσκηση, για να καθαριστεί από την ασθένεια της αμαρτίας. Ο αιρετικός θεώρησε καλή την αίρεση, γι αυτό και τη διάλεξε. Ενώ ο πόρνος, ενώ γνώριζε ότι η πράξη του ήταν κακή, ολίσθησε σ αυτήν εξαιτίας της φιληδονίας του. Γι αυτό ως «εἰδώς μαστίζεται πολλά», ενώ ο αιρετικός «οὐδέ ὀλίγα». 16
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ». Έκδοση: 1.0. θεσσαλονίκη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 17
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 18
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 19